Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 47, 20 November 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

K pau keia maa mea, laweia aku la laaa me ko laoa ike oleia. \ , like me ka olelo. li o Kaonohiokala ka mea iho mai e īke i ka J^, īio o kou mau hoa." oia kekahi kumo i haunaele ai ko Laieikawai ma n««ho ana me kana kane. I;i ma ko laua wahi me kana kane, oe.mea mau ia Ku(iii..hiokahi ka iho pinepine mai ilalo nei e ike i ka pono o Ina ,i kaikuahine. ame kana wahine opio (Laielohelohe), ekolu īho U ;,a ika makahiki hookahi. t Klima paha makahiki ka loihi o ko laua noho ana ma ka hoo},iki paa o ka berita mare; a i ke ono paha o ka makahiki o *o I t : . ikawai ma noho pono ana me kana kane, ia manawa, iiauie ih,,' hi o Kaonohiokala i ka hewa me Laieloheiohe; me ka īke ole o ii i [i!>'ii e ae i keia haule ana i ka liewa. ° ' I ka ekolu inalania o Laieikawai ma ilnna iho mai la o <• ike i ka pono o kona mau kaikuahine, a lioi aku la n I ;,ī. iknwaī. i kela ame keia haj«ikoiu oka makalnki, ai k< ~ln makuhiki o ko Kaonohiokaia huakai nmkai ī ka pono| o kon.i kaikuahine; aia hoi, ua hookanaka uiakua loa ae ia kana ** onio (l>ai('lohe)Ohet, aiaiia, na pii mai a mahuahua ka wahme u'aikai. aoi maniua o kona kaikuaana, o Uneikawai \ol<> nae i Uaule o Kaonohiokala ia inanawa ika J ll '" a - a^a > na hoomaka ae kona kuko ino e hana i ka mea pono ole I kela hele ana keia hele ana a Kaonohiokala ī kana hana , : .a,i ilalo nei, a hiki ika eha makahiki; aia hoi ua hoomahuaUuaia iii-ii k i naui o Lalelōhelohe maniua o kana īke mua ana 7 a ma liiiainia loa ae la ka manao ino o .Kaonohiokala; aka. uia -ona auo ki il.i \kua, Uooinanawanui aku la no oia e pale ae i ko a ' hookahi paha minuie e lele aku ai ke kuko uiai oua aku. al.u .. 1,11 j"ka Hina o ka makahiki. ma ka pau ana o ka hapaha luua. o „a iuakahiki la. iho hou mai la o Kaonohiokala i kaua hana nuni il ' lll '| "ki'-la mannwa. ua kailiia aku ko KaonoUiokala manao maikai mai iaia aku a kaawale loa, a haule iho la oia Ika hewa. . 1 kela manawii no Uoi. iaia e halawai la nie kona ' iiiau kaik aī »,. miiii L'ii M'ikaula hoi, ka punalua anu» ka laua walune noi ,1 'liHolielohe). Uoomaka oe'la o Kaonoliiokala e hooponopono hou k.- auiiiiui. a nolaila, ua hooiuaka hou ka flha " u ' ": . . A i m.'H e 1H)„0 ai ko ke Alii inauao kololie Uooiilo m a - i mau kaiknaliiiii' 1 l«>e kiai uo ka aina , _ o ° a na lakou e hooponopono pu me Mokukelekahiki 1 ka noho aun- na haiui apau e pili ana i ka aina V iko ae la kekahi o koua mau kaikualuno ua 01 1 ~.>lt.lll<>1<> mauuia o koia nolio aua, no ka men. ua hoolilma i „„ l.alii liiki ole ia lakou ke noho e lawelawe pn me Moknki I<Aa uk , nolaila. hooholo ae la lakou i ka ae inainul, o ka olelo a ko lakou K:, ' k Aka m o Kahalaoniapuana, aole oia i ae aku e liilai.i: no ka mea. ua oi akn kona in.uam.na . ka hanoh.mo mua ]i»aa iaia maiuua o ka hoi ana i kealohiluni. k*\ua A no ko Kalialaoumpuana ae ak i a a kana iiuua o kona kaikunaue "E kuu Lam. ma k,iho< « ~,-i ia makou e hoi i KealoWlani. a o lakou no ke lioi, . ov. u ' i u 1-1 <■ noho ae 110 wau iialo nei, e like me kau lioonoho inua ana, no , m .„ ke aloha nei wau ika aina ame na makaainana, a • m'aa ai' 'iH'i u<> hoi ka noho ann; a ina owau no inalalo oot iM-iluiui uiai a o lakou nei lioi īwaena ae nei. alaila, 1 kiikon. like loa nie ka lianau ana mai a ko kakou „„„ i wahi ke alanui, n o kou mau pokn ho . hele aku mahopt. 0.1 a na'u hoi i pani aku. o ke oki uo ia, a oia ia. 'A no keia olelo a kona kaikuahine mnli loa maiiao iho o. . „a ~ono ka olelo a kona kaikuah ne. Aka; ake o lv.u» ko oiikou niua a liaawi mai la u, e Uke me ko _oukou ha ai ■ Oiikou e hele ai. a pela no hm oukou ke hoi niai, a o ka mea a uoi niai la '' 1 lele'ilku'hi'k« "ne#'uina. n hulmki mai la elua loihi o kana, ao ka lua hoi, huhnki mai la « a / 1 ; ~kol„ iniha ame ka hapa paha; ao ke koH,^® 1 ' ?" h |.™i Ia i kaua Kilioopu. elua iniha j>aha ka lenhi: a o ka elia o i.ikou ii„„kahi inilia paha ka loihi o kuiia, a o.KnUalnoinapuana lioi. . „ia i liuliuki inai mn ke Killoopu loloa. huliuk, «ua. n o,a liilii loa, ekolu kapuai jiaha kona loa; n ok,; ne la om ika lwj. w 1 iua a hoi aku h», ine ka nmuao o kana Kilioopu ka j>okoh. ko lakou kaik«ua«V^ a iko l aku"la' ka.m'iloko la. ' K Kahalaomapuana, mai hana malu oe, e waiho kau 1,, U, Kk>Uv ak„ la na mea i k* i ka lakou aka o Kahalaomam.ana, aoU. >^ i -;^r:k; , *£>** kXinaiie e hailona hou; ia luulona hou auii.'kn hou no ia K»halao. n a^,an a ka e aku mai Uoua noho Alii aku. ame na- makaamana, uo ka m«» ua ii. oiHUiliia ko ke Alilwnhine naau makemake oie e hoi ifc.ealoh.lani i ka^ha.K jj tt i u ,j aonl apuana i hoi ai i Kealohilam, kuuia ma. l-i kv anuenue uiailuna mai a hiki ilaio , . ~ n 4 !n niiUU »wa ha'i aku la oia 1 kana oieio īmua o kona kaikunaue, me kn ke aiauui « kuu Uuii PJ'la. e kali uo na h, he mu\ e hoakoakoaia mai na'lii. ame *ia makaainaua apau, * hoike akn n» \vau i ko*n aioha nni ia lakoii mamua o kou lawe aaa aku iau. \ ike iho lao Kaouohiokala. ua pono ka olelo a kona kaikuahme, h<H>holo ae la oia i koua nmnao ae; alaila, lawe hou.a aku ,a k ihma me kona kaikunane pu. ;a f:6sS!!i'. rrs ss,;= 1, < ; iko„ , .keoe e uoi ia aina, aka. ua ko u lima no i a« aole "«e ° ®mmuM o ka hailona a kuu kaikunane Uani e niamu., t!lkoualKlu ue». Aka hoi, na tk . Akua, a e pule uo Iio» wa« aoie mea »ele. >u j a kakou. alalla. e halawai hou ktt "\lailf oi« o Vkoua ««h«. » «* » k<> "» Alaiia. »«•« «t ■ v e huna ai i kona manaonao i«« rmka iiawa « U \ |»weia aku la oia ma ke a«ok< luakaainana ame ka aiua. Aiaw^a awi <'e Uookaawle fe oke komn nmo t kona kolohe ia Um 1 K«,wlaoma|.ua«a 1' aia kekahl ike Ui«. he ik< _ ma kahi ma lu; ahe kaikauiahine lua hiki ke hanaia , 0 manao auanei o Kaonohiokala « Noa hu«a o MoanalUmikawmokeW,

oia i hookaawale ai i kooa kaikuahme, a ma ke aoo Akoa o Kaoaohiokala, ua liio ka hailona ia Kahalaomapuaua. 4 A kaawale akn la kona kaikuahine, a i ka pau ana paha o ka hapaha eiua o ka iima o ka makahiki, iho hou mai la oia ilalo nei e hooko i kona manao kuko ia Laielohelohe. Aole nae oia i hooko koke ia maaawa; aka, i mea e pono ci oia inma o Kekaluki*in«>kewa no kona Kuhina Nui. A lioonohoia aku la o Maiiehaiwale i Kiaaina paha no Kauiu; ia Mailekaiuhea no Oahu; o Maiielaulii no Mau ame na uiuku e ae; ia Maiiepakaha no Hawaii. MOKUNA XXXII. Ilele o Kekalukaluokewa ike kaapuni ma na mokupnni—Na kamaiiio a Kaonohiokala me I-aieiohelohe —Hele o Kaonohiokaia e noi ia Kapukaihaoa no Laieiohelohe —Hui o Kaonohiokala me me Laielohelohe a hoi o Kaonohiokala i Kahakaekaea—Holo o Laieiohelohe e imi i kana kane ia Kekalukaluokewa—iho hou mai o Kaonohiokaia aoie nae i loaa o Laieiohelohe īaia. A no ka ike ana o ka mea kakau moolelo ua lioonolioia na kaiknahine o Kaonohiokala ma na mokupuni pakahi, ua kapa aku oia he man Kiaaina. A lilo ae la o Kekalukaluokewa i poo kiekie ma ke aupuni. aiaila, hoouna aku la o Kaonohiokala ia Kekalukaluokewa e hele e kaapuni ma na mokupuni apau e lawelawe i kana oihana Moi a hoonoho iho la ia Laielohelohe iua ko Kekalukaluokewa wahi ma ke auo he Moi. . . A no keia mea, lawe ae la o Kekalukaluokewa i kona Kuliiua Nui (ka Makaula), ma kana huakai kaapuni. I ka la i haaiele ai o Kekalukaiuokewa ia rihai\akalani ? a hele aku la ma kana oihana kaapuni. Ia la no hoi ka haalele ana o Kaonohiokaia ia ialo nei. -i Ma keia hoi ana o Kaonoliiokala, aole nae oia ī lnki loa iluna : aka,.ua ike nae oia ia la e holo ana na waa o Kekalukaluokewa i ka moana. ~ , , . i • „ \ no ia mea. hoi liou mai ia o Kaonohiokala mai luna mai a hiki ilalo nei, a launa iho la me Laielohelolie, aole uae i hanaiu ka hewa ia nianawa. „ . Ia laua nie Laielolielohe e halawai la. noi aku la o Kaouolnokaia ia Laielohelohe e liookaawaleia na mea e ae. a ma kona ano Mea Nui, ua hookaawaleia ko ke Aliiwaliine mau aialo. Ia Laielohelohe me Kaonohiokala o laua wale no nia ke kaawale i aku la, "O ka ekolu keia o ko'u niau niakahiki (puni) o ka makemake ana ia oe, uo ka mea, ua ulu kou uani a papale malnna o kou kaikuaana (Laii ikawai). A nolaila, ma na la hope ilio nei, ua liiki ole ia'u ke hoomanawanui e pale aku i ke kuko no'u ia oe mai o u aku. "E knu Lani e," wahi a Uiielolielolie, "pehea la e kaawale ai ia kuko ou iuai ia oe ae? A heaha la ka manao o kuu Lani e pono ai ke liana?" i i -E launa kino kaua." walii a Kaonohioka.la, 'oia wale no ka mea e pono ai ke hanaia imua o'u." _ I aku la o Laielolielohe, "Aole kaua e launa kino e kuu Lam. no ka mea, o ka inea nana i malama ia'u mai kun wa uuku niai a loaa wale kuu kane, nana ka olelo paa nia o'u la, aole e liaawi i kuu kmo nio kahi mea e ae e hoohauiuia; a nolaila, e kuu Lani e. na ka mea nana ka hoohiki paa ia'u e ae aku i kou makemake e kuu Lani. A lohe o Kaonohiokala i keia mea, akahi no a hoomohalaia ke kuko ino iloko, alaila, hoi aku la oia iluna me kana wahine (lAweikawai.) Aole nae i anahulu kona mau la iluna. nhi paapu houia mai la oia e na liekili o ke kuko ino, a liiki ole ke hoomanawanui no ke kuko. .... A na keia kuko. kaikai kino houia mai la oia mailuna mai e haiawai hou me Laielohelohe. ' A no ka lohe mna ana o Kaonohiokala "na ka mea nana i malama" iaia ka "hoohiki paa eae aku. Nolaila, kii mua aku la oia n.l a o Kapukaihaoa la. e noi.aku e ae mai i ko ke Aln makemake. A nolaila hoi, hele mua aku la oia a olelo aku ia Kanukaihaoa, «Ua inakeniake wau e lawe ia I/aielohelohe e pili me a'u i keia manawa, aole nae no ke kaili loa mai, aka. i mea e hooiuama ae ai i Ixo*u naau kauuiaha i ke kuko i kau milimiii, no ka mea, ua noi mua aku wau i ua milimili la an i kuu makemake; aka, ua kuhikulii mai kela iuhi e ae aku, a iiolaiia, kii n\ai nei wau ma ou la. I aku o Kapukaihaoa, "E ka Lani o na lani, ke ae.aku nei wau ma kau noi e kuu Lani, he mea pono nou e komo aku- oe me ka'u milimili; no ka mea. ua ike au i ko'u pomaikai ole no mea i luhi ai, ua upu akn lioi ko mana manao nie ka mea nana i uialama kau waliine (Laieikawai,) o Kekalukaluokewa ke kane a ka T u lianai. ua pono no, aka. i keia nolio aupuui ana, ua lilo ka pomaikai i mi mea e ae, nolaila, ua nele wau. No ka mea hoi, ua haawi ae nei kela i ua moku apau i ou kaikuahine, koe hoi wau ka mea nana kana wahine i wahine ai, a nolaila e aho hoi ke ka i ka nele lua, a nau ka wahine a olua." A pau keia mau kamailio a laua ma ke kaawale. liele aku ia o Kapukaihaoa me ke Alii pu a hiki i o Laielolielohe la. I akn la. "E kuu luhi. eia ke kane, nohoia, he lani īluna lie hovua ilalo. keehi'a kulana a paa. a nana mai i ka mea nana i lum. Alaila he mea kanalua oie ia ia Laielohelohe: a lawe ae la o Kaehonohinkala ia Laielohelohe. a hui oluolu ilio la laua. Ekolu mau la o laua ma ka laua mau luuia. hoi aku la o Kaonohiokala i Kahakaekaea. . i A mahope iho oia mau la kaawale, nn aaki paaia ke aloha weia iīana o Kaonohiokala, a ano e kona mau helehelena. la manawa, lioopuka akn la o Kaonohiokala i olelo hoopmupuni iniua o Laieikawai, oia ka ha o na la kaawale o laua, me ka i aku. "Ilaohao hoi keia po o'u, aole wau i moe iki, i ka hoopahupahu waleia no a ao wale." I aku o Laieika.wai. il Heaha la? n * 1 aku o Kaonohiokala, "Ua pono ole paha ka nono ana o iakou la o 1a10.' % . . . • . , . A .. "Ae paha, M wahi a Laieikawai, 4 *aole no la lioi e iho. \ no keia hua kena a kana wahine, he mea inanawa ole nolio aha i lalo nei o Kaonohiokala, a launa no me Laielohelohe. Aka, o Uiielohelohe aole i loaa iaia kona pilikia ma ka manao, neaha »a ia mea i kona manao ana, Ia laua e hui ana ma ka makemake o ke Ahi kane, ia inanawa, ua ike ole o Laielohelolie i kona aioha ia Kaonol*iokala. no ka iuea, aole no o ke Aliii*ahine makemake iki e hana i ka hewa me ke Alii nui oluna; aka hoi, mamuli o ka onou a koua mea nana i malama wale no ka hooko ana, Hookahi anahulu paha o ko laua hana ana i ka hewa. hoi akn la o Kaonohiokala ilut»a. la manawa, ulu mai la a mahuahua ke aloha o Laielohelohe ia Kekalukaluokewa no kona hanle ana i ka hewa me Kaonohiokala. I kekahi la ma ke ahiahi, olelo aku la o Laielohelohe ia Kapukaihaoa, "E knu haku nana i maUima maikai, i keia manawa. ua poina loa ia*u ka manao no Kaonohiokala iloko o na manawa o maua i hana iho nei i ka hewa, a ke hooinahuahua mai nei ke aloha o knu kane (Kekalakaluokewa) ia'u. no ka niea. i ka noho ilio nei no ka i ka ih>ho me ke kane, me ko maua maikai. a lalau wale no i ka hewa, aole no ko u wakemake, no kou nmkemak* wale n«x lleaha no la hoi kou hewa ke hoole aku, i kuhikuhi aku hoi wau 1 kou ae ole no kou hoohiki ana, aoie au e launa me kekahi mea e ae» ka i no he hoohiki paa kau, aole ka " . ■ ' I «ka o Kapakaihaoa, "I ae aku au e lilo oe » ka niea e» no kuu nele I ka haawina waiwml o ko kane: no ka mea. ma kuu maka ponol uel no ka waiwal a ko kaae I haawi ae ai. a owan no ke ka, nolaila. IHo oe. aoie hol au i manaoia ka mea nana ka wahine i wahiue ai oia. X aku o L&ielohelohe i kona kabu nana i hanai ; "Ina o kou knmu ia o ka haawl ana i kuu kino e hoohanmia nte K&onohiokala* aihila. ua hewa loa oe; no ka mea, ua ike oe, aoie na Kekalukaluokew* i h*ioni»ho na mea inaiuna o na aina; aka, na Kaonohiokala no« a nolaila. apopo e kau wao nialuna o na waa a holo aku e imi i kuu |uiihC ■ I ke ahiahi iho* kena ae la oia i m aialo kaae mea ma lama waa hoi ok« Alii,« hoomakaukmi I «ta waa mka holo ak» ? imiikeka»e. ... / . (Aole t I**4 ,