Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 33, 14 August 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

MOKUNA VIII. c Iliki o Aiwohikupua ma i Hana, mai Koliala'ku, a halawai hou me Hinaikamalama —Haalele ia wahi, hoi hou i Kauai—Hui o Aiwohikupua i kana olelo paa i na hoewaa ma ka moana—Ku ma Kauai, halawai me na kaikuahine a hai aku i ke ano o kana hele ana —Holo ihou o Aiwohikupua me na kaikuahine 1 Hawan —Ku ma Keaau a pii nui i Paliuli—Kukuluia o Mailehaiwale ma ka puka o ka Halealii a kuu aku i kona ala—Na kamailio a Laieikawai me Waka. Iloko o keia manawa a Aiwohikupua e olelo ana me n§ kaikuahine, akahi no a maopopo i kona Kuhina, oia ka ke kumu o ka hoi ivikiwiki ana ia Kauai. , . I kekahi la ae, wae ae la o Aiwohikupua i mau hoewaa hou, no ka mea, ua maopopo i ke Alii ua luhi na\ hoewaa mua; a -maiaukau ka holo ana, ia po iho, lawe ae la ke Aln he umi-kumamahu. īoewaa, elua hookele, o na kaikuahine elima o Maliehaiwale, o Mai lekaluhe'a, ame ko lakou muli loa o Kahaomapuana, o ke Aln ame kona Kuhina, he iwakalua-kumamakolu ko lakou nui. I ka wanaao oia po, haalele lakou ia Kauai, hiki ma Puuloa, a malaila aku a kau ma Hanauma, i kekahi la ae kau i Molokai, ma Kaunakakai; malaila aku a pae i Mala, ma Lahaina; a haalele lakou īa walii, hiki lakou i Keoneoio, ma Honuaula; a malaila i noho loihi ai ekolu anahulu. . , Ko ka mea, ua nui ka ino ma ka moana, a pau na la mo, alaila, ua ikeia mai ka maikai o ka moana. Ia manawa ko Inkou hanlole ana īa Honuaula, a.. holo aku la a hiki ma Kaeleliululnilu, ma Kona, Hawaii. Ia Aiwohikupua ma i hōlo aku ai mai Maui aku a hiki i kela walii, ua ike niua mai o Poliahu i ko lakou holo ana ame ka hiki ana i Kaelehululiolu. j _ ' „ . Nolaila, lioomakaukau mua o Poliahu iaia no ka hiki aKu o ai wohikupua, alaila hoao; hookahi malama ke kali ana o Polialni 110 ko laua lioao e like me ka laua hoohiki ana; aka, ua hala o .Ai woliikupua ina Hilo, no ke kii no ia Laieikawai. i .i I kekahi manawa, ku mai ia Poliahu ka ike no ka Aiwohikupua mau hana; ma-ko Poliahu ano kupūa keia ike ana, a no ia mea, wailie wale no iloko o 'ka wahine kona manao, aia a halawai laua, alaila lioike aku i kana mea e ike nei no ka Aiwoliikupua mau liana. Ma keia holo ana a Aiwohikupua, mai Kaelehuluhulu aku, hik mua lakou ma Keaau, aka, ua nui no na la, ame na po o keia helt ana, I ke awakea o kekahi la, hiki aku lakou ma Keaau, a pau na waa i ka hooponopono, ame na ukana o lakou, ia wa no, hoolale koke ae ana ke Alii i na kaikuahine, ame kona Kuhina e pii aku i uka e Paliuli; a ua hooholo koke lakou ia manao o ke Alii'. Mamua o ko lakou pii ana- i Paliuli, kauoha iho la o Aiwohikupun i na hookele ame na hoewaa, "Eia makou ke hele nei i ka makou hua kai hele, ka mea hoi a kuu manao i kau nui ai a halawai makā. E noho malie loa oukou, aia no ka oukou mea malama o na waa, i kah oukou a i ao keia po, a i po ka la apopo, alaila, ua waiwni makou; aka, i hoi kakahiaka mai makou i ka la apopo, alaila, ua nele ne ka'u mea i manao ai, alaila, o Kauai ke alo, huli aku hoi." Oia k; kauoha a ke Alii. A pau ke kauoha a ke Alii i na kanaka, pii aku la a like alike e ka po. hiki lakou i Paliuli. Olelo aku o Aiwoliikupua i na kaikua hine, "O Paliuli keia, eia ianei o Laieikawai, ko oukou kaikoeke nolaila, imiia ka oukou pono." Alaila, lawe ae la o Aiwohikupua ia Mailehaiwale, i ka hanai

muVo lakou e like me ko lakou hanau ana. Ku iho la ma ka puka ponoi o ka hale o Laieikawai, ia Mailehaiwale e ku la ma ka puka 0 ka Halealii, kuu aku la keia i ke ala, po oloko i ke ala, aia nae o Laieikawai me kona kahu ua pauhiaia e ka hiamoe nui; aka, aole nae e hjki ke hianioe i kela nianawa, 110 ka niea, ua hoalaia e ke ala o Mailehaiwale. „ Ia puoho ana ae o laua nia|. ka himaoe, haohao ana laua nei 1 keia ala launa ole; a no keia haoliao. kaliea aku la o Leaieikawai me ka leo oluolu i kona kupunawahine penei: Laieikawai—"E Waka, e Waka —e. Waka —"E—o, lieaha kau o ka po e ala nei?" • Laieikawai— He ala, eia—la, he ala e wale uo Iveia, he ala anuanu, lie ala huiliui, eia'la i ka houpo i ka manawa o maua." Waka "Aole na he ala e, o Mailehaiwale la na, ona kaikuahine aala o Aiwohikupua i kii mai la ia oe i wahine oe, a i kane 'ia; o ke kane ia moeia." x Laieikawai —"Ka! aole au e moe iaia." A lohe aku la o Aiwohikupua i ka hoole ana mai a Laieikawai, no ka makemake ole e iawe ia Aiwohikupua i kane mare, alaila, he mea e ka .hilahila, no ka mea, ua lohe maopopo aku la lakou ī ka hoole ana mai. MOKUNA IX. Kukuluia o Mailekaluhea ma ka puka o ka Halealii a kuu aku oia i kona ala —Na kamailio a Laieikawai me Waka —Kukuluia o Mailelaulii ma ka puka o ka Halealii a kuu aku no hoi oia i kona ala—Na kamailio a Laieikawai me Waka—Kukuluia o Mailepakaha ma ka puka o ka Halealii a kuu aku i kona ala— Na kamailio a Laieikawai me Waka—-Haalele o Aiwohikupua i na kaikuahine ona ilaila —Kahea mai na kaikuahine. o Aiwo hikupua iaia. , Mahope iho o ka manawa i hooleia ai ko ke Aliikane makemake; alaila, olelo aku la o Aiwohikupua i kona Kuhina, "E hoi kaua, a e noho na kaikuahine o'u iuka nei, a na lakou no e īmi ae ko lakou w&hi g nolio tii, no kti mea, rolg likou *w£iiwB,i ? ui nele 110 ka mea i manaoia ai e loaa ia lakou." I mai la kona Kuhina, "He mea kupaianaha loa ia oe, ka i no uā olelo oe ia'u mamua o ko kakou la i haalele ai ia Kauai; o na kaikualiine wale no ou ka mea nana e kii kou makeinake, a ua ike i'no hoi oe i ke ko ana o ka lakou mau hana; ua kena ae nei oe ia |Mailehaiwale i kana loaa, a ua lohe aku la no hoi kakou i ka hoole ana mai a Laieikawai, aole paha no ko ia hewa, e hiki ai ia kaua ke haalele ia'lakou. Nolaila, nele ae la iaia, eha ou mau kaikuahine i koe, malia pah'a o loaa i kekahi o lakou." I aku la o Aiwohikupua, "Nele ae la i ka hanau mua, okiloa aku paha lakou." , • . . , I hou aku kona Kuhina, "E kuu Haku, e hoomanawanm hou ' kaua, e hoao ae o Mailekaluhea i kana loaa, a i nele, alaila, hoi kakou." ■ • : Alaila, ua maikai iki ia olelo ike Alii, olelo aku la o Aiwohi- ! kupua, "E hoao aku hoi oe i kau loaa, a i nele oia īho la no. Hele aku la o Mailekaluhea, ka puka o ka Halealn, ku īho la kuu aku la i ke ala, oia hele no o ke ala apai kaupoku maloko [ o 'ka hale, mai kaupoku ka hoi ana iho loaa ia Laieikawai ma, īa ; manawa, hikilele hou ae laua mai ka hiamoe ae. I aku la o Laieikawai i kahi kahu, "He ala okoa hoi keia, aole . hoi e like me ke ala mua iho nei, 'he oi nae hoi keia mamua o kela iho nei, he kane paha ka mea nona keia ala." . . ' . . Olelo aku kahi kahu, "Kaheaia ko kupunawahine, e hai mai ī ke ano* o keia ala." Kahea'aku la o Laieikawai. Laieikawai —"E Waka, e Waka —e." Waka—"Er—o, heaha kau o ka po e ala nei?" Laieikawai—"Eia la he ala, he ala e wale no keia, «he ala anu--1 anu, he ala huihui, eia la ika houpo ika manaw r a o maua." Waka —"Aole na he ala e, o Mailekaluhea aku la, o kekahi k.ai , kuahine aala o Aiwohikupua, i kii mai la ia oe i waliine oe i kane īa, o ke kane ia moeia." l Lai^ikawai—"Ka! aole au e moe iaia." %

I aku la o Aiwohikupua i ua wahi Kuhina nei ona, "E! ke loho pono aku la oe i ka hoole ana ae la a ke Aliiwahine." "!\e. ua lolie, healia la auanei ko ia hoole ana ae la. o ko laua aala no ka i makemake oleia ae la, malia lioi o ae ia Mailoluulii. "Hoopaa no hoi oe." walii a Aiwohikupua. "ka i no ua hai mua iho nei wau ia oe i ko'u manao e hoi kakou, eia kau he hoololnii<. hoololohe ilio la oe la. aeia mai la." Aole ka lioi i pau na kaikuahine o kaua, alua i hala. okolu i k«».. walii a kona Kuhina, "kuuia aku paha i pau, he nani ia, ua pau n.t kaikuahine o kaua i ke kii, wikiwiki auanei hoi paha oe e !?<»». ,( hiki kakou i kai o Keaau, olelo kakou no ka loaa ole, e oh-lo ;i. auanei ka poe kaikualiine ou i koe. Ina no ia makou ka oleln am mai e kii, ina no ua ae mai o'Laieikawai, aia la, loaa ka laknu m e kamailio ai, kuuia aku i pau." "Auliea oe e kuu Kuliina," wahi a Aiwohikupua, "aole o oe k. hilahila ana, owau uq, ina e like ana ka manao o ka moopmia ko Waka la, ina ua pono." "Kuuia aku paha i ka hilaliila," wahi a kona Kuliina, "ka i w ua ike no oe, lie waa naha i kooka ko kaua ko ke kane, a hooh* nai auanei ia, nawai e olelo kana hoole ana, ka i no o kakou wah> t,n ka i lohe, hoaoia'ku paha o Mailelaulii." A no ka ikaika loa o ua wahi Kuhina nei ona i ke koi, hoolmio ke Alii i ka ae. Hele aku la o Mailelaulii a kupono i ka puk.a o ka llalealii. kuu aku ana oia i kona aala e like me na mea mua, liikilele liou mai la o Laieikawai mai ka liiamoe, a olelo aku la i kahi kaliu, "lle wahi ;ila okoa waie no hoi keia, aole hoi e like me kela mau mea mua." I mai la kahi kahu, "Ka.heaia o Waka." Laieikawai—"E Waka, e Waka —e." Waka—"E —o, heaha la kau o ka po e ala nei?" Laieikawai—"Eia la lie ala, he ala e wale no keia, he ala anuanu, he ala huihui, eia la i ka houpo i ka manawa o maua." Waka —"Aole na he ala e, o Mailelaulii aku la na o nn kaiku;\ hine aala o Aiwohikupua, i kii mai la ia oe i waliine oe i kane ia, o ke kane ia moeia." Laieikawai—"Ka! aole au e moe iaia." "I hookahi no hoi hoole ana o ka pono," wa.lii a Aiwohikujm.i. "o ka liele ka ia he kauna wale ae no koe o ka hoole, makeua ih» h«>i' ua hilahila ia oe e ke hoa." "Kuuia aku palia i ka hilahila," wahi a kona Kuhina, "a i nl.> . loaa i na kaikualiine o kaua, alaila, na'u e kii a loaa iloko o ka hai.. a olelo aku wau e lawe ia oe i kane hoao nana e like me kou n.a 'kemake." « A no keia olelo.a kona Kinhina, alaila, ua hoopihaia ko k«' AUI 'naau i ka olioli, no ka mea, ua lohe kela ia Kauakaliialii i ka loaa ana i ua wahi kanaka nei o Laieikawai, i hiki ai i kai o Keaau. laila i hooholo koke ai o Aiwoliikupua i olelo ae maiuuli o kr Ui ua walii kanaka nei. Ia manawa, kena koke ae la o Aiwohikupua ia Mailopakalu. hele aku la a ku-ma ka puka o ka Halealii; kuu aku ]& i kona aal.i. a hikilele mai la ko Laieikawai hiamoe, honi hou ana no ike ala. I hou aku keia i kahi kahu, "Eia hou no keia ala, he wahi aia ih.lk;; hoi lieia." Olelo hou aku kahi kahu, "Kalieaia o Waka." Laieikawai—"E Waka, e Waka —e." Waka—"E—o, heaha kau o ka po e ala nei?" Laieikawai—"Eia 1 a lie ala, he ala okoa hoi keia, aole hoi i like me na ala mua iho nei, he ala maikai keia, he ala nohea, eia la i L» houpo i ka manawa o maua." Waka—"Aole na lie ala e, o Mailepakaha aku la o ke kaikuahine aala o Aiwohikupua, i kii mai la ia oe i waliine oe i kane ia. o ke kane ia moeia." Laieikawai—"Ka.! aole au e moe iaia, ina i kii mai keknhi ni»>a e ia'u, aole no wau eae ana! Mai hoomoe hou oe ia'u ia Aiwohikupua." A lolie o Aiwohikupua, ame kona Kuhina i keia hoole hou ana «» Laieikawai, i aku ua Kuliina nei ona, "E kuu Haku, pale ka pono." aohe pono i koe, hookahi no pono o ka lioi wale no koe o kakou: kaukai aku nei hoi ka pono i ko kaikualiine muli la hoi, i ole ae hni ia lakou, ia'u aku la hoi, i lolie aku nei ka hana, e hoole loa ae ana no kela, me ka nuku maoli ae la'no i ke a eia nae hoi ka'u wahi olelo i koe ia oe, o ka olelo no auanei ka'u, o ka a» no kau." (Aole i pau.)