Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 40, 2 October 1903 — HE MOOLELO NO RODERIKA O KILADEA KA NAITA KUPAA MAHOPE O KA MEA ANA I ALOHA AI. AME KATE MAKAMURAGA. KA U'I NOHEA A HOOILINA OLAIO O KALELOGA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO RODERIKA O KILADEA KA NAITA KUPAA MAHOPE O KA MEA ANA I ALOHA AI. AME KATE MAKAMURAGA. KA U'I NOHEA A HOOILINA OLAIO O KALELOGA.

(Unuhiia e S. K. Xawa«L) j IX. KE I»IO A KA EALE. M'- k'-ia rna« noonoo iloko ona. ua huli hoi aku la oia iioko o .) maho|n« o ka pau ana o ka paina awakea, ua heie aku la | iw k- kahi o kona niau kanaka noioko o ka ululaau no ka hoojj],x f!: Ut.iwa ana. I k s ;itiwina la, ua hele holoholo aku la o Iliu imiwaho o ka pa , k.ik«•!;». in»* ka maikai ole o kona noonoo. I'a pinepine kona ' ?i:l '' ku-e i ka manao o kona haku opio e pili ana no ka <» ikilo. aka iaia e noonoo iho ai i ka nani oikelakela o ua ,i ia a hnohalikelike iho me keia pupuka o Kaleloga, ua hooia oia i kona manao Jcahi o ka uani: no ka paa ana " b«'ī ■ i,aiiU °1 ,5 ° iloko o ka lumi pouli, ua huikau mai la keia Ea 'i ana a lioopihoihoi nui ia kona manao. a hooholo iho ), 4 ,i ;1 iiaawi i na kokua ana apau i hiki iala, ina no ia he mea e l.i'iloii aku ai me ka papahana a ka eale. Me keia mau noonoo e lolmU' ana iloko ona, ua hoohikileleia oia i ka nehe ana mai o kekahi Ic3|.uai wanae, a iaia i huli ako ai a uana ua ike aku Ia oia ia Oulena H«-aha keia, e ka olomana? I lawe hou mai nei anei oe i !«»no e pili ana no Haniina Duna? v ••Aole |H'la, e Hiu Kapena. 1 hele mai nei wau e ninau ia oe. 1 ;5 i>. i aiwi ka Eale o Ivaleloga? M "A o kana kaikamahine pu anei kekahi me ia?" • Ar." "A ua lmli hoi aku nei anei lakou i k'o lakou wahi?" • ("a hala aku nei lakou mai nei aku." " i K pono ia ot« e hooiaio inai a e apakee ole mai lioi ia'u, e Hiu, j i:.> ka mea ke manao nei wau ke aloha nei oe i kou haku opio." ! ( a nana pono aku la o Iliu i ka helehelena o kahi olomapa, a ua komo mai la iloko ona ka manao e lui-e aku iaia, aka ua ike koke ; ku !.t <>ia i ka nana ana mai o ka olomana me ka nanaina aloha, a sta ia un*a i hookouio aku i ka manao maikai iloko o Hiu. He i;:»-a «iaio ua hoike mua mai o Oulena Kilala i kona aloha ma o kona !;iw ;ma mai i ka lono o ko Hamina l)una nee ana mai ma kana l ii ik.ii }>uni koko a kakou i ike mua ai, a no ia mea aole he manao Unaiua a hiliuai ole o lliu i ua olomana la. a paue aku la oia nie ka i-o <.!uolu: 11«' oiaio ua alolia wau i kuu liaku. v "A «• mauaoio mai ana anei oe ke ha'i aku wau ia oe, ua aloha i n };.>i wau iaia, a e hana aku no wau nona?" i lioomau aku ai o < ui» !'a Kilala. "Aole o'u kanalua no kau mau olelo," wahi a Hiu i pane aku ai uw k«* pahaohao i kahi e liihi la ka ia la kaunaoa. K«' mauaolana nei wau aole oe e kunana mai ana i ka'u mau iil«-10. A«>le he pono ia oe ke kunana mai: no ka mea ke makemake i" !!• i wau e hana aku iio ka naita. Ano e lia'i mai ana anei oe ia'u i ka hop<>na o keia huakai mai nei a ka ]>oe o Kaleloga? Ke kolio l - oh' wan ua hele mai nei lakou e kamailio no na mea e pili i;a no ka mare o Koderika ma. Ua ae anei ka opio i keia lioohui ].i o laua?" . "l : a hoike ae ka opio i kona manao e ku-e ana i ua mare la. M l"a luilili koke ae la ko Kilala mau maka e lioike mai ana i ka liauoli. "A heaha hoi ka ka makuakane o ua kaikamahine la i pane iaai ai no ia mea? A heaha hoi ka Kamaki pane? v ' l 'a hoopaa aku o Kamaki i kana keiki iloko o ka lumi pouli, a i:.i houhiki iho oia malaila e paa ai kaua keiki a hiki i koua-wa e ae ai e mare me Majrareta Dorano. v mai hoopuka ole aku o Hiu.i keia mau olelo me ka hikiwawe iua aole i pii ae kona inaina no keia liana i hanaia maluua o kona haku. ike 110 wau ua hewa ka opio, aka owai la ka mea e liiki aku ke koho i kana ni.ea e manao nei .■ hana akn. Well, he poe hana hewa wale no kakou apau, a lie wikiwiki no hoi i ka hooko ana aku i ke kuhikulii a ko kakou mau P'hpaai. o ka oi aku no nae aja a iniki ke kui o ke aloha i ko kakou mau puuwai. Aole no hoi he u'i o ka lede o Kalelojra.'' Aka." wahi a l,vilaJa me ka awihi ana mai o kona mau maka, ' li» nani oikelakela kona a he maikai no hoi. v l'ehea iho la hoi?" wahi a Hiu i ninau koke aku ai. "Heaha k;wi uiea i ike ai no Majrareta Dorano?" I a t»i aku ko'u ike mamua ou ame kou haku, e Hiu Kapena. I a kamuuiua wau iaia mai kona wa behe. Me he.mea la ua lohe < « ; ka make aua o kona makuahine i kona wa e bebe ana no.'Ac. ua lohe wau no ia mea. v Well, i> ko'u pilikana ponoi oia ke kahu hanai o kona makuahiin-. ina ia ano iho la i lilo ai wau i mea kamaaiua loa no Kaleloga." kau aku la o Hiu i kona liina inaluna o ke poo o Kilala, a i .u .i pouo aku la i ka helehelena i piha i ke kaumaha. K rnlena Kilala, owai a heaha hoi oe?" wahi a Hiu i ninau ak:i ai. Aole anei ou hoomaopopo mai ia*u? n Ke ike nei wau i kou ano i keia manawa; aka aole wau i ike i kou ;uio maniuu." 'Ke manao nei wau. e Hiu. ke hoohuoi uiai nei oe ia'u. ? V Aole |H»la. aka ke pahaohao nei \vau uou.-' Ina pela e waiho malie i kou pahaohao no keia manawa v a e la>u!,nii aku hoi i ko kaha mau noonoo ana no kou haku. MaHa J*aba ua hiki 110 ia'u ke kokua aku iaia. He ae ia paha oe e komo aku iloko o ka lumi e paa nei kou hakn?" • Ke nianao nei wan ua hiki no ia'u ke koino aku ilaila. M • K oluolu ana anei oe e lawe aku iaia i ka'u louo?" 'Ke maopopo ia*u ke ano o ua lono la au.' ? "Aole oe e ike ana aia wale no a ae mai ka opio. O keia mea •• makeiuake nei e hoouna aku iaia uo kon» pono wale no ia, a iuu iio ia e uana aku ina ua mauao oia £ hoike mai ia oe i ua niea IN liea e hiki ai ia oe ke hoouna aku 1 kau lono?" "K ha i mua mai ia v u ina oe e lawe io aku ana i ua lono la a % u." **Ae—e lawe aku uo wau i ua lono la au." v "Alaila e nana umi a e ike iho nou." Me keia mau huaoleio. ua noho iho la na olomana la iluna o ka luai.u a wehe ae la i kekahi puolo e paa ana ma kona aoao a unuhi «<* la i kekahi ililaau lahilahi anie kana pahi. A*a oki iho la oia i kekahi apana huinaha like iuai na ililaau la. a mahope o kona wehe ara mai i kekahi omole uuku i piha me kekahi wai hooiuu eleele a hohola iho i ka ililaau maluna o kona uha. ua lioomak& iho la 1 i kahakaha me ka wini o kekahi apann laau i kekahi mau kii ano 1 ka |hiu ana o keia Hana ana ona ua oki iho la oia i kekaifi kauhi ililaau a opiopi iho hl i kaua niea i kakau ai a nakinaki iho a paa a haawi aku la ia lliu. "Kia mai, lliu Ka|>ena» e haawi aku oe i ko haku i keia mea. ka w;i e ioaa mai akokaua haina ua hiki ia oe ke lawe uiai ia-u i5 * h>aa no wau ia oe maanei. Pela anei oe e hana mai ai?" % Ina i l»>aa ke kanalua iloko o Hiu no kahi oiomana ina no paha h. uie aku oia i ka lawe ana i keia leta kiiJaau; no ka mea aole »• nele ka loaa ana aku o kekahi uoonoo, e ala mai ana no he ino kekahi mea e like iho !a me keia. Mamuli o kona ano hoi e ikei ka manao o ka oloiuana i kakau ai ma kana k'ia. ami' kona noonoo ana iho e oluolu mai ana no kona haku opio kr īke i keia mea« ua ae aku la oia e lawe i ka leta a ka oiomana*. Me he mea la e hala ana paha iii'u he liookahi hora> a i ole * 4 *ui niai uiamua o ko*u huli hoi ana mai» a ke manaolana nei wau e I'ih-u mal maanei mamua o ka poelele ana. Xo keia manawa he mea |H*no ia oe ke hele aku iloko o ka halekuke e paina ai." l a huii ae ia « Hiu a lawe aku ia i ka leta a ka olomana ia

rßoderika, a komo aku !a oīa Uoko o kekahi o na lumi eobo o na kiiuwa a !oaa aku 1a iaia ka lunahalepiuihao. , "E Kiiiona, ke makemake nei waa e ike i koa haku." wahi a Hiu i jMine aku ai i ka lunahalepaahao. •*lna peia e kali oe a hiki i kona hiki ana niai." wahi a ka pane? i "E kali a hiki i kona hoi ana mai? i panai akn ai o Hia. "He aba ka manao o kan mau oielo? Ua hookuu ia anei oia?" "Oho!" i hooho ae ai o Kiliona me ka iho ana iho o kekahi ao hakumakama malnna o kona lae. H7a poina wau ia Sir Hoderika. Ae—aia oia ke paa nei." t "A j:»ehea he hiki no anei ia'u ke ike aku iaia?"' I 4 *Ke maopopo ole la ia*u ia mea e Hiu. He pio oia i keia manawa a o ke kanoha i ioaa mai ia'u he k#ikoi. Heaha ke ano o kau hana e makemake nei e ike aku iaia?* ? 4, He oiaio, e Kiliona, aole wau i maopopo i ka*u mea e makemake nei e ike akn iaia. Ke paapio mai nei o Roderika a owau hoi kona ukali ponoi. Owai ka niea e hiki ke ike aku ina ! f>aha he wahi mea kekahi ana i makemake ai e hana ia aku nona? | Aole wau i makeiuake e noho loihi loa me ia." I Ua noonoo iho la ka lunahalepaahao no kekahi manawa a Ihooholo iho la e hele pu aku me Hiu, nolaila ua hopu aku la oia |i kana huihui ki ame ke kukui helepo, a haele aku la laua no ka lumi o Roderika. •'Aole wau e mare an» iaia.*' i4 He hookahi manawa i koe, e Roderika» e hoolohe mai ana anei oe ia'u? Aole anei oe e komo pu mai ana me a'u ma ka <hooko ana aku i ka'n aelike me Sir Habati DoranoT' **Aole i hiki ia'u—aole no hoi wau e hooko aku ana—aole hoi vau e mare aku ana i kana kaikamaliine." Ua haikea ae la ko luunaki Fizigerela helehelena me he mea la ua make, a me he mea la no hōi ua laau kona mau aa koko. "E Roderika. ,? wahi aka eale i pane aku ai me ka leo malie.— 4i o kou kulana ame kau mau hana kipi ua oi aku ke ino mamua ona ino apau. a ua kupono ole hoi wau e lilo aku i makuakane nou, a maikai ole hoi i ka paa ana i ka inoa barona, ke ae wale aku wau i keia hana an e hana mai nei me ko'u hoopa'i ole aku'ia oe. E hoopaa 110 wau ia oe iloko o kekaiū o na keena paahao o ke kakela nei e like ine ko'u hoopaa ana i kekahi mea lawelmla; o kau mau inea ai e ai ai e like ana no ia nie ka'u e haawi ai i ka mea i hoopaa ia a ]>ela no lioi me na mea e »e e pili ana nō kou nohona malaila; a e malama loa ia no hoi oe me ka paa a hiki i kou wa e ae oluohi mai ai e hoolohe mai i ka'u." Ua puili ae la ka opio i kona mau lima niamua o kona alo, a hoike aku la i kona makaukau e hooko aku i ka hoopa'i i kau ia aku nuiluna ona. "Ua'oi aku ka pono no'u e hoi aku ilaila, mamua o ko'u-'lelo ana aku iloko o na linia o Magareta Ooiaiio/' wahi a ka opio i pane aku ai. . l'a piha pahao«l)ao na kanaka ikaika a koa hoi o Kiladea i ka loaa ana aku o ke kauoha ia lakou e hoopaa aku i ka opio iloko o ke koena paahao; aka aole lako\j i ku ilio a ninaniuau no keia hana, ame ka hoohakalia ole iho, ua laweia aku la keia a hoopaaia iho la, a noho aku la hoi ka wlliki e malama i kana pio. He wahi kauwa wale no oia e hooko ana i ke kauolia, a ua pahaoliao ilio la no hoi oia i keia hana i hana ia aku i kQim haku opio, eia nae aole oia i kuha-u iho i ka hooko ana aku i kana hana, nolaila ua nakeke aku la ka laka a poha ana hoi ke ki a paa liou ana o Roderika i ku lumi pouli, aole 110 nae hoi iloko o na paia o Wela ka Hao. > ' MOINUNA X. KA LETA KII KANAKA. "Kalai wale i Lualii i kii nana, Ike'i ka inoino o kanaka A haalele w r ale iho 110." I ka wa i loaa aku ai ka lono i ka eale inai ka lunapaahao aku i ka hooko ia ana o kana kauoha, ua hoi aku la oia 110 ka lumi mahope, a hoouna ia aku ] -i kekahi ona kauwa e kii aku ia Sir Habati Dorano.' Aole'oia i inakemake e liuna iho i kekahi mea mai kona hoaloha mai, a ua inaopopo no hoi iaia oia wale no ke alahele kupono loa e hana ai. Nolaila i ka hoea ana mai o ka barona o Ivaleloga, ua lia*i aku la oia i na mea apau. Ua ha ? i pu aku la oia i ka hopena i hana ia maluna o kana keiki maliope o ka laua mau kukai kamailio ana. u lve kaumaha nei wan," wahi a Kamaki Fizigere\a i paue aku ai, "i ka hoea ana mai o keia mea, aka ke manao nei wau e pono una na mea apau. Ua ha'iia mai ia'u he u'i oi kelakela ke kaikamahine a Makamuraga, a ke pahaohao ole nei wau i ko Roderika makemake ana iaia, aka aole oia ke kumu nonae hooie anai ai i ko r u

mana, a lie meii pono ia oe e sua iho aole 1041 oia e ike ana i ka malamalama o ka la a liiki i kona wa e ae oluolu mai ai e hoolohe mai i ko'u mana a e mihi iho ai hoi i kona kipi ana mai ia'u." "'Ke makemake nel wau, no ko Roclerika pono," wahi a Sir Habati, u ina no hoi lie u'i ka'u kaikamahine; aka aole he mea o kaua e hoaliewaia 110 kona nele iuia i ka u'i. O kona kulana, ua liiki no ia*u ke lia'i aku me ka hunahuna ole iho, aole- no o ka maikai, aka ke manao nei wau e oiaio ana oia i kana kane. E pono ia Roderika e ike iho aia maluna ona ka manaolana nui. Aole he hiki ia*u ke ike i ka loihi o ko'u wa e ola ai. Ina oia e mare ana me ka noliea o Wikilo. e.lawe ana o Magareta i kane nana i loaa ole paha ke aloha no Kiladea, a aole he pono ke ala mai na ku-ee ana." "Aole loa ia mea e hoea mai ana!" i hooho ae ai o Kamaki. "Eia ia'u ka mana. a e lioohana aku ana wau ia mana. E hoohui ia no o Iviladea ame Kaleloga ma ka mare aua o ka kaua tuau keiki. Ina no e paa ana ka'n keiki iloko o ka lumi ponli uo umi-knmamalua maliina, aole lmv e loli ae ana ko'u mau manao, a ina no e hoomau aku ana oia ia manao. e hoomahualma akū no wau i ka pilikia inaluna ona. Aka, j>ehea ana la ko Lede Magareta noonoo no keia tuea? Eae mai ana anei oia e lawe aku i ka lima o kekahi mea i hookonokonoia?" "He mea pono ia kaua e noonoo pono no keia mea. I a oleloia 0 'kau keiki ke kanaka u'i hookahi nia Leinikia nei ? a nolaila *ua nana aku ka*u kaikamahine iko laua mare ia me ka hauoli. Aole he hiki ia*u ke haU aku i ka nui o kona aloha 110 Roderika, aka ua hiki ia'u ke ha'i aku ia oe ua paa kona manao no ka lawe ana mai ia Koderika i kane nana. E like ine ka*u i ha*i mua aku ai ia oe, ua loaa ka lioohuoi i ka'u kaikamahine, ua hukiia aku ko Roderika īiaau ma kahi e, eia nae aole oia i makankau e hoopau i kona manao. Ke makemake nei wau ilie mai oe, e Rlr Kaamaki. aole 1 manao o Magareta e hoopa'i mai. aole hoi i ka huhu. E pono ia oe ke umopopo na alakaiia kona noonoo mai kona wa bebe mai e nana aku ia Koderika ma ke ano oia kana kane ma keia mua aku, no ia mea ua inakaukau mau oia e haawi akq i kona lima no ka ko ana i ka kaua aelike. Aole he mea dkoa ae nana i hoonioni i kona noonoo, a ua noonoo oia me ka oiaio ua paa oia malaio o ka kaua aelike." ■ . . . ■. A pela no hoi ka paa o ka'u keiki. wahi a Fiiigerela i pane aku ai me ka hookoikoi ana. "a pela no hoi oia e hooko aL E pono ia kaua ke hoopan ae i ko kaua kamailio ana maluna o keia kumuhana i keia wa. Ua hiki anei ia oe ke ha i aku ia Lede Magareta i keia mau mea apau, a e noi aku no hoi iaia e nana ole mai i keia mau mea i ulu ae nei. ma ke kumu no nae ke pono mai ka Roderika hana ma keia mua aku?**Aole o'u ike aku ika pilikia ma keia mea. Ta maopopo ia r o e h'aaheo ana o Magareta no kana kane e hiki ai no hoi iaia ke hookii*a aku iaia, a ke manao nei no hoi wau ua loaia* no hol ka hanohano i kau keiki e oiaio iho ai i kana wahine, me ku nana ole ae i kana wahine e makemake ai. E »ua iho oe e hana no wau me ka ? u keiki ika liana e malie iho ai keia ino nm. n % - I ke kokoke ana mai i ke awakea ua makaukau «e la ka Eaie o Kaleloea no ka huli hoi ana aku i kona kakeia. a i ka wa a. Wtab aerela I kokua aku ai i ke kau aaa o Magajeta ilona o kona lio. ua haawi aku la oia i ka olelo hoolana» no kahi wa hoa aku aaa e kipa leai ai e hauoli aoa oia.