Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 44, 30 October 1903 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA KUOKOA

 

No ka Makahiki          $2.00

No Kono Mahina        1.00

 

Subscription Rates

One Year         $2.00

Six Months      1.00

 

O NA OLELO HOOLAHA APAU E HOOUNAIA MAI ANA NO KA HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA, E @OOUNA PU MAI ME KA AUHAU, A INA AOLE, AOHE NO E HOOKOMOIA. E HOIKEIA AKU NO KA AUHAU OLELO HOOLAHA KE UI MAI I KE KEENA NEI.

 

O na Dala apau o ka Pepa nei e hoouna pololei mai I ka HAWAIIAN GAZETTE COMPANY.

 

HOOPUKAIA E KA

HAWAIIAN GAZETTE CO

 

A ookomola ma ka Hale Leka o Honolulu Panalaau o Hawaii, ma kea no mea o ka Papa Blua

DAVID L. A-I, Lunahooponopono

A. W. PEARSON, LUNA NUI

Honolulu, Oahu

 

POALIMA     OKATOBA 30, 1903

 

NA KAMEHAMEHA NO KA OIHANA MAHIAI.

 

O ka meahou i puka aku nei ma ke Kilohana e pili ana i ka haawi aina o ka Teritori o Hawaii i na Kamehameha i hemo pono no ka oihana mahiai, he haawina i loaa mamuli o ke @oi a ka Papa Kahu Waiwai o ke Kula, oia kekahi haawina ano hou ioa i loaa i na haumana o keia mau kula a Pauahi Alii i kukulu ai no kona lahui.

Ke manao nei makou he pomaikai nui keia i loaa i na haumana o keia mau kula o Kamehameha, no ka mea aia he haawina o ka oihana mahiai ke a’o ia nei iloko o ke kula, a i ka puka ana mai o na haumana i loaa ka makaukau oihana mahiai, ua loaa kahi e hoonui ae ai i ka makaukau o ke a’o ana, aole wale o ia, aka he pomaikai no ia no ia kanaka, a i kona ohana ame kona hoakanaka a i ke aupuni.

Aole keia e olelo ana e pau loa ana na haumana i loaa kela makaukau mahiai i ka hele ma ia mahele no ka mea o ka poe he iini nui ka lakou a koho i poe mahiai aole e nele ka holomua o ka lakou hoohana ana a ia lakou no ka ikaika loa o keia aina mahiai i haawiia mai la@ a o ka poe i loaa ka makaukau aole he noonoo ilaila e hapa ana ko lakou ikaika.

Aia a pau i ke ana ia o ka aina o Pupukea ma ka Mokupuni Oahu, he wahi e maalo maalahi ai na kaaahi mai ke kulanakauhale aku nei, a ke loaa ke kumu o ka wai e lawa ai no ia mau Kamehameha e noho mahiai ai, alaila aia lakou ma ke kahua a Kamehameha I i hoohana ai iaia iho no ka pono pililaula o kona lahui kanaka.

O Kamehameha I, ka Na’i Aupuni o Hawaii Paeaina, ka mea nana i na’i a hoohui i na mokupuni o Hawaii Paeaina i hookahi, he alii oia i maa i ka mahiai, a mai ka hua aku o kana mahiai i hanai ai ola i kona hale iho ame ka poe i kupono e kokuaia.

O keia oihana mahiai ia Kamehameha oia kekahi mea aai loa ma kona aoao, a ma keia haawina hou i haawiia mai la e ka Aupuni, he mea hooikaika no ia i na Kamehameha e hoomanao i na ano maikai o Kamehameha Makua no ka hooholomua ana i ke@a nuamo hou.

He mea olalo aia ka hapanui o na Kamehameha iloko o ke kulanakauhale o Honlulu, a he kakaikahi ma na kuaaina, a ma ka papahelu o na Kamehameha o ka makahiki 1902, ua ikeia he uuku loa o na Kamehameha ma ka oihana mahiai, o kekahi kumu paha ola no ka loaa ole o ke kumuhana e hoaiai ai i ka noonoo o ke kanaka ma ia mea, eia nae, he hookai mea i aai loa, oia no ka ume ikaika hoowalewale o ke ano kulanakauhale i na keki ke kumu o ka pupulu loa ilaila, aole nae no ka noho hana ole olai he poe lakou i piha paa hana.

O ka oihana mahiai oia ke kumu o ka holomua o ka aina, ke ola no hoi o keia lahui Hawaii i na kupuna i hala – o ka lawala ko kai a o ka mahiai ko uka, a i ka wahine he kuku kapa ame ka nanala moena na hana a maluna iho la olaila ke ola o keia lahui kanaka.

Ke manao nei ke Kuokoa e hemo hou mai ana kekahi mau aina no ka hoonui ana i kela haawina, aia nae i ka holomua o @eia mea mua, a aia no maluna o na haumana o ke kula i puka pono mai ke koikoi o keia holomua, a maluna no o lakou ka holo hope. He hana maikai ka hooikaika ana no ka hele imua, a he hookuihe ka pupu i hope.

 

AHAHUI REPUBALIKA O NA OPIO

 

O ka Ahahui Repubalika o na kanaka Opio o ke kulanakauhale nei oia kekahi puali o na kanaka opio i ikaika iloko o na hana kalaiaina e kakoo ana i na kumuhana o ke kahua o ka aoao Repubalika.

O ka ikaika oia kekahi haawina i ikeia e ko Honolulu nei poe ala iloko o kela puali, aole wale o ia aka o ka oiaio iaia iho a hana maoli no, huli, hoohulihuli, hooikaika a kokua i ka aoao kahi a lakou i pili ai, imi ole nona ponoi iho aka ma o na la e hanaia ai ka makemake o ka lehulehu ke kumu nui o ke kukulula ana o ia aoao kalaiaina, he hooko hana i ka manawa e kaheala ai lakou e komo kokua e like me ia e hana nei i ke@a mau ia, a o ka lakou mau hoonohonoho hana aia ma na mahele maikai o ke kulana malamalama.

Houluulu i kela mau mea apau ua lawa ia no ka ho’onaauao ana i ke kanaka opio ma ka mahele kalaiaina o ke kulana maikai a malamalama, kahi ona e ike ai i ke kuokoa a e hauoli ai ma na mea ku i ka malamalama, kahi ona e ike ai i ke kuokoa a e hauoli ai ma na mea ku i ka malamalama.

E like me ia i malamala ma ka Hale Keaka Opiuma ame ka malama ana i ka halawai no ka huki ana i kona hae he hoailona o ke komo hana iloko o ke kalaiaina, pela ka nui o na hoike no ka oiaio o na haawina i hoikela ae nei maluna ma ka lawelawe @oeau ana o kona Peresidena Andrews, ka Lolo Aupuni.

Ma kana mau hana a maloko no hoi a kana mau halawai makaainana e malama mau ai e ike mau ia ai ka poe koikoi a kuonoono a hanohano o ka aina ame ko waho mai e hoike manao kalaiaina ana, kahi maikai a kupono maoli i na kanaka noonoo maikai a ano malamalama e hele ai e hoolohe no ka hoonaauao ana ia lakou iho.

Aole o ka poe naauao wale no i hoikela ae ia ke ike mau ia ma na awai haiolelo o kela puali aka o na kanaka opio ame ka poe o na kulana malalo mai, a o ka lehulehu o ke kulanakauhale ka hoike no ia mea ke kumu e maamaaiea nei kekahi poe opio i ka halolelo, a ua ume maoli ia ka noonoo o ke lehulehu – o ke poe oo ame ka opio e hoolohe i ka lakou mau o’o me he ia he poe kanakamakua.

Aole no ka Repubalika ana o keia puake kumu o keia kukulu mamao ana, oiai, ina no aole e kukulu kumuhana ia oia aole no ia he mea nona e kuha’u ai; aka, ua lawe mai makou i kana mau alakai hana ana, iloko o keia mau mahele i hoikeia ae ia i kumu alakai no na ahahui e ae o keia manawa, me ka nana ole ae maluna o ke kahua hea la ke kukulu ana. Ahahui kalaiaina, ahahui hoonaauao, ahahui kalepa, ahahui hoomana ame na mea kile o keia mau aawina maikai e hoomahulia e na hui e pono ai, a e like me na hua maikai e puka nei malioko mai o keia puali pela no e puka ma@ai na hua mohaha mai na hui e ae e hookoio ana ma keia meheu.

 

“O ka balota e hookomoia ana iloko o ka pahu balota i ka Poalua e hiki mai ana no ke koho ana i na moho no na oihana luna aupuni kalana o kiolaia e na lunanana, oia ka balota i ma-ka hewa ia a i ole oi ae ka heluna inoa ma-ka ia mamua o ka heluna o ka poe i makemakeia no ia oihana,” wahi a ka Rula ame Hooponopono o ka Oihana Koho Balota.

 

E ike iho kela ame keia mea koho balota i kona hawawa ke ma-ka kaha-ke’a a mawaho ae o ka rula no ka mea he haawina hoowaiwai ole ia i ka balota a malia oia ka balota hookahi e puka ai ke kanaka i kupono maoli e hoopiha i ka oihana alaila ua pilikia ka lehulehu ma ia hana hemahema ana.

 

O na ma-ka kaha-pe’a e kaula ai maluna o ka balota, he balota oia ia , a e komo ai iloko o ka helu no na moho no lakou ua poe ma-ka @a a he mea pono no ka poe kupono ia balota oia i oia ai na lawelawe oihana o ke kalana.

 

I ka Poalua nei i holo mahuka aku ai o Kekuewa, he paahao i hoopaiia ma ka hana oolea no hookahi makahiki. He umi mahina hoopaahao i koe i keia wa ana i holo mahuka aku ia.

Nui ke kulikuli o na pepeiao i keia mau po iho nei i ka hookapalili a na kulu wai o Kulanihakoi i na kaupoku hale. E aho no nae ia mamua o na piheekelo e kakani nei ma ke kihi o Alanui Betela ame Moi.

 

KE KOHO BALOTA KALANA KE KAUPAONA O KA LEHULEHU.

 

O ke Kau Koho Balota Kalana no na Oihana Kalana o na Kalana apau o Hawaii Paeaina, he kaupaona ia no ka lehulehu, a no ka lehulehu o kela ame keia Kalana pakahi iho, oia hoi, olaila kahi ame ka mea nana e hoiko mai i ko lakou mama ame ke koikoi.

O keia manao o ke kaupaona, oia ka ikeia o ka mama ame ke kaumaha o ka manao pililaula o ka lehulehu e pili ana i kona pono pilipaa e hanaia mai ma ke alanui kekee e nele ole ai ke komohia o na aupuni kalana iloko o ka haawina wiwi o hookaumaha i na makaaiana.

Ke ikeia ka mama o ke kaupaona oia ke koho o ka lehulehu – o ka poe i kupono i ke koho balota, i ka poe i lawa ole na haawina makaukau holopono i ka lawelawe oihana ana, he poe e loaa ole ai ka huinai ana o ka poe no lakou na waiwai e hiki ke hoolawa mai ke aupuni kalana ke ku i kahi o ka pilikia, a o ke kaa koikoi ana ma ka aoao kaumaha o ke kaupaona, oia ke koho@a o ka poe kupono no lakou na haawina kupono e piha maoli ai ka oihana a e holomua ai na kalana o Hawaii.

He ninau nui keia e pono ole ai i ke kanaka ke hookuukuu wale i ka noonoo ana, a kekahi poe e waha-a nei ma na ino pilikino, a poina me ka noonoo nui ole i keia mea .

 

MA-KA HEWA KEKAHI KUMU MAMA AI.

 

Na keia mea keia mea o ke kalana e noonoo ia mea mamua o ka @a koho a e hooholo iho i na moho e hooko ai, ae akamai ka ma-ka ana no ka mea ola kekahi mea e waiwai ole ai ka balota i hookomoia, malia oia ka balota e puka ai ka moho i kupono maoli e noho ai ma ka oihana i manaoia@ - o ka hewa ana o ka ma-ka e ku-e ana i na rula ame na hooponopono o ka oihana koho balota, alaila ua kaa ke koikoi o ka hemahema ma kela lawelawe hemahema ana, he mea hoomama kela i ke koikoi o ke ku@ana koho balota o ke kanaka e nele ole ai ka puka mai o ka manao he kanaka hawawa, a no ka naaupo mai ke kumu , e hiki ai ke olelo ae oia kekahi laia o ka mama ana ma keia kaupaona.

Ma ka hoike a ka Loio Aupuni Andrews e pili ana i na rula ame na hooponopono ana o ka oihana koho balota no na Kalana o Hawaii, e puka aku nei ma keia helu o ke Kilohana ma na kolamu meahou, ke hoike nei oia aole ma kona manao maoli aka i ka manao maoli o na rula ame na hooponopono o ka oihana koho balota, e olelo ana ka Pauka 77:

‘Ina ua oi aku ka nui o na moho i kohoia maluna o kekahi balota mamua o na kulana e hoopihaia ai a i ole ina paha ma kekahi ano ua kulike ole me na mea i hoakakaia ma keia pauku, alaila oia balota ame na mea apua i pili ia balota e kiola ia no.’

O keia kuhikuhi, e ku nei i Keia manawa, mamuli o kekahi kanawai pakui, ma ke Kau Koho Kalana, ua maopopo loa kona ano.

Nolaila, ma keia ua maopopo loa o ka balota e ma-ka hewa ia ana a ma-kaia paha na inoa moho i kaa aku ka heluna maluna o na oihana, i makemakeia alaila ke olelo maopopo nei keia Pauku ua waiwai ole ia balote ame na mea apau iloko o ua balota la Aole keia na ka manao o ka Loio Aupuni a i ole na kekahi poe e ae paha aka, mai na Rula maoli mai no; a he mea pono e na makamaka – ka poe i kupono i ke koho balota e kula mua @a oe iho i ke ano o kela hana mamua o ka hoooko ana, i ole e mama ke kaupaona o ke koho balota ma kou aoao.

 

KE KAHUA KALAIAINA KEKAHI KUMU E KOKOI AI.

 

Oiai, he elua wale no aoao kalaiaina ma Hawaii nei e ku nei i keia manawa – o ka Repubalika ame ka Home Rula, a me ka hoohewahewa ole ke ku nei laua maluna o ko laua mau kahua, a o keia mau kahua ua kapiliia me na kumu kakoo i ku ai laua e pono ai.

O ke kahua hana o ka Home Rula ua hoohewahewa oia i kona inoa “Home Rula” a o na poo, na alakai, aia ke hana nei i na hana aole he kakoo i ua kahua nei o ka aoa, oia hoi, “no ka pono o ka lehulehu,” alaila o ke alakai ana i na hana i loaa mai ai ka papamoho no na oihana kalana ua lawe kaokoa ia maluna o ke alakai ana a keia poe alakai a ina he kapakahi ka lakou hana alaila he epaepa no ka papamoho. He ike keia i loaa i ke Kuokoa mamuli o na hana a na alakai, a makou i manaoio ai ke alakai ia nei ka lahui ma ke alanui kekee.

O ka Repubalika hoi, ua hoohewahewa ole ‘kona inoa i kona kahua, no ka mea o ka inoa “Republika” oia hoi, “aupuni makaainana” ua kulike no ia me kona kahua, “aupuni” no ka lehulehu kukuluia e ka lehulehu no ka pono o ka lehulehu a na ka lehulehu no e hoonana.”

A o na hana a na alakai o ke Komike Kuwaena o na Repubalika, e like me ia e ku nei, ua hiki ke ike maopopoia aku he mau hana e hoike ai i ka lehulehu aole he a’eku i ka hana e pono e hanaia e ka lehulehu, aka ua hana aku no lakou ma na mea a ka lehulehu i haawi mai ai na lakou e hana. O keia na oiaio i loaa iam makou, alaila o ka wae moho ana, aole mamuli o ka mana kakauha a na alakai aka mamuli o ka leo kukahi o kela ame keia mahele koho i hoounaia ae ‘ai no ka Ahawaemoho, he mea oiaio no paha ka hana ia o kekahi mau epaepa, eia nae aole i ikaika ia mau epaepa e uhi i ka oiaio o ka hooko ana na ka lehulehu e hana i ka a aole e nele ka ike o ke kanaka noonoo maikai a ano malamalama i ke koikoi o ke kaupaona ma ko lakou aoa ke kaupaona ia me na papamoho a na Home Rula.

Aole o ka hana pili aupuni a na Luna Aupni o kakou nei, he poe Repubalika ma ke kulana kalaiaina no nae i hele maoli malolo o na kuhikuhi o na kanawai o ka aina, e like me ia e waha-a ia nei o na hana a ke Kiaaina ame kekahi poe luna aupuni e’ae, aole wale o ia aka o na hana a na kanaka kuonoono Repubalika e pili ana no ko lakou mau pono ponoi iho maloko o na hui, a e hoopiliia nei na alakai Repubalika ia mau hana a na ka aoa ia, ke manao nei ke Kuokoa ua kaa ia mau a’o ana maluna o ke kahua hoonui ino.

Ua maikai ia ulakolako ana ame na hoohana ana a keia poe waiwai no ka mea ua hanaia maloko o ke alanui kalepa o ke kupono – o ka hoolilo aku ame ka hoolilo mai, a maluna o ka puka o ke kalepa ana i ulakolako ai a o ka hoomau ana pela i pii mau ai ka puka a hiki wale i ka mahuahua maoli ana a lilo maoli kekahi poe i poe kuonoono a no keia kuonoono ana ua waha-a wale ia aku a hoopilipili ae no ka aoao Repubalika. Ina e hookoloia keia mau hoino wale ana e hiki aku ana ke kanaka maluna o ke kahua aohe io a malana wale kana kukaliki hoino wale. A ina paha e noho ana keia poe kuonoono ma ka aoa Home Rula heaha la ka pane e hiki kukulu kupale. Nolaila i ka hookuku ana i na hana a na alakai aoao kalaiaina, ke manao nei makou ua kaa ke koikoi i na Repubalika, a mama na Home Rula.

 

KE KULANA O NA MOHO KEKAHI KUMU KOIKOI.

 

            E lawe e ka makamaka i na papamoho o na aoao kalaiaina a kukulu maluna olaila ka wae ana a koho iho i ka poe e hoopiha ai i na oihana o ke aupuni hou o kakou – ke kalana. He hana hiki ole i ke kanaka ke alo ae no ka mea o lakou ka i hoopuka @ mai e ka Teritori no ko lakou lilo i poe moho a  o lakou wale ne na moho e pono kohoia.

            Alaila he hana kupono ioa i kela ame keia mea kuleana koho balota e nana ma ke kulana o na moho.

            Ua maopopo ae nei aia ke koikoi o ka paona ma ka aoao Repubalika – ma ke kahua a ma o na alakai @a, alaila o ke kulana o na moho kekahi kumu e koikoi ai ke kulana koho balota, ke kaupaona hoi, alaila aia ma ka aoao Repubalika ka poe i hoonaauaoia, he poe ua maa iloko o na oihana, he poe i hilinaiia a e hiki ai ke hilinaia, he poe e nele ole ai ka loaa o ka manao i ka lehulehu e hua mai ana ka lakou mau hana no ka pomaikai o ke kalana, a he mea maopopo loa aole i like na moho Home Rula ma kekahi mau mea ke kumu hoi mama ai.

            Nolaila o ke koho ana a ka lehulehu kupono i ke koho balota ma ka Poalua e hiki mai ana i na moho malana wale oia ke mama o ke lehulehu ma ke kaupaona, aka, ke naauao ka hana ana ma ke koho ana i ka poe kupono aole e nele ke koikoi.

 

Manao e Kuaula Mahiko Hou i Oiaa.

 

PELA PU HOI KE KUKULU HALE HANA KINI HUA AI.

 

HILO, Okatoba 23 – I keia la iho @ i haaleie iho ai o Kauka Nicholas Russel ma ke Kinau no ka holo loa ana i Rusia, kahi ana e hooikaika ai e loaa kekahi huina dala nui no ka hooholomua ana i kekahi mahiko e kukuluia ai i Olaaluna.

            Ua loaa ia Kauka Russel ma ke koho he aneane ma kahi o 4000 eka aina a ua hoohana aku ho ma ka mahele pololei no elua haneri kaukani dala o ka mahele kea, i ohila iloko iho o Hilo.

            Maluna o keia mau aina o O@aa@una aia ke ulu nei ke ko me ka maikai ame keia ano kulana makai @uiia me keia mau dala, ua manaoia e lanakila ana ka huakai a Kauka Russel e hele la i Rusia no ka hooholomua ana i keia hana nui – Hilo Tribune.

 

KA HUI HANA KINI HUA AI.

 

            Eia i ke kulanakauhale o Mr. C. H. Bentley o Kapalakiko, i hele mai nei ma ka aoao o ka Ahahui Hana Kini Hua Ai o Kaleponi no ka nana ana me ka hakilo i ke kupono o ke kukulu ana i hale hana kini hua ai iloko o ke kulanakauhale o Hilo a i ole ma kekahi wahi kokoke.

            O keia Ahahui o Kaleponi he nui kona mau hui hana kini hua ai iloko o ka Mokuaina o Kaleponi a ke makemake nai e huli i wahi kupono no ke kukulu ana i keia ano hana iloko o na mokupuni, i wahi e loaa maalahi ai na kuawa halakahiki, ame na hua ai e ae i kupono no keia ano hana a i kupono i ka hooulu ana me ka kanalua ole.

            Ua makaukau lakou e kukulu i hale kini hua ai me ka ikaika e hana ai no 50,000 kini ke loaa aku no nae na kokua kupono ana ame no hoeueu e kanalua ole ai ke kukulu ana.

            Ma ka nana ana a keia keonimana i loaa ai iaia ka ike maopopo he wahi kupono loa keia no ke kanu ana i na hua ai me ka maalahi o ka hooulu ana, e laa ka halakahiki, e like me ka ulu ana ma na wahi e ae.

            Ina e loaa ana ia Mr. Bentley he mau aelike me kekahi poe kanu hua i no elima makahiki a oi aku alaila ua manao oia e loaa ana ka manaolana i ka Ahahui no ka auamo ana i na hoolilo o ke kukulu ana i kekahi o keia ano hana. O kekahi keia o na hana e weheia ai i ka poe mahiai aina o ka mahele liilii, a e hoowaiwaiia ana ka lakou mau hua ke puka mai, mai ka lakou mau hooluhi ana ma o keia hui hana kini hua ai la, he haawina e loaa like ana i na mokupuni apua. Ke noonoo nei ko Hilo poe i keia kumuhana ma e ka lakou Ahahui Mahiai la. - Hilo Tribune.

 

Halakahiki ma Maui.

 

           MAUI, Okatoba 24. – Ma ka hooikaika ana o W. E. Beckwith ka lunanui o ka aina hanai holoholona o Haiku, Maui, eia ke paa nei kekahi mau eka aina me ka halakahiki ma kahi o na kaukani o na pua halakahiki, pela i loaa ai keia ike aole o Haiku i komo wale no iloko o ka hana hooulu malino, aka, aia pu oia iloko o ka hana hooulu halakahiki.

            Ma ka aoao o D. D. Baldwin o Haiku, e loaa ana iaia ma kahi o ke kanalima kaukani halakahiki ke @o ae i keia makahiki ae, a i ka wa no hoi e kukuluia ai ka hale hana kini hua ai eia ame kekahi poe e iho.

            Ua lawa na makeke kuloko me na halakahiki hou, aka i ka manawa e kukuluia ai keia hana hou me na hoailona e umeia ai na noonoo aole e nele ka waiwai o keia hana.

            ua manao wale ia o na Pukiki e noho mahiai ana i Makawao ke manaoia nei lakou e hooulu i ka lakou mau mala me na halakahiki, a ke oo a pala e kua@ hoolilo mai no lakou na keia hui han@ kini hua ai.

 

Hoomaka Hou ke Puhi Ohe.

 

            Mahope iho o ka hoomaha ana o ka Bana Puhi Ohe o ka Teritori o Hawaii no ekolu pule i hala ae nei na hoomaka hou iho ia no ua poe keiki nei i ka lakou hana mau e like me ka mau.

            O ka lakou puhi ohe mua oia keia i malamaia e Iakou iloko o ka Paalii i ka hora eiwa o ke kakahiaka o ka Poakahi iho nei, a o kekahi ia la no i ke ahiahi no nae ma Ema Kuea.

            I ke kakahiaka Poalua ae i kai o ka uwapo o Kinau moku ka paani ana no ka holo ana o ua kaikamahine aukai nei no ke kai Alenuihaha a i ke ahiahi o ia la no ua paani hou i ka Hotele Young.

            I ke kakahiaka Poakolu ae i ka o ka uwapo o ka mokuahi Alameda ka paani ana no ka holo ana o ka mokuahi Alameda, a i ke ahiahi iho i Kamaki Kuea kahi i paani ai i ka po mahina laelae.

            Inehinei ka paani ana i ka fea a ka Ekalesia Mekokika a i ke ahiahi iho i ka Hotele Hawaii ka paani ana. I keia ia no e paani hou ai, a ma ka fea no nae o ka Ekalesia Mekokika e paani ai i ke ahiahi ma Haalelea pa.

 

Manao e Lawe i ke Ola o Leslie.

 

            Ma ka hora 4 kakahiaka o ka Poalua nei i hoao ae ai kekahi mea e lawe i ke ola o ka Lutanela Leslie o ka Oihana Makai o Honolulu nei ma ke ki ana i ka pu, a mai ko io no paha ia hana ana ina aole i moe o Leslie ma kekahi lumimoe okoa aku ia po.

            I keia manawa i hoikeia ae ia ua lohe ua Leslie nei i ke kani o ka pu, a manao wale ae no oia he pu na ka Pake hoopuoho manu ai laiki e pipili mau ana i ka mala laiki, aka ua honi ae oia i ka hohono pauda ma ka lumi i kokoke i kona lumi e moe ana, a no la mea ua ala ae oia e nana i ke kumu o keia uwahi pauda.

            Ua ike iho la oia aia he poka pu i kiia mai mawaho mai a komo iloko o ka lumi ona e moe mau ai ma ka pukaaniani, a puka pu ka uwea maka-upena o ka pukaaniani, a lele ka poka ma ke poo o ka moe ma kahi e waiho mau ai ke poo o Lealie ke hiamoe, a malaila aku lele a puka ma ka paia a haule ilalo o ka papahele.

            He mea maopopo na ku ka mea i manao e iawe i ke ola o Leslie ma ka lanai imua pono o ka pukaaniani e like me na mea i ikeia o ka ieie ana o ka poka.

            Ua hanaia keia hana ma ka hale o Lealie ma ke alanui olo-wi Houghtaling i Kalihi, keia kulanakauhale, a aia he wahi kanalua iki i ka manao o kekahi e lawe i ke ola o ke kanaka opio mamuli o keia mau mea i ikeia iho ia, a ela ua poka pu nei iloko o ke eke o ke kuka ma ka oihana o ua Lukanela nei.

 

Hon. R. W. Wilikoki Ua Hala!

 

KE ALAKAI NUI O NA HOME RULA UA HELE PALANEHE AKU MA KONA HOME MAI KE ALO AKU O KANA WAHINE AME NA KEIKI.

 

E MALAMAIA ANA KONA HOOLEWA I KE SABATI NOVEMABA & A NA NA POOLA E MANELE.

 

            O R. W. Wilikoki. ke alakai nui o na Home Rula iloko o na hana kaiaiaina, ua hala, ua make.

            Aneane ma kahi o ka hapalua o ka hora umi o ka po Poa@ima i hemo aku ai ka hanu hope loa o Hon. R. W. Wilikoki, oiai e waiho ana ma kahi moe ma kona home ma Puowaina, Honolulu, Oahu, Hawaii Paeaina, imua o ke alo o kana wahine ame na keiki a laua, he keikikane a he kaikamahine, a he ku maole no i ka walohia keia hopena.

            O ka haiolelo o ka Poakolu iho oia ka hope loa o kana haiolelo kalaiaina i haawi ai a hookuu aku la ka luhi. I kela la ua nawaliwali loa o Wilikoki a aole he makemake o Oana e hele i ka haiolelo aka ua hiki ae no na alakai o ka aoao Home Rula, a ma ka lakou hoonaulu ua hele hou no o Wilikoki e ha’i manao, ka hope loa hoi o kana haiolelo ma ka honua nei.

            He luaiakoko kona ma’i o ka make ana, a ma keia Pealima ka @a ona i haalele mai ai he eono manawa ona i luaiakoko ai a i ka hope loa no hoi ka hookuu ana o ka hanu iala.

            I ka elima o kona luai ana i hoomaka loa mai ai ka emi ino loa o kona ikaika a loaa ka maka’u i ke Kauka Walters ka mea e lapaau ana iaia ina e loaa hou oia alaila oia no ka mea nana e hoopokole i ke o@a ana. Ma keia manawa o ka nawaliwali, o kane wahine ame na keiki a laua, he keikikane ame ke kaikamahine, o lakou wale no kai imua o ke alo o o ke aiakai nui o na Home Rula, a me ka walohia no hoi i pane leo mai ai ka makuakane i kana ohana, iloko no nae o ka nawali o kahi leo: - “E mama, e mama, he kanaka ma’i maoli wau.”

            “Ua ike wau i ke@a,” wahi a ka wahine, “Ua ma’i oe no kekahi wa loihi. Aole au i makemake ia oe e hele i ka haiolelo. Ua ma’i loa ia oe. Mai maikai loa ina i hele ole oe.”

            Mahope iho, walawalaau ae la na wahi keiki, ke kaikamahine ame ke keikikane, alaila papa aku la ka makuahine i na keiki aole e walaau loa, no ka mea, he maa’i loa ko laua makuakane.

            “Ua hiki no kela walaau,” wahi a ka makuakane, “e hookuu ia laua pela. He aloha au i ka lohe aku i ka leo o kuu mau keiki.”

            I kela po aia ka makuahine o ka home ke noho la ma ka aoao o ka moe o kana kane me ke kaumaha nui mawaho ae o kekahi poe kakaikahi.

            “Ua wela loa ia wau,” wahi a Wilikoki i pane ae ai, “ua hele mai ia wau a ikiiki, e ho mai i haupaa.” A mahope iho no o keia mau olelo ua hoomaka hou iho la ka luai, o ke ono ia, a mahope o la ua hemo aku la kona hanu a oia no hoi ka hanu hope loa.

            Mai ka @a i hala ai o ke Alakai nui o na Home Rula ua holopuni ae la ka haawina kaumaha maluna o kona home iwaena o ka wahine kane-make ame na keiki ame ka ohana.

            Iloko o ke kaumaha nui o Mrs. Wilikoki ua hele aku kekahi hoaloha noho kokoke o laua o Mr. Dow e hoomalielie i ka wahine kaumaha eia nae ua hiki ole ke uumi iho i ka haawina kupilikii, e hoohalahala nui loa ana hoi i ke koi ikaika ia o kana kane e hele i ka haiolelo kalaiaina i kona manawa e ma’i ana.

            Maloko o kekahi o kana mau olelo kumakena e hoike ana oia i ke ku@o a kupaa o ke alakai ma ka aoao o ka Lahui, a ma ka manawa ana i hele ai i Wakinekona ma ke ano Elele Lahui a hiki wale no i ka hoi ana mai he kanaka ma’i oia a ua hooikaika oia (wahine kane-make) e hoomaha i kela kau holo balota luna aupuni kalana, a ua ae mai no oia, aku, mamuli o ke koi ikaika o kona aoao ua hiki ole iaia ke hoole aku, a o ka ae aku @a no ia e komo iloko o ka hana.

            O kekahi ana (wahine kane-make) i hooikaika ai oia ka haawiia mai o ka manawa ai oia ka haawiia mai o ka manawa mua nana e haiolelo aole o ka waiho a mahope loa, aka, aole no i holopono loa ia hoolala ana oiai o ka Elele no ka mea i kau nui loa ia e na kanaka.

            Wahi a ka wahine kane-make he kakaikahi loa ka poe i maopopo ioa i ka nawaliwali io, aka ma ka aoao o ke alakai he nui kona poe hoaloha a he mea maopopo ka nui o ka poe ike i kona kino wailua.

            Ma na hebedoma i hala aku na hele mau aku o Wilikoki ame kana Ewa i ka pule.

 

O WILIKOKI MA KA HONUA NEI.

 

            He kanaka o R. W. Wilikoki i kamaaina loa iloko o Hawaii Paeaina ma ke ano he alakai kalaiaina, ma ka aoao Kalaiaina Home Rula Kuokoa ana ame kekahi poe i kukulu ai, a oia no hoi ke alakai nui iwaena o ka hapanui o ia poai.

            He kakaikahi loa paha ka poe i loaa piha pono kona moolelo mai ka wa kamalii mai oiai he nui na hooaiai ana o kona ola ana iloko o na nupepa like ole o ka Paeaina nei.

            Ua hanau@a o R. W. Wilikoki ma Kahulu, Honuaula, Maui, Paeaina Hawaii. O W. S. Wilikoki kona makuakane, he kamaaina hoi no Newport, Rhode Island, Amerika Huipuia. He kapena moku ka hana a kona makuakane a he kanawalu-kumamahiku ka nui o kona mau makahiki i keia manawa a ua holo mai i Honolulu nei no ka uwe pu ana i ka make o kana keiki.

            O Kalua Makoleokalani kona makuahine, he wahine Hawaii, he pili maopopo loa i ke kuamoo o Lonomakaihonua ka hoahanau ponoi o ke Moi kaluhea o Maui.

            I ka ewalu o kona mau makahiki i hoomaka ai oia i ka hele ana i ke kula a ma ke kula o Wailuku oia i hele ai, a no ka make ana o kona makuahine i hoi ai ka ohana i Makawao he eiua makahiki mahope mai. Mahope o kona hoonaanaoia ana ua noho kumukula oia no Honuaula, i ka makahiki 1@75, a i ka makahiki 1880 ua lilo ae oia hoa ahaolelo mai ka Apona aku o Wailuku.

            Mahope o keia ka hoo@ kula a’o kaua i italia a m@ makahiki mua o ka noho kula ana @ aeia aku oia e komo i ke Kula @ Koa Alii ma Turin. Ua hemo @ i ka 1885 a hookohula i lutanela @ Puali Pukaua nui. Mahope o kela @ komo oia i ke Kula Alii no ke k@ aliikoa pukaua ame ana aina, a i k@ manawa e hoomanawanui ana i k@ haawina hope iloko o ua kula @ kauohala aku la oia e ke Aupuni @ waii e hoi mai. I ka makahiki @ hana ia ana o keia kauoha.

            Mamua o kona huli hoi ana ia @ ua mare oia he wahine opio Italia @ Ohana Hanohano o Colonea @ no, a aole i loihi ka nono ana @ waii nei ua hoi aku laua a noho @ palakiko, kahi a Wilikoki i noho @ aina ai a noho hoi ka wahine @ a’o olelo Farani ame Italia.

            I ka makahiki 1889 ua hoi ma@ Wilikoki i Hawaii nei a huli hoi a@ wahine Italia i kona ama @.

            I ka makahiki 1889 ua komo iku @a ua Wilikoki nei me kekahi p@ Hawaii e iho a lawe ae ia i ka Halea@ Kalakaua ka Moi, eia nae, i ke @ o ua la la, oia ka la 30 o lulai i @ ai, a noho ma ke ano o ka @ kiekei, aku, ua hookuu ke kiu@ Mahope mai he elua ona kau @ i noho ai a i ke kau ahaolelo o ka @ kahiki 18@2 ua puka mai oia i ho@ olelo ma ke ano he alakai no ka ao@ Libera@a.

            I ka makahi 1895 kona kipi ana i @ Aupuni Kuikawa o Hawaii a mah@ o ke kaua ana i Daimana Hila no @ pule ua hopu pio ia oia a hookolokoi @ ia ma ke kanawai koa no ka maka@ aka ua haawi hoopa’i wale ia no e k@ Kiaaina Dole no 35 makahiki hoopauhao no ka hana ana ma ka hana oolea ame $10,000. I ka makahiki 1896 ua ka@a ia oia aole nae i ka piha pono loa, a @ ka makahiki 1888 ua haawi mai ka Peresidena Dole i ke kala piha ana.

            I ka 1895, oiai oia iloko o ka Halepaahao ua haawi ae la ka Pope Leo XIII i ka pono i kana wahine Italia e hoopau ana i ko laua berita mare me ke apono pu ana mai o ka Aha Kukamalu o Italia. I kahi makahiki mai ua hoopaaia iho keia mea e ke Kanikela Italia ame ka Bihopa o honolulu nei, a mare hou aku la o Wilikoki i ka wahine ia Mrs. Oana Theresa Cartwright kekahi o na oiwi alii o Hawaii nei.

            Ma ke kaua hahana o ke kau koho balota o ka makahiki 1900, ua lilo ae ia o R. W. Wilikoki i Elele Lahui @ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia, h@ moho na ka aoao Home Rula Kuokoa, ka hakoko i haule ai ke Keikialii Kawananakoa ame Samuela Paka, @ nae, ua haule ola i ke Keikialii Kalanianaole ka Moho Repubalika no ka noho Elele Lahui no ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia ‘ma ka paio koho balota o ka makahiki 1902.

 

NA NA POOLA E MANELE ANA.

 

            Eia ke kino wailua ke waiho nei m@ ka home, a ma na mea e hoolalaia @ e malamaia ana kona hoolewa i ke Sabati Novemaba 8 a na na Poola e huki i ke kaa kupapau no ka ilina.

            Na na Home Rula keia hoolala e manao nei na na Poola e huki i ke kaa a he hana hoi i waihoia iloko o ka lima o ke Komike, a o Senatoa kalauokalani, James H. Boyd ame Curtis P. Iaukea, A. Fernandez ame kekahi poe iho na lala o ke komike.

 

Manao o ka Loio Kuhina Anaru.

 

E KIOLAIA NO NA BALOTA OI AK@ O NA MAKE MAMUA O NA MOHO I AEIA MA KE KANAWAI.

 

            Ua waiho ae o Lolo Kuhina Analu @ kana pae no ka ninau i waihola ak@ ai lala e pili ana no ka maka balota ana, i ka Papa Hoopaa Koho, a maluna oia manao e hooko ia aku @ hana o ke koho balota kalana @ mai ana a penei ua manao la@

            “No ka pane ana i kau ninau i ninau waha mai ai no ka mamao no na balota e kiolaia aku ana ma ke aku Koho Kalana, a oia no hoi na balota e maka ia ana a oi aku mamua o na @ aeia e holo ana no na kulana like @ ke ha’i aku nei wau penei na mea i hoakakaia ma ka Pauku 77 o na Rula ame na Kuhikuhi no ke koho balota ana.

            ‘Ina ua oi aku ka nui o na moho @ kohoia maluna o kekahi balota mamua o na kulana e hoopihaia ai a i ole @ paha ma kekahi ano ua kulike ole @ na mea i hoakakaia ma keia @ alaila oia balota ame na mea @ pili ia balota e kiola ia no.’

            O keia kuhikuhi, e ku nei i kela manawa, mamuli o kekahi kanawa pakui, ma ke Kau Koho Kalana, ua maopopo loa kona ano. Aole i oleloia @ ke koho ana no kekahi kulana oia wale no ke kiolaia, aka o ka balota holookoa no, a e huipu ana hoi me na mohono lakou na inoa ma ia balota me ka nana ole ae i na kulana e holoia a@ Nolaila o na balota apau i maka pono ole ia, no kekahi kulana, ua waiwai ole ia balota a e pono e kiola ho@ ia.”

 

HOOLAHA HUI I HOOHUIIA.

 

TERITORI O HAWAII KEENA O KA PUUKU, HONOLULU, OAHU.

 

MA KA HANA O KA HOOPAU LOA ANA I KA BITUMINOUS ROCK PAVING COMPANY, LIMITED, (KAUPALENAIA.)

 

            Oiai ka Bituminous Rock Paving Company, Limited, he hui hoohu@ a i ku malalo ame ka malu o na kanawai o ka Teritori o Hawaii, mamuli @ Kanawai la, a e like me ia i hoike@ malaila, ua waihoia mai ma keia k@ na he Palapala noi e hoopauia ua hui la, me ka Palapala Hoola i hoopili pu ia i kulike ai me ke Kanawai.

            Nolaila, ma keia ke hoolahala aku nei i ka mea a i ka poe apau i kuleana a e kuleana nei ma na ano apau iloko o ua hui ia i oleloia e waiho mai i na kumu ku-e i ka a@ia o ua noi la i oleloia ma keia keena ma ka ia a mamua ae o ka Poaha, Ianuari 7, 1904, a o keia ame keia mea e makemake ana e loheia ma ia hana e hele kino ae ma ke keena oihana o ka mea nona ka inoa malalo iho ma ka Hale Mana Hooko, Honolulu, ma ka hora 10 a. m. o ua la ia i oleloia e hoike mai no ke aha la e ae ole ia ai ia noi.

A. N. KEPOIKAI,

Puuku Teritori o Hawaii,

Honolulu, Okatobe, @, 19@2

@ - Oct. @ - Nov. 5, 13, 20, @.