Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 45, 6 November 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

Ma ia po ibo ? hoonna aku la o Moanalihaikawaokele, ia Kahalaomapnaiia iloko o ka Halepea. 3IOKOA XXVIII. Ihilnwai o Kahalaomapuana me Laukieleula, kona makuahine —Xa kamailio a laua —Ka olelo a koua makuakane no kona makuahine —Hoi o Laukieleula i ka haie, a uwe iho la me kana kaikamahine —Xa 01010 a laua no kana huakai —Pii loa laua i kahi o Kaonohiokala—Halawai o Kahalaomapuaua me Kaonohiokala, kona kaikunane—Xa kamailio a laua —Ha'i o Kahalaomapuana ko lakou noho aua me ko lakou kaikunane —Ka olelo kauoha a Kaoiiohiokala i kona kaikuahine —Hoi mai o Kahalaomapuana—-Hiki mua ma Olaa, aole o Laieikawai ma, huli ma Hawaii a puni, aole he loaa % liiki ma Maui, aole no, pela a hiki i Kauai, loaa malaila —Halawai me kona mau kaikuaaua, ame ke aikaue a lakou. Ma ke kakahiaka nui, liiki ana o Laukieleula, i nana mai ka hana e moe ana keia mea, aole nae e hiki i ua Laukieleula ke hookaawale iaia, no ka mea, ua haumia, o kela hale wale no kahi i aeia nona, "Owai oe e keia kupu, e keia kalohe, nana \ komo kuu wahi kapu, kalii hiki ole i na mea e ae ke komo ma keia wahi?" Pela aku ka īnea lmle. Ila'i aku la ka inalihini, f, O Kahalaomapuana au, ka hua hope loa a kou opu." I aku ka makuahine. "Auwe! e kuu Haku, e hoi oe me ko makuakane. aole e liiki ia'u kc ike ia oe, no ka mea, ua hiki mai kuu mau la hauniia, aia a pau kuu haumia ana, e launa no kaua 110 ka manawa pokole a hele aku." A no'keia mea, lioi aku la o Kahalaomapuaua me Moanalihaikawnokele, ninau mai la ka makuakane, "Peliea mai la?" I aku ke kaikamahine, "Olelo mai nei ia'u e hoi-mai me oe, a pau ka manawa haumia, alaila hele mai e ike ia J u." Xoho iho la laua ekolu la, kokoke i Iva wa e pau ai ka haumia 0 olelo aku o Moanalihaikawaokele i ke kaikamahine, il o hele, no ka mea, ua kokoke mai ka wa mau o ko makuahine, hele no oe i kakahiaka nui poeleele o ka la apopo, a noho ma ka luawai, kahi ana e lioomaemae ai iaia, mai lioike oe, aia a lele kela iloko o ke ki'owai. a i luu ilalo o ka wai, alaila, liolo aku oe a lawe mai i ka pa-n, ame ke kapa ona i liaumia i kona ma'i, i auau kela a hoi uiai uv.\ kapn, aole ke kapa, alaila manao mai ua kii aku au, i hoi mai ai kela i ka hale nei. alaila ko kou niakemake.'' "Ina i uwe olua a 1 pati ka uwe ana, a i ninau mai ia'u i ke knpa ona au i lawe mai ai, alaihi, ha'i aku oe, aia ia oe; a e hilaliila keia me ka menemene ia oe i ko haumia ana, oia hoi, aole ana mea nui e ae e uku mai ai no kou haumia 1 kona kapa i hoohaumiaia, hookahi wale no mea ano nui ana 0 lea Lani au i kii niai nei, aia a uinan kela i kou makemake, alaiFa lia'i aku ye, o ko ike ka hoi ia 1 ko kaikunaue, ike pu n\e a'u; no ka mea, hookahi wale no a'u ike ana i ka inakahiki hookahi, he kiei mai ka. o ka nalo aku la no ia/ A hiki i ka manawa a ka makuakane i olelo ai, ala ae la ke kaikamahine i kakahiaka nui poeleele, a hele aku ia e like me ke kauoha a kona makuakane. laia i hiki aku ai. pee iho la ma kahi kokoke i ke ki'owai, aole i upuupu iho, hiki ana ka makuahine, a wehe i ke kapa i hoohaumiaia, a lele aku la iloko o ka wai. la manawa. lawe ae la ke kaikamahine i ka mea i kauohaia iaia, a hoi aku la me ka makuakane. Aole keia i liuliu iho, lialulu ana ka maknahine, ua hookaawale mua ae o Moanalihaikawaokelo iaia ma ke kaawale, 0 ke kaikamahine wale no ko ka hale. <4 E >loanulihaikawaokele, o kuu kapa i haumia, hoiuai, e lawe ae wau e hoomaemae i ka wai." Aole nae he ekemu ma,i ekolu ana kahea ana, aole nae he ekemuia mai, kiei aku la keia iloko 0 ka hale, e moe ana o Kahalaomapuana, na pulon iho i ke kapa i hoohaumia ole ia. Kahea iho la, "E Moanalihaikawaokele, hoinai kuu kaj>a i liauiuia i kuu nia'i, e lawe ae au e hoomaemae i ka wai." Ia manawa, puoho ae la o Kahalaomapuana, me he mea la ua hiamoe, me ka i aku i ka uiakuahinē, U E kuu Haku luakuahine, ua liele aku nei kela, owau wale no ko ka hale aei, a o ko kapa nae i haumia i ko ma'i, eia h\J* 44 Auwe! e kuu Haku, he nui kuu menemene ia oe i kou malama nna 1 ke kapa i haumia ia'u, a heaha la auanei ka uku o kuu meneUH'iie ia oe e kuu Ilaku?'* Apo aku la ia i ke kaikamahine, a uwe aku la i ka mea i oleloia n a ka pauku maliina ae nei. . * A pan ka uwe ana, ninaii iho ka makuahine, <4 Heaha kau huakai i hiki mai ai i o maua nei?" "I kii mai nei au i kuu kaikuuane i kane na ke aikane a makon, ke Aliiwahine o Hawaii nui akea. 0 Liieikawai. ka mea nana i malama ia nmkou iloko 0 ko makou haaleleia aua e ko makou kaikunane aloha ole, nolaila, ua hilahila makou, aole uinakon uku e uku aku ai 110 ka malama ana a ke AHi ia makou; a no ia mea, e ae mai oe e iho ae au me kuu kaikunane Lani ilalo, a lawe mai ia Laiekawai iiuna nei," O ka Kahalaoiuapuana olelo keia imua o kona makuahine. I mai la ka maknahine, iV Ke ae aku nei an, no ka mea aole a'u nku no kou mahima ana i kuu i haumaia ia'u. "Ina 110 la hoi he mea e ka mea nana i kii mai nei, ina no la lioi aole wau e ae aku; o ko kii paka ana n\ai nei, aole au e au*a aku, "Oia hoi, ua olelo no ko kaiknnane o oe hookahi no kana mea i oi aku ke aloha. nme ka manao nui; a nolaila, e pii kaua e ike i ko kaikmuuie. 4 "Nolaihi, e kali oe pela, e hea ao au i ke kahn manu o olua, a ikhk. kaua e lawe aku a komo i ka peakapu o kukuln o Tahitiy ? la inanawa. hea aku )ā ka makuahiue, U E Haiuluikekihiokamahuna—-e, Ka manu nana e pani ka la, lloi ka wela i Kealohilani» ' Ka manu nana e alai ka na. Mait>o na kmnu wai o Ka manu nana i kaohi na ao iuna» Xee na opna i ka moana, Huliamahi na moku, * Kaueue Kahakaekaea, Palikanlu ole ka lani v O na kupu, na eu, O Mokukelekahiki. O Kaelo»kama!ama> Xa knpu nana epaai ka |ieakapn o kukulu o Tahiti. Eia !a he Lani hou he kauia nau. KUia mai, lawe aku i iuna » 0 Awakea. n la wa, kuu iho la ua mmn nei I na ehea i laio, a o ke kiuo aia 110 īluna. Ma ia wa, kao aku la o Laukieleuia me Kahalaomaouana iluna o ka ehen o ua manu nei, o ka lele aku la no ia a hiki i o Awakeaf ka mea nana e wehe ke pani o ka la } kahi i noho ai o Kaonoliiokala, . 1S lu manawa a laua i hiki aku ai, ua paniia aku la ko ke Alii wahi e na ao hekili. Alaiia. kena ae la o Lnukieleula la Awakea, ir W*eheia mai ke |K\nl o kahi o ke AĪU. M Ia nianawa. ka ae la o Awakea me kona weia nui, a anhee akn la na ao hekiii loiua ona. Aia hoi ikeia aku la ke Alii e mai ana i ka onohi pono 0 ka lt, i ka puokooko hoi 0 ka wela loa,

j nolaila i kapaia*i ka iuoa o ke Alii, mamali oia ano (KaonoJiiokala.) | Ia iuanawa. lalau iho ia o I-aukieleula i kekahi kukuiia oka la ' a kaolii iho la. Ia manawa. ala mai la ke Alii. ! ia Kaiialaomapuana i ike aku ai i kona kaikunane, ua like na maka nie ka uwila. a o kona ili aine kona kino a puni. ua like me ka o!vcn>ko o ke kapuahi ho<iheeiiee hao. Kahea aku la o Laukieleuia, "K kuu Lani. eia ko kaahine o Kahalaomapnana. ka mea au e aioha nui nei, eia la ua imi inai nei f ia kaua." A lohe o Kaonohiokala, a|a mai la mai kona hiamoe ana, alawa ae Ja kela ia Laukieleula ? e hea aku i na kiai oka malo. Kahea ae Ja. * "E ka Mahinanuikonane, E Kaohukolokaiaiea. Xa kiai o ka malumalu, kulia imua o ke Alii. v la manawa. hele mai la na kiai o ka malu a ku iho la imua oke Alii. Aia hoi, ua holo ka wela oka la mai ke Alii aku. A loaa ka malumalu iuiua o ko ke Aliiwahine moe, alaila, kahea mai la i ke kaikuahiue. a hele aku la a uwe iho la, no ka mea, ua maeele kona puuwai ike aloha no kona kaikuahine opiopio. Ahe nui no hoi na la o ke kaawale ana. A pau ka uwe ana, ninau iho la. "Nawai ke kama o oe?" Pane aku ke kaikuahine, "Xa Mokulelekahiki, nā Kaeikamalama, aa Moanalihaikawaokele la'ua o Laukieleula." Ninau hou mai la ke kaikunane, "Heaha ka huakai?'īAlafla, ha r i aku la kela'e like me kana olelo ika makualiine. A lohe ke Alii i keia mau olelo, haliu aku la oia i ko laua makuahine, me ka ninau aku, u Laukieleula, ua ae anei oe ia'u e kii 1 ka mea a ianei e olelo mai nei i waliine na'u?" "Ua haawi mua wau ia oe ua lilo, e like me kana noi ia*u; ina o kekalii o 'lakou ka i kii mai nei. ina aole e hiki mai i o kaua nei ? i lalo aku la no, hoi; aeia aku ka olelo a kou pokii, no ka mea, nau i'wehe inua ke alanni, a na ko kaikuahine i pani mai, aohe he mea mamua ou, a aohe no Eoi he mea mahope iho," pela aku ka maknahine. A pau keia mau olelo, ninau hou mai la o Kaonohiokala ia Kahalaomapuana no kona mau kaikuaana ame kona kaikunane. Alaila ha'i aku la o Kalialaomapuana, "Aole he pono o ko makou kaikunane, ua ku-e ko makou noho ana, o keia wahine no a'u i kii mai nei ia oe Ika huakai mua ana i kii ai iua wahine nei, ke Aliiwahine a'u e olelo nei. I ka po, hiki makou i uka, iloko oka ululaau oia wale no ame kona kupunawahine ko ia wahi. Ku makou mawaho, i nana aku ka hana i ~ka hale o ua o Laieikawai, ua uhiia mai i ka hulu melemele o ka 00. "Kii o Mailehaiwale, aole i loaa, hoole no ua wahine nei, kii aku o Mailekaluhea, aole no i loaa, kii aku o Mailelaulii, aole no i loaa kii aku o Mailepakaha, aole no i loaa, i ka hoole wale 110 apau lakou, koe owau, aole hoi wau i kii ? o ka huhu iho la 110 ia ia makou haalele i ka nahelehele. "A haalele kela ia makou, ukali aku makou mahope, pakela loa no ko makou kaikunane i ka huhu, me he mea la na niakou i hoole 'kona makemake. "Nolaila la. hoi hou makou a kahi i liaalele mua ia ai, na ua kaikamaliine alii la i malama ia makou, a liaalele wale aku la wau, hele mai nei, oia iho la ko niakou noho ana. v A lohe oHKaonohiokala i keia mau olelo, he mea eka huhu. Ia manawa, olelo aku la oia ia Kahalaoiuapuana, "E hoi oe me o.u kaikuaana ame ke aikane Alii a oukou, kuu wahine hoi, kali mai oukou, i nee I«i ua ma keia hope iho, a i lanipili. eia no wau ianei. "I kaikoo auanei ka moana, a i ku ka punakea i uka, eia no wau ianei. Ina e pa ka makani a hookahi anahulu malie, i kui I paloo ka hekili, aia wau i Kahakaekaea. "Kui paloo hou auanei ka liekili elua pohaku, aia wau i Xuumealani; kui paloo hou ka hekili ekolu ]»okaku, ua haia ia'u ka peakapu o Taliiti, aia wau i Kealo liilani. pau kuu kino kapu Akua, alaila o kuu kapu alii koe, alaila noho kanaka aku wau nia ko kakou ano. # "Ma ia liope iho, hoololie mai oukou a i kni ka hekili. ua. ka ua, kaikoo ka inoana, he waikalie ma ka aina. olapa ka uwiia, uhi ka noe, pi'o ke anuenue, ku ka punoliu i ka moana, hookahi malama e po'i ai ka ino a mao ae. aia wau ma ke kua o na mauna i ka wa molehuleliu o ke kakaliiaka. "Kali mai oukou a i puka aku ka la. a haalele ilio i ka piko o na manna ; ia manawa, e ike ae ai oukou ia'u e noho ana wau iloko o ka la, iwaena o ka Luakalai, i hoopuniia i na onohi Alii. "Aole nae kakou e lialawai ia manawa; aia ko kakou halawai i ka ehu ahiahi; ma ka puka ana mai o ka mahina i ka po i o Mahealani, alaila e hui ai au me kuu wahine. "Aia a hoao maua, alaila, e hoomaka wau i ka luku maluna o ka aina no ka poe i hana īno mai ia oukou. "Nolaila, e lawe aku oe i ka hoailona o Laieikawai, he anuenue 0 kuu wahine ia." A pau keia mau mea, lioi iho la oia ma ke ala ana i pii aku ai, liookahi malama, a halawai ilio la me Kihanuilulumoku, ha'i aku lu i ka hua olelo, "Ua pono kaua, na waiwai no hoi. M Komo ae la oia iloko o Kihanululumoku, au aku la ma ka moana e like me na la o ka hele ana aku. pela no ka loihi o ka hoi ana mai. Hiki laua i Olaa, aole o Laieikawai ma, lmnu ae la ua moo nei a puni o Hawaii, aole. Hiki laua i Maui, hanu ae la ka moo, aole 110. Hanu aku la ia Kahoolawe, Lanai, ame 3»[olokāi, oia ole like no. Hiki laua i Kauai, hanu ae la a puni aole i loaa hanu ae la i na mauna. aia hoi, e noho ana i Honopuuwaiakua', luai aku la ua o Kihanuilulnmoku ia KahaTaomapuana. lke mai la ke Alii ame kona mau kaikuaana, he mea e ka olioli. Aka, he mea malihini nae i ka M!akaula keia kaikamahine opiopio, a he mea weliweli no lioi i ua Makaula nei ka ike ana i ka moo, aka, ma kona ano Makaula, ua hoopauia kona maka'u. He umi kuinamakahi malama. me ke anahulu, ine elia la keu, oia ka loihi o ke kaawale ana o Kahalaomapnana mai ka la i.haalele ai ia Laieikawai ma, a hiki i ko laua hoi ana mai mai Kealohilani mai. MOKUNA XXIX. Maka'u e mai o Laieikawai no kana kane —Ka wanana a ka Makaula i —Ka olelo kauolia aka Makaula i kana mau kaikamahine—| Hele ka Makaula e kakala heie ia Kauai a puni no kana mea j i ike ai—Hiki mua ka Makanla i o Aiwohikupua la. a ha'i aku j ka Makanla i ke alii i kaua olelo wanana—Hele ka Makaula i o Kekalukaluokewa la a ha*i aku oia e like me kana ha ? i ana ia Aiwohikupua—Pau ke kaapuni ana a ka Makaula. hoi a noho me kana mau kaikamahine. .<#• ■ - ' i la Kahalaomapuana i hoi mai ai mai kana huakai imi* Alii % mai Kalohilani mai, ha'i aku la oia i ka moolelo o ko laua hele ana, ame j na hihia he nui, ame na lauwili aua, ame na mea apau ana i ike |ai iloko o kona manawa hele. 1 Iloko nae o kana manawa e olelo nei no ka olelo kanoha a Kao--1 noliiokala, i mai la o Laieikawai L kona mau hoa. a E na hoa» ia j Kahalaomapnana. e olelo nei no Kaonohiokala ke kaikunane o kakou, knu kane hoi. ke kau e mai nei ia'u ka halia o ka maka'u, ame ka weiiweii. ke kuhi nei au he kanaka, he Akua nui loa ka! lahona j»?iha a ike aku, o kuu make »o |>aha ia. no ka mea. ke maka'u honua e mai nei no i kona manawa aole me kakou. M I aku la kona mau hoa. "Aole ia he Akua, he kanaka no e like me kakou. o kona aao nae ame kona helehelena, he ano Akua. A ; no kona hauau mua aiia, HIo al oia i hiwahiwa na na makua o kakou, i nia ona la i haawiia'i ka mana nui hiki ole ia makou a o Kahalaomaj puana nei. alua wale no mea I haawiia i ka maaa. koe aka nae ke kapu no ko kakoo kaiknnane, nolaila. mai maka'a oe; aia no hoi paha i a hiki mai la, ike akn no hoi paha oe la, he kanaka no e Hke me I kakou." I Mamua aku nae oko Kahalaomapnana hoi ana mai Kealohilani ro;u. ua ike mua aku ka Makaula hookahi malama mamua aku o ko lana hoi aaa mai. Nolaila. wanana mua ka Makaula me ka olelo iho, i4 E loaa azia ka pomalkai h\ kakon mal ka lewa mai. aia a hiki aku i aa po mahlna koaane e hiki mai aL (Aoie I