Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 46, 13 November 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

\ t .<i liihe akn kakou i ka hekili kui pamaloo, aiue ka hekili - kuaua. ia manawa ike ai ko ka aina nei, hc ua me ka i j, i • knikon ma ka moana. he waikahe ma ka aiiia. uhi |xiaia ka | • - ka moaua a puni e ka no<*, ke awa, ka ohu. aine ke kaalau. | \ iiaia ae i:i. a i ka la o Mahealani. ma ka ehu kakahiaka, i ka ) k« <'hi iho ai na knkuna o ka la i ka piko o na mauna, ia ■ . v .i ik«- akuai ko ka aina. he Kamakahi ke noho mai ana ] j\ .. k.i onohi o ka la. he mea llke me ke keiki kapu a kuu Akua. \ ... a.iiHu i ka'aina i ka luku nui ma ia liope iho. a nana e kaili | ; ;i poi* hookiekie mai ka aina aku. alaila no kakon ka pomaikai. ;i : . ka kakou pua aku. M A iolh* kana mau kaikamahine i keia wanana a ka Makaula. VA : : iho l;i iakou iloko o lakou iho ma ke kaawale i keia wanana a \i-.i M.ikuula. me ka fia*i ole aku i ua Makaula nei. no ka mea,.uai y,\., i;uino waie ae la lakou no ka lakou inea i hoouna ai i ko lakou k kona ano Makaula, ua hiki iaia ke hele aku e kukala ma 1C ' i a jmni. ne> ka ha'i aku i kana mea i ike ai no na mea e hiki mai ; , i!:ahoiM'. - ,11 ' Aia a lohe aku kakon i ':a hekili kui pamaloo, ame ka liekiiii i;. <> ke knaim, ia mauawa e ike ai ko ka aina uei. he ua me ka uuila. h«> ka'«koo ma ka moana. he waikahe ma ka aina. uhi paaia k - niua. anie ka n'oana a puni e ka noe. ke awa, ka ohu. ame-ke, •A hala a«» ia. a i ka'la o Mahealani. ma ka ehu kakahiaka, i ka ! i... !u wa e ki'ehi iho ai na kukuna o ka la i-ka piko o na mauna, ia i , e ike aku *ai ko ka aina, he Kamakahi ke noho mai ana M o ka onohi o ka la, he mea like nie ke keiki kapu a kuu Akua. K ; ' auanei ka aina i ka luku nui ma ia hope iho.-a nana e kaili ;.k ' i ka pue hookiekie mai ka aina aku, alaila, 110 kakou ka pomaikai k i kakou pua aku."' A h»h*» kana niau kaikainahine i keia wanana a ka Makaula. n il : ih«» la lakou iloko o lakou iho ma ke kaawale i keia wanana a ka Makaiila. me ka ha"i ole aku i ua Makanla nei, no ka mea, ua hooMiimao wale ae la lakou 110 ka lakou mea i hoouna ai i ko lakou kail-:ii'a. Ma kona ano Makanla. ua 'hiki iaia ke.hele aku e kukala ma Kaaai •» puni, me ka haM aku i kana mea i ike a 110 na mea e hiki mai ana n*ahope. A II ) keia mea, kauoha iho la oia 1 kana mau kaikainaliine. l i iinna o kona haalele ana ia lakou, me ka olelo aku, "E a u mau kai amahine. ke hele nei au ma kuu aoao maii, e haalele ana wau la ..akon. aole nae e hele loa ana, aka. e hele ana wau e lia'i aku ; i . a ui« a a'u e kamailio nei ia oukou, a hoi mai wau: nolaila, e noho ..ukoi! iua kahi a knu Akua i kuhikuhi ai ia'u. e waiho oukou ia <~;kou maloko o ka maluhia a hiki i ka hookoia ana o knu wanana.' 11.-Ie aku la ua Makaula nei e like me kona manaopaa. a hele aku la <»ia imua a na'lii ame ka poe koikoi, ma kahi e akoakoa na'lii. malaila oia i kukala aku ai e like me kona ike. A hiki mua oia i o Aiwohikupua, me ka i aku, 4, Mai keia la aku. . kukniu n\ua oe i mau lepa a puni kou wahi, a e hookomo i kau }••».- ai»iha apau maloko. •*No ka mea, ma keia hope koke iho. e hiki mai ana ka luku m.iluua o ka aina. aole e ikeia kekalii luku mamna aku. e like me ka luku e hiki mai ana, aole hoi mahope iho o ka pau ana ae o k« 'a luku a'u e olelo nei. "Manuia o ka. hiki ana mai o ka mea mana, e hoike mai no oia i hoailona no ka luku ana, aole maluna o na makaainana. maluna pono iho no ou, a o kou poej ia manawa, e moe ai na mea kiekie o ka aina nei imua ona, a e kailiia aku ka hanohano mai a oe aku. "Ina e hoolohe oe i ka'n olelo, alaila, e pakele oe i ka luku e hiki iuai ana, a oiaio; ano e hoomakaukau oe ia oe." A 110 keia olelo a ka Makaula, kipakuia mai la ka Makaula mai k, alo mai o k'e Alii. ■ Pela oia i kukala hele ai imua o na'lii a puui o Kauai, o ka I uh' aiii i lohe i ka ka Makaula o lakou no kai pakele. llele aku oia imua o Kekalukaluokewa, kaua wahine, ame ko laua alo ai>au. . Klike me ka olelo no Aiwohikupua, pela kana olelo m Kekalulalaokewa, a inanaoio mai la oia. Aka. o \Taka, aole oia i liooko, ine ka olelo niai. "Ina he Akua ka niea nana e luku mai, alaila, lie Akua no ko'u e luki ai ke hoopake- !.' ia'u, ame ka'u mau Alii/' " \ no k»»ia olelo a Waka, lmliu aku la ka Makaula i ke Alu, a ..!.-lo aku la, "Mai hoololie i ka ko kupumiwahine, no ka mea. e hīki mai ana ka lnku iiui maluna o naiii. Ano e kukulu i le;>a a { uui oe. a e hookomo i kau mea aloha inaloko o na lepa i knknluia, a o ka mea e maiiaoio ole i ka'u, e haule no lakou iloko o ka luku "A hiki i ua la la, e moe apa na lualiine ma na kapuai o ke ki iki mana, me ke noi aku i ola, aole e loaa, no ka mea, ua hoole i k ;t . lelo a ka Makaula nei. ,s , . , A no ka mea. ua ike o Kekalukaluokewa i ke ko mau o kana iaau wanana mamuia aku nolaila, ua pale kela i ka olelo a ka luahme. \ hala aku la ka Makaula, kukulu ae la ke Alii i lepa a puiii ku a Hale Alii. a nolio iho la maloko o kahi hoomalu e like me ka «I io a ka Makaula. A A pau ka huakai kaapnni a ka Makaula. hoi aku la oia a nono v r kana mau kaileamahine. Xo ke aloha wale no o ka Makaula ke kumu o kona hele ana aku ha'i i kana mea i ike ai. Hookahi la o kona noho ana me k.-ua mau kaikauiahine ma Honopuuwaiakua, mai kona hoi ana aku i:Mi ke kaapuni, hiki mai o Kahalaomapuana, e like.me ka kakou :kf ana mamua ae nei i hoikeia ma neia Moknna. moivi;naxxx. 11; vi mai na hoailona a Kaonohiokala—Hookoia ka wanana a ka M ik'iul i Ikeia o Kaonohiokala iwaena pono o ka La—Lwa kn j,ihema Kauar a pnni no ka Hiwahiwa^ Hiki hou mai o Kao īiohioknla iloko o ka M.il.ina-K».lji<i o r.aie.kavvai e kaonolno kala ik.ko o ka Maluna—Ka olelo kanoba a Knonohiokala i Mnka«la~Kafßia na kaikualnne, a kailna ka Makaula iloko i ka olu o ka MaWna-UoopaMia o Aiwolnkupua we Waka-Hoo nohoia o Kahalaomapuana i Moi. H.iokal.i anahulu maliope iho o ko Kahalaomapaana hoi ans ai la ka hoailona mua a ko lakou kaiknnane, e l.ke me ke kauoh. l'. la i hoao liilil ai na hoailona iloko o na la elinia, a i ko one •• ka li kui ka hekili. ua ka ua. kaikoo ka moana, waikaho ks aiua, olāiw k» uwiln, ahi ka noe, pi'o k« anuenue, ku ka ponohu U " ,U i«X«awa. olelo aku ka Makanla, "E a'u mau kaikamahine, « liiki mui ba hookoia ana o k«u wana..a e l.ke n.e ka u oielo iuna .» " ' k 7akn la na kaikamahine. "Oia hoi ka makoo i hamumu iho nei i... m ,. n ua lolie .una no inakou i kēla mea ia oe. oiai aole k«J i'hiki mai, a ma ka ianei hol ana mai ne.. loh. I,<n "ou n |o o mai «'He haalula nui ko'n. ame ka weli W<>li « WW »»»5 *** w mnikai ia kakou a e i»Io auanei kakou i mea nui naaa e ai na moki S aolek'ahinL e ae. «e noho A«ii a u.nHonkounu,u„ a; ka aina, a e holo aku ka poe hana ino nial ia onkou mai ka noh< A wau i ukall «i me ka hooman»w*n«l iloko o ka lohi, «i

ka iloko o na pilikia he nui, & k.e ike nei wan, do u ka pomaikiu a no ka'u mau paa, inai ia oukoa mai. ? * Hookahi nialama o ka ino ma ka aina uo ka hoailona hope, ma ke Lakahiaka. i na kuknna o ka ia i haalele iho ai i na manna. Ikeaia aku !a o Kaouohiokaia e noho ana iloko o ka wela kuka* noi o o ka la. niawaena p«>«o o ka Luakalai, i hoopaniia i na anuenue. aiue ka ua koko. , I keia wa no. loheia aku la ka pihe uwa a puni o Kauai. i ka ike ana aku i ka "Hiwahiwa a Hulumaniani —e! Ka Makaula nui iuana! K Haluuianiani —e! Homai he ola!'* Mai ke kakahiaka a ahiahi ka uwa ana, aa paa ka leo, o ke kuhikuhi wale iho no a ka lima aohe leo. me ke kunou aiia o ke; poo. no ka mea.ua piia ka leo i ka uwa ia Kaonohiokala. la manawa a Kaonohiokala e nana mai ana i ka honua nei, aia hoi, e aahu mai ana o Laieikawai i ke kapa anuenue a kona kaikuahine iKahalaomapuana) i lawe mai ai. alaila. maopopo ae la iaia o Laieikawai no keia, ka wahine hoopaiau ana. Ala ka ehu ahialii. ma ka puka ana inai a ka mahina konane o Mnhealani. hiki mai la iloko o ke anapuni a ka Makaula. Ia Kaonohiokala i hiki mai ai. moe kukuli iho la kona mau kaikuahine, ame ka Makaula iinua o ka Hiwahiwa. A o Laū ikawai kekalii, i ka Hiwahiwa i ike mai ai ia Laieikawai e hoomaka aua e kukuii; kahea mai la ka Hiwahiwa, **E kuu Haku wahine, e Laieikawai e! mai kukuli oe, ua like no kaua. ? '•E kuu Haku. he weliweli ko'u, ame ka haaluhi nui, A ina i manao oe e lawe i kuu ola nei, e jn>no ke lawe aku, uo ka mea, aole wau i halawai me kekalii mea weliweli nui mamua e like me keia," wahi a Laieikawai. **Aole au i hiki mai e lawe i'kou ola. aka, ma ka huakai a kuu kaikuahine i hiki ae nei i o 7 u la ? a nolaila, ua haawi mai wau i hoailona no'u e ike ai ia oe, a e iiiaopopo ai ia'u, o oekuu wahine hoopalau, a nolalla ua hele mai au e hooko e like me kana kii ana ae nei. ,J pela aku o Kaonohiokala. A lohe kona mau kaikuahine ame ka Makaula pu, alaila hoolio mai la lakou me ka leo olioli. "Ainania! Amania! Amama! Ua noa, lele wale aku la, M Ala ae lakou iluua nie ka maka oiioli. la manawa, kahea iho la oia i kona mau kaikuahine, «Ke lawe nei wau i kuu wahine, ama kela po e hiki liou mai mana." Alaila, kaiiiia aku la kana wahine me ka ike oleia e kona mau hoa, aka, o ka Makaula ka mea i ike aweawea aku i ka laweia ana ma ke anueiuie! a nolio iloko 0 ka Maliina. malaila liooiaio ai laua i ko laua mau miDiite olnolu. • | A ma kekahi po ae. i ka. mahina e kouane oluolu aua. i ka wa j hapa o ka lai. | . Kuuia mai la kekahi anuenue i uliliia īuailuna mai o ka mahiiiai a hiki ilalo nei. i ka wa e kupono ana ka mahina ihina pono o Hono-i puuwaiakua. Ja manawa, iho mai la naMii o ka lewa me ko laua ihiihi nni a| kn mai la imua oka Makaula, me.ka olelo iho, 4i E liele ae oe e! kala aku i na mea apau i hookahi auahulu. e hoohuiia ma kalii liookalii, alaila, e hoopuka aku wau i olelo hoopa'i 110 ka poe i liaiiaino niai-ia onkou. * A pau na la he umi. alaila e hui hou kaua, a na'u no e ha'i i ka mea e pono.ai ke hana oe, ame kau mau kaikamahine pu mei oe." . | 'A pau keia mau olelo, liele aku la ka.Makaula. a hala ia, alaila; kaiii puia aku la na kaikuahine elinia iluna a noho pu me ia i ka olu o k i Maliira. I kaMakaula i kaapuni ai mamuli 0 ka olelo a ka Hiwaliiwa, aole oia i lialawai uie kekalii kanaka hookahi. 110 ka mea, ua i>au 'inkp o Pihanakalani. kahi i oleloia lie lanakila. A pau'na la he umi, liiki aku la ka Makaula i Honopuwaiakua,| aia hoi u 1 īuehamen ». la mauawa, halawai mai la me ia o Kaonohiokala, a ha*i aku la i kaua 'olelo hoike 110 kana oihana kaapuui e like me ke kauoha a ka Hiwahiwa. ; la manawa kaili pnia,akn la ka Makaula a noho i ka mahina. A i ke kakahiaka 0 kekahi la ae. ma ka puka ana mai o ka la, i ka wa i haaleīo iho ai im kukuna wela 0 ka la i na mauna. Ia manawa ka hoomaka ana o ka Hiwahiwa e hoopa'i ia Aiwoliikupua, ame Waka p«. ' Ilaawiia ka make 110 Waka, a 0 Aiwohikupua, lioopa'iia aku la ia e lilo i kanaka ilihune, e aea haukae aua maluiia 0 ka aiua a liiki i kona niau la hop^. Ma ke noi a Laieikawai, e lioopakele ia Laielohelohe ame kana kaue, nolaila, ua maalo ae ka pilikia mai o laua ae, a 110 laua kekahi kuleana ma ka aina ma ia hope ilio. Ike kakahiaka nae, 'i ka hoomaka ana l o ka luku ia Aiwohikupua ame Waka, aia hoi, o ke anaina i akoakoa ma Pihanakalaui, ike aku la lakou i ke anuenue i kuuia mai mai ka mahina mai, i uliliia i na knkuna wela o ka la. ' Alaila, ia manawa akoakoa lakou apau, ka Makaula, ame'na kaikuahine elima e kau mai ana ma ke ala i uliliia, a o Kaonoliiokala me Laieikawai ma ke kaawale, a he mau kapnai ko laua me he ahi la. Oia ka manawa a Aiwohikupua ame Waka i liaule ai i ka honua, me ka apono i ka olelo a ka Makaula. ; A pau ka hoopa'i a ke Alii no na enemi, lioonoho ae la ke | Alii oluna ia Kahalaomapuana i Moi, a hoonoho pakahi aku la i ua i kaikuahine ona ma ua mokupuni. A o Kekalukaluokewa no ke Kuhina Kui, ame Laielohelohe, a o ka Makaula no ko lakou niau hoa. kuka ma ke ano Knliina Nni. A pau ka hooponopono ana no keia mau mea a pono ka noho ana, kaili puia aku la o Laiejkawai e kana kane n>a ke anuenue j iloko o na ao kaalelewa a noho ma kahi mau o kan'a kane. Ina.e hewa koua man kaikuahine, ahnla na Kahalaomapuana e i lawe ka olelo hoopii imna o ke Alii. j Aka, aole i loaa kā liewa o kona mau kaikuahine ma ia hope iho a liiki i ka liaalele ana i keia ao. ♦ MOKUNA XXXI. • , /'" ' . . " ( lioi o Kaonohiokala me Laieikawai i Kahakaekaea--Ka olelo a Laieikawai iiiamua o ko laua haalele ana ia Kauai—-Iho piuepine o Kaonohiokala e ike i ka pono o lalo nei—Ka olelo a Kahalaomapuana i kona kaikunane Lani —Ka hoai!onsi hiokala 110 kona mau kaikuahine —Ku ka hoailona ia Kahalaomapuana—Kuuia mai ke alanui anueune no Kahalaomapuana e hoi ai i Kealohilani—Ka olelO' aloha a Kahalaomanuana no [ na'lii ire na makaainana mamua o kona hoi ana—Hoonohoia o j Kekalukaluokewa i Alii no Kauai. Mahope o ko Laielkawai hoao ana me Kaonohiokala» me ka , hoopi»nopono i ka noho ana o kona mau kaikuahine. ka Makaula, 1 ame Kekalukaluokewa ma: a pau keia mau mea i ka hoopouoponoia. hoi nku !a iaua iluna o ka aina i oleloia o Kahakaekaea, a uoho ma ka pe*a kapu o Kukniu Tahiti. • A no ka lilo aua o Laieikawai i wahine man ma ka berifa paa, ■ nohiila, haawiia ae !a iaia kekahi nian haua mana apao ina ke ano Akua. e like me kana kane: kw nae ka mana hiki ole ke ike 1 m mea huna, ame na hana pohihihi i hanaia ma kahi mamao. no kana kanewaleno. , m | Maniua nae o ko laua haa!e!e ana ia Kauai, a hoi aku iluna, ua hanaia kekahi olelo hooholo iloko o ko lakou akoakoa ana; ma ? ka ahaolelo hooponopono aopoui ana. i Oia hoi, i ka la ! kuuia mai ai ke alanui anuenue inai Nuumea ' lani mai. a kau akn ia o Kaonohiokala. ame maluna o ke ala anueuue i o!e!oia. a waiho mai ia i kona leo kauoha hope i koea mau hoa T ka Makanla, ame Laielohelohe, eia kann olelo: j o*u man hoa. ame ko kakou makuakane Makaula. kun kai kaina i ka aa hookahi. ame ka kaua kane: ke hoi nei an mamuli o ka ' mea a kakou i kuka ai. a ke haalele nei wau ia onkou. a hoi aka i kahi hiki ole ia oukou ke ike koke ae; aii'aiia, e nana kekahi i kekahi me ka noho like, no ka mea. ua hoopomaikai likeia oukou, aole - kekahi mea o oukou i hooneleia ika pomaikai. Aka» oian<*i i kala) no ko maua mea e hiki mal i o onkou uei, e ike i I»000 o \ k- onkou uoho ana." _ > . (Aole I