Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 35, 28 August 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

MOKUNA XI. Kauoha o Aiwohikupua e hoeini hope ka waa—(Waiho ke kamailio ana no Aiwohikupua)—Uwe na kaikuaana o Kahalaomapuana no kona hoi ana me ko lakou kaikunane ; ia lakou e n*e ana, hoea mai ana o Kahalaomapuana ma ka pali mai like lakou no ka hoi hou ana i Paliuli—Hiki lakou ma Paliuli, ma na puhalaau lakou kahi i noho ai—Kuka hou lakou i mea īke ai ia Laieikawai, a hooholo iho la —Ho-a lakou i ke ahi, a 1 ka lima o ka po, hana o Kahalaomapuana i ka pu la-i —Kena o Laieikawai i kona wahi kahu e nana i kahi i kani ai o ka mea kani. hoi aku kalii kahu a hai aku i kana mea i ike ai—Kena hou o'Laieikawai e kiiia kahi mea uuku loa o lakou, a hele aka la o Kahalaomapuana a ka Halealii—Kinau mai la ke Alii i kana mea kani, a hookani iho la o Kahalaomapuana. Ia manawa a Aiwohikupua ma i haalele akn ai i na kaikuahiiie ma Honolii. a lawe pu aku ia Kahalaomapuana; nui loa iho !a ke alolia, anie ka uwe ana no ko lakou kaikaina. ua oi akn ko lakou aloha ia Kahalaomapuana, mamua o ko lakou aloha i ko lakou maii makua. aine ka aina. Ia lakou no e uwe ana, hoea mai ana o Kahalaomapuaiia ma ka ka pali mai, aiaila, ua kuuia ka naau kaumaha o kona mau kaikuaana. A hui ae la lakou me ko lakou kaikaina, a ha'i aku )a oia i kaiia hana, ame ke kumu o kona hoi ana mai e like me ka .uea i olelo mua ia ae nei ma keia Mokuua. A pau ka lakou kamailio ana no keia mau mea, kuka ibo ia lakou i ka pono o ko lakou noho ana, a liooholo ae la iakou e hoi hou lakou i Paliuli. - Mahope iho o ko lakou kuka ana 110 iakou iho, haa«tle lakou ia Honolii. hoi aku la a uka o Paliuli, ma kalii e kokoke aku ana i ka hale o Laieikawai. nolio iho la lakou maloko o na pu-halaāu. | A no ko lakou makemake nui e ike v ia Laieiieawai, hoohalua. mau llakou i kela la keia la. a nui na ia o lakou i hoohalua ai a'olp lakou i ike iki 110 ka lakou mea e lioohaiua nei, no ka inea. ua paa mau ka puka o ka hale i na la apau. v A no ia inea. knkakuka ae la lakou i mea e ike aku ai lakou la Laieikawai, a nui na la o tfo lakōu imi ana i mea e ike aku ai no ke Aliiwahine o Paliuli, aole loaa. Iloko o kela mau la kuka o lakou, aole i pane iki ko lakou kaikaina, a 110 ia mea. olelo aku kekahi o kona īuau kaikuaana, "E Kahālaomapuana, o makou wale no ia e noonoo nei i.mea no Kakou e ike aku ai ia Laieikawai, aole nae he loaa; malia paha, aia ia oe kekahi mea e liiki ai, e olelo ae oe." ' u Ae, ,? wahi a ko lakou kaikaina, "e ho-a kakou i ahi ma kela po keia po, a e oli aku ka hauau mua, alaila, i ka mnli iho, pehi l>au kakou, i hookalii no olioli ana a ka inea hookahi .11.1 ka ,po. alaihi. ia'u ka hope loa; malia paha o lilo ka a-a mau ana a ke ahi i iui po apau i mea no ke Alii e uluhua ai, alailav liele mai e iiaua ia kakou, alaila, pela palia e ike ai kakou ia Laieikawai. v A ma keia olelo a Kahalaomapuana, ua pono ia imua 0 I ka po inua, ho-a ae la lakou i ahi, a ia Maileliaiwale ke oli ana ia po, e like ine ka lakou liooliolo like ana. A i kekahi po mai ia Mailekalnliea, pela mau lakou i liana ai a hala ua po eha, aole na«i loaa ia J>aieikawai ka hoouluhuaia, ua lohe no nae ke Aliiwahine i ke oli, a iia ike 110 hoi i ka a-a mau ana a ke ahi; a heana la ia mea i ke Aliiwaliihe. I ka liiua o ka po, oia ko Kahalaomapuana po, o ka hope loa 110 lioi ia; ho-a iho la ke ahi, a ma ka waenakonu 0 ka po, hana iho la 0 Kahalaomapuana he pu la-i, a <hookani aku la. Iloko oia inanawa, akahi no a koino iloko o Laieikawai ka lealea no kela leo e kani nei, aole nae i hoouluhuaia ke Aliiwalime. A ma ka pili o ke ao, hookani hou aku la o Kahalaomapuana i kana pu la-i e like me ke kani mua ana. alaila, ua lilo iho la no īa i mea lealea 110 ke Alii; elua wale 110 pulii ana a Kahalaomapuana īa po. I ka lua o ka po, hana liou 110 o Kahalaoiuapuana i kana nana; ma ka pili nae 0 ke ahiahi kana «hoomaka ana e hookani, aole nae i uluhua ke Alii. Ma ka pili 0 ka wanaao oia po 110, ka lua ia 0 ka. liookau : auu. Ia manawa, ua hooululiuaia ko Laieikawai manao hiamoe; a o ka 01 no hoi keia o ka po lealea» loa o ke Alii. A no ka uluhua o Laieikawai. kena ae la oia i kona wahi kahu e hele e nana i kahi i kani mai ai keia mea kani. Ia manawa, puka ae la ua wahi kahu nei o ke Alii iwaho o ka Halealii, a ike aku la i ke ahi a ua poe kaikamahine i.ei e aa mai ana. hookolo aku la oia a diiki i kahi o ke ahi e a ana, ma ke kaawale nae keia kahi i ku aku ai me ka ike ole mai o lakou la ia ia uei. 1 A ike keia, hoi aku la a ia Laieikawai. ninau inai ia ke Alii. Ha'i aku la kahi kaiiu i kana mea i ike ai, mamuli o ka ninau a ke Alii. "la'u i puka aku ai mai ka hale aku nei, ike aku la wau he ahi e aa mai ana. hele aku nei wau a hiki, a ma ke kaawale ko'u ku ana aku, nie ka ike ole mai 0 lakou la ia'll. Aia hoi, ike aku la wau he mau kaikamaliine eliuia, e noho aua a puni ke ohi. he man kaikamahine maikai waie 110 lakou, ua like wale 110 na ano. hookahi nae o lakou wahi mea uuku loa, a nana ka mea kani lealea a kaua e lohe aku nei/ v I A lohe ke Alii i keia mea, olelo aku ia oia i kona haku, 'E kii Joe a kahi inea uuku o lakou. olelo aku oe e liele mai ianei, i liana mai ai oia i kana mea hoolealea imua o kaua." j A no keia oielo a ke Alii, he)e akn la kahi kahu a h'ki 1 kahi o !na kaikuahine, a ike mni.la lakou i keia mea. hai nku ia oia, "He ■elele wau i hoounaia mai nei e kuu Alii e kii mai i kekahi o oukou īe like me ka'u mea e manao ai e lawe, nolaila. ke lawe nei wau i kuhi ; mea uukn o oukoU e hele e launa pu me kmi Alii e like me kana kauoha." 'k A laweia aku la o Kahalaomapnana, alaila, ua hoohanoHia ka inaau o kona mau kaikuaana, no ka manao no e loaa ana ka pomaikai I mahope. ' j A hiki aku la ua wahi kaikaina nei o lakon imua o Laieikawal. J laia nae i hiki aku ai a ka hale, wehe aela ke kahu o ke Alii k i ka puka o ka Halealii, ia manawa, ua hoopuiwa koke ia ko Kahalaoimapuaua luuaumuao, no ka ike ana aku ia Laieikawai e kau mai k aua iluna o ua eheu o na mauu e pke me kona ano maiu elua hol mau manu liwiix>lena e kau ana ma na pm»hiwi 0 ke Alii, e lu aua i na wai ala lehua ma ke jk>o o ke Alii. 1 A no ka ike aua akn o Kahalaomapuana i keia mau mea. a he mea kupaianaha ia imua o k* kaikamahine malihini, haule aku la oia i ka honua me ka naau eehia. I Heie aku la ke kahu o ke Alii, a ninau aku la, "Heaha keia e ke ikaikamaliine?" i A palna kana ninau ana» alaila, ala ae la ke kaikamahine. a aku la i ke kah.n o ke AHi me ka 1 ako. "E ae mai oe ia'u e hoi ; au me o'u kaikuaana, ma kahi i loaa ai wau ia oe, no ka mea. ua eehia wau i ka maka'u no ke ano e loa o kau Alii." Olelo mai la ke kahu o ke Alii. w Mai maka'u oe v mai hopohope. e ku oe a e komo aku e halawai me kuu Alii e like me kana kauoha Ia 4V He maka'u," wahi a ke kaikamahine. A lohe mai la ke Alii i ka laua haukamumu, ala ae la oia a hea aku la ia Kahalaomapuana, alaila, ua hoopauia ko ke kaikamaUine naan kaumaha. a komo akn la ka maiihini e launa me ke Aiil, > I niai la o Laieikawai, "Nau anei ka mea kani leaPea i keni niai 1 ai i kela {>0. ame keia poT"Ae, na'u. M wahi a Kahalaoinapuana. u O i ana," wahi a Laieikawai, u hookaniia ana. M o Kahalaomapuana i kana pu la i ma kona pepeiao,

a hookani aku la inina o ke Alii: alaila. na hoolealeaia o Laie ; Vawai. Oia ka makamna o ko ke Alii ike ana i keia mea kani. MOKUNA XII. Xa Kamailio a Laieikawai me Kahalaomapuana—Kauohaia e banaia i hale no na kaikamahine maHhini. a kanoha'ka o Laieikawai e noho lakou me ia—Ka olelo kanoha a Laieikawai i na kaikamahine malihini—hooiiioia ia lakon nei ka mana ma Patiuli— (Waiho ke kamailio ana no na kaiknahine o Aiwohiknpua.) A no ka lilo loa o ko Laieikawai manawa i ka oiioli no ka mea kani lealea a ke kaikamahine; alaila. kena ae la o La:eikawa r i ke kaikamahine e hookani hon. I aku la ke kaikamahine, "Aole e kani ke hookani heo: n» ka mea. ua malamalama loa, he mea mau ia, ma ka po wak* no o kani ai nei mea kani, aole e pono ma ke ao. v A no keia olelo a ke kaikamahine. kahaha loa iho la o L*iieika wai me ka manao.he wahahee na ke kaikamahine. aiaila, laian akn la o Laieikawai i ka pu la-i ma ka iima o ke kaikumahine* a honkani iho la. a no ko Laieikawai maa ole i ka hookani i ka pu la-i, noUiila. ua loaa ole ke kani ma ia hookani ana. alaila. he mea maoi)ouo lou i ke Aliiwahine, he mea kani ole no ka pu la-i I>e hookan* ma ke ao, Olelo aku la o Laieikawai ia Kahalaomapuana, "Lve makemak*» nei wau e hoaikane kaua, a ma ko'u hale nei oe e noho ai, a e lilo oe i mea punahele na'u, a o kan hana ka hoolealea mai ia'n." Olelo aku la o Kahalaomapuana, U E ke AUi e, ua pono kau olelo, aka, he inea kaumaha no'u ke noho wau me oe. a e loan ana ia ? u ka pomaikai, ajo ko'u mau kaikuaana, e lilo paha auauei lakou i mea pilikia." fi Ehia oukou ka nui," walii a Laieikawai, "a pcm k u ko oukon hiki ana inaanei?" Olelo aku la o Kahaiaomapnana, "Eono makou ko u;akon uui a na niakua hookahi, o ko makou 0110. he keikikane, a elima makou na kaikamahine, o ke keikikane no ko makou mua, a oīaiu ko makou muli loa. Ama ka huakai a ko makou kaikunane, oia ko niakou mea i hiki ai maanei, a no ka loaa ole ana ia n»aKou o «wona īuakemake, nolaila, ua haalele kela ia makou, a ua <hoi aku la ko iwakon kaikunane me kona kokoolua, a ke noho nei makou me ka malaiuaka ole." . , Ninau mai la o Laieikawai, "Nohea mai oukou?'* "No Kauai mai," wahi a Kahalaomapuana." "A owai ka inoa o ko oukou kaikunane?" Ha'i aku la kela. "O'Aiwohikupua." Ninau hou o Laieikawai, u Owai ko oukou mau inoa pakahi?" Alaila lia'i aku la kela ia lakou apau. Alaila. hoomaopopo ilio la o Laieikawai, o lakou no ka pen» i hiki i kela po mua. I aku la o Laieikawai, "O kou mau kaikuaana ame ke kaikunam--0 oukou ka i maopopo, ina nae o oukou ka i hiki mai i kela po aku nei la; aka, ooe ka J u mea i lolie ole." u O makou no," wahi a Kahalaomapuana. I aku la o Laieikawai, "Ina o oukou ka i liiki mai i kela po, alaila, nawai i alakai ia oukou ma keia wahi? No ka mea, lie walii ike oleia, akahi wale no poe i hele mai i keia wahi.'' 1 aku keia, "He kamaaina no ko makou uiea nana i alakai mai, ōia hoi kela wahi kanaka nana i olelo mai ia oe no K iuakahialii." Alaila, ua maopopo he kamaaina ko lakou. A pau ka laua kamailio ana no keia mau mea, kauolio ae la oia 1 kona kupunawahine, e lioomakaukau i hale no na kaikuahiue o Aīwohikupua. Alaila, ma'ka mana o Waka, kona kupunawahiue, ua hikivawe loa, ua paa ka hale. A makaukau ka hale, kena aku la o Laieikawi*: ia Kahalaomapuana, "E hoi oe, a kela po aku, pii mai oe me ou ?*u\a mai, i ike aku wau-ia lakou, alaila, e lealea mai oe ia kakou, i kau niea kani lealea." A liala aku la o Kahalaomapuana, a hui uit koi •. man kaikuaana, niuaii mai la nae kona mau kaikuaaua i kaua hana, a«ne ke ano o ko laua halawai aua me ke Alii. Ha'i aku la kela, "la'u i hiki āku ai a ma ka paka o ka hale o ke Alii, w T ehe aku la kahi kuapuu nana i kii mai nei ia'u, a i kuu ike ana aku nei i ke Alii e-knu mai ana iluha' o na eheu o na manii, no i.i ike ana o ? u," ua eehia >vau me ka maka ? u a liaule aku la wau ilalo ina ka lepo. Ano keia mea, kiiia mai la wau a komo aku la e kamailio pu me ke Aiii, a liana aku wau i kona lealea, e like me ko ke Alii niakemake, aua ninau mai nei kela ia kakou, ua nai pau aku au. Nolaila, e loaa ana ia kakou ka pomaikai, ua kauoha laai n<M kela, a i keia po pii aku kakou." A lohe kona mau kaikuaana i keia mau olelo, iie m<»a e ka olioli 0 lo.kou. A hiki i ka manawa a ke, Alii i kauoha mai ai ia l.*kou, lakou i na pu-halaau, kahi a lakou i noho pio ai. Hele aku la lakou a ku ma ka puka o ka Halealii, weli° ae la ke kahu'o Laieikawai i ka puka, a ike aku la lakou e like me ka olelo a ko lakou kaikaina. Ia lakou nae i ike aku ai ia Laieikawai, alaila, ua puiwa koke lakou. a holo aku la me ka haalulu eehia, a pau loa lakou i ka haule 1 k*i honua, koe nae o Kahalaomapuana. A ma ke kauoha a lee Alii, ua kiiia aku kela poe malihi:?; a laweia mai la imua o ke Alii, a he mea oluolu ia i ko ke Alii manao. Ia lakou e halawai ana me ke Aliiwahine, hoopuka mai ia oia imua o na maliliini lie olelo hoopomaikai, a penei no ia: "Ua lohe wau i ko oukou kaikaina. he poe onkou no ka hanauna hookahi, a he poe koko like oukou; a nolaila, ke iawe nei au ia oukou ma ke ano o ke koko liookalii, e kiai kakou ia kakou iho, ma ka olelo a kekahi, malaila like kakou, iloko o kela pilikia keia pilikia, o kakou no kekahi ilaila. Ano ia mea, ua kauoha wau e lioqmakaukau ko kakou kupunawahine i liale no oukou e noho ai me ka maluhia, e like me a*u nei. aole e aeia kekahi e iawe i kane nana, me ka ae like ole o kakou: pela e ponō ai kakou ma keia hope aku." A no keia olelo. hooholo ae la na kaikamahme mahiiku, ua ko lakou kaikaina e hoopuka ka lakou olelo pane aku i ke Alii. j **E ke Alii e! Pomaikai makou uo kou hookipa ana īa makon ja pomaikai hoi makou, no kou lawe ana ae ia makon i nmu hoahauau 'nou. e like me kau i olelo mai nei ia niakou, a pela no makou e hoojlohe ai. Hookahi nae mea a makoii e lia'i aku ia oe. he poe kaika|mahine makou i hoolaaia e ko makna, aole he oluolu e llawe makou i kane mai*e, a o ka makemake o ko makou mau makua, [e noho puupaa no makou a hiki i ko makou inau la hope* a nolaila, <;ke noi mua aku nei kan mau kauwa. mai ae oe ia makou e hoohauImia me kekahi mau kanaka. e like nie ka makemake o ke Alu, no[laila, e hōokuuia makou e noho puupaa e like me ka'olelopaa a ko | makou mau makua." * "j He mea niaikai nae i 'ko ke AHi manao ka olelo ana malihini. j A pau ka lakou olelo ana ine ke Alii no keia mau mea hoihoiia laku la lakou a makahaie i hooinakaukauia no lakou. I ua mau kaikamahine nei e noho ana ma ko lakou haie, he !mea mau ia lakou ke kuka mau ma na mea e piii ana ia lako» , am« k | ke Alii, no ko lakou noho ana» ame na hana a ke Alii e olelo aiai ai. A hooholo ae la lakou e hoolilo i ko lakou kaikaiua i hoa «inka no kt | Alii ma na hana e pili aua i ko lakou noho ana. | l kekahi awakea, i ko ke Alil nmnawa ala mai ka hiamoe mai, ihele aku la o Kahalaomapuana e hoolealea i ke Alii nia ka hookaniīkani ana i ka pu lai. a pau ko ke Aiii makemake. ) la nianawa, hai aku la oia i kana olelo imua o Laieikawai. n,i ka lakou mea i kuka ai me kona mau kaikuaana; i aku la, U E ke AHi, ua kuka makou i mea nou e maluhia ai, nolaila ua hooholo makou ia niakou eiima i mau koa kiai .no kou Halealii, a ma o makou la e aeia ai, ama o makou la e hooleia ai. Ina i hele niai kekahl mea makeuiake e ike la oe, ina he kane, a he wahine paha, a ina he alii, aole lakou e ike ia oe ke ole makou e ae aku; nolaila, ke noi aku nei au e ae mai ke Alii e like me ka niakou hooholo ana," I mai la o Laieikawai, **Ke ae aku nei wau e like nie ka oukou mau olelo hooholo, a o oukou no ka mana lua PaHuli nei a puni." Eia nae ka manao nui o kela poe kaikamahine e lilo i kiai no ke Alii. no ko iakou manao e puka hou ana o Aiwohiknpua i Paliuli, aiaila, he mana ko iakou e kipaku i ko iakou enemi. (Aoie i pan.)