Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 44, 30 October 1903 — HE MOOLELO NO KE KAUNAWAHINE O KE KULANAKAUHALE O TAREVIS. KE ALOHA I KA MAKA PAHIKAUA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KE KAUNAWAHINE O KE KULANAKAUHALE O TAREVIS.

KE ALOHA I KA MAKA PAHIKAUA.

\ MOKL'NA XI. ; T i ' HUI HALAWAI ME KA MEA PANA PUA. Mahope o ka hoomaiaukau ana o ka Emepēra no ka papaaina „ uoho aku la na kamaliele ma ka papaaina a mahope °k" P a ° •ta paina ua hoomaha iho la laua la noonoo oluolu fca Barona. no ka mea. ua komo laua i ka puuhsnua kahi e mi>l u a;i, a oiai hoi ka Eraepera e au ana kona noonoo no ka maikai okapo nialnna, a no ia mea, ua pane aku la oia 1 ka Barona. i-E Sigifarjii, he wahi ano hauoh īki hoi ko u no ka holoho aIU Xo keia olelo aka opio ua ku koke ae la ka B a y on{ *; llnna an» pniwn, e nele ole ai ka ikeia aku ma kona helehelena, a no īa ua pane hou mai la ka Emepera, 4 *ua poina ka paha oe Ika loa oka mahina i keia po. Ua kiekie loa ka mahina, aia īluna an- kona nani piha." Ina ua poina wau alaila ua oi aku no ka maikai ame ka malu *ka noho i kauhale nei mamua oka hele.a na i keia po iloko o keia kulanakauhale hoopilikia nui wale. Eia no ka wama ua lawa no . _ . . . •\Uaila he kulanakauhale hoopilikia loa 10 no o Tarevis nei, ke "juhi nei au la he malama ka Akibihopa i mau rula ikaika nona no ka o ke kulana.kauliale," wahi a ka Emepera. w He nui na mea e hanaia nei iloko nei oke kulanakauhale me ka hoomaopopo ole o ka Akihihopa ia mau mea. He nui na koa aine ka poe limanui iloko nei oke kaona. Ahe nui na hakaka ame aa hoohakaka, a ke manao nei wau aole e nele ko kaua panikuia mai 2 mnaninauia mai e nele ole ai ke kaukai o kaua i ko kaua lanakila mi&ina o ka kaua mau pahikaua." "Alaila o ka hololiolo aku ma ka lihi kuaaina he maluliia ia mammi o ka liololiolo ana iloko o ke kaona nei?" wahi a ka ninau a ka G£fO. "Pela ko'u manao". <4 Oia ko'u manaoa o ka ui ana aku nei ia oe no keia po," wahi a la opio nei. "Aole au e hoohala i kau mau olelo a'o, no ka mea, ua oi aku kou ike no keia kulanakauhale mamua o kekahi poe e ae. Aka, o ka mea a'u e makemake nei i keia po oia ka hoao ana i ke liaula e hoolewalewaia mawalio o ka pukaaniani a e hoohanaia oia, aiahope iho o ko kaua hoohala manawa ana i kahi o ko hale ma kae oka muliwai. He makemake ko'u e ike ika lio holo maina loa ame ka waapa holo loa no ka hoomakaukau ana no ka wae loaa ai kaua i na ,koa o ka Akihihopa a ua hiki koke ia'u ke pakele mai na fioohuoi ana, oiai hoi oe ma ka puka-pa e pale ana ina enemi. Pehea i kou manao?'' <4 Maikai no keia aka no keaha no hoi e waiho ole ai a kekahi manawa aku e like me ka po oka la apopo. I ko'u inanao he mea maiiai ia kaua e hoomaha i keia po.!' u He mea oiaio no kela he mea maikai ka hooenaha ana no ka luhi ia inai nei, aka, ua manao wau e noho koomaha no hoi oe a owau bo ke hele holoholo ae ma ka muliwai. Oka mea wale no au e hanai ai oia kou wehewehe mai i na mea apau a na'u no hoi ia e hana aku." Xo keia paue a ka Emepera ua ku koke ae la ka Barona iluna me la hikiwawe nui a pane aku la me ka hoohakalia ole. "Ma kahi au e hele ai malaila wau me ka nana ole ae i na einau like ole ke okomoia mai. Ina kaua no ka pukaaniani oiai aole i aumoe loa." Ma keia maiiawa ua lioomaka hou aku la laua e pii no ua lumi i ei a mahope o ka liemo aua o na kuknluhao o ka pukaaniani ua iho akn la laua ma ke kanla, oka Barona nae ka mua. A hoea laua i lalf» alaila ua nihi liele aku la laua ma ka malu o ka pa kiekie e ho» inaamaamaia aua e na olina kukui like ole mai kekahi aoao mai o niuliwai. Aole i liuliu loa ka laua li,ele aua, oiai no ka Barona mamua ua Ilooku'i aku la kona wawae i kekahi niea mamua pono iho ona a kuwala poo aku la oia iiuua a me ka hikiwawe no hoi i uleu ae ai a ku hou ana me ka liina ole i lalo a enioole ua pwaka ae la ka hulali o ka papalina o kana pahikaua nui a ia manawa hookahi no ka ka Emepeia pahikaua aulii i owaka pn ae ai. I ka nianawa nae i kuwala poo aku ai o ka Barona ua hoomaka ae la ka opio e aka leo nui, eia nae, ua pahu-puia ia aka ana, no ka n;ea, ua oili mai la he kanaka mai ka mea nui mamua pono o ka Bav(«ua i hooku ? i ai, aku ana mawaena o na kamahele. "Ina ua manao olua e hakaka me a'u ina ke alu ana mai o olua alaila e ae mai ia'u e lalau iho wau i ka'u ihe, aka i manao olua * kei pakahi kakou alaila ua makaukau wau no ka paio aku i keia nsanawa, v wahi aka malihiui i pane mai ai. "Heaha ka waiwai o ka hakaka ana?" i ninau aku ai ka Eme|>er<i. ''Aole maua he mau enemi nou." "Ina, e like me ka'u i liooholo iho la he mau powa olua e pakaha wale ana i ka waiwai o ka poe e loaa ana iloko o ko olua mau lima alaila, e hoike aku ana*wau ia olua me ka oiaio, ke loaa ka lanakila ma ko'u aoao, e haawi mai olua i kowa kupono no'u e hoohana ai i kuu pana alaila, e ha'i aku wau ia olua he mea paakiki loa ke alo ae ika pna e lele *iku ana mai ka pana aku. Ke olelo nei au i keia ma k? ano he kanaka a he kanaka oiai i ka'u ike he mau Kelemania •lua a elua.". 4< E ka hoa, aole maua he mau powa ; aka he mau kanaka maauanwa silika maua mni TiareviB mai. v "Alaila o ka olua waiwai e kuai hele nei oia no ke ake liakaka, | bo ka mea> o ka olua i hele mai nei stole me ka laau i-a lole aka me na pahikaua e hele wale ana a loaa ka olua mea e ale ai" u Ke hoomaopopo nei wau i ka lewalewa o na pahikaua a olua a nie ka hulali koke ana ae iloko o ka lewa e paa ia mai la e ko olna uiau lima," malii ake kanaka malihini v i pane aku ai. a Ke ike aku nei wau he kanaka ike a makaala oe/ ? wahi aka Fmcpeta opio I pane aku ai. kou mea o ka moe ana ma keia wahi o-punahelehele? ,, "Aole keiā he wahi o punalielehele aka he wahi ia e knu iho ai ke poo no ka hianioe ana, iahi hoi i aneane ai e pauhia loa i ka hiamoe, oia ka manawa i hehi iho ai olua maluna pono o kuu opu *• waLi hou a ka malihini. ' "E hiki anei kekahi kanaka nona ke kulana maikai e like me oe ke moe ma keia wahi oiai o ka mea hiki ke koomaopopoia o luna o ka moe kona wahi knpono?" *Xo*u iho aohe he hoohalahaia ana i kahi moe e iike me keia, no ka mea, he akea ka aina a he hiki lioi ke ala koke i ka manawa e hookn'i mai ai mena hoolmuaaele, ke kumu hou e ala koke ai a paio •ko, a ina no ka hiki ole ke paio no ka nui loa mai o kela aoao, o ka aolo ka laau lapaan alaila, e like me ka*u i hoike mua iho nei he nui ama a ua hiki ke holo akn no ka pakele ana/* . "Alalla. ua pololei oe malaila, aka he mea pono e loaa ia oe i eoloka nui i hiki ai ke hoopumehana ia oe i ka po. oi loa aku i be kehau o ka poV* % pumehana io no ka ke koloka. aka ? he mea hoowalewale ia i ke kanaka e hianioe loa, he mea hookomo iaia iloko o ka pilikia, a aole ehikl ia'n ke hilimn aku i kekoloka oi ae mamuao ko'u auina i t mea kaua v hoapili hoi> he mea hoi i oi aku mamua # na mea apau i loaa ia'u.^ Me keia mau olelo ua lalau iho la ua malihini nei he koloka i a_ wehe ae la he pana i oi ae ka loihi mamua ona a Uki ae la hoi o ke kani kapalulu »iaik«i ana m a o aku la i kona leo iloko o ke <e* l&l&u o ka po.

-Aia, e kmi baka. aia he otoliapa o hookahi kaula e hiki ai ke hiiueni iloko o ke ea aka he make kana i ke kanaka oo ka mauawa poko)e loa." wahi hou aka mea nana ka pana. "E like me ka uiaka ala loa ame ka u l o ka wahine \*>U\ ka nui o ka « malaina i keia papa a'u no ka mea oia ka'u punahele." 4 *Ke manao nei wao aohe he waiwainui o kena ano kaua i ka wa ame kahi ikaika ioa o ke kaua?" wahi a ka uinau. «•O kena ka olelo a ua Kelemania i hoomalamalama ia ma k* ia mea. Ua maa na Kelemania i na niea kaua kaumaha e iike me ke koikaua ame ka pahikana |>iii>alina laula, aole hoi i hoomanao iki i keia wahi mea kaua pilalahi aka poe Pelekane. He kii maalahi aku no a lilo niai ke ofa me ka nui hana ole." A i ka pau ana o kana kamailio ua lalau iho la ua malihini nei i kana pana ame ka pua a hoomakaukau iho la e ku, a mamua o ka liooko ana ua hoike mua aku la oia i mea e maopopo ai ka make io ' kana mea kana pilaiahi. ua kuhikuhi aku la oia i ke kiai o ka pa alii o ka Akihlhopa e ku kiai ana i kona wahi i hoonohoia no ke kiai ana, oia kaua ma-ka e hooko ai i ikeia ka pololei. Ia manavra koke no me ka manao ole o Sigifarai ma e hana io aua ke kanaka malahini. aia hoi, ua kau pololei aku la oia i kana p&a, a aneane loa e lele, ua lele aku la ka Emepera mawaena o ua malihini nei ame ka ma-ka ana e mano ana e ki, me ka pane pu ana aku: "O, heaha keia ano hana au? E lawe anei oe i ke ola o kela kanaka i mea e hoohaili aku ia maua iloko o ka pilikia ma'uwale?'"Aole e ike mai na kiai i kahi i hiki aku ai ka make iaia aka o i ka lakou wale no e hoomaopopo ai oia ka waiho a make o ke kiai. |He mea oiaio no aole o J u manao enemi ike kiai aka o keia hoolele | ana i ka pua oia 110 ka hoike ana aku ia olua i ka oiaio o ka'u ! mau oīeio. He mea oiaio no owau no ka mea e kau koikoi mai ai keia poino oiai owau wale no o kakou ka mea pua a aohe a olua . Mawaho ae o keia ua hooikaika nui au e loaa ka hana i mea e loaa ai ko'u wahi ola, oiai, aia wau ke ola nei inaluna o ekolu wale 110 keneta o ka la. a ma keia hooikaika ana e loaa mai ka hana mai ka Akibihopa mai, aole nae he loaa no ka mea wahi aka olelo e pono wau e hoike mua aku i ko'u palapala hookuu kino t aka, aole nae e hiki ia'u ke hoike i kuu palapala no ka mea owau kekahi i komo kana aku e ku-e ana i ka Akihihopa ma ke ano kanakamakua maoli. Ā i ka manawa i kukalaia ae ai ka maluhia ua ho-aa ilio la wau i ka hana, no ka mea, ua lilo aku la ka lanakila ma ka aoao 0 ka Akihihopa. Ina he hiki ia .olua ke hoolauna aku ia'u i ka Akihihopa i mea e loaa mai ai ka'u hana ke ninau akii au ia olua 110 keaha la e hiki ole ai ia olua e haawi mai ia-kokua ana no'u? v •i'He mau mea malihini like no maua i ka Akihihopa aole maua 1 ikeia imua o kona alo, nolaila ua like no ko maua waiwai ole me kou "Ua liele mai au mai Palanipoka mai, a o ko'u hoalolia nei n>:ii Farani mai a he mau mea makaikai maua ia Tarevis nei," wahi a ka Emepera i pane aku ai. 4, 1 ko'u manao aole makemakeia ona kanaka kaua e like me keia ke ano ma na wahi ano naauao," wahi a ka Barona i pane aku ai. u no ka mea, ina e noho paio ole ka Akihihopa alaila maluhi ka aina a noho maikai kanaka me ka malu, aka, ina e komo oia iloko o ke kaua ua lilo ia i mea hoopioo i ka noho ana e waiwai ole ai na ano kanaka e like iho la me ia." x "Alaila, ua poina oe i ka Emepei-a," wahi a Rodolofo i i>ane malie aku ai. "A, oia no kekahi, aka ua hala aku nei oia i ka Aina Hemolele i ke kaua i kolaila poe ahiu?" wahi hou a ka Barona. "A, ina owau kekahi me ia ma ia huakai ana i ka Aina Hemolele, o ka loaa no ia ia'u he manawa e halawai ai me kela poe 0 ka Hikina, no ka mea, ua lohe wau he poe makaukau loa lakou ma ka pana pua ana. "Aka no koln nele ia haawina, e kali aku ana wau o ke ao mai, alaila, e huli aku ai ka'u huakai i ka muliwai o Rine i Farani a malia o loaa ia'u ka haua iwaena o kolaila poe. Kolaila e ae mai oluaia'u e hookuu ae i ko'u walii lulii ma ka hianioe ana ma ko'u wahi moe, a e hoomau aku i ka olua huakai." A i ka pau ana o ke kamailio ana, ua hoomakaukau iho ua Wahi paLa pua nei no ka hiamoe ana—o ka īnua hoalu ana ike kaula oka paha a owili ae la ike koloka ona. A mamua o koua haule ana e hiamoe ua pane aku la ka Barona iaia: . "Ina aole e hikj* ia'u ke haawi aku ia oe i hana ke manao nei au ua hiki ia'u ke haawi aku i wahi moe nou i keia po me ka maluhia, a ina he wahi mea paina kahi a kuu kanaka hana e loaa no koii ainaahiahi mamua o kou moe ana, a i ke ao e hoomaii aku ai oe ma kau huakai." "Ke haawi aku nei au i ko'u hoomaikai no keia lokomaikai," wahi a ke kanaka pana pua, a iho la oia e liuliu no ka hele ana. Hoomaka aku la lakou e hele i kahi i makemakeia—o ka Barona mamua a o kahi pana pua no hoi ka hope. Aole i. papaieo hou lakou a hiki wale i ka hale e ku ana ma ka'e o ka muliwai Mose-le ; kekahi hale o ka Barona. Ua ku iho la ka Barona ma ka puka i ka manawa i hiki aku ai a kikeke akn la ika puka. Elua kikeke ana aole i loaa mai kekahi pane, aka, o ka nunulu wale no a ka ilio uhai dia ame ka uhuhu a ka lio. na mea e loheia aku ana e lakou nei. "Ua hianioe loa ia palia ua wahi kanaka nei," wahi a ka Barona 1 pane ae ai. "Ina aole i hiamoe alaila ua liele palia i ka holoholo," wahi a Rodofolo. Ua hele aku la laua e huli a ma kahi o ka waapa e mo-ku ai ua ike koke iho la ka Barona ua hamama ka puka e hemo ai ka waapa iloko o ka muliwai a i ka pakii ana aku o ka Barona iloko o kahi e •lana ai ka waapa ua maopopo loa iho la iaia aole ka waa. "Aole ka waapa," wahi a ka Barona i pane ae ai, "ke manao nei au ua hele oia ika holoholo mahina. "Ē kali ana wau a liiki i kona manawa e hoi mai ai i lohe ai au i kona wahi i hele aku nei." "Pela, no ka mea lie mea hoohikilele manao keia ina e uhai mai ana na kanaka o ka Akihihopa mahope o kaua. a oiai aole ka waa me kaua pehea iho la e hiki ai ke manao ma ka muliwai ke ala e holfs ai," wahi a Rodolofo. "I ko'u manao ia kaua e kali ana i ke kanaka e hui pu aku kaua me kahi pana pua." Ma keia kamailio ana ua hoi hou mai la laua a i ka hoea ana niai ua loaa mai ka pana pua e hiamoe ana. E noho ana no iluna a hilinai aku la no lioi i ka paia o ka hale a e waiho hi-o ana kona poo ma kekahi aoao maluna o kona poohiwi me ka nonolo o ka pukaihu.

"O koianei liiamoe ana maanei i keia manawa o ka po, he hoike ana mai ia i kona hiiinai i kona mau hoahele,- 7 wahi a ka Emepera, "a e hoomaikaiia ka mea hiki ke hiamoe e like me ke koi a kona mana koho: Ina na like kona akamai ika pana pna e iike me kana kaena ana mai nei nona iho alaila e hoonna koke no wau iaia i Palani|>oka e a'o ai i loaa ai kekahi pnali pana pna a loaa hoi kekahi mea knpale aku 1 na hoopilikia i ka aina ke hiki mai ia wa. ,T ''Kanalua wau i kona hilinaiia mai.e kolaila poe ke Uiki aku oia ilaila a hoike aku i hele aku oia ilaila no ia hann mamuli o ka hoouna a na mea kalepa silika," wahi a ka Barona i pane akn ai. u He oiaio kela au i pane mai la, fc wahi aka Emepera opio, "e hookaawale koke no wau ia ? u iho mai iaia mai' mahope iho o kona ainaahiahl. Aka he makemake nae an e ike i kona «kainai pana pua mamna o ka hookuu ana akn iaia e hele." - <k He hana maalahi loa ia ina aole oia e kuha'u ana ika kaua noi. Aia ina keia aoao oka muliwai iioko o-ka pali kiekie eku mai la e lele mai la kela mau manu mawaho o ko lakou mao lua ? a ina e aa oia e ki, ilaila kaua e ike ai i ke akamai." "He, e ke kanaka pana pua," i kahea aku ai ka Barona me ka hoala ana ae iaia ma ka hoonloni ana iaia me kona wawae, "eia ae kuu kanaka a hoea mai a aole e liulin e komo ai kakou iloko o ka hale." Aka, mamua nae oi& na makemake maua e lohe ike o o ko pana ina aole i haalele mai kon akamai ia oe i keia manawa, o i imi nei e ki i ke kiai o ka Akibihopa. ,, I k& inanawa no i pa akn ai na wahi kanaka uei i ka a ka wawae o ka Barona tte mea e kona hikiwawe a kn ana iiuna me ka makankao loa, a He mea paakiki loa paha ia*u ke ki ana i kela kiai me ka pna mai keia wahi aku," wahi a ke kanakn pana pua me ka alawa pn ana akn o kona mau mnka i ka pa-aiii o ka Akihihopa, «aka ua aa wau e hoao i ka mea a olna ! manao ai na'n e ki, koe wale m aole an e hoopaa aku ana i ka loaa io mai o ka mea i makemakeia." (Aoleipao.)