Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 37, 11 September 1903 — "Ma ka Hua e Ike ia ai ka Laau." [ARTICLE]

"Ma ka Hua e Ike ia ai ka Laau."

E ae mal ia'u e hoomaikeike aku i na kini makamaka mai Hawaii a Niihau 1 ke poo-manao o ka Nupepa Ke Aloha Aina o Sept. 5, 1903; e kau kehakeha ae la maluna; a oia poo-manao hookahi no ka kuu hoaloha C. P. laukea i hoof)uka mau ai i na manawa i hala a hiki loa mai no 1 keia mau la. Ua laweia mai naē hoi ke poo-manao maluna a hoopili ia mai ia'u, oia hoi ma ka'u mau hana e ikeia ai ko'u ano, no ka mea e pili ana i ka palapala waiho a ua hoaloha nei i kona kulana Peresidena iioko o ka Hui (Club) Repuhalika o keia Mahele Koho ma ka po Poalima hope loa o ka mahina i hala, Aug. 28, 1903, a ma ka Poaono koke ae no Aug-. 29, he māu hora wale no ke kaawale ua heluhelu iho la au i ua leka la me na manao hoakaka pepa maluna ae o ua leka la ilAko o ka nupepa Ke Aloha Aina, a mailaila mal ka loaa ana o na ahewa ana i ka'u mau hooko ana i na hana o ka hui a kau iho la ka hoino a ka wahaolelo* o ka īehulehu maiuna o'u mamuli o kana (laukea) mau hana hemahema, ihea i ka wa e Repubalika ana waiho aku i kona kulana Peresidena no ka Hui Repubalika o ka Mahele 3, Apana 5, aole e hoolaha mua ma na nupepa "ua pau au me ka Repubalika ke komo nei au me ka Aoao Kalaiaina Home Rula Kuokoa" a mahope mai o ia wa waiho mai ka leka haalele i ka hui a leka' hoakaka paha: i na kumu o kona haalele ana, ua manao au he hana hawawa ia. O ka mea mua e noonoo ai a hoomaopopo. oia no ko laukea kulana kalaiaina oia mau la; heaha la kona aoao kalaiaina, he Repubalika anei, a i ole he Home Rula Kuokoa paha? a ina he Repubalika oia ma ka po o ka la 28 0 Aug, alaila ua hewa loa ka'u rula ana, a ua pololei ka manao pepa o Ke Aloha Aina—laukea, oia hoi he hana hukihuki io ia, oiai, he lala a he lunanui oia no ka Hui Repubalika o Waialua nei, a ua hoike au ma ia hana a'u 1 hana ai i ka haiki o ko'u mau noonoo, a lna pela io, alaila ua pololei; aka hoi, ina o ke kulana kalaiaina o laukea ia mau la he kulana kalalaina ku-e 1 ka aoao kalaiaina ana i hooikaika ai i na la i hala, a ua hiki no ia'u ke olelo ae, mamuli io no o kana hooikaika klno ana i huli ai kekahi mau makamaka o ua aina Ehukai nei i poe Repubalik& oiaio ka aoao hoi a'u e ku ana 1 ka po o ka la 28 o Augate; alaila ke paa nei no ko'u manao, o ka'u mau hooponopono ana i na hana o ka Hui (Club) Repubalika i ua po la, ua pono, ua pololei a ua ku i na rula hooponopono naauao, a aole hoi au i hana me ka manao hukihuki a haiki hoi o ka noonoo. Eia kekahi mea e hoomaopopo hou ia; Ma ka halawai oka Ahaolelo oka Aoao Kalaiaina o ka Home Rula Kuokoa i malamaia ma ke Kulanakauhale 0 Honolulu ma ka la 27 o lulai. 1903, ua hiki kino aku ua hoaloha la malaila, a ua poloal la mai e hoike manao imiia o ka Ahaolelo, a ua hooko ia aku e like me ke noi, a o ka mea hilu īoa, he mau la pokole loa mahope koke iho, ua hoea ae ma ke kolamu o ka nupepa namu "Avalakaika" ka palapala akea a ua hoaloha nei e kalahea ana apuni ka Teritori o Hawaii nei a hiki loa aku i.na Mokuaina o kakou ana kela aoao o ka Paklplka, e hoike ana "ua haalele oia, kekahi o na alakai Repubal!ka. i kona aoao—a ke hoohui ia'u iho īne ka aoao kalaiaina Home Rula Kuokoa;" hui pu hoi me kann halolelo ; ma ka halawai makaainana l malamaia |ma Lokoea ma ka la 15 o Augate e ku-e ana i ka aoao ana i noho alakai [ nt, a kono mai la i na hoa Repubalika 11 koe iho e hahai aku iaia iloko oka : aoao kalaiaina Home Rula Kuokoa. , Pehea keia o Ke Aloha Aina? ua polo--1 lei anei? ina u& pololel. alaila ke i olelo nei axt aohe wahl kuleana iki o . ka laukea palapala e noonoo i& a! e ; ka Hui (C!ub) o Walalua nel, a no ka : mea aohe oia he Repubalika i ua la ia. Ina paha o laukea i kahea I haiawai o ka Hul mamua iho o kela palapala ; akea ana. a mamua ae hoi o kana mau l haiolelo ku-e 1 ka aoao a i ka noho aua o ua halawai la. a walho ia ae kana palapala haalele. a ku-e akn au ! ka heluheluia ana o ua palapala la iloko o ka Hui, aiaila. he hana hukihuki maoli ka'u i hana ai. a he hana hoaioha | ole no hot. aole nae pelm; he mau ku- | lann like ole ko maua e ku ana la, wa, | he Home Hula Kuokoa ola ma ka la ' ana I waiho mai ai | kana palapala haalele a he Repubaiika hol au ma ia la: a tna pela io» aiaUa e hoea mai ana keia ninau: owai ia ka mea l kuleana. iloko o ka Httt k o ka. vai paiaial» la ke noonooia? o ka ka Home Ruia a»ei * t ole o ka ka Repubailka paha?

au ua !«fcthi Jcak«u k* puana ae 0 k,i «.;$ J*e& S k ! ileana, a -i ius. r.t'i'uU'.iika p-ilajva!a ke nook~;rr.u 2wcha»;;«. e eana ae no l:«: U.\ā<a: l n«a makaaia i, :i Ina na ka IWa /, t s halawai he Home r.k-? ku-kaliki mai. * ina ea ka Heput*aJSkaw a!ails« he poe fiepuballka «ale no hoi ke Hki-pa'u-aku. a hoomaaao ae la au i m&u wahi Lilani meie: "Ku ka iiki a ka makani i Nuuanu •'Mai aiaala i ka Ua a ka Waahlla.' k» nīnau hoopaapaa ole keia ia, eia ioi, ke hoopaapaaia mai nei, ua hiki »o. o ka hana «na iho la no ka hoi Ia e keia mea he kalalaina, he hoino la inai. <> ka ino paha hoi ia la, i ka ike mna aku i ua hoaioha nei i keia auwina U me he mea Ja ka hoi; Ua weo Puukapu I ka Llkolehua. a hoomanao ae I*. aa i kela mau wahi lalani mele: "Knpukapu na maka o puna i ke airj.*iwahine "Aohe ike wale Iho ia Mallo "Ka huhuki laweau a Uwekahuna "Ke ena wale ala no ena I ka Pua "!.*a hoohewahewa paha i ke ho a," E kuu aikane puna—a—ke —onaona —-e. heaha mai nei hoi keia. Nau no 1 haaleie i Puna i na hoaloha. O ka hope o ua manao la, e holke ana i na kini heluhelu o Ke Aioha Aina a puni ka Teritori f e t ana, owau ka ke aiakai o ka aoao kalaiaina Hepubalika o keia mahele i ke kau holo baju>ta mua loa o keia Teritori, a mamuli &a o ka'u mau alakai ana i haulehia ai ka aoao—kahaha—kuhihewa. O laok&a no ke alakai o ka aoao he wahi hope peresldena \vaie Iho no au: a mamuli o ke ake ame kona iini nul e hookiekie a e hoakeaia ae ka ike ame ka naauao o ka laua leialoha he kaikamahine. ua haaiele iho la I na kapakai uoha o kakou n ei a holo aku no AmeHulpuia I na la hope o Sept. 1900 ao ka hookomo ana i ka iaua Kamalei ma kekahl o na kula o West Newton, ma ka Mokuaina o Makekukeka, a waiho iho la I na hana apau o ka Hui ma ko r u lima. Ua kuka pu no maua no na mea e piii ana I ka holomua o ka aoao a ua maopopo ia maua mamua o kona haalele ana mai, aole e lanakila ana ka aoao Repuballka a no ka mea, he a«ao nlnl loa Aa no keia e kakou; a I ka pau ana o na hana holo balota o ia kau. ua hoike aku au ma ka'U leka iala i ko makou haulehla, a i ko ka Home Bula Kuokoa lanaklla oikelakela, a wahi a ua hoaloha nei la'u ma kana leka, "ua maopopo mua no ia mea ia Jaua. aohe ia. he mea hou," a ina pela ibi pehea hoi keia e kauhihi ia mai nei m'u ka i haulehia ai ka aoao. E Ke Aloha Aina—e, "e haawi mai I na mea v 'kohu pono ia'u. a e haawi aku no oukou i ka Debalo laia," (give me my jtlHt dues, let the ōevil take his>.

A wahi hou a ua manao la;—"E nana iho i ke kau koho balota o ka 1902, ua mnnaoia o "Waialua, he apana ikaika i* ka Home Rula; aka, mamuli o ka hookele ana a laukea, ua lanakila ka aoao Repubalika." Pela io paha, maopopo ole iho la ia'u la; ia laukea io paha i lanakila ai. He manao nae hoi ko'u la ia Kalanianaole i lanakila ai, malia paha ua kuhihewa au.

Me ke.kau koho balota o ka 1900, eia na mea i ikeia; lanaklla ka aoao Home Rula Kuokoa ma Hawaii, Maui, Molokai, Lanai ame Kahoolawe a pela pu me Kaual ame Nlihau, a ma Oahu aei lilo ia makou.

Ma kela kau koho balota. iho nei hoi 1902, ua kaa ka lanaklla i ka aoao. Jlepubaiika a puni keia Teritori, aoie i Waialua nei wale no, eia ka ninau, Ia *ai l lanakiia ai, ia laukea anei, a i ©!<? la Kalanlanaole paha? Ina paha 00 e i mai ana ia laiikea no i lanakila ai o Waialua nel, oial ola e hana ana »o ka aoao; alaila pehea hoi au oiai mau hoa paahana pu maua no ka aoao hookahi, a o ka'u mahakea nae 1 hlma ai. he pa-tausaiu aku kona nul IRo ka laukea. A aio ia ka hoi e a'u na ale-kawahawaha o ka moana a pae aku )a 1 ke Ōne-o-Hanakahi i ka Ua Kaniiehua o Hiio; a pela pu no hoi me na a-a pahoehoe o Puna a hiki i ka s»iu-moe o Kalapana i ka Pala Aala o Puna i ka hala: ua aloia aku ia aina Kuamakani o Kau, ia aina o "Kuu haku i ka l'n Haao e-—a hele ia *a hoi e a'u kela ame keia pe'a o "Kona nina Mauna haliUiiu, ka aina o ka lai me ka pohu;" a kuekaa la ka hol e a'u o Kohaia-ikU o Kohata-nut, 0 Kohala I*a apaapaa. o Plll o Kaiahikioia na Puu haele palua; "a aloia ka *oi e a'u ke poho o kanahele o Mahikl ame ke anu o Hoie Waimea i ka ihe a ka makani. hao mai na ale a ke Kipuua hele ia ka hoi ke AUwulīli o Hamakua kihiloa a hiki i ke klei ana * ike i ka paepae-kapu o Llloa ame ka Wailele o Hiiiawe, ke hele la a hoohuelo i na pali. i maikai Waipio he alolua na Pali: ua heie ia l ka wfela o ka la ame ke anu o ka Uau e halolelo hookina ana i ka po ame ke ao. e ai ana 1 kahi waiu-bata paa ame kahi apana pa!<?na paakiki & e hi&moe maluna o ke i kao ma ke alahele I kau-a mea o ka.! hlhi, no ka hoolkaika i ka Moho Elete arae ka aoao Repubalika. Ina ua ka«alua oe e ninau la S. h. Desha ame »aktnl lehu o na Repubalika ma ka mokupunl o Hawaii.

15 ka moknpuni Kuapuu, ka mokupuni i oieloia o "Mnui-no-ka-oi." I T a kipa aku 1 lAhaina 1 ka Malu-ulu-o-Lele; ua aioia aku na Hono-a-pliiani. a pela pu no hoi na Waieha l ka Malu-ke-kuawa; ua aloia na paii kuhoho oKoolau o Maul: ua au la ma ke kai mai Waiiua-nui aku a pae l Nahiku ua kamoe ioa aku a hiki i Hana Ua-lani-h&ahaa: ua hele ia na paii o Kipahulu. ka aina makanl kalli aioha: a hiki ioa aku i k* Hau-kekee o Maaio I Kaupo; iaa ke mau nei no kou kanalua e ninau ik» Puukn oka Teritori. Juds* Kalua anw W. P. Pogue ame na kini lehn • na hoaiaha o ta alna malihini ia'u» a nm lakou ia e hooia maL IPeHea hol oe e Oahu-o-Kakuhihewa, «a poiha anel oe t ka'u mau hooikaika ana I k* kau hoio baiota i hala aku !&, lana nel kuu manao aoie loa. he «ia mau no ka makamaka iioko o kou walhona hoomanao. A. SL MAHAULU. Oaha» B»pu 1K&

Ke ha&aila nei he knmuhana no ka hookomo ana mai l kekahi heluna kakaikahi o na Pake Umahana ma Hawa« nel a e waihoia aku ana saha fe*ia kumuhana imua o ka Ahaolek) *S*U 9 uoho mat ana i keia kau «e-.