Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 39, 25 September 1903 — Page 4
| This text was transcribed by: | Toni Ka'a'a |
| This work is dedicated to: | Makuahine, Esther Kalino (Kauaulalena) Campbell |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
4 NUPEPA KUOKOA, SEPATEMABA 25, 1903.
KA Nupepa Kuokoa
No ka Makahiki, $2.00
No Eono Mahina, $1.00
O NA OLELO HOOLAHA APAU E HOOUNAIA MAI ANA NO KA HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA. E HOOUNA PU MAI ME KA AUHAU, A INA AOLE, AOHE NO E HOOKOMOIA. E HOIKEIA AKU NO KA AUHAU OLELO HOOLAHA KE UI MAI I KE KEENA NEI.
O na Dala apau o ka Pepa nei e hoouna pololei mai i ka HAWAIIAN GAZETTE COMPANY.
HOOPUKAIA E KA HAWAIIAN GAZETTE CO
Hookomoia ma ka Hale Leka o Honolulu, Panalaau o Hawaii, ma ke ano mea o ka @pa Elua.
DAVID L. A-I, Lunahooponopono
W. PEARSON, LUNA NUI
Honolulu, Oahu
POALIMA: SEPATEMABA 25, 1903
Haalele a Komo i ka Home Rula
E like me ia e puka aku nei ma keia helu o ke Kilohana ma na kolamu meahou pela ka lehulehu e ike ai ka haalele ana o kekahi mau hoa Repubalika, balika i ka aoao kalaiaina Repubalika, kahi a lakou i ku ai na la i hala ae me ka paio ikaika, a mamuli o na kumu keia haalele ana a malalo no hoi o na kumu i komo aku ai lakou iloko o ka aoao kalaiaina Home Rula, ke kumu e loaa ai ka hoomaopopo ana ua hemo ka aahu Repubalika a he aahu Home Rula ia e paikini nei i keia mau la.
Aole o keia wale no, aka, aia ia mau hoa Repubalika ke pahemohemo mai nei no ke komo ae i ka Home rula, a e like no me na hoa maluna ae pela no e malele ai keia poe, oia hoi malalo o na kumu.
He nui no na kumu o ka haalele ana, a o kekahi mau kumu ua hoikeia ma na kolamu meahou--aole no ka aoao kalaiaina ka maikai ole aka no ka poe oloko olaila, he hana a manao e kaomi i na Hawaii ilalo, he hooko ole i ke kulana oihana i makemakeia, he hoowahawahaia e na nupepa Repubalika ame kekahi poe hoa Repubalika e iho.
Ma ka noonoo iho aole e nele ke kuihe o na noonoo no keia mau hookuia oiai he ino io no e loaa ai ka ike i ke kanaka no ke kuihe mai ke kumu nui o ka haalele kahua ana, eia nae, ua hiki no ke hoomaopopo iho aole i lawa keia mau hookuia no ka hoopaupauaho koke ana me ka hui pu ole ia mai i mau kumu nunui i hoike akea ole ia, ina pela aia he mau mea e ae no kekahi i lawa ai keia haalele kahua ana kahi hoi i kukaliki ai i na la i hala me ka hooikaika pauaho ole no ka pono pililaula.
Ma ka nana ana i na kulana o keia poe ame ka poe i lonoia mai, me he mea la, he hooko ole ia o na upu e lilo i mau moho holo luna aupuni kalana ke kumu alaila nunuha iho, a i mea e hookomoia ai ma kahi o na moho e hoao ma ke komo Home Rula ana.
E pili no keia i ka mea e ike ana iloko iho ona aia io no me ia ia mea ao keia ano la he aniani kupono loa ia e ike maopopo ai ka lehulehu no ke koho ole aku ia lakou. O kekahi mea i maopopo loa no ka loaa ana o keia mau hookuia oia ka nele o ke kanaka i na kumu oiaio (principle) nui ole, a i ole o ka aoao paha ka kukulu kumu oiaio nui ole ia.
O ka aoao Repubalika, ma ka nana ana i kona kahua kahi ona e ku nei, a iloko o kona moolelo o kona ola ana aia he kumu oiaio nui iloko ona e olelo ana "na ka lehulehu i kukulu ke aupuni no ka lehulehu" he kumu oiaio nui maikai a maemae ke kumu i ume nui ia ai ke kanaka mai ka waiwai a ka ilihune, mai ka haahaa a ka hanohano, mai ka poe no lakou na ike kupono a ka poe naauao piha; ua pili aku keia poe no ka hapai mau ana i ua kumu oiaio nui la no ka pono o ka hooholomua ana i ke aupuni a ka lehulehu i kukulu ai, eia nae, aole i nele na hana poholalo i ka hanaia, no ka mea, aia no he poe o ia ano iloko o ka aoao e like me ka loaa ana o ia ano iloko o na aoao kalaiaina e ae.
Nolaila i ka maikai ana o ka aoao a he epaepa kekahi poe oloko ua oi aku ka maikai o ke kupaa ana ma ka aoao o ke ku ana (o ka aoao nae nona ke kahua kumu oiaio nui) mamua o ka holoholo wale ana a e paio ku-e aku i ka epaepa koe wale no ina ua epaepa no kona aoao. O kona mau epaepa no ka mea nana e kapae iaia mawaho o ka pa.
Ma ka hookuku ana i na aoao kalaiaina Amerika apau ua loaa like no ia lakou ka ikaika hana kalaiaina ke kumu o ka o-leo-lo mau ana i na wa holo balota, aka iloko o keia hookuku ikaika ana he hookahi mea i hiki ke hoomaopopo loa ia o ka aoao kalaiaina Repubalika ka mea i oi aku o ka ikaika iwaena o lakou apau, a i ikeia no hoi ka ikaika i ka loaa o ka hoa paio.
Mai Koho no ka mea he Epaepa.
O ke kumu elua ame ekolu o ka "Manao Akea" o ke keonimana S. H. P. K. i hoopukaia ma "Ke Aloha Aina" o Sept 12, 1903, oia keia malalo iho:
Mai koho i na haole, no ka mea
1. He poe hoopunipuni i Amerika Huipuia, "Ke noho naaupo la no ka lahui Hawaii, ke ai kanaka la, a pela aku." Nolaila mai koho iki, mai koho nui i na haole.
2. Na lakou no ka olelo, "Aohe kanalima na makahiki i koe pau loa na kanaka Hawaii i ka make, aole koe hookahi." Kupaianaha no ka lawe mai i ka olelo a ke Akua ia kakou, a a'o mai no, a hooiloilo mai no ma kekahi olelo ana, mai koho i na haole no ka mea he hana epaepa.
Aole no na Hawaii wale no ke Teritori o Hawaii i keia manawa, aka no ka lehulehu makaainana Amerika mai na Hawaii a na haole a ka mea i loaa iaia ke kupa Amerika, a oiai, o ke koho luna aupuni kalana he hana pililaula la aole no ka mea hookahi a aole wale no ke kanaka Hawaii aka no ka haole kekahi, alaila he mea maopopo loa o na haole kekahi i kuleana ma keia, a no ke aha la e koho ole ai i na haole a i na Hawaii wale no i ka manao ana a keia keonimana.
Ma ka noonoo maikai ana aole he pili iki o keia mau olelo i na haole apau loa "i ka naaupo ame ka ai kanaka o na Hawaii ame ka pau loa o lakou i ka make mahope o kanalima makahiki," aka, ua pili no i na haole i hoopuka hookano la mau olelo.
Ke hooia nei ke Kuokoa aole keia he mau manao no ka poe kupono a aloha lahui, he oiaio no paha no ko lakou ike ana aole o lakou koko iloko o ka lahui ke kumu o ke kamailio ana pela, aka, o ka ke Kuokoa e kalele nei he poe lakou i nele i na haawina maikai a ina he poe lakou o ke kulana kiekie a kupono, alaila, aole io i kanamai o ka haiki o ko lakou kupono ana, eia nae, mai komo ke kanaka iloko o ka hoohuikau wale i keia ino a na haole kakaikahi i hana ai e kau maluna o na haole apau loa, e like me ka maikai ole o ke kau ana i ka ino a kekahi maluna o kekahi.
He mea maikai loa i ka lahui e makaala loa i ke koho ana i na moho e holo luna aupuni kalana ana ma ke koho ole ana i na haole na lakou keia mau olelo "ai kanaka, a naupo, a make" a pela no i ka poe i manaoio pela, a o ke koho ole ana ia lakou oia ka naauao o ka lahui, no ka mea he mea maopopo loa aole io ana no lakou e nana mai ana i na Hawaii, aka, mai hoohewahewa iki e ka lahui aia he nui o na haole iloko o Hawaii me ko lakou mau pono apau e ola a e noho nei no ka pono o Hawaii a i iini nui e hana no ka pono o na Hawaii oiwi e nele ole ai ke alo ae i ka ike iho he mau hoaloha oiaio lakou no na Hawaii.
Ke manao nei ke Kuokoa he hana noeau ia i ke koho ana i na moho haole e puka mai ana maiwaena mai o ia mahele maikai e like me ka maikai o ke koho kanalua ole ana i na oiwi Hawaii maikai a waiho ae i na haole ame na Hawaii hana poholalo, a oia no ka hana pookela i pa-kaukani ia ae ka maikai ke hana ka Hawaii pela aole e like me ka ia nei ano a'e.
Makika.
O na makika iloko o ke kulanakauhale nei he kumuhana kamailio nui loa ia ia iwaena o ko Honolulu nei poe no ka nui loa o ka lakou ino, ma ka hooikiiki ana i ke kanaka hana ma kona keena hana, a iloko no hoi o na home ma na wahi akea a ma na wahi no apau.
Ua loaa keia ike ma ka hoike a ka hapanui o na kauka he mea ola liilii hoonui pilikia keia i ka lehulehu maloko o na mea like ole,--he kipaku i ka poe kaahele honua a makahiki no ka hoonoho loa iho ianei [i anei] a hala kekahi mau la, a o kekahi oia ka lawehele o lakou i ka ma'i ma ke omokoko ana i ko kekahi a i ko kekahi aku. He mea hoolaha ma'i na makika.
Malalo o keia mau kumu o ka hoemi hookipa poe kaahele honua ana kekahi o na hana i manaoia e ka poe kalepa o keia mau la he hana hoowaiwai nui ia i ka aina ma ke komo nui mai o lakou a hoolu-a iho i ka lakou loaa kekahi kumu e nui ai ke dala iloko o ka aina.
He mea oiaio o na Hui kalepa no kepokeokeo mua ana aka aole e nele ka pomaikai o ka lehulehu ma ia mea, no ka mea, aole e nele ka luia mailoko mai o lakou ma ka hoohana ana i na limahana a kakou no e ike nei i ka oiaio o ia mea iloko o Hawaii i keia la.
Houluulu i keia mau mea apau ua lawa ia no ka hoeueu ana i ko Honolulu nei poe e komo iloko o ke kaua aku i na makika a o ka papa rula e puka aku nei ma keia helu o ke Kilohana oia iho la ka hoike i ka ikaika ku-e o keia lehulehu i na makika, oia hoi, o ke kinai loa no mai ka makika nunui a ka "naio" oia hoi na ilo-wai a eleao-wai ma kekahi olelo ana ke kino opiopio o ka makika iloko o ka wai.
He elua ano o keia huaolelo "naio" a aia ma ka hoopuka ana e maopopo ai ko laua like ole a ma ia mau like ole e maopopo ai ko laua ano.
O Ka "na-io" ma ka hoopuka leo ana e ko loihi aku ka leo i ka mamalahuaolelo mua "na" mamua o ka hoopuka leo ana i ka mamala-huaolelo hope "io," a i ka hana ana pela alaila e loaa ana ka ike i ke ano o ka mea i makemakeia e maopopo ai oia hoi, ka ilo liilii a pokopoko e onihele ana iloko o ka naau o ke kanaka a holoholona paha. Aka aole o keia ka mea e kaleleia nei ma keia kumuhana aka o ka "naio" ke kino o ka makika e ola ana iloko o ka wai.
A manao e hoomaopopo i ke kino wai o ka makika, a oiai ma ka hoopuka leo ana e loaa ai ke kaona alaila e hoopuka leo awiwi a ko leo ole i ka huaolelo holookoa ma ke ano kaokoa no ka mea aole ona mau mamala-huaolelo e like ae la me kona mua.
O ka mahele elua ka na kauka ame ka poe akeakamai o na meakolo i imi ai a loaa io no he makika io no ia e like me ka ike i loaa i na Hawaii e hoopuka mau ia ai, mea ae no "mailaila mai ka makika."
A o keia poe o Honolulu nei ua huliamahi ae la lakou a kukulu i puali koa nui, hele pu me ka noonoo, hele pu me ka ala ame na rula e hoike ia aku nei, ua lawa ia no ka hoike ae i ka nui o keia ikaika ku-e, a e like me ka nui o ia ana pela ka nui o ka ino a ua enemi la, a e pulumiia ke kumu me ka lau e pono ai.
Ua pili keia ninau kinai i na makika nunui a na naio maluna o ke kanaka, nunui me na naio maluna o ke kanaka, rula a keia poe akeakamai aole no he kanaka e hiki ke hoole ae i ka oiaio o ke hooikiiki o ka hana a ka makika i ke kanaka ina no he hoehoene wale no i ke kumu pepeiao, a o ka poe hoomaloka, e hele aku i Waimanalo a i Kapaa o Koolaupoko, Oahu, a e pau no ke kuhihewa i ke ino o ka makika.
He mea maikai io no ia o ka hookaawale ana i keia ino e like me ka maikai o ka hookaawale ana i na ino e ae.
A i loaa oe i ka nawaliwali ma ke kino, o ke Kauka Kuluwai Liilii Mr. Augur ka hoola. He momona kana laau me ka ikaika o ka mana hoola. E nana i kona hoolaha kumau ma kekahi wahi o ke Kilohana nei.
Aha Elele a ka Home Rula.
Makai Nui, R. W. Wilcox. (Wilikoki)
Kakauolelo, D. Kalauokalani Opio.
Luna Hooia, Chas. Wilcox.
Loio Kalana, E. Caypless.
Ana Aina, S. W. Willis.
Na Lunakiai Holo Akea:--Chas. Notley (Kale Nokale), James H. Boyd (Kimo Boe), ame Abraham Fernandez (Aberahama Panana.)
KA HOOMAKA ANA O NA HANA.
Ma ka hapaha i hala o ka hora, 10 o ke kakahiaka Poakolu nei i akoakoa ae ai na elele o ka Aha Wae Moho o ka Aoao Kalaiaina Home Rula o ke Kalana o Oahu ma ka halekeaka Opiuma no ka noonoo a wae ana i ka lakou mau moho e komo aku ana iloko o ka hahana o ke kahua kaua o ke koho balota e hiki mai ana i keia Novemaba ae.
Ua hoomaka ka halawai me Peresidena Kalauokalani ma ka noho me D. M. Kupihea ma ke kulana kakauolelo. Mahope o ka pule a Sam Kamakaia, ua ku mai o Senatoa Kalauokalani a hoakaka mai i na hoa i ke kumuhana ano nui a lakou e hana aku ai.
I ka pau ana o ka Kalauokalani haiolelo ana, ua hoomaopopoia ae ka nui o na elele i hiki mai. I ka heluia ana ua maopopo ae he 88 hoa i hiki mai.
Ma ke noi a Iaukea, ua kohoia i komite o ekolu maluna o na palapala hookohu.
Ma ke noi a J. H. Wise, ua kohoia i komite maluna o na rula ame ke komite o ke kumuhana.
Noi mai o Iaukea e hoopanee ka aha a ka hora 2 o ka auwina la, a ua olelo ae ka lunahoomalu e pono paha e noho hou i ka 7:30 o ke ahiahi. Aponoia.
HALAWAI AHIAHI.
Ua noho hou ka aha he mau minute mahope iho o ka hapaha hora 7 o ke ahiahi. Ua noho ke komite hookohu e nana i na hookohu o na elele i hiki ole mai i ka halawai o ke kakahiaka, a ua aponoia.
He hoike komite na Wise maluna o na rula o ka aha. Aponoia.
WILIKOKI KA MAKAI NUI.
Mahope o ke kukala ana a Kalauokalani o ka wa keia no ka waiho ana mai i na inoa no na moho holo makai nui o ke kalana, ua ku mai o Kaohi a waiho mai i ka inoa o R. W. Wilikoki me ka olelo ana ae ua haawi o Wilikoki i kona ola iho no na kanaka Hawaii, a ina o Wilikoki ke kanaka ma ke kulana makai nui, oia ka mea nana e nana i na hana a na kauka o ka Papa Ola e hoopaa wale nei i na kanaka Hawaii no ka ma'i hookaawale ohana. He kanaka no hoi o Wilikoki i poina ole i na Hawaii i kona wa e pii ae ai ma ke kulana hanohano, a e loaa no ka pono i na Hawaii ma ke kakoo ana iaia.
Kokuaia keia inoa e Wise a paniia ka puka. Huro na hoa elele no ka piha ohohia.
HAIOLELO A WILIKOKI.
I ka puka ana o Wilikoki, ua kahea mai na hoa e haiolelo aku ka moho, a ua ku mai o Wilikoki a olelo mai aole oia i imi e loaa keia hanohano, aka ua hooiliia ma keia hanohano maluna ona, a malalo o ka makemake o ka lehulehu, e hapai hou ae ana oia i kana pahikaua a hakaka aku i na enemi o ka lahui. Ua noi aku oia i na elele apau i hiki mai e hana aku no ka lanakila o ka aoao Home Rula, a o ka lokahi ka mea e ko ai ia makemake. Ua olelo ae oia e hu'e ae ana oia i kekahi mau hana a Brown, ka makai nui i keia wa, a e kaua ikaika aku ana oia iaia.
CAYPLESS LOIO KALANA.
No ke kulana loio kalana, o Edgar Caypless wale no ka inoa i waihoia mai. Hooholoia, a ua ku mai o Caypless e haawi i kona mahalo i ke kauia ana aku o keia hanohano maluna ona.
C. W. WILLIS ANA AINA.
Na Kaohi i waiho mai ka inoa o Chris Willis, a i maopopo hoi i na kanaka o Kaliko Halepiano, ka moho Ana Aina. Ninau ae kekahi mau hoa aia la oia ihea a ua ku mai o Prendergast a hoike mai ua komo powaia kona hale i keia mau po aku nei a ua noho aku oia i kauhale no ka malama ana i kana wahine. Ua lokahiia keia inoa.
KALE WILIKOKI--LUNA HOOIA.
Na Kaohi i waiho mai o Kale Wilikoki ka moho luna hooia, lokahiia.
Ku mai o Kale Wilikoki a haawi mai i kona mahalo i ka hanohano i papahiia aku maluna ona.
IAUKEA--LUNA OHI AUHAU.
He elua inoa i waihoia mai no keia kulana--Jesse P. Makainai ame C. P. Iaukea. Ma ke koho balota ana a na hoa elele, ua ili aku ka hanohano maluna o Iaukea, he 64 balota iaia a he 27 wale no i kona hoa.
Ua haawi mai oia i kekahi mau olelo mahalo me ka olelo mai e hakaka ikaika aku ana oia i na enemi o ka lahui, ka poe e hoao nei e hoohaiki i ka mana o na kanaka, a aia ka lanakila o ka aoao kalaiaina oiwi iloko no o ka lima o ma kanaka. "E like me ka haule ana o na pakaua o na lani i keia po, pela e haule mai ai na balota no ka pono o ko aoao Home Rula."
Ma ke noi a Peresidena Kalauokalani ua hoopanee ka aha a noho hou ma ke kakahiaka Poaono. Aponoia.
HALAWAI POAHA.
I ka noho ana o ka aha i ka hora 10 o ke kakahiaka Poaha nei, ua noonooia na lunakiai holo laula, a eia iho na inoa i puka ma ke koho balota ana:
Chas. Notley, 73
J. H. Boyd, 80
A. Fernandez, 67
hhhhhhhretaoin etaoin etaoin taoinnni, 1
Starr Kapu, 11
F. Harvey, 9
O Chas. Notley, J. H. Boyd ame A. Fernandez na mea i puka.
Ma ka hora 12 o ke awakea, ua hoomaha ka aha a noho hou ma ka hora @ o ka auwina la, a oia ka wa e hookomoia mai ai na inoa o na moho lunakiai mai na Apana 4 ame 5 mal.
NO NA MAUI, NA PEHU AME KA LOLO, aohe he laau hamo e loaa aku ka laau Hamo Eha a CHAMBERLAIN. eH atamuu@bdlu shdlu shdlu shdlu He mau tausani i hiki ke hooia mai i ka oiaio o keia mea. Ma ka hamo mua ana no e ikeia ai ka palekana. E hoao, BENSON, SMITH & CO., na Agena kuai kukaa nana e kuai nei.
Ma ke Kauoha.
KUAHAUA KOHO BALOTA
OIAI, ma ke Kanawai 31 o ke kau kumau o ka Ahaolelo o ka Panalaau o Hawaii ua haawiia mai ke kuleana e malamaia kekahi kau koho balota ma ka la ekolu (3) o Novemaba, A. D. 1903, no ke koho ana i na Luna Kalana, a iloko hoi o kanaono la mamua o ka la ekolu (3) o Novemaba, A.D. 1903, e hoopuka aku ai ke Kiaaina i kekahi kuahaua no ua kau koho balota la:
ANO, NOLAILA, i kulike ai me ia, OWAU O SANFORD B. DOLE, KIAAINA O KA PANALAAU O HAWAII, ma keia ke hoolaha aku nei e malama ia i kau koho balota kuikawa no na Luna Kalana o na Kalana like ole o ka Panalaau o Hawaii, ma ka Poalua, ka la ekolu (3) o Novemaba, A. D. 1903, mawaena o na hora 8 A. M. ame 5 P. M., iloko o na Kalana pakahi a puni ka Panalaau, a koe ke Kalana o Kalawao a i huiia o Kalaupapa, Kalawao ame Waikolu, iloko o ka Mokupuni o Molokai.
O na Kalana, oia keia malalo iho:
KALANA O OAHU: Ka Mokupuni o Oahu ame na mokupuni e ae apau o ka Panalaau i komo ole maloko o kekahi kalana.
KALANA O MAUI: Na Mokupuni o Maui, Molokai, Lanai ame Kahoolawe me na Mokupuni e ae apau e moe ana maloko o ekolu mile ana moana mai ko lakou mau kapakai aku, a koe no nae kela hapa o ka Mokupuni o Molokai i maopopoia o Kalaupapa, Kalawao ame Waikolu.
KALANA O HAWAII KOMOHANA: O na Apana o Kau, Kohala Akau, Kohala Hema, Kona Akau ame Kona Hema, maluna o ka Mokupuni o Hawaii ame na Mokupuni e ae apau e moe ana maloko o ekolu mile ana moana mai ko lakou mau kapakai aku.
KALANA O HAWAII HIKINA: O na Apana o Hilo, Puna ame Hamakua maluna o ka Mokupuni o Hawaii, ame na Mokupuni e ae apau e moe ana maloko o eono mile ana moana mai ko lakou mau kapakai aku.
KALANO O KAUAI: O na Mokupuni o Kauai ame Niihau, ame na Mokupuni e ae apau e moe ana maloko o ekolu mile ana moana mai ko laua mau kapakai aku.
Na Luna Kalana e kohoia aku ana:
NO KE KALANA O OAHU.
Ehiku Lunakiai, he elua e kohoia mai ka Apana Lunamakaainana Eha mai, elua mai ka Apana Lunamakaainana Elima mai, a ekolu e koho laula ia mai ke Kalana ae:
Luna Makai, oia ka Luna Koronero ma ke kulana:
Kakauolelo o ke Kalana, oia ka Luna Kakau Kope ma ke kulana:
Luna Hooia;
Luna Helu me Ohi Auhau;
Loio Apana;
Puuku, oia ka Luna Ohi Auhau Laikini ma ke kulana;
Ana Aina.
NO NA KALANA PAKAHI O MAUI, HAWAII HEMA, HAWAII HIKINA AME KAUAI.
Elima Lunakiai;
Luna Makai, oia ka Luna Koronero ma ke kulana;
Kakauolelo o ke Kalana, oia ka Luna Kakau Hope ma ke kulana;
Luna Hooia;
Luna Helu me Ohi Auhau;
Loio Apana;
Puuku, oia ka Luna Ohi Auhau Laikini ma ke kulana;
Ana Aina.
O na Mahele Hoopaainoa oia keia malalo iho:
APANA EKAHI.
Puna, Hilo ame Hamakua, Mokupuni o Hawaii.
Mahele Ekahi.--O kela wahi apau o Puna koe o Keaau ame Olaa.
Mahele Elua--Na aina o Keaau ame Olaa.
Mahele Ekolu--Kela hapa o Hilo e moe ana mawaena o Puna ame ke Alanui Ponahawai ame ke alanui ame ka laina e moe la a hiki i ke kai.
Mahele Eha--O kela hapa apau o Hilo e moe la mawaena o ka Mahele Ekolu ame ke Kahawai o Honolii.
Mahele Elima--Kela hapa o Hilo e moe la mawaena o ke Kahawai o Honolii ame ka aina o Makahanaloa.
Mahele Eono--Kela hapa o Hilo e moe la mawaena o ka Mahele Elima ame lalo o ke Awawa o Waikaumalo
Mahele Ehiku--Kela hapa o ka Apana Koho Ekahi e moe la mawaena o ka Mahele Eono ame lalo o ke Awawa o Kaula.
Mahele Ewalu--Kela hapa o ka Apana Koko Ekahi e moe la mawaena o ka Mahele Ehiku ame ka aina o Kalopa.
Mahele Eiwa--Kela hapa o ka Apana Koho Ekahi e moe la mawaena o ka Mahele Ewalu ame lalo o ke Awawa o Malanahae.
Mahele Umi--Kela hapa o ka Apana Koho Ekahi e moe la mawaena o ka Mahele Eiwa ame Kohala.
APANA ELUA.
Kohala, Kona ame Kau, Mokupuni o Hawaii.
Mahele Ekahi--Kohala Akau.
Mahele Elua--Kohala Hema.
Mahele Ekolu--Kela hapa o Kona Akau e moe la ma ka aoao akau o ka palena o Holualoa ame ka laina e holo la mai ke kihi akau o Holualoa a hiki i ke kihi hema o Puuanahulu.
Mahele Eha--Kela hapa o ka Apana Koho Elua e hoopuniia la e ka Mahele Ekolu, Hamakua, Kau, ka palena o Keauhou mai Kau a hiki i Honaunau ame ka palena akau o Honaunau a hiki i ke kai.
Mahele Elima--Kela hapa o Kona Hema e moe la mawaena o Keei ame Olelomoana.
Mahele Eono--Kela hapa o Kona Hema e moe la mawaena o ka Mahele Elima ame Kau.
Mahele Ehiku--Kela hapa o Kau e moe la mawaena o Kona Hema ame Punaluu.
Mahele Ewalu--Ka hapa i koe o Kau.
APANA EKOLU.
Na Mokupuni o Maui, Molokai, Lanai ame Kahoolawe.
Mahele Elua--Kela hapa o ka Mokupuni o Molokai, koe o Kalaupapa, Kalawao ame Waikolu.
Mahele Ekolu--Kela hapa komohana o Maui e moe la mawaena o na aina o Waikapu ame Honokawai.
Mahele Eha--Kela hapa komohana o Hanakaoo ame Waihee a i ikeia o Kaanapali.
Mahele Elima--Mokupuni o Lanai.
Mahele Eono--Kela hapa o ka Apana o Wailuku e moe komohana la, a me ke komohana-akau o ka laina e holo la mai ka waha mai o ke kahawai o Wailuku ma ka aoao hema ma na puuone a hiki i ke Awa o Maalaea huiia me ka Mokupuni o Kahoolawe.
Mahele Ehiku--Kela hapa o ka Apana o Wailuku i apoia e ka Mahele Eono, na aina o Pulehunui, Kelialinu, Kailua, Hokuula ame Hamakuapoko ame ke kai.
Mahele Ewala--Kela hapa apau o Kula, Maui Hikina, e moe komohana la ma ka laina e holo la mai Honuaula a hiki i ka palena akau e Pulehunui ma ka laina o na puu a elua, Puu o Kali ame Puu o Koha.
Mahele Eiwa--Ka hapa i koe o Kula ame kela hapa o Hamakuapoko e moe komohana-hema la o ke Awawa o Maliko, a mauka o ke Alanui e holo ana mai Kaluanui a hiki i ka Halepaahao o Makawao ame ka laina e moe loa la.
Mahele Umi--Ka hapa i koe o Hamakuapoko ame kela hapa o Hamakualoa e moe komohana la o ke Kahawai o Kahalehaku.
Mahele Umi-kumamakahi--Kela hapa o Maui Hikina e moe la mawaena o na Kahawai o Halehaku ame Opuloa.
Mahele umi-kumamalua--Kela hapa o Maui Hikina e moe la mawaena o na Kahawai o Opulua ame Kapaula.
Mahel Umi-kumamakolu--Kela hapa apau o Maui Hikina e moe la mawaena o ka Mahele Umi-kumamalua ame Kipahulu.
Mahele Umi-kumamaha--Kipahulu a me Kaupo.
Mahele Umi-kumamalima--Kela hapa o Maui Hikina e moe la mawaena o ka Mahele Umi-kumamaha ame na Mahele Ewalu ame Eiwa huiia me Kahikinui ame Honuaula.
APANA EHA.
O kela hapa apau o ka Mokupuni o Oahu e moe hikina ana ame hema o ke Alanui Nuuanu ame ka laina e moe loihi ana malaila a ka Pali o Nuuanu a hiki i ka Lae o Mokapu.
Mahele Ekahi--Kela hapa apau o ka Apana Koho i oleloia e apo ia i ka Apana o Honolulu, e moe hikina ana ka laina e holo ana mai ka uwapo loihi o Ala Moana a hiki i ka huina akau o na Alanui Moi ame Punahou,--o ka hoakaka oiaio, oia ka Akau 30° 30' Hikina holo ma ke Alanui Punahou a hiki i ka hoomaka ana o ke Alaloa o Manoa; a malaila aku ma ka aoao mauka holo ma ke kae komohana o ke Awawa o Manoa a hiki i ka piko o ua kae la.
Mahele Elua--Kela hapa apau o ka Apana i oleloia a e moe la mawaena o ka palena komohana o ka Mahele Ekahi ame ka laina e holo ana mai kahakai ma ke Alanui Sheridan, Alanui hou o Piikoi i hoomoeia iho nei ame Alanui Piikoi, a malaila aku ma ka palena komohana o na aina o Lunalilo Home a hiki i ke kihi hema o Kalawahine, a ma ka palena hikina o Kalawahine holo a hiki i ka hui ana o ka aoao komohana o ka Mahele Ekahi ma ka maka aneane 1400 kapuai mauka o Tantalus.
Mahele Ekolu--Kela hapa apau o ka Apana i oleloia i apoia e na palena komohana o na Mahele Ekahi, Elua ame Ewalu, na Alanui Nuuanu ame Kula, ame ka laina e holo ana mai ka huina o na Alanui Kula ame Puowaina a hiki i ka pahu hae kahiko iluna o Puowaina ame ka piko o ke Kuahiwi o Konahuanui.
Mahele Eha--Kela hapa apau o ka Apana i oleloia i apoia e ka Mahele Ekolu ame Ewalu, a e na Alanui Beretania ame Nuuanu.
Mahele Elima--Kela hapa apau o ka Apana i oleloia i apoia e ka Mahele Ewalu ame na Alanui Beretania, Puowaina, Moi ame Mililani ame ke kuapanalu.
Mahele Eono--Kela hapa apau o ka Apana i oleloia i apoia e na Alanui Mililani, Moi, Puowaina, Beretania ame Nuuanu ame ke Awa-kumoku.
Mahele Ehiku--Kela hapa apau loa o ka Apana i oleloia e moe la mawaho o ka Apana o Honolulu.
Mahele Ewalu--Kela hapa apau o ka Apana i oleloia e moe la mawaena o ka palena komohana o ka Mahele Elua ame ka laina e holo ana mai kahakai mai ma na Alanui Hema, Moi, ame alapai, a mai ke poo mai o ke Alanui Alapai a hiki i ka pahu hae kahiko iluna o Puowaina malaila aku holo ma ke ka'e hikina o ke Awawa o Pauoa a hiki i ka hui ana i ka laina komohana o ka Mahele Elua ma ka maka makai koke iho o ke kuamoo o ke kualapa ma ke kumu o ka puu o Tantalus.
APANA ELIMA.
Kela hapa apau loa o ka Mokupuni o Oahu e moe la ma ke komohana ame ka akau o ke Alanui Nuuanu ame ka laina e moe loihi la mailaila aku a ka Pali o Nuuanu a hiki i ka Lae o Mokapu.
Mahele Ekahi--Kela Apana Hookolokolo ame Ohi Auhau o Koolaupoko e moe la ma ke komohana ame ka akau o ka laina e moe ana mai ka Pali o Nuuanu a hiki i ka Lae o Mokapu.
Mahele Elua--Ka Apana Hookolokolo ame Ohi Auhau o Koolauloa.
Mahele Ekolu--Ka Apana Hookolokolo ame Ohi Auhau o Waialua.
Mahele Eha--Ka Apana Hookolokolo ame Ohi Auhau o Waianae.
Mahele Elima--Kela hapa o ka Apana Hookolokolo ame Ohi Auhau o Ewa, huiia na aina o Hoaeae ame Honouliuli.
Mahele Eono--Ka hapa apau i koe o ka Apana Hookolokolo ame Ohi Auhau o Ewa.
Mahele Ehiku--Kela hapa apau o Honolulu a o Kona hoi e moe la ma ka aoao makai o ke Alanui Moi mai ka laina Ewa mai a hiki i ka uwapo o ke Alanui Moi, ame ka aoao mauka o ke Alanui i oleloia mai ka laina Ewa mai a hiki i ke Alanui nui iuka [i uka] o ke Awawa o Kalihi.
Mahele Ewalu--Kela hapa apau o Honolulu a o Kona hoi, a @@@@ @@ @@ @ o ke Alanui Moi mai k@ Awawa @@ @@ o ke Awawa o Kalihi a hiki i ke A@@@@ Liliha, ame ka laina e moe la @@ @ poo mai e moe loihi la o ka laina @@@ Alanui Judd, malaila aku a hiki i @@@@@ kualapa e waiho la ma ka @@@@@ mehana o ke Awawa o Nuuanu.
Mahele Eiwa--Kela hapa o @@@ a o Kona hoi e moe la mawaena @@@ Mahele Ewalu ame ke Alanui Nuuanu a ma ka aoao mauka o ka laina @@@@ la ma Alanui Kula, ke Kahawai o Nuuanu ame Alanui Beretania.
Mahele Umi--Kela hapa o Honolulu @@@ o Kona hoi i apoia e na Alanui @@ Liliha ame Kula, ke Kahawai o Nuuanu, na Alanui Beretania ame Nuuanu ame ke Awa-kumoku.
APANA EONO.
Na Mokupuni o Kauai ame Niihau.
Mahele Ekahi--Mokupuni @@@
Mahele Elua--Kela hapa o @@@ o Waimea e moe ana mai @@@ Ekolu a hiki i ka Lae o Pua@@@
Mahele Ekolu--Kela hapa o @@@ na o Waimea e moe ana mai @@@ a hiki i ka laina mawaena o @@@ ame ka Mahiko o Kekaha @@@ ma ka laina moe loihi o ka @@@ oeloia a hiki i ke kai.
Mahele Eha---Mai, Kalaheo @@@ pu me Kalaheo i oleloia, a hiki i @@@ Hanapepe a pau pu me Hanapepe.
Mahele Elima--Ka Apana @ K@@@ mai kona huina me Lihue aku a @@@ ka aina o Lawai a pau pu me @@@ la i oleloia.
Mahele Eono--Ka Apana o Lihue.
Mahele Ehiki--E moe ana mai @@ aina mai o Papaa a hiki i ka @@@ o Wailua a pau pu me ka aina o Wailua i oleloia.
Mahele Ewalu--E moe ana mai @@ Muliwai o Kalihiwai a hiki i ka @@@ o Papaa a pau pu me Papaa @@@.
Mahele Eiwa--E moe ana mai @@ Muliwai o Kalihiwai a hiki i ka p@@ akau o ka Apana o Waimea.
I HOIKE NO KEIA, KE KA@ NUI au i ko'u pulima ame ka (Sila) hoopili pu ana i ke Sila o ka Panalaau o Hawaii. Hanaia ma ka Hale Ma@@ Hooko ma Honolulu i keia la 31 o Augate, A. D. 1903.
SANFORD B. DOLE.
Na ke Kiaaina,
G. R. CARTER,
Kakauolelo o ka Paa@@@.
HOOLAHA MANA HOOKOLOKOLO
AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI ELUA.
WAIWAI O KAMOKU.
Iloko o ka hana o ka Wawai o Kamoku
HOOLAHA I KA POE AIE.
Ma keia ke haawiia aku nei ka hoolaha i ka poe apau i loaa na koi i ka Waiwai o Kamoku o Honuaula, Maui, mea i make kauoha, e waiho mai i @@ mau mea nei i ka mea nona ka inoa malalo iho, Lunahooponopono me ka palapala hooilina i pakuiia, o ka Wawai i oleloia, ma kona wahi noho ma Waiehu, a i ole, ma ke keeona o D. H. Case, Wailuku, Maui, iloko o eona mahina mai ka la i hoopukaia aku ai keia hoolaha a ina aole, e kaupale loa ia aku no lakou.
JOHN LANI,
Lunahooponopono me ka palapala hooilina i pakuiia o ka Waiwai o Kamoku (w)
Wailuku, Maui, Augate 26, 1903.
2979--Sept. 4, 11, 18, 25.
OLELO HOOLAHA
Owau, o Mrs. Annie Poepoe o Kahuku Plantation, Koolauloa, Oahu, ke kaikamahine ponoi a Henry Kala@@a i make. Ke kono aku nei au i na mea apau ina ua aie aku ka mea i make ia lakou, e hele mai a hui me a'u ma Kahuku, ko'u wahi noho, me na kumu kupono a oiaio hoi, a i ole he mea a mau mea paha i aie i ka m@a i make, e hookaa pololei mai ia'u @@@ i kekahi mea okoa ae, a i ole, he @@@ e noho ana maluna o ka aina no ka mea i make ma ke ano hoolimalima, a i ole, he mau aina paha e pa@i@ @@@ e ka mea i make ma ke ano m@@aki, e hookaa pololei mai ia'u.
Ke manao nei au mai ka la 11 o Sepatemaba a hiki i ka la 16 o Okakoba e koi mai ai ka poe a ka mea i make i aie aku ai, a ina e hala ka manawa i hoikeia ae la, alaila e hoole ana wau i na koi mai mahope olaila.
MRS. ANNIE POEPOE,
Kahuku Plantation.
2980-Sept. 11, 18, 25.--Oct. 2
Ke Kahua Di-po Kaaahi Hou.
O kahi hoolulu kaaahi o Oahu e hoano hou ia ana a ke kulana maikai ae i ko ka wa mua. Ma keia hooponopono ana e loaa ana he kahua kupono no na kaaahi komo mai e ku ai a puka aku na ohua a he kahua no na kaaahi holo iwaho e ku ai no ke komo mai o na ohua no ka holo ana, a mawaho ae o keia e hanaia aku ana ka aina kokoke i keia wahi hoolulu me ka maikai loa.
Ma keia manawa i hoomaka ai @@ hana hoonee hale, a o ka hale ukana e pili pu ana me ka hale ohua @@ hooneeia ae la kaawale, ame na k@@ na hana e ae kekahi i hookaawale @@.
I ka Poakahi iho nei i hooneeia @@ ai ka hale hoolulu mai kahi mua ona i ku mua ai a kokoke i ke alanui Moi he 22 kapuai no nae ka mamao mai ke alanui Moi aku a he 90 kapuai mai ka alanui Iwilei aku.
A pau keia hoonee ana e pakuiia aku ana i keia hale hoolulu kahiko @@ lanai hoolulu kaaahi nona ka @au@@ o 45 kapuai a he 400 kapuai ka loa, a malalo o ka malumalu o kela lanai nui e hoomoeia ai he mau alahao no na kaaahi komo mai a no na kaaahi holo aku. Mawaho ae o keia ala he mau alahao o hoomoeia ana no na kaaahi kaokoa e ku makaukau ai no na kauoha e haawiia aku ana.
O na alanui hele wawae kekahi mea e nanaia ana, a ma ia mea e palaina puna ia ana lakou a o na kihapai pua e hanaia aku ana e like me ka nani e hiki ke hoohanaia no ka maikai o kahi hoolulu.
Ma ka imi ana a ka makuahine ua loaa aku la o Miss Maggie Place ke kaikamahine i holo malu ai a i maa ia ano hana, a alakaiia iloko o Kuapananui, a i ka ninauia ana aku no ke aha la ka mea e noho maikai ole ai, ua paneia mai he makemake no e ino, no ka makemake ole e noho pu me ka mama.