Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 42, 16 October 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

MOKO'A XXIII. A I 8 ... 1 Ilio na kaiknahine o Aiwohiknpua i Keaan, ia kanikan lakou no ka niake o ke kaiia a Laieikawai-—Loaa o Halaaniani ma ka moeuhane ia lakoo—ikamailio no Halaaniani) —Halawai o Halaaniani me Malio—Ka olelo kauoha a Malio i kona kaikunane—Pii o Halaaniani me Malio ī Paliuli Hele o Laielohelohe i ke kui lehua—Pn hou no o Maho me ke kaikunane, a hana i pupu lehua a hoolei iho īmua o Laielohelohe—Pii hou no laua nei a hookani o Malio ī ka hano— Hoike o Malio iaia imua o Laielohelohe. 5 V no keia olelo a Malio, hele aku la o Halaaniani e hoohalua mau'mawaho o ko Laielohelohe hale me kona ike ole ia mai, kokoke alua anahulu kona hoohalua ana ? alaila. īke oia ī ka, Laielohelehe hana, he kui lehua. Hoomau pinepine aku la oia a nui m la, aia no oia e hoomau ana i kana hana he kui lehua. Hoi aku la o Halaaniani e halawai me ke kaikuahine e like me kana kauoha, a ha ? i aku la i na mea ana i ike ai no Laielehelohe. A lohe o'Malio i. keia mau niea, alaila, ha-i aku la oia ī na mea hiki ke hanaia aku no Laielohelohe e kona kaikunane, me ka ī aku ia Halaaniani, "E hoi oe a ma ka waenakonu o ka po ? alaila. pu mai oe i o'u nei i liele aku ai kaua ma kahi o Laielohelohe. Hoi aku Ja o Halaaniani, a kokoke i ka manawa i kauohaia nona, alaila ala mai la oia a halawai me kona kaikuahine. Lalau ae !a kona kaikuahine i ka pu la-i, a hele aku la me kona kaikunane, a kokoke aku la laua ma kahi a Laielohelohe e kui leliua mau ai. Ia manawa, olelo aku la o Malio ia Halaaniani. "E pu oe maluna o kekahi laau, ma kahi ou e ke aku ana ia Laielohelohe, a malaila oe e noho ai. E hoolohe mai oe i ke kani aku a kuu pu la-i, elima a'u puhi ana, ina ua ike oe e a-u ana kona mau maka ī kāni i kani aku ai ka pu la-i, alaila ka hoi loaa ia kaua, aka hoi, ī aluh ole ae kona mau maka i kuu hookani aku, alaila, aole e loaa īa kaua Ia laua no e kamailio ana no keia mau mea, uina mai ana kahi a ua o Laielohelohe e kui lehua ai, i nana aku ka hana o laua o Laieloholohe e ha'ilia'i leliua ana. Ia manawa. pii ae la o Halaaniani ma kekahi kumu laau a nana aku la. laia nei maluna o ka laau, kani ana ka pu la-i a Malio, kani hou aku la o ka lua ia, pela a hiki i ka lima o ke kam ana o ka pu la-i. aole o Halaaniani i ike iki ua huli ae ka maka a hoolohe ī keia mea kani. w . u nnn Kali mai la o Malio o ka hoi aku o Halaamam e ha ī aku ī kana mea i ike ai, aole nae i hoi-aku, nolaila, l>o° m au li°ii akii o Malio i ke puhi i ka pu la-i elima liookani ana, aole no x īke iki o Halaaniani i ka nana o Laielolielohe i keia mea, a hoi wale no. Hoi aku la o Halaaniani a kamailio aku i kona kaikuamne, ī mai la kona kaikuahine, "Lo'aa ole ae la ia kaua i ka pu la-i ? ī kuu hano aku ia loaa?" , . . . _ Hoi aku la Jaua ma ko laua wahi, a ma kekalu kakahiaka ae, h k hou no laua i kahi mua a laua i hoohalua ai. Ia laua nei a hiki iho, hiki ana no o Laielohelohe ma kona wahi "mau. Mamua nae o ko laua hiki ana aku ; ua ha ī mua aku o Malio i kana olelo i kona kaikunane penei.' "E haku oe i lehua, e huihui a hlo ī mea hookahi, a i lohe oe \ hookani aku i ka hano, oia kou wa e hookuu īlio ai ī kela popo lehua iluna pono ot\a, malia o hoohuoi kela Ja mea. - , Pii ae la o Halaaniani iluna o kekahi laau īna kalu kuponc\ t Laielohelohe. Ia wa no, kani aku la ka hano a Maho, īa ko Halaaniani hoolei ana ilio i ka popo lehua mai luna īho o ka laau, a haule pololei iho la ma ke alo ponoi o Laielohelohe. Ia manawa, alawa pono ae la na maka o Laielohelohe iluna, me ka olelo ae, Ina he kane oe ka mea nana keia makana, ame keia hano e kani nei, alaila, na'u oe, ina he wahine oe, alaila, i aikane oe na u. A lohe o Halaaniani i keia olelo, he mea manawa ole īa noho ana ilalo e hui me kona kaikuahine. . Taio Kinau mai o Malio, ha'i aku 2a oia ī kana mea ī īke ai ho LaieMalio ia Halaaniani, "E hoi kana a kakahiaka hiki hou mai kaua ianei, ia manawa e lohe maopopo aku ai kana ī kona maHoi aku la laua, a ma kekahi kakahiaka ana ae, pii hou aku la. Ia laua i hiki aku ai a noho iho, hiki mai la o Laielohelohe ma kona Wttb la nKuniwa. hookani'aku la o Malio i ka hano ia Laielohelohe e hoomaka aku iuia e ako lehua, aole nae e luki, no ka mea, ua lilo loa o Uiielohelohe i ka hoolohe i ka mea kani. Ekolu hookani ana a Malio i ka hano. Ia nmnawa 'no, pane mai o Laielohelohe, 'lna he wahine oe ka mea nana keia hano, alaila. e honi no kaua. -V no keia olelo a Laielohelohe, lioopuka aku la o Malio imua o iAieiohelohe, a ike mai la keia iaia nei, a he mea malihim hoi īa i ko Laielohelohe mau maka. % Ia wa, hoomaka mai la kela e hooko e like me kana olelo mua ma ka houi ana o laua. \ no ka hahai ana mai o Laielohelohe e honi me Malio, i aku o Malio, u Alia kaua e honi. me kuu kaikunane mua oe e hom aku ai, a pau'ko olua manawa, alaila, honi aku kaua." j I mai o Laielohelohe, "E hoi oe a kou kaikunane, mai hoike mai j iaia imua e hoi olua ma ko olua wahi, mai hele hou mai. No, ka mea, o oe wale no ka ? u mea i ae aku e haawi i ko'u aloha nou ma ko kaua honi ana, aole au i ae me kekahi mea e ae. Ina e liooko au i kan noi, ahiila ,ua ku-e wau i ka olelo a ko'n mea nana e malama maikai nei. M - A lohe o Malio i keia olelo, hoi aku la a ha'i i kona kaikunane, me ka i aku. <,; Ua nele ae nei kaua i keia la, aka, e hoao wau ma kuu mana, i ko ai kou Tllakemake. ,, Hoi aku la laua a hiki i ka hale. ia manawa, kena ae la oia ia Halaaniani e hele e makai aku ia Laieikawai. la Halaapiani i hiki aku ai ma Keaau, mamuli o ke kauoha a kona kaikuahine, aole oia i ike a i lohe hoi no Laieikawai. + • MOKUNA XXIV. Iho o Waka i kai o Keaau. a halawai me Kekalukaluokewa—Ka \ olelo kauoha a Waka ia Kekaiukaluokewa —Hoi o Waka i Paliuii Ka olelo a Maiio i kona kaikunane—Laweia o Laieikawai me na kaikuahine o Aiwoliikupua i Keaau, e Kihanuiiulumoku —Ike o Laieikawai ia Halaaniani, kana kane—Lilo o Laieloho iohe ia Halaaniani—Pii o Kekaiukaiuokewa e hai aku ia Wak i --Lilo loa o ia Kekalukaluokewa—Hoohilahilaia o Laieikawai e Waka—Hoi o Laieikawai ma i Olaa—Hoi o Kekalukaiuokewa me Laielohelohe i Kauai, a noho ma Pihanaakalani -—{Kamaiiio no ka ioaa ana o Laieikawai ia Huiumaniani, ka Makaula. , »- •»* 5 hiki ako «i, lohe iho la o Halaaniani. he ut uo Kekalukalookewa, he Ift hookahakaha, o» ka hoao o Laielo&eio&e me ua Kekalukaiuokewa nei. A maopopo iho ia ia Hala-

laniani ka ia hookahakaha o na*lii ? hoi akn la oia a ha'i akn la i kona [ kaikuahine no keia mea. 1 Ia Malio i lohe al. olelo ae la oia i kona kaikunane, (i \ hiki ika jla hookahakaha o Kekalukaluokewa me Laifelohe!ohe, oia ka la e lilo iai o Laielohelohe ia oe.'* A he mea man hoi i na kaiknahine o Aiwohiknpna ka iho i kai o Keaan e hoohalna ai nō ka lakon kane, no ka make a make ole paha. I na man kaikuahine nei o Alwohiknpna e iho ana i Keaaa» lohe lakou he la nni no me Laielohelohe. I ke kokoke ana akn i na la nui nei. iho aku Ia o Waka mai Paliuli aku e halawai me Kekalukaluokewa. I akn o Waka ia Kekalokaluokewa, "Apopo. i ka pnka ana o ka la. e kuahaua oe i na kanaka apau, ame kon alo alii e hele aku ma kahi an i hoomakankau ai no ka hookahakaha, malaila e akoakoa ai na mea apan. Ia nianawa e hele aku oe e hoike mua ia oe. a kokoke aku i ke awakea. alaila, e hoi oe i kou hale; aia a hiki aku mahope iiho o ka auwina la ? ia manawa e hoouhi akn wan i ka noe maluna 0 ka aina, a malnna hoi o kahi e akoakoa ai na kanaka. "Ai%i a hoomaka mai ke poi ana o ka noe ma ka aina. alaila, e ; kali oe ia wa. a lohe oe i ka leo iknwa a na mann a haalele wale; 1 kali hou aku oe ia wa. a lohe hou oe i ka ieo iknwa hou o na manu ja haalele wale. a mahope o ia manawa, e hoopau aku no wan i ka |noe maluna o ka aina, alaila e nana oe ia uka p Paliuli. i pii ka ohu !a uhi iluna o na kuahiwi, ia manawa e uhi hou ana ka noe e like me mamua. . | "E kali oe ia manawa. iua e lohe oe ike ke'n aka Alae ame ka | [ leo oka Ewaewaiki e hoonene ana. Ia manawa, e pnka oe mai ka j j hale nei aku, a ku mawaho o ke anaina. j "Hoolohe oe a e kupinai ana ka leo o na manu 00, a haalele, alaila, na makaukau wau e hoouna mai ia Laielohelohe. "A i kupinai mai ka leo o na liwipolena, alaila. aia ko wahine ma ke kihi hema oka aha. A ma ia hope koke ia oia mauawa. e lohe auanei oe i ka leo o na Kahuli e ikuwa ana. ia manawa e hui ai olua ma ke kaawale. "Ia olua e hui ana, hookahi hekili e kui ia nianawa, nakolo ka honua, halulu ka aha tipau. Ia manawa e hoouna akn wan ia olua maluna o na manu, a mao ae ka ohu ame ka noe, aia olua e kau aku ana iluna ona manu me ko olua nani nui. Ia manawa e ku ai ka j makaia o Laieikawai, i ike ai oia i kona hilahila, a holo aku me he j pio kauwa la." ! i A pau keia mau mea. hoi aku la o Waka iuka o Paliuli. Mamua iho nei, ua oleloia iia hiki aku o Halaaniani i Keaau, ( e ike i ka pono o kana wahine (Laieikawai), a ua oleloia no hoi, ua lohe oia he la liookahakaha no Kekalukaluokewa me Laielolielohe. I kela la a Waka i liiki ai i Keaau e lialawai me Kekalukaluoke wa, e Jike ine ka kakou ike ana maluna ae. Oia ka la a Malio i olelo aku ai ia Halaaniani e hoomakaukau no ka iho e ike i ka la liookahakaha o Laielohelohe ma; nie ka i akn nae o Malio i kona kaikunane, "Apopo, i ka la hookahakaha o lohelohe me Kekalukaluokewa, ia manawa e lilo ai o Laielohelo' oe, no laua auanei ka hekili e ku ? i, a mao ae ka oliu ame ka nee, alaila, e ike auanei ka aha'apau, o oe ame Laielohelohe ke kau pu mai iluna o na olieu o na manu." I ke kakahiaka nui o kekahi la ae, oia lioi ka la liookahakaha 0 na inau Alii nei, kiiia aku la o Kihanuilulumoku, a liele mai la imua o na kaikuahine o Aiwohikupua kona mau kahu nana e malama. , A hiki mai la ua moo nui nei, olelo aku la o Kahalaomapuana, "I kiiia aku nei oe e lawe ae oe ia makou i kai o Keaau, e naua makou i ka la hookaliakaha o Kekalukaluokewa, aia a hiki i ka auwina la a maliope iho oia manawa e kii mai oe a iho aku kakou." Hoi alv,ii la o Kihanuilulumoku, a hiki i ka manawa i kauohaia'i, a hele niai la. I na moo nei i hoomaka ai e .liele mai imua o kona mau Haku, aia hoi, ua uhi paa ia. ka ainā i ka noe mai uka o Paliuli a puni ka aiha; aka, aole i wikiwiki o Kihanuilulumoku i ka lawe i kona man Haku, no ka mea ; ua maopopo no ia Kihanuilulumoku ka manawa e huiaina'lii. A ike o Kekalukaluokewa i keia noe i uhi mua mai maluna o ka aina, alaila, lioomanao ae la ia i ke kauoha a Waka. Kakali hou aku la no oia ina .hoailona i koe. Mahope ilio oia manawa, lolie ae la kela i ka leo o ka ame ke Kahnli, ia manawa. puka aku la o Kekalukaluokewa mai kona hale aku a ku mawalio o ka aha, ma kahi kaawale. I kela manaw T a, oia k& manawa a Kihanuilulnmoku i kuu aku ai 1 kona alelo i waho i noho iho ai o Laieikawai me .ua kaikuahine o Aiwohikupua. , A i ke kui ana o ka leo o ka hekili, uhi ka ohu ame ka noe, a i ka mao ana ae, i nana aku ka liana o ka aha, aia o Laielohelohe me Halaaniani e kau mai ana iluna o na eheu o na manu. Ia manawa no hoi, ikeia mai la o Laieikawai me na kaikuahine 0 Aiwoh'kupua e kau mai ana iluna o ke alelo o KihanuilulumQku ka moo nui o Paliuli. '• Ia lakou i hiki ai i kela manawa hookahi me na niea nona ka la liookahakalia; aia hoi ua ike aku la o Laieikawai ia Halaaniani aole 1 make, alaila, hoomanao ae la oia i ka olelo wanana a Kahalaomaouana. • I kela manawa a Kekalukaluokewa 1 ike aku ai e kau mai ana o Halaaniani me Laielohelohe iluna o na.manu, alaila, manao ae la o | Kekalukeluaokewa i kona nele ia Laielohelohe. Ia manawa, pii aku la o Kekalukaluokewa iuka o Paliuli. e ha'i aku i keia mea ia Wakā. A lia'i aku la o Kekalukaluokewa ia'Waka i keia mau mea, "Ua lilo o Laielohelohe ia Halaaniani, aia oia ke kau pu la me Halaaniani i keia manawa.' > ! I mai la o Waka, "Aole e lilo iaia, aka, e iho aku kaua a kokoke aku wau i ka aha, ina ua haawi aku oia i kona ihu e honi aku ia Halaauiani, ka mea a-u i kauoha aku ai aole e lilo ika mea e ae, aia oe wale no e laa'i.ka ihu o kuu moopuna, a laa pu no hoi me kona | kino, alaila ua nele kaua i ka wahine ole, alaila, e lawe aku oe ia'u i ka lua me ko minamina ole. Aka hoi, ua hoolohe aku la ia i ka ? u j kauoha, aole e lilo i kekahi mea e ae, aole no hoi e lilo ka leo ma kona pane ole aku ia Halaaniani, alaila, ua wahine no oe, ua hoolohe 110 kuu iuoopuna i ka ? u olelo." Ia laua i kokoke aku ai e hiki, hoonna aku la o Waka i ka noe ! ame ka ohu maluna o ka aha, a ike ole kekahi i kekahi.' Ia manawa i hoouna aku ai o W r aka ia Kekalukaluokewa maluna o na manu, a i ka mao ana ae o ka noe, aia hoi e kau pu mai ana o Laielolielehe me Kekalukaluokewa iluna o na manu, alaiia uwa ae la ke anaina kanaka a puni ka aha, "Hoao na'lii el hoao na'lii e!!" A lohe o Waka i keia piha uwa, alaila, hiki mai la o Waka imna o ka aha, a ku mai la iwaenakonu o ke anaina, a hoopuka mai la i olelo hoohiiahila no Laieikawai. A lohe o Laieikawai i keia leo hoohilahila a Waka iaia, walania iho la kona naau, ame na kaikuahine pu kekahi o Aiwohikupua, ia manawa lawe aku la ke alelo o Kihanuilulumoku ia lakou a noho iuka o Olaa, oia ka hoomaka ana o Laieikawai e hoaaia i kona hilahila nui no ka olelo a Waka. a hele pn no hoi me kona mau hoa. I kela la, hoao ae la o Kekalukaluokewa me Laielohelohe, a hoi akn la iuka o Palioli a hiki iko lakou hoi ana i Kauai. f\ liio iho la o Halaaniani i mea iiele loa, aole ooa kamailio i koe. iho la o Kekalukaluokewa m<* Laielohelohe ma Paliuli & pau na la, hoomakaokan ae la lakou e hoi i Kauai, a ma ko ke Alii kane manaopapa, e hoi no i Kauai, lawe ae la oia i kana wahine, ame ko laua kupunawahine i Kauai, o na kanaka pu me lakou. A makaukau lakou e lM>i, haalele lakou ia Keaau, hiki mua lakou i Oahu nei, ma Hononliuli, a lawe ae la ia Khpukaihaoa me lakou i Kauai, a hiki lakou i Kauai, ma Pihanakalani, a ili ae la ka hooponopuno o na aina ame ke anpuni ia Kapukaihaoa. & hooliloia iho la o Wi*a oia ke kolu o ka hooilina o ka nohoalii. (Ma koia wahi, e kamailio lakou no Laieikawai, ame kona loaa ana i ka Makaula ia Hulumaniani.) ' t ma ma Oiaa, e noho ana no oia me kona nani, aka, o ki mana noho iluna o ka ehea o na manu, oia ka mea i kaawale mai o Laieikawai aku, koe no nae kekahi man kahiko e ae, ame kekahi mau hoailona alii iaia, mamuli o ka mana i loaa i na kaikuahine o Aiwohikupua, mai a Kihanuilulumokn (Aole i pan.)