Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 33, 14 August 1903 — HE MOOLELO NO RODERIKA o KILADEA KA NAITA KUPAA MAHOPE O KA MEA ANA I ALOHA AI. AME KATE MAKAMURAGA. KA U'I NOHEA A HOOILINA OIAIO O KALELOGA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO RODERIKA o KILADEA KA NAITA KUPAA MAHOPE O KA MEA ANA I ALOHA AI. AME KATE MAKAMURAGA. KA U'I NOHEA A HOOILINA OIAIO O KALELOGA.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.) MOKUNA V. KA HIU HUAKAI. * Ua ihopu koke aku la o Hiu i ka lima o ua kanaka la, a hooikaika aku la iaia e hai mai i kahi i laweia aku ai o ka naita; aka uil luliluli wale niai la no ke poo o ua kanaka la a papani iho la hoi i kona waha. hai mai oe ia'u i ka'u mea i ninau aku nei ia oe, —a e hoopakeleia no oe a e malama ia no.hoi. Mahea lakou i lawe aku nei i kuu liaku?" wahi a Hiu i hoomau aku ai. Ua kulana aku la ke p.oo o ua kanaka la imua, a hookuu aku la i kona lianu hope loa me ka pane ole mai. Ua hookuu iho la 0 Hiu i ke kino make iluna o ka mauu, a ku hou ae la oia iluna a hoomau aku la i ka huli ana i kona «haku. "Auhea oe, e kuu.keiki," walii a kekahi o na kaliuna o St. Anani i kā wa i huli lioi aku ai o Hiu mai kana huli ana i kona hpku me ka lulii niaoli 110, "ke kanalua nei wau i ka loaa ana o kou liaku ia oe. Ina ua loaa io aku ia Baraina Duna ia momi makamae, alaila e manaoio ilio oe e lawe aku ana no ia i kana pio 110 kekalii wahi e hiki ole ai ke loaa aku. Aia ma kau wahi o Mauna I)v.sart he kakela kona e ku nei, pela i liaiia mai ai ia'u, ame lie mea la ua lawe aku nei oia i kana pio no ia waihi. 1 " Ia aliiahi, ua hoopau iho'la o Hiu i kona huli ana i kona haku a liooholo iho la oia e hoi awiwi aku no Kiladea e like me ka liiki iaia, oiai ina no e loaa ana iaia kahi nolio o na powa e like me ka ke kahuna i hai mai ai iaia, ua hiki ole no iaia ke hana aku no kona haku; oiai ua lawa-kupono ole kona mau kanaka e ku aku iinua o na powa, no ka mea ua make ilio kekalii poe o lakou i ka wa i hui ae ai me na enemi ia kakahiaka. Me na noonoo nui ana no kona liaku e naluea ana iloko o kona waihona noonoo, ame ka piha ukiuki! maoli no, i liaalele aku ai oia i ka ululaau o St. Anaru. Ua ike iho la oia i ka waiwai o ka manawa, a ike pu aku la no hoi oia i ke alahele o ka manaolana. O kona mau hoa i nele i ka lio, ua waiho . iho la oia i ke kauolia ia lakou e hoi wawae me ka awiwi rio Kiladea, a; hoi aku la oia me ka awiwi i liiki iaia, a i ka moleliuleliu ana iho, ua iliiki aku la oia i ke kakela. Ua ])ioloke ae la ka olomana. Kamaki i ka wa i loaa aku ai o ka lono kaumalia no kana keiki, a hoaliewa mai la lioi oia ia Hiu 1 kona nana pono ole ana i kona haku, am'e kona hoomau ole ana i ka liuli ana aku iaia. "He mea oiaio, e kuu liaku, ua liana aku wau i na hana apau i hiki ke hana ia, aole no nae i holopono. Aole loa lie liookahi mea o St. Anai u e hiki ke alakai aku ia'u i kahi e nolio nei o keia poe powa, a o ka iliele maopopo ole ana aku iloko o ka ululaau o Dysart, lfe mea waiwai ole no hoi; aka, he wahi manaolana no nae hoi ko'u no kona loaa aku ame kona palekana." "Auwe kuu keiki! aole, aole loa he wahi manaolana i koe!" i ku-o ae ai o Kamaki, me ka puili ana ae i kona mau lima mamua ilio o kona alo me ka ehaeha: "Ua nui ka. kakou poe i pepelii aku ai o na powa a he elua hoi manawa a kuu keiki i alaleai aku-ai i kona inau kanaka t no ke ku-e ana aku i na hana puuwai eleele a keia poe o Dysart. Ke ike nei wau me ka moakaka lea e hoahewa ia ana oia e make." k 'E lioolohe mai ia'u," i hoomau aku ai o Hiu. "Ina e hoopakele ia ae o Roderika, alaila ma o Ducana Makamuraga wale no e liiki ai. Oia ke kaukaualii mana maluna o Baraina, a ke paa nei no lioi kekahi, ke inanao nei wau ua nana mai no hoi oia ia Roderika me he lioaloha punahele loa la nana. Ma na ano apau, e huli aku no wau iaia, a ninau aku no hoi iaia ina he hiki iaia ke hana i kekalii liana no ka hoopakele ana ae i kuu haku." "Ua poina paha oe e Hiu, eia wale no ka keia mau kaukaualii Ailiki maluna iho o kahi a lakou pakahi i kuleana ai," wahi a Kamaki i pane mai ai me ka luliluli.ana mai o kona poo. "Eia nae lioi, malia paha ua ihiki no i ka haku o Wikalo ke hana i kekahi liana. Ina oe i hele aku nei ilaila, ina paha ua loaa iaia ka mar.awa e kokua mai ai; aka mamua o kou hiki ana aku imua ona, ua hana ia ilio ka hana a make hoi kuu keiki aloha. O! Roderika! Roderika!" a uwe ilio la ua olomana nei me ke kaumaha nui. Na keia nui kaumaha o ka eale i hoihoi mai i ko Hiu mau manao maikai, a hai aku la oia i ka eale ua hiki no iaia ke hana i ka hana e loaa ai ka pono i kona. haku opio. Ua hoike aku la oia i kona manao aole e pepelii koke ia ana kona haku, ina oia ilio la ka hoopa'i e kau ia aku ana maluna ona; a ua liooiaio iho no hoi oia. ua loaa no he niana nui ia Dueana Makamuraga maluna o na Ailiki a maluna no lioi o Baraina Duna, a ina oia e hoolioihoi ia aku e liana no oia i ka hana e ola ai kona liaku opio. No ka hope loa ua maopopo aku la i ka eale o ka Hiu papahana wale no oia wale no ka hana e hiki ai ke ihana aku, nolaila ua wailio aku la no ka eale na Hiu no e liana i hana i manao ai e hana aku. Ua makemake no oia e hele kino aku no Dalavina Hale; aka aole ana hana e hana aku ai oiai ua kaa aku la ma ko Hiu aoao ka liana i manaoia e hana no ke ola o ka haku opio o Kiladea. Ina e liana io mai ana o Makamuraga i ka hana kokua no Roderika, alaila mamuli no ia o kona noonoo maikai no ka opio iloko o ka poino. I ke kuluaumoe, ua makaukau ae la. o Hiu no ka hele ana aku ma kana huakai, me elua mau kanaka ikaika no ke kokua ana aku | iaia. Ua ala mai ka eale no ka ike ana aku i ko Hiu hele ana, a l haawi aku la i na olelo hooikaika manaolana no ka Hiu huakai. I "E hai aku oe ia Ducana Makamuraga." wailii a ka eale i. pane i aku ai ia Hiu, "o ka uku e haawi ia aku ana no ka lanakila o kuu {keiki e hana ia no ia maloko o ke kupono e like me kana e koi mai ! ai. E hoomanao iho no hoi oe, —ina e lioole ia mai ana keia noi, e hana aku oe i ka mea oi ae o ke kaumaha. E hai aku i keia kaukaualii ina e liauleliia ana o Roderika iloko o ka lima o kekahi o ko lakou mau e kau ia aku no ka hoopa'i weliweli maluna ! o ka lahui kanaka Ailiki. E hui pu mai ana o Habati o Kaleloga me a'u ma keia hana, no ka mēa ua like no kona kuleana ma keia ninau no ko Roderika pono me ko'u. He mea oiaio no hoi e hui mai ana na barona o Leinikia ame Manakia me a'u. Ke hai, aku nei wau ia oe e Hiu, ina e make ana o Roderika, e ike ia ana kekaihi I kaua nui i ike ole ia maijnua, maluna o na Ailiki. E oluolu anei oe | e Hiu e lioike moakaka lea aku i keia mea iaia?" i "E hai aku no wau ia Ducana Makamuraga i kau mau mea I apau i olelo mai nei, e kuu 'liaku." | "Ua pono. Ano e hele koke aku ma kau huakai, a e hoouna koke aku ana no lioi wau i ka lolie no Kaleloga,- a i kou manawa e i liuli hoi mai ai me ka nele, ua hiki ia kakou ke hoomakaukau koke | aku no ka liooko ana i ka'u mau mea i olelo ilio nei, a e ike lioi keia I poe Ailiki i ke kaumaha no ka lawe ana ae,i ke ola o ka Naitā o Kiladea." Ia Hiu ame kona mau hoa i haalele il«Fai ia Kiladea, ua pii ae ke aliiwahine o ka po, a oiai aole ihe' wahi ao nana e huna aku i kona mau kukuna malamalama, ua hoolei pau iho la ua la i kona nani nui e hoomalamalama ana i ko lakou alaliele, a ma- > mua o ka puka* ana mai o ka eheu malamalama o ka la, ua aneane aku la lakou nei e hiki i Dalavina Hale. O ka manao maoli o keia liele ana a Hiu, aole no ka halawai ana aku me Dueana Makamuraga. Ua maopopo iaia ua alolia ka nohea o Wikilo i kona haku, he aloha hoi e kono ana i ua u'i la e hana aku no ka pono o kana mea e hiipoi nei, a ua manao pu ilio la no lioi oia, ua aloilia.ua kaukaualii la i kana kaikamahine. Mawaho ae o keia maij mea aia no kekalii mea e kono mai ana ia Hiu e hana io ana no Makamuraga i kekalii'hana 110 kona haku, oia keia; malia paha aole no e ae mai ana "ua kaukaualii la i ka hoohui ia o kana | kaikainahine me kekahi kanaka e lilo aku ana i mana nui, aka, ma-

muli o kekalii manao i loak. aku i ua kaukaualii la, ua ae aku oia i kana kaikamaliine e aku na Roderika i kona wa e malamaia ana malalo o ke/kaupoku o Dalavina Hale, oiai ua liiki no ke noonoo ia aku, ina aole i lōaa mua kekahi noonoo aole no oia e ae ana i kana kaikamahine e lawelawe aku 110 kekahi. mea. Ua kaii mai ka ulia laki no ka Hiu huakai. Mahope koke iho o ka puka ana mai o ka la, iki ike aku la oia ia Kate e hele liookahi ana mawaena ona puu poliaku iloko oka paka. Ua haalele ilio la ōia i kona mau hoa a hele awiwi aku la e halawai ine ka opio wahine. Ua lioopuiwaia ua nohea la i kona lohe ana ike kahea ana aku o kekalii mea iaia, a iaia i liuli mai ai ua ike koke mai la oia īa Hiu, a pau wale ae la no kona manao pihoihoi, a nee mai la oia me ka hookaulua ole iho a haawi mai la i kona mau lima palupalu ia Hiu. "'Ke liuli nei anei oe ia'u?" wahi a ka nohea i ninau koke aku ai ia Hiu ia laua i hui ae ai. "Ae, e kuu lede maikai, aka aole wau i manao e loaa koke ana oe ia'u. Ua manao wau e lilo ana kela hana ana kanaka nana oe i lawe i mea nou e hele holoholo ole ai e like me keia." "Alaila ke hana hemahema nei wau, aka aole e hiki ia'u ke hoole ae ike kono a keia mau mea nani e mohaha mai nei. E kuu Hiu maikai, o oe wale no anei?" "Owau wale no; aole kuu haku me a'u, e kuu lede maikai." "Nana anei i hoouna mai'ia oe io'u nei?" • "Aole —na kona makuakane i lioouna mai nei ia'u." Ua loli koke ae la ko Ivate nanaina, oiai ma kekalii ano, ua kau aku kona maka'u 110 ka eale. j "E kuu lede noliea, ke manaō nei wau hē mea pono ia'u ke hai aku i ka mauao o ko'u hiki ana mai la ." "O, e Hiu! ua kau mai kekahi ulia pōino maluna o liodeiika. Ua hiki ia'u ke ike ia mea maluna o kou helelielena." "E akaliele, e kuu lede maikai. Aole wau i ike ua kau io ma : paha kekahi liaawina poino maluna o kona ola. aka nae lie oiaio aia j oia iloko o ka poino, a i hele mai nei wau e liui me oe ina he mea hiki ia oe ke liana' aku no kona ola." "Ina ia he mea hiki ia'u ke hana aku me ko'u wa.hi ola nei, alaila e kauoha mai oe. Heaha kou hianao?" walii aua nohea la o Wikilo me ke kuoo nui. Ua hai aku la o Hiu i ka loaa ana mai o ka lono no ko Baraina Duna nee ana ae e pepelii i na kini o St. Anai u ame ka hele ana aku'O Roderika e halawai me ia. Ua hai pu aku la no lioi oia ika paio i paioia, ame ka hui ana o na .paliikaua a Roderika ame Baiaina Duna. "Aka," i hoomau aku ai o Hiu, "aole i hana mai o Baraina i ka mēa pono a paio mai hoi ia Roderika ma ke ano pono. Ua lioonoho aku oia i kekaihi mau kanaka ona iloko o ka ululaau e kokoke ana ma kahi ana i manao ai e paio mai ia Roderika, a i ka wa ana i liaawi ai i ka hoailona pa liolo aku lakou a hopupio iho i knu liaku. I keia nianawa aia wau ma kekahi aoao o ke kahua kaua, a ia'u'i liuli hoi aku ai, aole kuu haku. ' Ua lilo aku oia i pio na Baraina Duna, a —' —." , "A e pepelii ia ana oia," walii a Kate i kahamaha mai ai a ia manawa pu no hoi, ua pii ae ka haikea maluna o kona mau papalina nohea a mimino iho la ka mauu. "Oia ka manao kaumāiha ilōko o ko'u puuwai i keia manawa," wahi a Hiu i pane koke aku ai, "a hookahi wale no wahi a'u e manaolana nei no ke ola o kuu haku. Ina he mea hiki ke kono ia aku kou makūakane e liana mai i kekalii hana no ke ōla o Roderika alaila "Ke makemake nei anei oe e ike i kuu makuakane?" i kahauiaha ak'u ai ka opio wahine. "Ive manao nei wau, e ka lede inaikai, o oe wale no ka mea kupono nana e kono aku iaia. Pehea iho la keia?" "Ive hai aku nei wau ia oe, e kuu Hiu maikai, aole e hiki ia'u ke hooiaio aku i kan. T T a maopopo no ia'u lie wahi mana iki-no ko kuu inakuakane maluna o Baraina Duna, nolaila aole no e liewa ke lioao ae. O, he mea.ponō no e hoopakele ia ae o Roderika. Ina oe e kali iho ia'u maanei, e hele no wau e ike iaia." Ua liuli'aku la ua noliea la o Wikilo a ka-i aku la he mau kapuai, a leu iho la oia me ka noonoo nui, a pane hou mai la ia Hiu: "He mea pono nou e hele pu mai me a'u i kauliale o manao ia mai ua maka'u oe i ka ike ia mai." "Ua pono kau e ka opio wahine, a he mea pono e hele pu no ko'u mau hoa me a'u, a ma ia ano e loaa mai ana ka ike ua lialawai aku wau me oe ma ke ano ulia laki, a iha'i aku lioi ia oe i ka'u mau mea i ha'i aku nei," wahi a Hiu i pane koke aku ai. Ua kahea aku la o Hiu i kona mau hoa, a hahai aku la lakou mahope o ka opio wahine no Dalavina Hale, a malaila lakou i noho iho ai mawaho o ka lanai oiai o Kate e hele ana e hui me kona makuakane. Ua ala mai o Makamuraga, a e hele ana oia i o o ianei ma ka lanai o iliope o ka liale, i ka wa a Kate i hoea aku ai imua o kona alo. "Heaha keia e ke kaikamahine?" i ninau koke aku ai o Makamuraga me ka hooliuhu ana iho o kona mau maka. "Ua pulu kou mau kamaa, aua ma-u no lioi kou koloka ike kehau. Ua hele hou aku nei anei oe e holoholo i keia kakahiaka puanuanu?" "O, e kuu makuakane," i auwe aku ai o Kate me ka puili ana ae i kona mau lima. a nana aku me ka helelielena'o ke kaumaha, "mai huhu mai oe ia'u. He oiaio ua hele io aku nei no wau, aole no nae hoi i niamao aku mai ke kakela nei aku, a halawai koke aku nei no hoi wau me Hiu Kopena." "Alaila ua hele koke mai nei anei ka naita o Kiladea?" "Aole, e kuu makuakane. Aole o Roderika Fizigerela, oiai aia oia iloko oka poino i keia manawa. He pio oia iloko oka lima o Baraina Duna i keia wa." , "Heaha ia!" i hooho ae ai o Makamuraga me ka puiwa nui. Ua paa anei o Roderika o Kiladea iloko o na lima o Baraina Duna? "He oiaio, a e pepehi ia ana oia ke ole oe e komo uwao aku. "Ke ole wau e komo uwao aku! Pehea i lioea mai ai keia haawina kaumaha?" Ua hai aku la o Kate i na mea apau a Hiu i hai aku ai iaia e pili ana no ko Roderika hele ana mai no St. Anaru ame ka paio i paioia ai. "Alaila i liuli mai nei o Hiu i na kokua ana mai ia oe aku?" "Ua halawai mai oia me a'u a liai mai i na mea apau. I hele mai nei oia no o nei no ka mea ua manaoio oia he wahi mana no kou maluna o Baraina Duna, a e ihaawi ana no lioi *oe i na kokua ana no Roderika." Ua pii koke ae la ke kai o ua Makamuraga la, inoino ae la kona mau maka, a hehi ino iho la kona mau kapuai wawae iluna o ka papahele. "Heaha iho la ka'u i keia naita e kokua aku ai wau iaia? He wa i hala ae nei e waiho ana iloko o ka poino, ua lawe mai wau a malama iho iaia, e like me ko'u malama ana i ka ilio i eha i ka puaa, aka, ua hala .ia a aole hoi ana mea e kono hou inai ai ia'u e hana aku nona." ' "Ma kou ano aloha, e kuu makuakane, aole anei oe e kikoo aku ana i kou inau lima no ke kokua ana ika mea iloko oka poino. O oe ke pomaikai ana ma ia hana ana. Ma ia hana ana au e lilo mai ana ka eale i lioaloha nou no ka wa mau loa." "A pela ih.o la,"*i hooho ae ai o Makamuraga, me ka hopu ana aku i kana kaikamahine, a nana iho la me ka helehelena huhu, "ua loaa kau mea. huna ia'u. Ua aloha oe i kela naita wiwoole." Ua naka haalulu iho la ko Kate mau lala, a kulou iho la no hoi kona poo ilalo. "E pane koke mai. TJa aloha oe iaia!" i pane koke aku ka opio wahine, oiai ke uwe la oia i ka elia no kona umii ino ia e kona makuakane. "E liai koke mai i ka haina o ka'u ninau," i lioomau aku ai o Makamuraga, me ka liookuu ana aku i kona paa ana i ka opio waliine. Ua kamailio anei o Roderika ia oe i kekahi mea e pili ana i kona aloha ia oe?" "E kala mai!" i hooho ae ai ka op|o wahine oiai ua kau mai la ka maka'u iaia no ke ano o ka nana ana aku o kona makuakane iaia. "Aole anei oe e hai mai ana i ka haina o ka'u ninau?" i pane aku ai o Makamuraga me ka leo hawanawana. (Aole i pau.)