Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 44, 30 October 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

"Ina e hele mai oa kaikamahine nei a u a kn iloko o ke kai, he kaikoo ma ka moana. ina e ku ma ka ama, luln ka makani, la, ua ka ua, ku'i ka h.-kili. oiapa ka uwiia. opaipai kahe ka aiūa, pualena ka moana i ka liele a kuu kaikamahme Hnkn " *• i \ no kfi;i olelo a ka Makanla. lilo iho la ia olelo ana i mea eehia no nu kanaka a puni ka aha. Aka hoi, o ka poe nana na kaikamaLine puupaa, aole o lakou oluolo. , Nol.iila, koi ikaika ae la lakou i ke Aln, e hoopaaia iloko o ka hale paehumu (Halepaahao) kahi e hoopaa a» 1 ko ke Aln poe uwehahi. manao p aa 0 k o na poe enemi, hooholoia ae ia ua Makaula nei e laweia iloko o kahi paa, a malaila oia e noho ai a make Ma ka la o ua Makanla nei e hoopaaia i, a ma īa po īho, uia ka wanaao, pule aku la oia i kona akau. a ma kona ano Makaula ua hiki akn la ka leo o kana pule imua o kona akua. A ma U malamalama loa ana ae„ na weheia ka puka o ka hale nona, a hele aku la oia me kona ike oleia mai. . . la kakahiaka, hoouna aku la ke Alii 1 kona Ilamuku e he aku e ike i ka pono o ua Makaula nei maloko o kahi paa o ke Alii. \ hiki aku la ka liamuku mawaho o ka hale, kahi 1 hoopaaiai ka Makaula, a kaliea aku la oia me ka leo nui. "E Hulumanini e! E Hulumaaniani e!! E ka Makaula o ke akua!!! Pehea oe? Ua make anei oe?" Ekolu hea ana o ka Ilaīnukii i keia olelo. aole na'e oia i lohe i kekahi leo noloko inai. Hoi aku la ka Ilamuku, a ha'i aku la 1 ke Aln, 'lia make ka Ia manawa, kauoha ae la ke Alii i na Lnna o ka e ho °" makaukau no ka la e kauwila ai ka Heiau, a kau aku 1 ka Makaula ma ka lele imua o ke kuahu. A lohe ka Makaula i keia mea ina kahi kaawale aku, a ma īa po iho, lawe aku la oia hookahi pumaia, ua wahiia i ke kapa me he kupapau la. a liookomoia iloko o kahi i hoopaaia 1 ua Makaula nei. a hoi aku la a liui me kana mau kaikamahine, a ha 1 aku la 1 keia mau mea, a me kona pilikia ana. A kokoke i ka la kauwila o ka Heiau, lawe ae la ka Makaula ia Laieikawai, a me kona mau lioa pu maluna o na waa. I ke kakahiaka nui hoi o ka la e kauwila ai ka Heiau, kiiia aku la ke kanaka o ka Heiau. a i ke komo ana aku o na Luna o ke Alii, aia hoi, ua paa i ka wahiia, laweia aku la a waiho maloko o ka Heiau. , A kokoke i ka hora e kauia'i ke kanaka ma ka lele, akoakoa ae la na mea apau, ame ke Alii pu; a hiki ke Alii iluna o ka anuu, laweia mai la ua pumaia la i w r ahiia a kupono malalo o ka lele. I aku ke Alii i kona mau Luna, "E wehe i ke kapa o ke kupapau, a kau aku iluna o ka lele i hoomakaukauia nona." I ka wehe ana ae, aia he pumaia ko loko, aole ka Makaula ka mea i manaoia. "He pumaia keia! Auhea hoi ka Makaula," wahi a ke Alii. T , __ , , Kui loa iho la ka huhu o ke Alii i na Luna o ka Halepaahao, kahi i hoopaaia'i ka Makaula. I kela manawa, hookolokoīoia iho la kona mau Luna. Ia manawa lioi e hookolokoloia ana na Luna o ke Alii, liiki mai la ua Makaula nei me kana mau kaikamahine maluna o ke kaula, a lana mawaho o ka nuku muliwai. Ku mai la ka Makaula ma kekahi waa, a o na kaikuahme o Aiwohikupua ma kekahi waa, a o Laeikaw r ai hoi iluna o kā pola o na waa kahi i ku mai ai, iloko hoi o kona puloulou Alii kapu. Ia wa a lakou e ku la me Laieikawai, lulu ka makani, malu ka la, kaikoo Ee kai, pualena ka moana, hoi ka waikahe o na kahawai a paa i na kumuw r ai, aole he puka wai i kai. A pau ia, law T e ka Makaula i ka pa-u o Laieikawai a waiho iuka, ia wa, kui ka hekili, hiolo ka Hoiau, haihai ka lele. A pau keia mau mea i ka hoikeia, i nana aku ka hana o Aiwohikupua, ame na mea e ae, e ku niāi ana o Laieikawai maloko o ka puloulou Alii kapu iluna o na waa. Ei manawa, kanikani pihe aku la ka aha, "Ka wahine maikai —e! Ka wahine maikai —e! Kilakila ia e ku mai la!" . Ln manawa, naholo mai la na kanaka a ku .mauka o kahakai, hehi kekalii maluna o kekahi i ike lea aku lakou. la manawa, kahea aku la ka Makaula ia Aiwohikupua, "Mai hoahewa aku i kou mau Luna, aōle wau na lakou i hookuu mai kahi paa mai, na kuu akua i lawe mai ia'u mai kuu pilikia mauwale uua a kuu Haku. N <4 He oiaio ka'u olelo ia oe, he kaikamahine ka'u, kuu Haku hoi a'u i iuii ai, ka mea nana keia mau iwi." A no ka ike maopopo ana aku o Aiwohikupua ia Laieikaw r ai, he mea e hoi ka liaalulu o kona puuwai, a waiho aku la i ka honua' me he mea īnake la. A inamaae la ke Alii, kaUoha ae la oia i kona Luna e lawe mai i ka Makaula me na kaikamahine pu mai, i pani ma ka hakahaka o Poliahu, ame Hinaikamalama. Hele aku la ka Luna a kahea aku la i ka Makaula, iluna o na waa, me ka ha'i ana aku i ka olelo a ke Alii. A lohe ka Makaula i keia mea, ha'i aku la oia i kana olelo i ka Luna, "E hoi oe a ke Alii, kuu Haku hoi, e olelo aku oe, aole e lilo kuu kaikamahine Haku i wahine nana, aia he Alii aimoku, alaila, lilo kuu kaikamahine." Hoi aku la ka Luna, hoi aku la no hoi ka Makaula me kana mau kaikamaliine, aole nae i ike hou ia ma ia hope iho i Waiiua, hoi aku la lakou a nohō i Honopuwaiakua. MOKUNA XXVII. » , / (Kamailio no ke kii ana o Kahalaomapuana ia Kaouohiokala) —Hiki o Kahalaoiuapuana ma Kealohilani —Hoi mal na kiai o Keaiohilani —2fa kamailio a Kahalaomapuana me na kiai—Hele o Kahalaomapuana me Kaeloikamalama a ma ke alanui pii—Ka olelo kauoha a Kaeloikamalama ia Kahalaomapuana—Hiki o Kahalaomapuaua ma Kahakaeka^a —Halawai me Moanalihaikawaokele kona makuakane—Xa kamailio a laua —Ka olelo kauoha a kona makuakane. Ma keia Mokuna, e kamailio kakou uo ke kii ana § Kahalaomapuana ia Kaonohiokala i kane hoopalau na Laieikawai x ame kona boi aua mai. A pau ke kauoha a Kahalaomapuana i kona mau kaikuaana, a inakaukau lioi kona hele ana. . Ma ka puka ana o ka la komo ae lā o Kahalaomapuana iloko o Kihanuiiulumoku, a au aku la ma ka moana a hiki i Kealohilani, eha malama me ke anahulu, hiki keia iloko o Kealohilani. la laua I hiki aka ai, aole laua i ike ia Mokukelekahiki ke kiai nana e malama ko Kaonohiokala waiwai, kona Kuhina Xui hoi iloko o KeaiohHam, elua anahulu ko laua kali ana, hoi mai o Mokukelekahiki mai ka mahina mai. Hoi mai o Mokukelekahiki, e moe ana keia moo iloko o ka hale. i ke poo no piUa iloko o ua hale nui nei o o ke kino no ame ka huelo o ua moo nei. iloko bo o ke kai. He mea weliweli ia Mokukelekahiki ka ike aua i ua moo n lele aku ia oia a hiki iluna o Kuumealani, ilaila o Kaeloikamalama ke kupua nui nana e pani ka pukā o ka peakapu o kukulu o Tahiti, kalil i liunaia'i o Kaonohiokaia. Ha»i aku la o Mokukelekahiki ia Kaeioikamalama I kona ike ana I fca moo. la manawa, iele aku l& o Kaeloikamalama me Mokukele-

kahiki» mai looa mai o Nonmealani, he aina aia i £a lewa. Ia hiki ana mai o Mokukelekahiki ma ma fca hale e moe nei moo. ia manawa, olelo aku la o Kihanuilalumoku (Va moo) ia Ka lialaomapaana. "I hiki mai aaanei keia mao kanaka e iele mai nei i o kaaa nei, aiaila, e laai aka wau ia oe a kau ma ka& i o Kaeloikamulema, a i ninaa ae ia oe ? alaila, ha i ako» oe T he kama oe na a i ninau mai i ka kaua hana i hiki mai ai, alaila ha i aku oe. Aole i apuupa iho mahope iho o ka laua kamailio ana, halulu ana o Mokakelekahiki laua me Kaeioikamalama ma ka puka o ka hale. I nana .aku ka hana o ua moo nei, e ku mai ana o Kaeloikamalama me ka laau palau. o Kapahielihonua ka inoa, he iwakalua annna ka loa. eha kanaka nana e apo puni. Manao iho hi ka moo i he luku keia, aia nae e ouiu aua o Kaeloikamalama i ka laau imhiu | i ka welau o kona lima. ! Ia manawa, hapai mai la o Kihanulplumoku i kona huelo mailoko ae o ka moana, pi ke kai iluna, me he po'i iloko o ka nialama o Kaulua, pii ke ehu o ke kai iluna. pouli ka la. kn ka punake*. iuka. Ma ia wa. kau mai la ka weli ia Kaeloikamaiama ma, hoomaka laua e hoio mai ke alo aku o ua moo nei. la manawa. luai aku aua o Kihanuilulumoku ia Kahalaomapuana. kau ana iluna o ka a-i o Kaeloikamalama. Ninau ae la o Kaeloikamalama. s% Nawai ke kama o oe?" I aku la o Kahalaomapuana. Mokukelekahiki, na Kaeloikamalama; na kupua nana e malama ka peakapu o kukulu oT ahiti.*' Ninau laua,/'Healia ka liuakai au e kuu kama i hiki mai ai?" Hai aku la. o Kahalaomapuaua, "He huakai imi Lani." Ninau hou lana, u lmi i ka Lani owai?" u O Kaonohiokaia ? ,? wahi a Kalialaomapuana, <4 ka Lani kapu a Kaeloikam'alama laua o Mokukelekahiki."' Ninau hou laua, "A loaa o Kaonohiokala, heaha ka hana ?'■ I akn la o Kahalaomapuanā. "I kane na ke kaikamahineaiii o Hawaiiakea, na Laieikawai, ka Haku o makou/' Ninau hou no laua, "Owai oe?" Ha'i aku la keia, "O Kahalaomapuana. ke kaikamahine muli a l Moanalihaikawaokele laua me Laukieleula." A lohe o Kaeloikamalama laua me Mokukelekahiki, he mea e ko laua aloha, ia manawa, kuu iho īa mai ka a-i iho, houi aku la i ka ihu o ke kaikamahine. No ka mea, o Mokekelekahiki, ame Kaeloikamalama, he mau kaikunane no Laukieleula ka makuahine o lakou me Aiwohikupua. I aku la o Kaeloikamalama, "E hele kaua a loaa ke alanui, j alaila, pii aku oe." Hele aku la laua hookahi anahulu, hiki i kahi e pii ai, kahea aku la o Kaeloikamalama, "lE ka Lanalananuiaimaku<i—e! kuuia mai ke alanui, i pii aku wa —u!! ua hewa o lalo ne—i!!!' ? Aole i upuupu iho, kuu mai ana o Lanalananuiaimakua i ka punawelewele. hihipea ka lewa. Ia manawa, aoao aku la 0 Kaeloikamalama, "Eia ko alanui. i pii auanei oe a hiki iluna, a i ike oe hookalii hale e ku ana iloko o ka inahina. aia ilaila o Moanalihaikawaokele o Kahakaekaea ia aina. "I nana aku auanei oe. ia elemakule e loloa ana ka lauoho, ua hina ke poo, o Moanalihaikawaokele no ia. Ina e noho ana iluna, mai wikiwiki aku oe, o ike e mai auanei kela ia oe, make e oe, aole e lohe i kau olelo, kuhi auanei ia oe he mea e. "Kali aku oe a moe, e huli ana ke alo i lalo, aole i moe, aka i nana aku oe, a i huli ke alo iluna, ua moe ka hoi, alaila, hele aku oe, mai hele oe ma ka makani, hele oe ma ka lulu, a noho iluna o ka umauma, paa oe a paa i ka umiumi, alaila, kahea iho oe: "E Moanalihaikawaokele—e! Eia wau he kama nau, He kama na Laukieleula, He kama na Mokukelekahiki, He Kama na Kaeloikamalama, Na Kaikunane o kuu makuahine; Makuakane, makuahine hoi, O o'u me o'u kaikuaana, Me kuu kaikunane o Aiwohikupu hoi.' Homai he ike, he ike nui, he ike loa, Kuu ia mai kuu Lani, Kuu kaikunane Haku—e. E ala! E ala mai o —e!! ,, "Pela auanei oe e hea iho ai, a ina e ninau mai kela ia oe, alaila, ha'i aku oe i kau huakai i hele mai ai. "I pii auanei oe, a i uhi ke awa, no ka makuakane ia hana, i hiki mai ke anu ma ou la, mai maka'u oe. Alaila, pii no oe, a i honi oe i ke ala, o ko makuahine no ia, nona ke ala, alaila, palekana, kokoke oe e puka iluna, pii no oe, a i o mai auanei na kukuna o ka la, a i keehi ka wela ia oe, mai maka J u oe r i ike auanei oe ikaoi o ka nilio o ka la, alaila, hoomanawanui aku no oe a komo i ka malu o ka mahina, alaila pau ka make, o ko komo no ia iloko o Kahakaekaea." A pau ka laua kamailio ana no keia mau mea; pii aku la o Kahalaomapuan, ā ahiahi, paa oia i ke awa, manao ae la keia o ka ka makuakane hana ia, mai ia po a wanaao. honi- oia i ke ala o ke kiele, manao ae la keia o ka makuahine ia, mai ia wanaao a kiekie ka la, loaa oia i ka wela o ka la, manao ae la oia, o ka hana keia a kona kaikunane. Ia manawa, ake aku la keia e komo i ka malu o ka mahina. a ma ke ahiahi, hiki aku la oia i ka malu o ka mahina, manao ae la keia, ua komo i ka aiua i kapaia o Kahakaekaea. j Ike aku la oia i keia hale nui e ku ana, ua po iho la, hele aku la oia ina ka lulu, aia no e ala mai ana o hoi mai la oia a ma kahi kaawale, e kali ana o ka moe iho, e like me ke kuhikuhi a Kaeloikamalama. Aole nae i loaa ka hiamoe ia Moanalihaikawaokele. A ma ka wanaao, hele aku la keia, iluna ke alo o Moanalihaikawaokele, manao ae la keia ua hiamoe, holokiki aku.la keia a paa ma k-i umiumi o ka makuakane, kahea iho la e like me ke a'oa'o ana a Kaeloikamalama i hoikeia malnna. Ala ae la o Moanalihaikawaokele, ua paa kahi e īkaika ai, o ka umiumi, kupaka ae la aole e hiki, ua paa loa ka umiumi ia Kahalaomapuana, o i noke i ke kupaka i o ianei, a paii ke aho o Moanalihaikawaokele. Ninau ae la, "Nawai ke kama o oe?" I aku la keia, "Xau no." Kinau hou kela. "Na'u me wai? ?> Hai aku keia, <s Kau no me Laukieleula." Kinau hou keia, f 'Owai oe?" "O Kalialaomapuana." . I ae la ka makuakane, "Kuuia ae kuu umiumi, he kama 10 oe na'n." Kuu ae la keia. ala ae la ka makuakane, a hoonoho iho la īluna oka uha, awe iho la. a pau ka uwe ana, ninau iho ka makuakane, "Heaha kau huakai i hiki mai ai?" "He huakai imi Lani," wahi a Kahalaomapaana, <4 lmi owai ka Lani e imi ai? ?? "O Kaonohiokala," wahi a ke kaikamahine. "A loaa ka Lani. heaha ka hana?' ? v I akn la o Kahalaomapuana, "I kii mai nei au I kau kaikunane Haku. i kane na ke kaikamahinealii o Hawaiiakea. na Laieikawai, ke aikane Alii a makou. ko makou mea nana i malama. | Ha'i aku la oia i na mea apau i haniua e ko lakou kaikanane | ame ka lakoa aikane. | I mai la o Moanalihaikawaokele, "Aole na*u e ae aku, na ko | makuahine wale no e ae aku, ka mea nana ke Aiii, aia ke noho la ! ikahi kapu, 'kahi hiki ole ia*u ke hele aku, aia hanawai ko makua-1 hine. alaila. hoi mai i o*u nei, apau na la haumia o ko alaila, paa ka ike ana me a'u, hoi no me ke Alii. | A "Xo|aila, e kali oe, a hiki ina la mai oko makuahine. i hoi | mai kela, alaila, ha'i aku oe i kau huakai ! hiki mai ai ianei." Kakali iho la laua ehiku Ia ; maopopouho la na la e hanawai ai o Laukieleuia. ; " * I aku la o Moanalihaikawaokele Kahaiaomapuana, "Ua kokoke mai ka la e mal ai ko makuahine, nolaila, ma keia po, e hele maa oe ma ka Haiepea, malaila oe e moe ai, ihiki Wal kela i kakahiaka # e moe aku ana oe, i ka hale, aole ona wahi e hele aku ai, no ka mea, ua haumia, ina e ninau ia oe, ha*i pololei aku no oe e like me | kau oielo WuS* " I (Aole i pwii) I