Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 32, 7 August 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

MOKUKA VI. Ike ka Makanla i ka waa Alii ma na ouli o ke ao—Hoomakankan ka Makaula no ka hiki mai o Aiwohikupua—Pule ka Makanla 1 na akua o ke Aiii. a pau ka puie ana a ka Makaula, haawiia na makaua na ke akua—Haalele lakou ia Laupahoehoe, hiki mawaho o Makahanaloa, me ka ike aku o lakou i ke anuenue e pio ana ma Paiiuli—Kali ke Alii ma Makahanaiok i ka maiie, i ikea ai ka pio ana o ke anuenue—Haalele ia wahi, hikii ma Keaau Pii laua a hiki i kahi i noho ai o Laieikawai ma Paliuli, a hoi mai me ka launa ole. Ninau aku ia o Aiwohikupua, "Auhea ka hale o ke Aliiwahine?" I aku la kahi kanaka, "Aia a puka lea aku kaua iwaho o ka maliinaai nei la, alaila. ike maopopo lea ia aku ka hale." A maopopo ia Aiwohikupua, ke kokoke hiki o laua 1 ka hale o Laieikawai. nonoi aku la oia e haawi uiai kahi kanaka i ka ahuula, 1 paa iho ai o Aiwohikupua ia mea ma kona liina, a hiki i ko laua launa ana me ke Aliiwahine o Paliuii. A haia ka maliinaai. ike aku la iaua i ka hale o Laieikawai, ua uhiia inai na huiu melemele o ka 00, e iike me ka olelo a ke akua 1 ka Makaula, ma ka hihio iiuna o Kauwiki. Ia Aiwohikupua e nana ana i ka hale o ke Aliiwahine o Paliuli, mea e ke kahalia ame ka hila.hila, ia manawa ka hoomaka ana o ko Aiwoliikupua kaualua ana. A no ke kanalua i loaa ia Aiwohikupua, oielo aku oia 1 kona kokoolua, "Auhea oe, ua hele mai nei kaua me ka manao ikaika no kuu waliine, kuhi iho nei wau, he wahine a lohe mai i ke a'o, aole ka! i ike aku nei ka hana i ka hale o ke Aliiwahine, aole no ona iua, nolaila, ano e lioi kaua me ka launa ole." I mai la kona Kuhina, a He mea kupaianaha, a hiki ka lioi kaua i ka liale o ko waliine, ka kaua mea i au mai nei i keia mau kai ewalu, eia ka hoi lie koi kau e lioi, e hele no kaua a launa, aia mai ilaiia ka nele ame ka loaa ; no ka mea, ina no palia ia e hoole mai. hoomanao aku no, ua akaka no he waa naha i kooka ko kaua, ko ke kane." "Auhea oe?" walii a Aiwohikupua, "Aole e hiki ia kaua ke hele e halawai me ke Aliiwa.hine, a aole no lioi e loaa; no ka mea, ke īke nei wau. ua ano e loa ka liaie. Ua lawe mai nei au i ko'u ahuula, 1 makaua e haawi aku ai i ke Alii wahine o Paliuli nei; aka, ke nana aku nei wau o ke pili iho la ia o ka liale o ke Alii; no ka mea, ua ike no oe, o keia mea, lie aliuula aole ia e loaa i na mea e ae, i na Alii aimoku wale no e loaa ai, nolaila, e hoi kaua. v O ka hoi iho la no ia me ka launa oie, MOKUNA VII. Hoi o Aiwohikupua ma i Kauai, ma ia lioi ana mai, ku ma Kealakaha, j ike ia Poliailiu ma ka pali—Kamailio me Poliahu—Holo aku a ku ma Koliala —Haawi o Poliahu i ka aahu kapa hbu ona ia Aiwohikupua, a haawi aku o Aiwoliikupua i kona aahu kapa ia Polia j m —Haalele ia Kohala, hiki ma Hana, a halawai me Hinaikamalama. Ia Aiwohikupua ma i ihaalele ai ia Paliuli lioi aku la laua a hiki i Keaau, hoomakaukau na waa, a ma ia wanaao. kau maluna o na waa a lioi i Kauai. Ma ia hoi ana, aole nae i hai aku o Aiwohikupua i kekahi kumu o ka lioi ana, aia i ka hiki ana i Kauai, ma keia hoi ana, akahi no a ike kona Kuhina i ke kumu. Ma keia holo ana mai Keaau mai, a kau i Kamaee, ma Hilopaliku, a ma kekahi la ae, liaalele lakou ia laila, hiki lakou i Humuula. ma ka paiena o Hilo, me Hamakua, ia ka ike ana mai a ka Makaula ia Aiwohikupua e holo ana i ka moana, A hala hope o Humuula ia lakou, <hiki lakou mawaho pono o Kealakaha, ike mai la lakou nei i keia wahine e noho ana i ka pali kahakai, e hiamoe ana! nae ke Alii ia manawa. la lakou i ike aku ai i kela wahine, liooho ana iakou iluna o na waa. ka wahine maikai hoi! y * A no keia. hikiiele ae la ka liiamoe o Aiwohikupua, ninau ae la 1 ka lakou mea e walaau nei, haiia aku la, "He wahine maikai aia kp uaho mai hv i ka pali/' Alawa ae la ke Alii, a ike aku la he mea e o ka waliine maikai. A no keia mea, kauoha ae la ke Alli i na hoewaa e hoe pololei aku ma kahi a ka wahine e noho mai ana. a holo aku la a kokoke, halawai mua iho la lakou me ke kanaka e paeaea ana. ninau aku la, 4i owai kela wahine e noho īnaila iluna o ka pali maluna pono ou? | Haiia mai la "O Poiiahu." A no ka manao nui o ke Alii e ike i kela wahine, peahiia akn la. |a iho koke mai la keia me kona aahukapa i hoopuniia i ka hau. a lmawi mai ia i kona aloha ia Aiwohikupua, a aloha aku ia no hoi ke Aiii kane i kona aloha ma ka lulnlima ana | la laua e haiawai malihini ana. i aku o Aiwohikupua U E Poliahu | | e! E ka wahiue maikai o ka piiii,. iKnnaikai wale wau ia oe ma| |ko kaua halawai ana iho nei, a nolaila, e ke Aiii wahine o ka pa!ij neu ke makemake nei wau e lawe ia'u i kane hoao nau. a e noho kanaka lawelawe aku malalo ou. ma kau mau oleltrau. a malaila walej no wau. Ina hoi e ae oe e lawe ia'n e Hke me ka'u e noi aku nei ia | oe. aiaila. e kau kaua maiuna o na waa, a holo aku i Kauai, a pehea ia? ,? I mai la ka wahine. 'Aole wau he wahine no 110 nka Hlo mai wau, mai ka piko mai o kela mauna, e aahu mau ana i na kaim keokeo e H%* me keia kapa a'u e aahu aku nei. A pehea ia i hikiwawe ai ka loaa ana o ko'n inoa ia oe e ke Alii?" Olelo akn la o Aiwohikupna. "Akahi no wan a inaopopo no Maunakea mai oe. a ua loaa koke kou inoa ia makou ma ka haiia ana e kela kanaka paeaea." "A no kau noi e ke Alii/* wahi a Poliahu. <*E lawe wan ia oe I kane na'n, a nolaila, ke hai akn nei wau ia oe ? me ka ninan aku; aole anei o oe ke AIH i kn Hnna a hoohiki ma ka inoa o kou mau akua, aole oe e lawe i hookahi wahine o keia mau mokupuni, mai Hawaii nei. a Kauai; aia kau wahine lawe noioko mai o Moaulanuiakea?

Aole anei oe i hoopalan me Hmaikamalama. ke kaikamahine Alii kau-! lana o Hana? A pau ko huakai kaapuni ia Hawiii nei, alaila, hoi! aku a hoao olua? Aoo kau noi uiai e lawe kaua ia kaua i mau mea| hoohui nolaila. ke hai aku nei wau ia oe; aia a hoopau oe i kau hoo | hiki mua. aiaila. aole na'u e lawe ia oe, nau no e lawe ia*u a hui kaua e like me kou makemake." A no keia olelo a Poliahu. pili pu iho la ko Aiwoliikupua manao me ke kaumaha no hoi; a liuliu, hoopuka aku ia o Aiwohikupua i wahi ninau pokole penei. "Pehea la oe i ike ai ? a i lohe ai hoi no ka'u mau hana au e<hai mai nei? He oiaio. e Poliahu e. ona mea apau au e oleio mai nei. ua hana wau e like me ia 7 nolaila. e hai mai i ka mea nana i olelo aku ia oe." "Aole o l n mea nana i hai mai i keia mau mea eke Alii kane. no % u iho no ko'u ike," wahi a ke Aliiwahine, "no ka mea, ua hanau kupuaia mai wau e like me oe, a ua loaa no ia'u ka ike mai ke akua mai 0 ko'u mau kupuna a hooili ia ? u, e like me oe, ana ia akua wau i kuhikuhi mai e like me ka'u e olelo nei ia oukou. Ia oukou no e holo mai ana i Humuula, ua ike wau nou na waa, a pela wau i ike ai ia oe. ?? A no keia olelo, kukuli iho la o Aiwohikupua, a hoomaikai aku la imua o Poliahu, me ke noi aku e lilo ia i kane hoopalau na Poiiahu, me ke noi aku e holo pu i Kauai. u Aole kaua e holo pu i Kauai," waihi a ka wahine, aka/ e kau wau me oukou a Kohala, hoi mai wau, alaila hoi oukou. Mai ka hoomaka ana e haiawai na'lii a hiki i ka pau ana o na olelo a laua, iluna no o na waa keia mau kamailio ana. Mamua o ka holo ana, olelo aku la ka wahine ia Aiwohikupua, "Ke holo pu nei kakou, e hookaawale mai ko'u wahi, kaawale aku ko olua wahi, aole o na kanaka, ua akaka ko lakou wahi, mai hoopaa mai oukou ia ? u aole hoi au e hoopaa ia oukou a hiki wale i Kohaia, e noho maluhia loa kakou apau." Aua maikai ia mea imua o lakou. Ia holo ana o lakou a hiki i Kohala, aole i hanaia kekahi mea ino iwaena o lakou. Ia lakou ma Kohala, a liiki i ka la i haalele ai o Aiwohikupua ma ia Koliala, lawe ae la o Poliahu i kona kapa hau, a liaawi aku la ia Aiwohiku.pua me ka olelo aku, "O kuu 'kapa, hau, he kapa i papa loa ia e ko'u mau makua, aole e lilo i kekahi mea e ae. ia'u wale iho no; aka, 110 ko kaua lawe ana ia kaua i kane hoao oe na'u, a pela lioi wau ia oe, nolaila, ke haawi lilo aku nei wau i keia kapa, a hiki i kou la e manao mai ai ia'u ina na hoohiki a kaua, alaila. loaa kou kuleana e imi ae ai ia'u a loaa iluna o Maunakea, alaila, hoike ae oe ia'u, alaila, hui kino kaua." A lolie o Aiwohikupua i keia mau mea, alaila, he mea olioli nui loa ia i ko ke Alii kane naau, ame kona Kuhina, ame na kanaka hoewaa. Ia manawa, kii aku la o Aiwohikupua i kona Ahuula, lawe mai la a hooulii aku la ia Polialiu, me ka oielo aku, "E like me kau olelo ia*u mamua o kou haawi ana mai ia ? u ike kapa hau, pela no oe e malaina ai a hiki i ko kaua <hui ana e like me ke kauoha/' A pau ka laua kamailio ana i ka wanaao, hookaawale lakou i ka wahine nolio mauna, a holo aku la a liiki i Hana, a halawai me Hinaikamalama. MOKUNA Vm. Hiki o Aiwohikupua ma i .Hana, mai Kohala'ku, a halawai hou me . Hinaikamalama—Haaiele ia wahi, lioi hou i Kauai —Hui o Aiwohikupua i kana olelo paa i na hoewaa ma ka moana—Ku ma Kauai, halawai me na kaikualiine a hai aku i ke ano o kana hele ana—Hoio tliou o Aiwoliikupua me na kaikuahine i Hawaii —Ku ina Keaau a pii nui i Paliuli —Kukuluia o Mailehaiwale ma ka puka o ka Haleaiii a kuu aku i kona aia—Na kamailio a Laieikawai me Waka. A hiki o Aiwoliikupua ma i Hana, mai Kohala aku mahope iho 0 ko lakou liookaawale ana ia Poliahu ma ke awapaewaa o Haneoo, ko lakou liiki mua ana, ma ko Hinaikamalama walii e nolio ana. Ia Aiwohikupua nae i hiki aku ai ma kela awapaewaa., i ka moana no lakou i lana aku ai; a ia lakou e lana ana malaila, ike mai la o Hinaikamalama, o Aiwohikupua keia mau waa, mahamaha mai la ka wahine me ka manao e >hele aku aua e halawai me ka aka, aia no lakou ke lana malie mai la i ka moana. Hele mai o Hinaikamalama a m«a kahi a Aiwoliikupua ma e lana ana; I aku la ka wahine, "He mea kupaianaha! heaha iho nei hoi keia oka lana ana ona waa iloko o ke kai? Mahamaha mai nei keia i ka ike ana mai nei ia oukou, ka i no la lioi he holo mai a pae ae, aole ka! Nolaila, ke ninau aku nei wau ia oe; malaila no anei oukou e lana ai a holo akii? ? ' "Ae," wahi a Aiwohikupua ma. "Aole oukou e liiki," wahi a ka waihine "no ka mea, e kauoha no wau i ka Ilamuku e hoopaa ia oe, ua lilo oe ia'u i ke konaneia, a ke waiho nei no ia hoohiki a kaua, a ua noho maluhia wau me ka malu loa a liiki i kou hoi ana mai la." "E ke Aliiwahine, aole pela." wahi a Aiwohikupua, "aole au i hoopau i ka kaua hooliiki, ke mau nei no ia, aole no 1 hiki i ka manawa e hookoia ai ia hoohiki a kaua, no ka mea, ua hai mua aku ) wau ia oe. aia a puni o Hawaii Hi'u, aiaila, hookoia kou kumu pili e ke Aliiwahine. Nolaila, holo aku nei wau me ka manao e puni o Hawaii, aole naip i-puni, a Hilo no. loaa ae nei.i ka uhai mai Kauai inai no ka pilikia o ko ka hale poe, nolaila. hoi mai nei: i kipa mai nei i ou la e hai aku no keia mau mea ia oe, a nolaila, e noho malu oe a hiki i kuu hoi hou ana inai, hookoia ka hoohilg. v A 110 keia olelo a Aiwohikupua, hoi mai la ka inanao o ke Aliiwahine, a Hke me mamua. A pau keia mau mea. .haalele lakou ia Hana, a holo mai lakou ;a hiki i Oahu nei, a mai anei aku a like a like o ka moana o Oahu| j nei, ame Kanai, hai aku 1a oia i kana olelo i na hoewaa, ame na jhookele. penei: "Auhea oukou, ke lmi aku nei wau i kuu olelopaa; | ina i hiki kakou i Kauai. mai oielo oukou i Hawaii aku nei kakou' |i ka imi waliine. o lilo auanei ia i mea hoohilahila ia'u, ina e loheia ;ma keia liope i loheia no ia oukou, a o ka uku o kai 1 mea nana e hai olelo no ka holo ana i Hawaii, o ka make—\ \ make ka inea nana e olelo. make mai kana wahine, o ka ohi no ia o j jka make aka mea hoaikane mai.' ? Ohi ke kanawai paa ake Alii 'i i kau ai no ka poe i holo pu me ia i Hawaii. j A hiki lakou i Kauai. ma ka napoo ana o ka\la. a halawai roc na kaiknahine. Ia manawa ka hoopuka ana i olelo i kona mau kai- , kuahine. i>eneif i liele akn nei i ka'u huakai hele. na haohao iwiha onkon. no ka mea. aole wau i hai aku ia oukou i ke kumu o ia ; hele ana, aole 110 hoi waū i hai aku i ka'u wahi e liele ai: a nolaila.i ke hai malu aku nei wau ia onkou e o'u mau kaikuahine o kakou! wale. I Hawaii aku nei makou i nalo iho nei, i kii aku nei wati iaj Laieikawai i wahine mare (hoao) na'u. tio ko'u lohe ana no ia Kauakahialii e olelo ana ikala a lakou i hiki mai ai. Ika hele dna akuj nei'hoi. aole no hoi i kanamai a ke ano e o ka wahine; aole nae au! 1 ike aku ia Laieikawai; aka. oka hale ka'u i ikemaka aku, i»a n*iiia ! mai 1 ka hulu melemele o na mann Oo; nolaila, manao ao au aole| e loaa. hoi okoa mai nei me ka nele. A no ia manao o*u, aole e ? loaaia*u v manao ae a« ia onkou e na kaikuahiiie* kst poe no e loaa: ai ko'n makemake i na la i hala, nolaila. kii mai jh>i ao ia oukon! e holo i Hawaii, o onkou no ka poe e loaa ai ko'u a ma! keia wanaao, eku kakmi a e hek\" Alaila, he mea maileai keia olelo a ko lakou kaiknnane ia lakou. (Aole i pau.)