Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 41, 9 October 1903 — Page 1

Page PDF (1.39 MB)

This text was transcribed by:  Rosemary Mccune
This work is dedicated to:  Leilani Marino

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XLI HELU 41.                              NUPEPA KUOKOA, OKATOBA 9, 1903                           NA HELU APAU 2984.

=======================================================================================

He Pake Lapuwale me ka Powa.

--

MA MOANALUA AENEI KONA KAHUA MO-KE-KI.

--

HE ELUA LA O KONA MOKOMOKO ANA. - UWOKI NAE

E MO-U ANA I KA HALEPAAHAO

--

     Ma ka Poaha ame ka Poalima o kela pule iho nei i lawelaweia ai kekahi mau hana limakoko a menemene ole e kekahi Pake maluna o elua Iapana ma ke alanui mawaena o Moanalua ame Aiea.  I ke ao okoa no ka lawelaweia ana o keia hana powa maluna o na mea i hoikeia ae nei, a ua hanaia me ka maka'u ole a menemene ole no hoi.

     I ka hora 30 ka awina la Poaa nei, la Fujikawa e hoi ana mai ke kulanakauhale aku nei no Aiea, iaia i hiki aku ai ma ka puu o Kapukaki, ua loaa aku la oia i kekahi Pake e holo ana maluna o ke kaa paikikala.

     I ke kokoke ana mai o ua Pake nei i ka Iapana, ua wehe ae la ua Pake nei i kekahi pu panapana o olelo mai @ "Japanee dala hapai."  Ia manawa no hoi ua hoopahu ae la ua Pake nei i ka pu me ka manao e hoomaka'uka'u mai.  Ua hooko ka Iapana i keia kauona, a iaia (Iapana) e haawi mai ana i ka huina o $19 i ua powa nei, ua ki aku la oia (powa) no ka lua o ka manawa a ku ka Iapana ma ka u-ha.  I ka hina ana o ka Iapana ilalo, ua hele aku la ua powa nei e oki i ka puu, hao ae la i na waiwai apau a holo, a waiho iho la i ka mea i powaia me ka manao ua make.

     He hookahi hora mahope iho, ua loaa aku la ka mea i poino ua pau ka ike ame ka lohe, a me ia kulana ola i laweia aku ai no ka halema'i o ka Mahiko Honolulu ma Aiea.

 

KA MOLELO A FUJIKAWA.

    

      I ka hora 5 o ke ahiahi, ua loaa mai la i ke keena makai o ke kulanakauale nei ka lohe e pili ana no keia hana, a ua holo awiwi aku  ka Hope Makai Kiekie Kiliuiwoki no kahi o ka hookahni koko. Mai laila aku, ua holo loa aku oia no ka halema'i no ka ninaninau pono ana i ka mea i eha.

     I kona hiki ana aku ma ka halema'i, ua pohala ae ka mea i eha, a ua ha'i mai oia i keia moolelo:

     O Fujikawa kona inoa, a he limahana oia no ka Mahiko Honolulu, a o Waimalu kona wahi e noho nei.  Ma ke kakahiaka o ka Poaha nei, ua hele mai oia no Honolulu nei nei mo ka hookomo ana i kekahi huina dala ma ka banako a kuai hoi i kikiki moku nona e hoi ai no Iapana, no ka mea, he makemake kona e hoi no Iapana i keia mahina ae.  He $115 ka huina ana i hookomo ai ma ka banako, a i ka pau ana o kana mau mea i makemake ai e hana, ua hoi aku oia no Waimalu.  Ma kona mau pakeke he ekolu mau hapaha gula ame eha dala keokeo.  I kona hiki and ma kahi i hoikeia ae ne oia kona loaa ana i ka powa.

 

HE HOPU HOOHUOI.

     Ma ia ahiahi no, ua loaa aku he Pake o Ah Kit ka inoa he mau mile mawaho aku o ke kulanakauhale nei, ma ke alanui Moanalua e hoi mai ana no Honolulu nei, a ua hopuia oia ma ke anO hoohuoi.  Aohe ana kaa paikikala i kona loaa ana aku, a ua hoole ikaika ola i kona ninauia ana aku ina oia ka mea nana i lawelawe kela hana powa.  I ka olelo ana aku o na makai e kau lakou maluna o ke kaa a holo no ke @aona nei, ua olelo mai oia aohe ana hapaumi no kona ukukaa.  Eia nae, i kona huliila ana ma ka halewai, ua loaa ku ka huina o $57 ma ke dala gula ame keokeo.  No ka loaa ole o na hooia kupono, ua hoopaa wale la no ola ma ke ano hoohuoi.

 

KA HANA POWA HELU ELUA.

    He hapaha hora i koe kani ka hora @ o ka auwina la o ka Poalima ae, ua lawelawe hou ia no kekahi hana e like me ka mea i hoike mua ia ae nei a i lawelaweia hoi ma ka la mamua iho e kokoke ana i kahi mua no.  He Iapana no ka lua o ka i'a i hoi i ka upena a ka powa, a ma ka manaoia, o ka Pake no nana i hana ka hana powa o ka la i hala ka moa mana i lawelawe keia hana.

     Ma keia hana ana no nae ana, ua ikela kona ana e kekeahi poe iho, a i kona wa e loaa ai, aole e nele kona hoomaopopoia.

     Ma ka 15 minute i hala ka hora 3 ka loaa ana mai o ka lohe i ke keena makai o ke kulanakauhale nei e pili ana i keia hana powa, a ua holo mama aku ka Hope Makai Kiekie ame kekahi mau makaikiu no kahi o ka hana.

     Aohe he mea i loaa aku ia laua, aka, i ka loaa ana aku kekahi poe hana   

     [article continues in second column under the photo]

 

=======================================================================================

 

[Very large photograph of the Odd Fellows Hall...showing lots of people, a streetcar and several carriage...spans four columns.]

 

 KA HALE HOU KEIA O KA "HUI MALU I. O. O. F." E KUKULUIA NEI MAUKA IKI IHO O KE KIHI O NA ALANUI MOI AMA PAPU, MA KA AOAO EWA.  NA KEIA HUI KA HALE UINIHAPA MUA LOA I KUKULUIA I HAWAII I KONA HOOKUMU ANA IAIA IHO ILOKO O KEIA PAEAINA, KE KUMU I KA ULANA AI KA INOA "HUI MU" IWAENA O NA HAWAII.

 

=======================================================================================

[continuation of KA HANA POWA HELU ELUA]

uweaolelo ma Moanalua, ua hoike mai lakou ua ike lakou i ke kaalo ana iho okekahi Pake maluna o ke kaa paikikala a e holo ana no ke kulanakauhale nei.

     Ua holo aku na makai no kahi i lawelaweia ai ka hana a ua loaa aku ka meheu o ke kaa paikikala e holo ana ma kekehi wahi alanui e pii ana no luna o ka puu.  Ua hanu aku na makai a hiki i ka pau loa o ka ikeia ana.

 

KA MOLELO O KE KARAIMA.

     He Iapana limahana o Oda no ka mahiko Honolulu, a ma ke kakahiaka Poalima, ua hele aku oia e ohi pau i kana mau dala e paaia ana no ka mahiko, nona ka huina o $65.  He makemake kona e hoi no Iapana.

     Ua hele mai oia no kekulanakauhale nei, a iaia e hulihoi ana no Aiea i ka auwina la, oia kona wa i loaa aku ai i ka powa.  I kona hiki ana ma ka puu o Kapukaki, ua loaa aku la oia i kekahi Pake me ke kaa paikikala i hoohilinai ia i ka pa.  Ua hala aku la ola mamua o ka Pake, a i kona ano kaawale ana aku ua alualu mai la ka Pake a onou ana i ka u panapana i kon ihu me ke noi pu mai e haawi aku i dala.  Ua hopu koke mai o Oda i ka pu a hoao e kaili.  Ua hoonee malie iho la no nae ka pu ilalo a i ke kau pono ana i ka opu o Odam, ua lawe ae la oia i ke kiko a kani ka pu.

     I ke ku ana o ka Iapana i ka poka, ua puka mai ke koho a hina ilalo a waiho malia.  Mahope o ka hao ana i na waiwa apau oi ka mea i poino, ua holo aku ua powa nei.

     O Thompson, he haole e hele ana maluna o ke kaa no Wahiawa, ua loaa aku iaia he Pake maluna o ke kaa paikikaloa e holo mai ana, a he 5 minute paha mahope iho, ua loaa aku la ka Iapana eha e waiho ana i ke alanui.  Ua hookauia ua mea nei i eha maluna o ke kaa a laweia no ka haukapila.

     Ma ka po Poaono nei, ua make loa ae la o Oda.

 

LOAA KA PUNANA O NA KOLOHE.

     Mahope o ka nana ana i ke kahua o kahi i hanaia ai ke karaima, ua hanu hele aku la o Makai Ah On, ka makai Pake o ka oihana makai o Honolulu nei, a ma kana hoomanawanui ana, ua hoea aku la oia ma ka punana o kekahi poe powa Pake mahope o ke alanui Liliha.

     Ua hele pu aku ola me Hope Makai Kiekie Kiliniwoki no keia wahi, a i ko laua komo ana aku iloko o ka hale ua loaa aku he ekolu Pake e hiamoe ana maloko.  I ka ike ana mai o ua poe Pake nei i na makai, ua hoao mai lakou e ku-e.  He hookahi o lakou i lele mai me ka pahi e hou i ka Hope Makai Nui a i pakele wale no i ka hahau ana aku o Ah On i ua Pake nei me ka pu panapana a hina ilalo a paa i ke kupee.

     I ka paa ana o ua poe nei, ua huilia ka hale a loaa aku he mau waiwai i aihuela he nui wale.  Ua loaa aku he paikikala i like loa me ka pailikala o ka Pake i powa i na Kepani i na la mamua iho, a pela pu no hoi me elua pu panapana.  O kekahi mea ano nui i loaa aku, oia ka lolewawae ame ke papalekapu o ka powa.  Ua ia mai ua poe nei e hoopaa ma ka halewai.

 

IKEIA KE KOLOHE

     Ma ka Poakahi nei, ua laweia mai o Fujikawa, ke Kepani mua i powaia ai, no Honolulu nei mai ka halama'i o Aiea mai a lawe loa ia aku no ka halewai.  Ma ka u-ha kona wahi i ku ai i ka poka pu panapana, a ua kokoke e oia loa kona eha.

     I kona laweia ana aku ma ka lumi o Chu Hoy kekahi o na Pake i hopuia e Makai Ah On ma alanui Liliha i ka Lapule aku a i hoohuoiia hoi ola ka mea nana i hana keia hana, ua hoomaopopo aku la ke Kepani iaia a hooho ae o ka mea keia nana oia i powa.

     I ka lohe ana o Chu Hoy i ka leo o ke Kepani, ua huli mai oia e nana pono a i kona ike ana mai ua puiwa oia a naka haalulu.  I kona ninauia ana aku ina oia ua ike mua i keia Iapana ua hoole mai oia me ka leo haalulu.  Ua hoopaakiki ke Kepani oia no ka mea nana i hana ke karaima powa, a ua aponoia mai keia ike e na kanaka hana uweaolelo i ike i kona holo ana mai ma ke kaa paikikala mahope o kona powa ana ia Oda, ke Kepani imake loa ai.

     Eia ua poe nei ke kali malie nei no ke kukuluia mai o na hana e pili ana i keia hana ano nui, a e nui ana no paha na mea ano nui e puka ae ana ma ka wa e hookolokoloia aku ai.

--------------------------------------------

Okiia ka Ihu ma ka Pahi Umiumi.

--

     Ma ke kakahiaka nui Poalua nei i hoea mai ai ka haawina pupule maluna o John McCabe, he hapa Hawaii nona paha  na makahiki i hiki aku i ke 50 a he mea e noho kumukula nei no ke kula Katolika ma  Kaneohe, Koolaupoko, Oahu.

     I ka hoea ana iho o keia haawina poino maluna o ua kanaka nei, ua lalau aku la oia i kekahi pahi umiumi kukaehao a hoomaka e okioki i kana wahine.  Ua oleloia mai, ua oki aku ua kanaka nei i ka ihu o kana wahine a i paa wale no i ka alualu.  Ua oki aku no hoi oia i ka opu o ka wahine mai kahi aoao a kahi aoao a waiho wale ke akepaa.

     O ka lua iho la kela o ko McCabe loaa ana i ka pupule.  He hookahi ae nei makahiki i hala, ua hoea mai no ua hehena nei a ua wawahi aku oia ia na pukaaniani ame na pono e ae o ka hale.

     Ua paa oia i ka hoomalu ana a na makai i keia wa, a o kana wahine, oia ke moe nei iloko o ke kulana kupilikii.

---------------------------------------------

 

     Ma ka Poakahi nei i hoomaka ai ka hoomaka makahiki a na kieki puhi ohe a o holo aku ana o Kapena Berger no Kapalakiko.

 

===================================================

[the next two articles span two columns]

 

Hu ka Pele ma Mokuaweoweo!

-----

     I ke ku ana mai o ka moku Pelekane Ormsey i ke kakahiaka.  Poakolu nei, ua hoike ae kona poe kanaka i ka loaa ana o ko lakou moku i kekehi kai mimiki mawaho ae o Hawaii Komohana i ka po Poakahi nei, a i ka nana iho i ke kai, me he mea la e paila ana e like me ka wai wela.  He nui no hoi ka wela.

     Ma ka auwina la Poalua nei, ua ike aku la lakou i ka aina, a ia ka nana ana o kekahi o na aliimoku i ka la no ka hoomaopopo ana i ko lakou kulana, ua ike aku la ola i ka punonohu o ka uwahi maluna o Mauna Loa, he 14,000 mailuna ae o ka ilikai.  I ko lakou hookokoke loa ana mai, ua ike maopopo loa aku la lakou i ka pele.

    I ka auwina la Poakolu nei, ua aponoia mai la keia lohe ma o ka hoounaia ana mai o na hoike ma ke telegarapa uweaole e olelo ana ua puka ka pele o Mokuaweoweo a ke kahe la ka pele ma kahi i kahe ai i na makahiki 1869 ame 1887.

     He nui ka poe i olelo ae e holo aku e nana i keia mau hana hookalakupua a ka pele.

------o------

 Hoaponoia na Bona Hawaii.

---

     Ma ka Poaono o keia pule iho nei i loaa mai ai he telegarama mai a Kakauolelo Carter o ke Teritori Hawaii mai Wasinetona mai i olelo ana ua apono ka peresidean Rusawela i na bona hoale Hawaii, a ua haawiia mai ke kuleana e laweia ua ma bona nei a e hoonanaia e like me na bona o Amerika Huipuia, a ua like kona maikai me na bona Amerika.

     He hana maikai loa keia a ke Peresidena i hana ai no ka pono o Hawaii nei, no ka mea, oia ka mea e loaa ai ke dala no ka hoohana ana aku i ko lakou mau hana kuloko.

     E mahaloia o Kakauolelo Carter no ka holopono ana ma kana huakai.

-----o-----

 

Ike Hou i ka Nuku o Mamala.

---

    Ma ka auwina la Poalua nei i hookomo mai ai ka mokukaua Protet me ka hae kaha-holu o Farani e welo ana maluna o kekahi o kona kia hope a i ke kuu ana iho o kona mau heleuma iloko o ke awa o Kou nei, ua hukiia ae la ka hae hoku ma kahakaha o ke aupuni aeko a haawi ae la i na pu aloha o iwakalua-kumamakahi kani ana.  Ua pana'i aku ka Mokukaua Iroquois i kela haawi aloha a holo aku kona kapena e haawi i kona aloha i ma aliimoku Farani.

     He mokukaua holomoana o Protet o ka papa elua o 4110 tona, aia ka ikaika hoohana o kona mau enekini ma kahi o 9000 lio, a he 331 ka nui o kona mau kanaka.  Ua hiki iaia ke loaa ka holo o 21 mile kai o ka hora.  Maluna ona, aia he 5 pu 6-iniha, 10 pu 4-iniha, ame 14 pu liilii iho.

   Ma ka mahina o Iulai, 18@, oia i hoolanaia ai, a i kona paa pono ana, ua hoounnaia mai oia no ka moana Pakipika nei e hoomalu i na mokupuni malale o ka hae-kaha-kolu.  O ke kolu iho la keia o kona hiki ana mai ma kela awa ma ka makahiki 1@ kona hiki mua ana mai, a o ka lua,  1 Ianuari o kela makahiki iho nei.  Mai Esquimalt mai nei oia a e holo loa aku ana no na mokupuni o ka hema.  He umi la ana paha ka loihi o kona manawa e noho ai maanei.

--o--

       Ua kaena aku nei na Elks o Honolulu nei i na Elks o Hilo e paani kinipopo, a e paaniia ma Hilo.

..................................................................................

MAI AE E PAA LOIHI KE KUNU I KA BEBE. - Aohe he mea e hiki ke

hooi ae i kou manao inoino mahope o kou ike ana i kekahi bebe e noke ana i ke kunu, ame ka maka'u i ka haawi ana aku i ka laau lapaau au i manao ai he kupono ole.  O ka poe nana i hana ka Laau Kunu a CHAMBERLAIN, ke olelopaa aku nei lakou  aole keia laau i hoohuiia me kekahi ano mea okoa e ae e like me ka opiuma a pela wale aku.  Ua hiki i na makuahina ke haawi i kela laau i ka lakou mau kamaiki me ka hopohopo ole.  E loaa koke no ka oluolu a he maalahi ma na ano apau.  E loaa no ke ola me ka hikiwawe.  Na Benson, Smith & Co., na agena kuai kukaa.

...............................................................................

 

 

Kau' Paani Popo Peku Wawae

---

ULUMAHIEHIE NA HANA NO KE AKE E LOAA KA LANAKILA.

--

HE EHA HUI MA KEIA KAU A ME KE KAHUA KINIPOPO

I MANAO IA AI E PAANI.

---

 

     Ke liuliu mai nei na hana paani peku kinipopo no keia kau e nee nei me ka mahiehie iwaena o ka poe i ikaika iloko o ia ana paani hooikaika kino.

     Aia a lawelaweia mai na paani ana aole e nele ka piha makaikai ia no ka mea oia kekahi o na paani i aai nui ia me ke ohohia ia e na kanaka.  He eha hui kukuluia i keia manawa a ke ku nei lakou me ka hooikaika nui ana no lakou pakahi ma ka hoomaamaa mau ana no ke ku aku i kahua.

     O na koa o ke Kahua Hoomoana o Makinele o waho ae nei o Waikiki ua wae lakou maiwaena aw o lakou iho a loaa na hoa o ko lakou hui no ke komo ana iloko o keia hakoko a ke hoomaamaa mau nei malalo o ke a'o ana o ka lakou kumu.

     O ka Puali Hooikaika Kino o Honolulu nei oia ia e hoomaamaa mai nei i kai o Kakaako ma ke alakai ana no hoi i ka lakou kumu Mr. J. L. Woods.  He poe keia i hoomaamaalea i keia ano paani a aole no e nele ka hoomakili mua ia e ko lakou makaukau ma ia paani.

     O ka hui o na haumana o ka Punahou, aia ia ke hoomaamaa nei ma ko lakou kahua mau ma ke kula o ka Punahou, a oiai he poe keia i maamaalea loa ma keia mahele o ka paani, e ikaika ana no ka lakou mau hauna paani ana ke hiki mai i ka manawa.

     O ka hui Maile hoi oia ka hope loa ma ka paani kinipopo hopu lima ia kekahi e ulele nei no ke komo aku iloko i keia mokomoko na ka hae o ka

lanakila, a ke nohoia nei malalo o ka noho lunanui ana a Mr. Lucas.

     Ua manaoia aia a hiki mai i ka manawa o ka paani e hoauia ai ke kahua kinipopo o Kamoiliili kahi i lilo iho nei o ka moho lanakila o ka paani kinipopo hopu lima ia Kamehameha.  Ke hookoia keia upu ana aliila o ka hoau mua loa ana no hoi kela i ke kahua me keia ano paani, a ma ka manawa e noonooia ai o ke kumuhana no ke kukulu  Ahahui Paani Peku Kinipopo ana oia no ka manawa e hooholo pono loa ia ai o kahi e malamala ai o keia kau paani peku kinipopo.

---o---

 

PANE A A.S. MAHAULU IA C. P. IAUKEA.

---

"MA KA HUA E IKEIA AI KA LAAU."

-

"I hewa no i ka lele mua Ika hooulu i ka la ino."

    

     E Mr. Lunahooponopono. - Mamuli o ko'u pilikia i ka'u mau hana "Ohi Auhau" ua hoohakalia loa ia ka'u pane i kuu hoaloha C. P. Iaukea.  Ke noi aku nei nae hoi i kou oluolu e ahonui a e ae mai ia'u no ka manawa mua loa e panai aku i kana pane i kuu palapala a'u i pane ai i ka manaopepa o ka nupepe Ke Aloha Aina, i hoopukaia ma kou mau kolamu ma ka pule elua o ka mahina aku nei i hala, me ka kuhihewa nui no Ke Aloha Aina io ia manaopepa, eia ka no kuu hoaloha no.

     He like no ko'u manao me ko kuu hoaloha, he mea maikai ole ka hoopiha wale ana i na kolamu o kau pepa me na paio waiwai ole a ma paha pela io ka manawa o kuu hoaloha, pehea la ola i kapa mai ai i ka'u mau lawelawe hana o ka hui Repubalika o Waialua nei "he hukuhuki a ua hana ia me ka haiki o ka noonoo" (narrow minded)  na kela mau huaolelo i hoolaha ia ma ka nupepa Ke Aloha Aina i kono mai ia'u e pale no'u iho.

 

AOLE HE REPUBALIKA.

    

     A i kou pane ana mai nei, aohe oe he Repubalika i ka wa au i waiho mai ai i kela palapala au e kaeko loa nei, heaha iho la ko ka hui kuleana e hoohala manawa wale ai ia palapala, oiai na ka Home Rula ia, a ke manao nei no au ua pololei ka rula ana a ka noho.

 

HOOLE AOLE I KA MOHO I LANAKILA AI KA AOAO.

 

     No ka lua o kou manao pane, e pili ana ia Kalanianaolo ka moho a'u i hoike ai iaia i lanakila ai ka aoao, malaila au e pane ai ia oe.  Ke i nei oe penei:  " He mea hou ai'u ke kuhi ana ae o kekahi alakai kalaiaina i la-

=======================================

(E nana ma ka @)