Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 45, 6 November 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

t. . Ma ia po iho. hoouna aku la o Moanalihaikawaokele, ia Kahalaomapnana iloko o ka Halepea. MOKUKA XXVIII. Halawai o Kahalaomapuana me Laukieleula, kona makuahine—Na kamailio a laua—Ka olelo a kona makuakane no kona makuahine —Hoi o Laukieleula i ka hale, a uwe iho la me kana kaikamahine —>"a olelo a laua no kana liuakai—Pii loa laua i kahi o Kaoj nohiokaia—Halawai o Kahalaomapuana me Kaouohioknin. koua kaikunane—Xa kamailio a laua —Ha'i o Kahalaomapuana i ko lakou noho ana me ko lakou kaikunane—Ka olelo kauoha a Kaonohiokala i kona kaikuahine—Hoi mai o Kahalaomapuana—Hikj inua ma Olaa, aole o Liueikawai ma, huli ma Hawaii a puni, aole he loaa, liiki ma Maui, aole no, pela a hiki i Kauai, loaa malaila —Halawai me kona mau kaikuaana, ame ke aikane a lakou. Ma ko kakaliiaka nui. hiki ana o Laukieleula, i nana mai ka hana e moe ana keia mea. aole nae e hiki i ua Laukieleula ke hookaawale iaia, 110 ka mea, ua haumia, o kela hale wale no kahi i aeia «ona. "Owai oe e keia kupu, e keia kalohe, nana i komo kuu walii kapu, kahi hiki ole i na mea e ae ke kOmo ma keia wahi?" Pela aku ka inea hale. Ha'i aku la ka malihini, '-'0 Kahalaomapuana au, ka hua hope loa a kon opu. ,? i aku ka makuahine, "Auwe! e kuu Hakn, e hoi oe nie ko makuakane, aole e hiki ia'u ke ike ia oe, no ka inea, ua hiki mai kuu mau la hauniia, aia a pau kuu haumia ana, e launa no kaua no ka manawa pokole a hele aku." A no'keia mea, hoi aku la o Kahalaomapuana me Moanalihaikawnokele, ninau mai la ka makuakane, "Peliea mai la?" I aku ke kaikamahine, "Olelo mai nei ia'u e hoi-mai me oe, a pau ka nianawa haiimia, alaila hele mni e ike ia'u." >Toho iho la laua ekolu la, kokoke i lai wa e pau ai ka haumia 0 Laukieleula, olelo aku o Moanalihaikawaokele i ke kaikanialiiue, «0 helē. no ka inea, ua kokoke mai ka wa mau o ko makuahine, hele no oe i kakahiaka nui poeleele o ka la apopo, a noho ma ka luawai, kahi ana e hoomaemae ai iaia, mai hoike oe, aia a lele kela iloko o ke ki'owai, a i luu ilalo o ka wai, alaila, liolo aku oe a lawe mai i ka pa-u, ame ke kapa ona i haumia i kona ma'i, i auau kela a hoi mai ina kapa, aole ke kapa, alaila manao mai ua kii aku au, i hoi mai ai kela i ka hale iiei, alaila ko kou makemake."' "Ina i uwe olua a i pau ka uwe ana, a i ninau mai ia'u i Jce kapa ona au i lawe mai ai, alaila, lia'i aku oe, aia ia oe; a e hilaliila kela me ka menemene ia oe i ko haumia ana, oia. hoi, aole ana mea nni e ae e uku mai ai no kou haumia i kona kapa i lioohaumiaia, hookahi wale no mea ano nui ana o ka I-rfini au i kii mai nei, aia a i\inau kela i kou makemake, alaila lia'i aku o ko ike ka hoi ia 1 ko kaikmiane, ike pu me a'u, no ka mea, hookahi wale no a ? u ike ana i ka makahiki hookahi, he kiei mai ka, o ka nalo aku la no ia," A liiki i ka manawa a ka makuakane i olelo ai, ala ae la ke kaikainahine i kakahiaka nui po.eleele, a hele aku ia e Jike me ke kauoha a kona makuakane; laia i hiki aku ai, pee iho la ma kahi kokoke i ke ki'owai, aole ī upunpu iho, hiki ana ka makuahine, a wehe i ke kapa i hoohaumiaia, a lele aku la iloko o ka wai. Ia manawa, lawe ae la.ke kaikamahine i ka mea i kauoliaia iaia, a hoi aku la me ka maknakane. Aole keia i liuliu iho, halulu ana ka makuahine. ua hookaawale mua ae o Moanalihaikawaokele iaia ma ke kaawale, o ke kaikamahine wale no ko ka hale. "E Moanalihaikawaokele, o kuu kapa i haumia, homai, e lawe ae wau e hoomaemne i ka wai." Aole uae he ekemu uia,i ekolu ana kahea ana, nole nae he ekemuia mai, kiei aku la keia iloko o ka hale, <Miioe ana o Kahnlaomapuana, ua pulou iho i ke kapa i hoohaumia ole ia. . Knhea iho la. {i E Moanalihaikawaokele, homai kuu kapa ī haumia i knu ma'i, e lawe ae au e hoomaemae i ka wai. M la manawa, puoho ae la o Kahalaomapuana, me he iuea 'la ua hiamoe, me ka i aku i \i\ makuahine, "E knu Haku makuahine, ua hele aku nei kela, owau wale no ko ka hale npi, a o ko kapa nae 1 haumia i ko ma'i. eia 'la." "Auwe! e kuu Haku, he nui kuu menemene ia oe i kou malama ana i ke kapa i haumia ia'u, a heaha la auanei ka uku o kuu menemene ia oe e kuu Haku?" . , , Apo oku la ia i ke kaikauiahine, a uwe aku la i ka mea ī oleloia lua ka pauku maluna ae nei. * . A pau ka uwe ajia. ninau ilio ka makuahme, "Heaha kau huakai ihiki mai ai i o maua nei?" "I kii mai nei au i kuu kaiknnane i kane na ke aikane a makon, ke Aliiwahine o Hawaii-nui akea, o Laieikawai. ka inea nami i malaina ia makou iloko o ko makou haaleleia ana e ko makou kaikunane nloha ole. nolaila. ua hilahila makou. aole a makou uku e uku aku ai no ka malamn ana a ke Alii ia makou; a no ia mea, e ae mai oe e iho au me kuu kaikunane Lani ilalo, a lawe mai ia Laiekawai iluna nei." O ka Kahalaomapuana olelo keia imua o kona makualune. I mai la ka makuahine, "Ke ae aku nei au, no ka mea aole a u uku no kon malama ana i kuu kapa i haumaia ia u. -Ina no la hoi he mea e ka mea uana i kii mai nei. ma no la hoi aole wau e ae aku; o ko kii pnka ana mai nei. aole au e aiva aku. "Oia hoi, ua olelo no ko kaiknnane o oe hookahi no kana mea i oi aku ke aloha. ame ka manao nui; a nolaila, e pii kaua e ike i ko kaikunane. * % „ 4> Xolaila. e kali oe \K>la, e hea ae au i ke kahn mami o olua, a.« nanj. kaua e lawe akti a komo i ka peakapu o kukuhi o Tahiti." j Ia manawa. he«i akiii Ja ka.makuahine, I "E Halul uikekihiokamalama —e, r | Ka maiiu nana e piini ka la, I Hoi ka wela i Kealohihun, j * Ka manu nana e alai ka na, ! Maloo na kumn wai o > r uuiuealani, Ka manu nana i kaohi na ao luna, Kee na opua i ka moana. HoHamahi na moku. * j Naueue Kahakaekaea, ) Palikanlu o!e ka lanL '" J 0 na kupu. na eu. O Mnkukelekaluki, * 4 O Kaeloikamalama. . Xa kupu nana e pani ka peakapu o kukulu o Tahiti. Eia la he Lani hou he kama nau. . Kiiia inai, lawe aku i luua i o Awakea. . v • ! la wa, kuii Iho la ua manu nei i na eheu i lalo* a o ke kino uo ] Huna Ma t* wa, kau «k« la o Laokieleula uie Kahalaoiuawaua j i'uun o ka »a W a»u nel o ka We ,»k» 1a n» ,a a h.ki ; o Awakeaf ka wea naaa e wehe ke paw o ka la, kahi i uoho ai Ka °to manawa a laua i hlki aku ai, na pauiia aku la ko k» AHi wabi ktna ae la o Uukieleula ia Awakea, <-Webeia ma» ke "'la 'mauawa, ku ae la o Awakea me kona wela uui. a «uhee ak« la ua ao hekili imua ona. Ato hoi « ka !rebi T«u mai nnn i kn onohi pono o ka la, l ka paokooko hoi o ka «•»

j nulaila i kapaia*i ka inoa o ke Alii. mamuli oia ano ("Kaoaohiokala.) | la manawa. laiau iho la o Laukieleula i kekahi kukuna oka la a kaohi iho la, Ia manawa, ala mai la ke Alii. I la Kahaiaomapaana i ike aku ai i kona kaikunane, ua like na maka me ka uwila r a o kona ili ame kona kiuo a puni. ua like me ka okooko o ke kapuahi hooheehee hao. Kahea aku la o Laukieleula, "E kuu Lani, eia kuahiiie o ; Kahalaomapuana, ka mea au e aloha nui nei, eia la ua imi mai nei ! ia kaua." .V h>he o Kaonohiokala T aia mai la mai kona hiamoe ana. alawa ae Ia kela ia Laukieleula ; e hea aku ina kiai oka malu. Kahea ae la. 4i E ka Mahinanuikonane, E KaohukolokaiaJea f Na kiai o ka malumalu, kulia imua o ke Alii. v Ia manawa. hele mai la na kiai o ka nialu a k\i iho la imua oke Alii. Aia hoi, ua liolo ka wela oka la mai ke Alii aku. A loaa ka malumalu imua o ko ke Aliiwahine moe, alaila, kahea mai la i ke kaikuahine. a heīe aku la a uwe iho la, no ka mea, ua maeele kona puuwai ike aloha no kona kaikuahine opiopio. Ahe nui no hoi na la o ke kaawale ana. A pau ka uwe ana, ninau iho la. <,: Xawai ke kama o oe?" Pane aku ke kaikuahine. Mokuielekahiki. na Kaeikamaiama, oa Moanalihaikawaokele laua o Laukielenla." Xinan hou mai la ke kaikunane, "Heaha ka huakai?" iAlaila, ha*i aku la kela e like me kana olelo i ka makuahine. A lohe ke Alii i keia mau olelo, haliu aku la oia i ko laua makuahine, me ka ninau aku, 4i Laukieleula, ua ae anei oe ia'u e kii 1 ka mea a ianei e olelo mai nei i wahine na ? u? v "Ua haawi mua wau ia oe ua lilo, e like me kana noi ia'u; ina o kekahi o "lakou ka i kii mai nei. ina aole e hiki mai i o kaua nei, i lalo aku la no, lioi; aeia aku ka olelo a kou pokii. no ka mea, nau i wehe mua ke alanui, a na ko kaikuahine i pani mai, aolie he mea mamua ou f a aolie.no 'Eoi he mea mahope iho,'- pela aku ka makuahine. A pau keia mau olelo, ninau hou mai la o Kaonohiokaia ia Kahalaomapuana no kona mau kaikuaana ame kona kaikunane. Alaila ha'i aku la o Kahalaomapuana, <% Aole he pono o ko makou kaikunane, ua .ku-e ko makou noho ana, o keia wahine no a'u i kii mai nei ia oe Ika huakai mua ami i kii ai iua waliine nei, ke Aliiwahine a'u e olelo nei. I ka po, liiki īuakou i uka, iloko oka ululaau oia wale 110 ame kona kupunawahine ko ia wahi. Ku makou mawaho, i nana aku ka hana i~ka hale o ua o Laieikawai, ua uhiia mai i ka hulu melemele o ka 00. "Kii o Mailehaiwale, aole i loaa, lioole no ua wahine nei, kii aku o Mailekaluliea, aole no i loaa, kii aku o Mailelaulii, aole no i loaa kii aku o Mailepakaha, aole no i loaa, i ka lioole wale 110 apau lakou, koe owau, aole hoi wau i kii, o ka huhu iho la no ia ia makou haalele i ka nahelehele. "A haalele kela ia makou, ukali aku makou mahope, pakela loa no ko makou kaikunane i ka huhu, me he mea la na inakou i hoole kona makemake. la, hoi hou makou a kahi i liaalele mua ia ai, oa ua kaikamahine alii la i malama ia makou, a liaalele wale aku la wau, hele mai nei, oia ilio la ko makou noho ana.-' . A lohe o"T£aonohiokala i keia mau olelo, he mea eka huhu. Ia manawa, olelo aku la oia ia Kalialaomapuana, £ *E hoi oe me ou kaikuaana ame ke aikane Alii a oukou. kuu wahine lioi, kali mai oukou, i nee l«i ua ma keia hoi>e iho, a i lanipili, eia no wau ianei. "I kaikoo auanei ka moana, a i ku ka punakea i uka, eia no wau ianei. lua e pa ka makaui a hookahi anahulu inalie, i kui paloo ka hekili, aia wau i Kaliakaekaea. "Kui paloo hou auanei ka liekili elua pohaku. aia wau i Xuumealani; kui paloo liou ka liekili ekolu pokaku. ua hala ia'u ka peakapu o Tahiti, aia wau i Kealo liilani, u/i pau kuu kino kapu Akua, alaila o kuu kapu alii koe, alaila noho kanaka aku wau ma ko kakou ano. • "Ma ia hope iho, hoolohe mai oukou a i kui ka liekili, ua ka ua. kaikoo ka moana. lie waikalie ma ka aina, olapa ka uwila. uhi ka noe, pi'o ke anuenue, ku ka punoliu i ka moana. hookahi malama e po'i ai ka ino a mao ae, aia wau ma ke kua o na mauna i ka wa moleliulehu o ke kakahiaka. <f Kali mai oukou a i puka aku ka la, a haalele ilio i ka piko o na mauna; ia manawa, e ike ae ai oukou ia'u e noho ana w ? au iloko oka la, iwaena o ka Luakalai, i lioopuniia i na onohi Alii. "Aole nae kakou e halawai ia nianawa; aia ko kakou halawai i ka elui ahiahi; ma ka puka ana inai o ka mahina i ka po i o Mahealani, alaila e hui ai au me kuu wahine. "Aia a hoao maua, alaila, e hoomaka wau i ka luku maluna o ka aina no ka poe i haua iim mai ia oukou. "Nolaila, e lawe aku oe i ka hoailona o Laieikawai, he anuenue 0 kuu wahine ia." A pau keia mau mea, hoi iho la oia ma ke ala ana i pii aku ai, liookahi malama, a halawai iho la me Kihanuilulumoku. ha'i aku la i ka liua olelo, "Ua pono kaua, ua waiwai no hoi." Komo ae la oia iloko o Kihanuluhimoku, au aku la ma ka moana e like me na la o ka hele ana aku. pela no ka loihi o ka hoi ana mai. Hiki laua i Olaa, aole o Laieikawai ma, hanu ae la ua moo nei a puni o Hawaii, aole. Hiki laua i Maui, hanu ae la ka moo, aole no. Hanu aku la ia Kahoolawe, Lanai. ame Molokiii, oia ole like no. Hiki laua i Kauai, hanu ae la a puoi aole i loaa hanu ae la i na mauna. aia hoi, e noho ana i Honopuuwaiakua», luai aku la ua o Kihanuilulumoku ia Kahalaomapuana. lke mai la ke Alii ame kona mau kaikuaana, he mea e ka olioli. Aka. he mea malihini nae i ka Makaula keia kaikamahine opiopio, a he mea weliweli no lioi I ua Makaula nei ka ike ana i ka moo, aka, ; ma kona ano Makaula. ua hoopauia kona maka'u. j He umi kumamakahi malama. me ke anahulu, me elia la keu, oia ka loilii o ke kaawale ana o Kahalaomapuana mai ka la i haalele ai ia I-»aieikawai ma, a hiki i ko laua hoi ana mai mai Kealohilani mai. 3fOKrXA XXIX. Maka'u e mai o no kana kane —Ka wanana a ka Makaula —Ka olelo kanoha a ka Makanla i kana man kaikamahine— H Hele ka Makaula e kukala hele ia Kauai a puni no kana mea i ike ai—Hiki mua ka Makaula i o Aiwohikupua la, a ha f i akn ka Makanla i ke alii i kana olelo wanana—Hele ka Makaula i o Kekalukaluokewa la a lia'i aku oia e like me kana ha'i ana ia Aiwohiknpua—Pau ke kaapuni ana a ka Makaula. hoi a noho \ me kana mau kaikamahine. * la Kalnilaomapuimn i hoi mni ai mn'i kana himkni imr Ali}\ mal j Kalohilani mai, ha'i aku la oia i ka nioolelo o ko laua hele ana. ame | na hihia he nui. ame na lauwili ana. aiue na niea apau ana i ike 1 ai iloko o kona manawa hele. ! lloko nae o kana manawa e olelo nei no ka olelo kauoha a Kao(nohiokala. i mai la o Laieikawai ikona mau hoa» <4 E na hoa, ia j Kahalaomapuana. e olelo nei no Kaonohlokala ke kaikunane o ka* i kou. kuu kane hoi, ke kau e mai nei ia'u ka halia o ka maka'u, ame |ka weliweli, ke kuhi nei au he kanaka* he Akua uui loa ka! lahona j*aha a ike aku. o kna make no i«tha ia, no ka mm. ke maka'n honm e mai nei no i kona manawa aole me kakou." I aku la kona mau hoa. "Aole ia he Akua, he kanaka »o e like me kakou, o kona aao nae ame kona helehelena. he ano Akua. A no kona hanan mua ana, lilo ai om i hiwahiwa na na makua o kakon, ma ona la i haawiia'i ka mana nui hiki ole ia makou a o Kahalaoma- [ pnana nei. alua wale no mea i haawiia'i ka mana, koe akn nae ke | kapu no ko kakou kaikunane, nolail% mai maka % u oe; aia no hoi paha ī a hiki mai la, ike aku no hoi pah& oe la, he kanaka no e Hke me i kakou." I Mamua aku nae oko Kahalaomapimna hoi ana mai Kealohilanl | mai. ua ike mua aku ka Makaula hookahi malama mamua aku o ko I laua hoi ana mai Nolaila. wanana mua ka Makaula me ka olelo } iho, "E \mn am ka pomalkai Ja kakou mal ka lewa mai ? ala a hikl aku t na po mahina konane e hiki mal ai. 'i _ : (Aolei pau.)