Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 33, 14 August 1903 — HE MOOLELO WALOHIA NO NA ONAMILIONA I LAWE A HUNA MALU IA MA KA AINA MEHAMEHA. [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO NA ONAMILIONA I LAWE A HUNA MALU IA MA KA AINA MEHAMEHA.

MOKUNA XVIII , L.OAA KE GUL«A IA PENCE. I ka pa ana o ka lima o ika onamilioiia Penee i ke gula, ua hoololiia ae la kona maka'u i mea ole, a he hookahi mea wale no ma kona poo i keia manawa, o ka hiki aku ma kahi o ke gula. He elua ona manawa i palaha ai a eha na lima, aka, aole ia he mea nona e leuha'u iho ai. Ua hiki mai la laua i ua lumi nei a ua komo mua aku la o Vincent a iho-g, ae la i ke aihi, a i ka ike ana aku o Penee i ke kakau mai o ua mau kii nei, ua hooho ae la oia me ka hauoli. Ua holo mama aku oia a paa kekaJii ikii a hoomaka iho la e hamamohamo e like me ka hamohamo ana a kekahi mama aloha i kana bebe. Ua pio iho la ke ahi a ua pouli i'ho la ka lumi. "E ho-a hou ae oe i ahi, e wiki!" wiahi a Penee-i hooho ae ai. VO, ike wau i ka kaua mea e hana ai," wahi ana i hoomau mai ai i ke kamailio ana, "e hele wau mawaho e ku ai, a nau hoi e haawl ae ia'u mai loko ae nei, a na'u hoi e lawe aku e huna ma kahi e loaa ole ai i keka'hi poe e ae." Ua hooko aku la o Vineent e like me ka mea i kauohaia aku e Penee. Ua hoomaka aku lā oia e lalau i na kii e kakau mai ana ma na paia o ka luini, a haawi aku la ia Penee me na lima i mn:kaukau a makaala i na wa apau e hanaia ana keia hana, a lawe aku la a waiho ma ke alanui e puka loa aku ai iwaho. Ua piha no paha ka hora holookoa o ka laua hana ana i keia mea, a i ka olelo ana mai o Vincent ua pau loa ua mau kii nei, ua noho iho 1 a o Penee a nana pono ina he gula keia mau kii a pau loa* laia i eli iho ai i na pukaihu o ua poe kii nei e hinuhinu ae gnla, ua nui loa ko Penee hauoli, a pela pu hoi o Vincent. Ua hoomaopopo iho la. o Vincent he kuleana hapa kona iloko o keia gula, a he waiwai keia ana i moeuhane mua ole ai e loaa aiia iala ma keia ole ana, a aia wale no paha a lilo oia i kanaka hookele waiwai e like me Penee ma, a i ole, a puka pono paha kana hoolala hookele oihana ana, No ko laua lilo loa 1 ka milimili i keia mau kii gula, ua poina loa ae la laua i ka manoawa e lele hikiwawe ae ana. I ko laua helu ana i ka nui q na kii, ua loaa iho la he 63 ka heluna. I ka maopopo ana o ka heluna, ua hoao iho la laua e koho i ka waiwal i*o o keia mau

mea ma ke dala. O ke kii uuku loa. o 'keia huina, ua koho iho la laua he 10 paona, a o ka hapanui hoi, maluna aku 0 ka 10 paona a hiki i ke 70 paona. Ma 1 ka laua kohokoho wale ana, ua manao iho la laua ua piha ke kaumaha o keia mau Hi i ka 1,575 paona. "Heaiha ka waiwai i'o o ke gula o ka paona hookahi?" wahi a "Vincent i r.inau aku ai i kona hoa. l'a hapai ae la oia 1 kekahi kii, a koho iho la ua hiki aku ke kaumaha i ke 30 paona. "He $224 o ka paona hookahi," wahi a Penee. "O keia ka waiwai i'o ina e hanaia ke gula i dala. O keia, he gula keia i hoohuihui ole ia me na mea hooole'a, a the ma'ema'e loa hoi, no ka mea he palupalu loa ke hou ikaika iho oe. Ea, mai hamohamo ikaika loa iho paha oe i kena kii o puelhupuehu ae kekahi mau hunahuna gula. O ka hora ehia keia?" Aohe a Yincent uwaki a pela pu r : o hoi me Penee, aka nae, ma ka laua koho iho, ua kani paha ka hora ekolu o ka auina la i kela manawa. "He mea pono e hoi koke kaua i keia wa ano," wahi a Vincent i kamailio aku ai i kona hoa. "Heaha ana ka kaua hana me keia mau mea? Aole e hiki ana ia kaua ke lawe pu i keia mau mea He mea pono e lawe kaua i na wahi.kii liilii i thikl ai ia kaua ke hapai a e wiki kaua. Ma ka la apopo, hele mai kaua e kii i ke koena a lawe aku no kauhale. He mea maikai m> nae e hoihoi hou kaua i keia mau kii iloko o ka lua i loaa ai ia kaua." J "Heaha kau e kamailio mai nei?" wahi a Penee i hooho ae ai me ke ano pihoihoi. "He makemake kou e hoi kaua a waiho I keia mau kii gula maanei? Aole! Aole loa! Pehea? Haalele iho i keia huina daJa ma ke gula i hiki aku i ka $350,000 me ke kiai ole ia? Aole loa pela ko'u manao. O oe ka mea e hoi no ka hale, a o wau hoi, e noho ama au maanei e kiai ai i keia gula. E kii aku oe i mau kokua no kaua." "Owai ka mea nana e aihue keia mau mea, o kaua wale no na mea i ike ae nei i keia mau kii," wahi ,a Vincent. "He mea maopopo aohe he poe i hele iki ma keia wahi no na makahiki he tausani i hala ae nei. Ina he poe, i hiki maanei, aole e koe iho keia mau kii. E maluhia ana no e like me ka maluhia o kekahi pahu !hao paa loa o Nu loka. E hoi kaua, e Mr. Penee. Ke poeleele mai nei ka hoi! Heaha hoi keia nakeke ano e? E hoi hope -aku kaua, ke hoomaka mai nei ka ino nui." "Aole loa wau e haalele ana i keia gula maanei," wahi a Penee, "ke kanalua nei wau o lito. O oe o kaua ke hoi [ a e lawe mai i mau kokua ame ona mea ai." "Lapuwale kena noonoo ou e Mr. Penoe," wahi a Vincent nie ka pinana ana aku ma kekahi ahua. a nana £iku la i ka moana, "E hoi mai oe, e hiki mai ana ka ino. Mai hookaulua, e nui mai ana ka makani, mai hoao oe e noho hookahi maanei." "O, o oe ka mea e hoi o kaua a lawe Aole loa au e haalele i keia mau kii gumal i mau kokua ame ona m«a ai. la me ke kiai ole ia, a e make mua wau

mamua o ka laweia ana aku o keia mau mea mai nei aku. He du ka'u, a aolie e'u maka'u. E hoi akii oe a olelo aku i ka hapanui o ko kakou poe no kaua wale no keia gula, no kaua wale no apau loa, a ina owau hoi ka mea e noho ana maanei e kiai ai, v he mea pono o ka mahele nui ko'u. B hoi koke oe o hiki koke mai ka ino." ITa ike iho la o Vincent aohe he waiwai o ka hoAo hou ana aku e hoohuli i ko Penee manao paakiki. Ua haawi aku la o Yincent i kona aloha hone, a hoomaka aku īa e holo ma kona ala e hiki aku ai 1 ke Kaikuono o Morton. Mamua o kona kaa ana aku he hapaha mile mai kahi ana i haalele iho ai, ua hiki mai la ka makani ino, a i ke kikiao makani mua, ua kokoke loa oia hapaiia ae mai kona mau wawae ae. No kona ike pono ole i kona ala, ua hookui aku la oia me kekahi kumulaau i hina a poholehole kona mau papalina. No kekahi mau i-a mai keia wahi ona i hooku'i ai me ke kumulaau, e waiho mai ana 'he wahi makalua, ua ku ae la oia iluna a holo mama aku la no keia wahi no lta pee ana. Ua olapa ae ka uwila a ku'i iho la ka hekili, ua pau loa ae la ko Vincent lohe ana. I kona pohala hou ana ae, aohe i maopopo iaia heaha la-ka loihi o ka manawa ana 1 noho ai ma keia kulana. TJa puiwa ae oia i na paka ua e haule makawalu iho ana maluna o kona papalina, a hoomaopopo iho la ua eha ia kona poo. E pa apa ka makani me kā. ikaika launa ole, a ma ka olapa a ka uwila, ua ike koli'uli'u aku la oia i kekahi wahi kuono ma ka pall pohaku, a' ua hoomanawanui aku la oia 1 ke kolo ana a hiki malaila, a iaia i noho pono iho ai, ua ike iho la oia aole wale no oia ka mea e noho ana ma ia wahi, ua hoomaopopo iho la oia e pue mali'e ana ma leona aoao he igxiana, he ano holoholona e like me ka moo, ame kekahi moo pali nul a i kaoaia ka inoa he paikona, a e hulali ana hoi kona mau unahi i ka wa e olapa ae ai ka uwila. Ua nee pili mai la ua mau moo nei ia Vince.nt, a o ka moo nui, ua hookomo mai la -i kona poo mawaena o ke kuka o Vincent ame ke kua, a moe malie iho la. O kahi mea iki iho hoi, he ano pioo oia a e holo mau ana i o a ia nei o ka lihi pali, a mahope mai no nae, ua hoi mai la oia a moe malie ma ka aoao o Vincent. "I keia manawa, aohe o'u maka'u iki ia laua," wahi a Vincent i hooakaka mai ai mahope o 'ka pau ana o ka ino. "Ua oi aku ko makou maka'u i ka Ino mamua o na mea e ae, a no ia kumu, ua like ko makou noho ana me ka maka'u ole aku i kekahi a i kekahi. O ka moo nui, ua hoemaopopo iho wau ua hiki loa iaia ke moni i kekahi pipi me'ka maalahi loa. Eia nae, no kona piha maka'u i ka ino, ua poina oia i ka hanaino wale mai i kona mau >hoa e pee like ana i ka ino. Ua hiamoe iho la wau mahope mai; a i ko'u puoho ana ae, ua malie ka ino a aohe hoi ko'u mau hoa moe pu o ia po." E hoao mai ana o Simon Penee e puka mai loko mai o ka lua i kona

wa i loaa aku ai i ka ino. Ua lōhe mua aku oia i ka hu mai o ka makani a aole oia i houlolohi iho i kona hoi hou ana aku no lalo o ka lua, a iaia i poholo pono iho ai ua haki mai la kekahi kumu niu a haule pono maluna o kana wahi i ku mua ai. He mau sekona mahope iho, ua haule mai k'ekahi o na kumu laau nunui e ku kokoke ana i ka waha o ka lua a i 'ka pa atm i ka honua, ua hanee mai la kekajhi aoao o ke ana. Ia wa, ua pii mai la ka maka'u iloko o Penee a hoomaka ae la e holo i o a ia nei o ka lua me ka uwa pu ana ae me kona mau lima e lele ana Uuna o ka lewa. Ua ikaika loa iho la ka haule ana o ka ua a komo mai la ma ra hakahaka a halanaia ae la ka Penc° wahi e noho ana e ka wai. I o ke alanui wale no 'ka i uhiia, a i ka hooilkaika loa ana mai ua hoomaka mai la ka wai e pii liilii. I ka ike ana 0 Penee i mea, ua au aku la oia iloko o keia wai haīepolepo a.kau aku la maluna o kekalii papa pohaku nui e oioi ae ana ma kahi e kokoke ana i ka 'wa)ha o ka lua. Maluna o keia poha>ku o Penee a hiki 1 ke ao ana, me ka hoomau no o ka wai i ka pii mau ana mai a hiki wale nō i ka loaa ana he wahi no ka wai e puka ai, a na ia mea i hoomau iho i ka wai ma kahi hookahi. O na kii hoi, ua helelei mai la lakou mal ko lakou wahi i kau maikai ia ai a komo iho la iloiko o ka opala ame na pohaku i laweia mai "e ka wai. I ka wa a ka uwila e anapu ana, oia kona wa e ike pono aku ai i na mea apau o loko o kahi aiia e noho nei. I ka wa hoi a ka ihalulu a ka hekili I mao ae ai, ua lohe aku la oia i ka uwi mai o kekahi mau mea mawaho me he mea la he mau uhane iloko o ika luaahi, a ua lohe pu aku la no hoi oia i ka nakeke mai o kekahi mau mea ano e maluna pono iho ona me he poe la e noke ana i ka hakaka. Ua noho o Penee maloko o keia lua a lohe i ka pa ikaika a ka ino, a hiki wale no 'i ke ao ana o ia po, me ka loaa ole o ka 'hiamoe i kona mau maka., I ka hoomaka ana mai o ke ao, ua 'pau loa ae ia lee kuu ana a ka hekili, a o Penee hoi, ua laau kona mau lala a maJ« kokoke e hiki ole iaia ke onioni. Me ka nui o ka hana, ua aku la oia a hiki ma kekahi aoao a »Io hele aku la a hiki i kahi e puka aku ai no waho me ka Hoao ana e lawe pu i "kekahi o na kii. I kona puka ana iwaho, ua noho iho Ia ola iloko,o ka la a aohe no hoi i loihi kona noho ana ua maloo ae la kona mau lole pulu. Ua nee aku 1 a oia malalō o kekahi kumulaau a huli mai la kona alo i ka waha o ke ana a kiai malie. Ua nuj mai la kona makahiamoe, a aole i pokole ikona noho ana malaila, ua pani iho la kona mau maka a hiamoe iho la. I ko Vincent puiwa ana ae a ike iho la ke ola nei no oia a aohfe hoi i kukonukonu loa kona mau eha, ua hoomaka aku la oia e imi i na kii, a aohe hoi i loihi kana huli ana, ua loaa aku la. laia e hoomaka ana e 'hele hou aku no ike ana, ua lohe aku la oia i ka uwa ana mai o Ikekahi mea ma kona aoao akau,

a aole hoi i liuliu iho, ua lohe aku la oia i ke kani ana mai o ka pu, a ia wa oia i uwa ae ai, a he mau minute maliop'e mai ua ike aku la oia ia Sidane Hamona ame Morton e hele mai ana i ona la. Ua ha'i pokole aku la o Vincent i na ulia i loaa ia laua, a i ka pau ana, ua hele loa aku la lakou e imi ia Penoe. I ko īakou hoea ana aku i kahi a Vincent i haalel'e iho ai i kona hoa, aohe lakou i ike iki ia Penee, a ua komo mai ka maka'u iloko o lakou ua makeia paha. He mau minute ko lakou huli ana- me ka loaa ole a I pono hull wale ae no o Sidane a ike aku la e hiamoe ana o Penee malalo o ke kumulaau. Mn ka aoao o ka onamiliona Penee, e vniho ana kona papale Uoko o ka lepo, e kiwala-o ana (kona mau lauoho hina kakalkahi mamua pono iho o kona mau maka, a ma kekahl lima hoi, e mau ana no i ka puliki I ke kii ana 1 lawe mai ai mai loko mai 'o ka lua. O kona wawae aikau hol, e waiho ana iloko o kekahi ki'owai, a ma kona kulana apau, me he mea la he kanaka make oia, a ma ka pii malie o kona hanu e maopopo aku al e ola ana no oia. "Ihop'e! Mai nee mal imua o make!" wahi ana i hoo'ho ae ai. "Owau ke make mua mamua o ka loaa ana o keia mau mea ia oukou!" Ua ,ani ae la ola I kana pauku laau a mai pa pono ke poo o Morton, a ina aole ola i alo i ka wa 'kupono, ina paha ua opaha pu kona poo. "E ala ae oe mai kou hiamoe kulipolipo ae e Penee." "wahi a Sldane i olelo aku al me ka hopu pu ana aku f "Aole ee i pilikia, e ala ae oe mal kou moe kuhewa ana, a o ka wa kupono kela e hoi al no ka hale." I ka lohe pono ana o Penee I keia leo, akahi no oia a hoomaopopo pono ae i (kona 'mau hoa, wa'uwa'u ae )a i kona poo a i ka ike ana mal ia Sidane, ua hele mai la oia e apo a hoomaka iho la e uwe. I "ka mao ana ae o keia mau mea, ua koi aku la o Si<3ane ma la Penee e hoi, a ua ae mai Ia oia nie. ke ano hoonunuha ole iho, a o kekahi no hoi. no kona, komo ana iloko o ka ino I kela po, u'a ake loa oia e hiki hou J ka hale, a o kela po ana I hoohala ai maioko o ke ana, he mea ia nana e poina ole ai a hiki i kona make ana. He eha ae Ia ko lakou nui i keia wa, a ua lalau pakahi aku la lakou i kii a hapai aku la no luna o ka lana, a aole i loihi ko lakou hoe "ana, ua hlki hou aku 1a lakou maluna o kā mokuptmi Hoalauna. Mahope o ko lakou ainakakahiaka, ua. hoi ak,u Ia lakou no ko lakou mau lumi pakahi a hiamoe iho la a hiki i ka pau pono ana o ko lakou makemake hiamoe. MOKUNA XIX. NA HOOL.ALA E ?AKELE AI. Ua aui ka la i ko Kent manawa i puiwa ae ai mai kona hiamoe kulipolino ae, a ua hele koke aku la ola e auau. Ua pau loa ae la kona ano ponini i ka pau ana o kana auau ana, a i

. ka paa ana o kona lole, ua konm ;»k,; 1 . oia iloko oka iumi hookipn. T*a ik< i' ■ • la oia aoho i ala kona mau lu»;i i k > i ! wa. Mai laila aku, ua komo akn - I maloko o ka lumi hoahu ukaiw • ' - kou. ua lawe mai la ola l ni;i'i ■ l lawai'a makau ame kekahi \u>< r l a hele aku la no ko kahnwni < . al, a aohe i loihi knna lnwai'a - > ' • nui iho la kana i'a liilil a he • ? nute pokole mahope mai e I .'i ■' > oia iloko o ke kaikuono mnlnn.i ■ k ■'■> l lana laau. [ Aole i loihi kona holo ana \v.< ; aku la he nu! na i'a o na ann lik f e hoioholo ana maloko oke kal. u ' Iho la oia iua mau I'a liilii n<»i n, . , na makau a aole I hohonu lo.i k i l ana iho o ua maunu nei ua apo ' i mai la kekahi i'a, a malaila oia l wai'a ai a lawa kona nin<Jcfmakr i ko o hapalua hom ua piha ih>> 1:. [ ie, a hoe 'hou aku la no ka uwap ! > ihaku me ka piha hauoii no kr-n:. \ • pono ma kana huakai lawal'n. ■ i Ua hoomaka koke iho la «• K ■ ' ■ » hana i ua mau i'a nei i kon;i : ;i i ' r . aku i ka halo, a iaia o han.i ;>t » ala mai la o Haven a hookaln hana like ana. I pau nna P• * ' ka hanaia, ua hoomakaukau ihn ! ua i ko lakou ainaawakea, a i V.-- . ana o ka hora eha o ka auwinn ! kahea aku la laua i na hon apau • 1 •' . mai e ai, a i ka ike ana o keia p« - i • i'a a Kent, ua haawi mai la lakow ; 1 • lakou mahalo piha no ltona pih.i k • mai a noonoo maikai hoi, a ol« '■ e makana mai no lakou iaia mo V medala gula ina lakou e hiki o! - ' ana ma ka aina nui. . | , (Aole i pau.)