Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 50, 11 December 1903 — Makai Kiu KALOKE HOME AME KA Hihia i Huliia me ka Noeau [ARTICLE]

Makai Kiu KALOKE HOME AME KA Hihia i Huliia me ka Noeau

' Alia hoi, v walii a Home, "ke manao nei wau, e Kauka Mao ka hana |>ono ma kou aoao oia ka waiho ana ae i na oielo j ainuu a ina he mea olaolu ia-oe e ha'i mai oe i kau mea i makeai e loaa aku na kokua ana mai ia'u aku. n MOKUNA 11. KE IXO 0 BABEKAVILA. IA me a'u i keia manawa he mau palapala." wahi a Kanka iis rs Matimea. "t'a ike mua aku nei wau ia oe i komo mai nei," i panai aku ai o Home. ' 4 He })a!apala kahiko loa keia." * "Ile palapala hou kena no ke kenekuria umi-kumamawalu ? ina ; no nae aole kena he palapala apnhi/' •'Pehea oe e manao ai pela?" ,4 1 kou wa e kamailio ana ua hoomakili mai oe he hookahi a i ole he elua iniha na T u e ike aku. O ka mea liiki ole ke ike.aku a kolio aku ua kupono ole oia ina ua ha'iia ae oia he kanaka makaukau ina ka imi mea iwliihihi. Me he mea la ua maopopo aku la ia oe ko'u ike maluna o keia kumuhana au. Ke koho aku nei.wau ua hanaia kena palapala i ka makahiki 1730." '•< > ka manawa pololei maoli oia ka makahiki 1742," i panai aku ai o Matimea me ka wehe'pu ana ae i ua palapala la. "Ua waihoia mai keia palapala ma ka'u malama ana e Sir Kale Basekavila, a oia no hoi ka mea nona ka inoolelo, o kona make ana, nana i hooulu ae i na kamailio ana he nui ma Devonakaea. E i ae wau lu' hoaloha ia no'u a owau no hoi kona kauka. He kanaka noonoo piia, kuoo a hooliihia ole oia i kona mau noonoo e like no hoi me ko'u ano. Eia nae iaia i wehe ae ai i keia palapala a paa ma kona mau iima ua haaiulu ae la oia, a o kona noouoo ia wa me he mea la ua makaukau oia e lawe ae i ka kekahi haawina koikoi." : l a lalau aku la o Home i ua palapala la a hohola iho la iluna | 0 kona a-ha, ! "E ike ana oe, e Wakekona. i ke ano o ke kau ai\a o ka S loihi iniie ka pokole ma keia. O keia kekahi mau hoike i loaa mau ia'u a loaa ai hoi ia'u ka ike e koho aku i ka manawa.'' t"a nana aku la o Wakekona iluna o ka pepa a ike aku la i na mea apau. Ma ke poo e kau ana keia mau huaolelo <4 Basekavila Hale," a malalo iho e kau kehakelia ana keia mau huahelu: "Me lie mea la he hoike kena o kekahi mea," wahi a akekona. "He oiaio he hoike moolelo kena no ka ohana o Basekavila,' ? i pauai mai ai o Matiiuea. "Ke .hoomanao nei wau ina kau mau olelo he mea ano hou kau 1 makemake ai e loaa aku ka'u inau kokua ana," i-pauai aku ai o Home. "He oiaio. O'keia kekahi mea hou a he inea kupono hoi e hana koke ia iloko o iwakahia-kuma'maha hora. Aole no i loihi loa keia palapala a ua pili wale no i keia kumuhaua. Ina olua e ae mai ana alaila heluhelu aku wau ia olua." Me keia mau olelo ua unuhi ae la o MaHmea i ua palapala la a hoomaka aku la e heluhelu. I keia wa i hilimii aku ai o Home ihope o kona noho, puili ae la i kona mau lima maniua o kona alo a popo'i iho la i kona inau maka me «he mea la e noonoo ana. Penei nā mea a Matimea i aku ai: **X() ka niua loa o ka Hanna (ilio haliai holoholo) o Basekavila he lehulehu wale na inea i hoopukaia, eia nae oiai owau ka mea mailoko mai oia lalaui ohana o llugo Basekavila, a oiai ua loaa mai ia'u ka moolelo oia mea mai ko'u makuakane mai, a i loaa mai no hoi kana mai iaia mai, nolaila.ua hoopaa iho wau e like me keia a ke manao nei no hoi wau oia no lioi ka oiaio. Ke makemake nei wa i) ia oe e ka'u keiki e hilinai iho, o ka LunaKanawai nana e .hoopa'i i na hewa, ma kona lokomaikai wale. nana no ia e kala ae, a aole he alahele e ae e hana ai aka o ka hookeai wale no anie ka pule mihi a pela iho la e hookaawale ia ai. Kolaila, ma na mea e hoikeia n<?l ma keia man olelo malaila oe e ike ai a e lawe mai hoi i ka liua o ka makua ole no na niea i liala ? eia nae e makaala oe ma keia mua aku i ole e kau liou mai ia mau mea maluna 0 ko kaleou ohana. "Ua ikeia i ke kau.o ke Kaua Kuloko (o ka moolelo hoi oia kaua a'u e manao nei ua hoikeia e ka mea naauao Calaledoua a oia hoi ka'u e makemake nei e nana pono oe) o keia Manora o Basekavila e kau ana ia maluna o Hngo oia iuoa hookahi 110, aole noi he hiki ke awaha wale ia ae oia kekahi o na kanaka hailiili wale a hoonialoka.. O keial ma ka oiaio, mai huikala aku no hoi kona uiau hoa, oiai ua ike no aole he hele o ka poe hemolele ma ia wahi, aka, aia iloko o na ka anunu ame ka menemene ole wuia hoi 1 hoolilo ae i kona inoa i mea e kau ia ai ka weli ma ka Hema a« i»uni, Ile manawa ua oleloia ua make iho la keia Hu|ro i ke aloha «ina ia-he inea oiaio) i ke kaikamahine a kekahi kanaka maliiai e noho ana ma kahi kokoke i Basekavila. O ka opio wahine ihoi. he kulaua maikai a kanalua, ua pale ae la iaia, oiai ua maka'u oia i ka inoa o Hugo. Nolaila ma kekahi la hoomanao o Mikaela, o keia lu.iio, me elinia a i ole eono o kona mau hoa pono ole, ua hele ina-ln aku la lakou 1 ka maliinaai a lawe ae la i ka opio wahine, i ka wa i hele aku ai o kona makuakane ame kona kaikunane ma ka laua īeau hana mau, I ka liiki ana o ka opio wahiue i ka hale »a hoopaaia ak\i la oia ma kt-Kahi keena o ka hale oluna, oiai o Hugo anu' kona niau hoa e hauoli ana nia ka hale o lalo e hke me ka liana i maa ia lakou i na po apau. Ma keia ua anoe ka noonoo o ka oj,io wahlne i hoopaaia ai i ka hale oluna oiai aia lakou e uwauwa ana a e hoopuka ana i na hnaolelo hailiili, a wa oleloia ae oia iho la ko Huiio auo ke ona oia a ke noho iwaena o kekahi anaina e hke iho la ine ia. Xo ka hope loa iloko o ko ka.opio wahiue maka'u nui ua hana iho la oia i kekahi haua maka'n hiki wale uo i ke L -uio ke liana aku, oiai ma kekahi mea ulu hihi ma ka paia koniohana o ka hale ua iho aku la oia ilalo a huli hoi aku la i kona hale ina ke kula, oiai lie eiwa mile wale no ka mamao o kona liome mai -He manawa mahope mai ua haalele iho la o Hugo i kona mau hoa a lawe aku !a i ai na ua opio wahine la—ame kekahi niau mea pono ole, a ma ia ano i ike ai oia ua lele ka manu nnu kona wahi i hoonaaia ai Ia wa ua like oia me kekahi pupule. no ka inea, ua holo awiwi aku la oia no ka hale olalo a lele aku la ilona o ke pii kaukau me ka lele IHlii o na mea imua o kona alo, a kalahea ae la oia iuiua o kooa mau hoa e haawi no om kona kmo imua o na uhane ino ina he hiki iaia ke lawe ae i ke ola o ka opio wahme. A ikonaniau hoa e ku aku ana me ke pahaohao no kana mau ole o iin luinn! aku la kekahi o lakou. he mea pono e hookuu aku i na ilio ua iMnai aku la k . wahine. Ia wa i holo aku ai o hahai holoholona inaiiope o k» «pw I L hi . kanaka Hofro mai ka hale ako a kauoha aku la ī kekani o kona mau kanaka Xe e ka« aku i ka nōho maluna o kona wnhuie a e hoo!bn 8 mi iiio ae haawi aku hoi ia lakou i ka hamaka o ka opio ~ "• I" 1 " -.«*7 ° Ul .k. kona n. Im m kM> I • if»~!! h<wmiaoDODO aku i keia mau hana puapuahulu. Aka «k m uounoo aku la i ua e kanak» ana u« pau ae keii» e k «h«i ana kekahl pw o ma ke "'"u pu holo aku la hoi kekahi poe o Inkou n " " a o kekahi poe hoi ua hoi hou «kn I* no krt? o m Akn no kekahi m.»wa mahope mai ua

hoi mai la he wahi noonoo kanaka iloko o iakoo a liolo aka ia lakon, he nmi kumamakoln ka hnina, no kahi e kn ana ko lakou mau lio a hahai aku la mahope. Aia ka mahina ke pa kooane iho la maiuna o iakou* a ke hok> Uke la lakou mē ka awiwi. e hele ana hoi; ma alanui i hiki ika opio wahine ke hele aku a hiki i kona home. I a haia ae oaha ia lakou he mile, a i o!e eiua mile no paha, | halawai aku Uikou me kekahi kahahipa. a ninau aku ia lakon iaia | ina paha ua halawai me ia kekahi mea me na iiio hahai. a oiai na pihoihoi ke kuhohipa, nolaila. ua hiki pono ole iaia ke kamaiiio. eia nae ua ha'i mai oia mahope mai na ike oia i kekahi kaikamahine ame na ilio e ahai ana nia kona meheo. 4 Eia nae/ wahi hou ana, 'ua ike pu aku wau ia Hugo Biisekarila i kona maaio ana ae maiuna 0 kona lio wahine. a ua iohe aku hoi wau i ka eko aku o na huaoleio hailiiii mahope aku ona, a ? u hoi e hiki ole ai ke hoopaa >ho iioko o*u.* No ia mea ua nuku aku ia iakou i ke kahuhipa a haalele iho la iaia. Ia lakou i hoio atu ai, na halawai mai Ia kekahi mea nana i hookakala ae i ko iakou man lauoho, oiai ua ike aku la lakou i ka hoio paukiki ana mai o ka lio wahine, ua heie a pulu i ka hou. a hala aku la mahope o lakou, eia nae aole kona mea hoohoio. Ia wa i hui like ae ai lakou me ka maka'u nui a nee aku la imua, oiai no nae I iij;: he hookahi waie no mea o iakou i hele aku, ina ua huli hoi aku | oia me ka hauoli. Me keia lakou i holo like aku ai a hiki iko lakou i haiawai ana me na ilio. e hanuhanu ana kekahi, e oku ana kekahi a | e kiei ana hoi i ke awawa haiki e waiho ana mamua o lakou. | "Ua ku iho la keia huakai. me he mea la ua nalo aku ko lakou; ona waina. Ua kunana ibo la ka hapanui. a ekolu o lakou i hoo'jiau aku i ka hele ana, a o keia no hoi ka poe i ikaika loa ka ona ? ama ia ano ua kapaeia ae ka maka'u mai ia lakou aku. Ua hiki aku la keia poe ike ko-wa o kekahi mau pohaku nui eku ana. E poha jHino iho ana ka mahina me kona malamalama e hoahu wale ana i ua wahi la, a ike aku la lakou e waiho mai ana ke kino o ke kaikamahine mawaena o keia mau pohiiku, kahi hoi ona i haule make iho ai no ka maka'u anie ka luhi. Aka nae, aole oke kino make oke kaikamahine, aole hoi o ko Hugo kino make, e waiho kokoke ana ma kahi o ko ke kaikamaihine kino. ka mea nana i hookomo aku i ka lia maeele o ka inaka'u a hookuku ae i ko lakou mau lauoho, aka he kino o kekahi ilio nui. e ku ana maluna iho o Hugo, me kona e'paa ana iko Hugo puu. Ia lakou i ku aku ai a nana ika hana a ka ilio. a i kona mau maka huhu e a mai ana e like me ke ahi, ua lioohuli ae la lakou i ko lakou mau lio a holo aku la me ka maka'u nui e uwauwa ana hoi ia lakon e mama ana ika holo. Hookahi o lakou. pela i lia'iia ae ai, ua make iho la no ia po no kona pi-ha maka'u 1 kana mea i ike ai, a o na kanaka i koe iho ua nawaliwali ko laua inau noonoo a ohewahewa. no ke koena o ko laua mau la. M "O keia ilio la ka moolelo, e kuu keiki, o ka hiki ana mai o ka 'ilio nana i ho>noino ika inoa oka ohana a hiki i keia manawa. Ke kakau nei wau i keia, no ka mea ua oi aku ke koikoi o ka mea i ha'iia inamua o ka oiaio. Aole no hoi he hiki ke hoole ae o ka hapanui o ka oliana ua make mainoino lakou a iloko hoi o ka hoo-1 kalie koko, aine ke kupaianaha. Ke manaolana nei no nae wau ma! ka oluolu o ka Lunakanawai nana e hoomalu nei i na kanaka apau, e kau aku i ka lioopa'i maluna o ka niea i liewa a hiki i ke kuakolu ame ke kiiaha o na hannuna o ka poe e inAina aku ana i ka palapala Hemolele i kakauia. Ia Lunakanawai hookalii no, e kuu keiki, ke kauolia aku uei wau ia oe inakaala loa i kou hele aua ma ia kula i na hora pouliuli." ka o na uhane lapu e hele ae ai me kc lakou mana nui" [' k O keia mai a Hugo Basekavila i kana uiau keiki ia Kokeka ame Keoni. me ke kauoha aole laua e hoopuka i kekalii mea i ko laua kaikuahine ia Elikapeka."] I ka pau ana o ka Matimea heluhelu ana i keia moolelo, hapai ae la ia i kona mau makaainana mamua o kona lae-a nana aku la ia Kaloke Home. Pu-ha ae la o Home a hoolei aku Ia i kona poomoku kikalika iloko o ke kapuahi. "'Well," wahi a Home. '.'Pehea iho la. aole anei keia he mea hooulu noonoo? v wahi a Matimea. 1 <; He kohu kaao kena au i heluhelu mai nei." Unuhi koke ae la o Kauka Matimea i kekahi nupepa mai koua pakeke ae. "Ano,* e Mr. Home, e hoike aku ana wau i kekahi mea i ulu ae aole hoi i loilii loa ae nei. O keia ka nupepa Moo-ohana Kalana o l")evona o Mei 4 o keia innhina no. He moolelo pokole a oiaio ona mea i ikeia i ka wa i make ai o Sir Kale Basekavila. a he mea hoi i hanaia he mau la mamua o kona make ana. Hilinai akn la 0 Home imua he hoike hoi i kona ake e lohe. Hoihoi hou iho la.o Matimea i koua makaaniani ilalo a hoomaka aku la e heluhelu. "O ka make ana iho nei o Sir Kale Basekavila, oia no hoi ka mea i ha'iia ae he moho Lebefala no I)evona-waena ma keia kau koho e lioea mai aua, dia ka mea nana. i hookau iho i ke kaumaha mahiiia o ka aina. Iloko o ko Sir Kale Basekavila noho pokole ana iua Basekavila Hale o kona kulana kanaka makua a ioKoinaikai ka mea nana i hookomo aku i ke aloha ame ka manan kauiualia i ka poe apau i hui launa pu me ia. I keia mau la, he inea kamahao ka l iki ana i kekahi i hapalaia kona kulana e na hana ino o ka wa i liala i hanaia e kekahi o kona ohana, kiklioihoi ana inai i kona waiwai ame kona kulana ma ka aoao pono. O Sir Kale. e like me ka mea i ikeia, ma Aferika Henia kona hoowaiwai ana iaia ma ke kalepa. Ua oi aku hoi kona naauao mamua oka poe i huli waiwai a ike i ko lakou pilikia ana. I kona ike ana i kona waiwai ua huli hoi mai la _oia.no Enelani nei ine ia waiwai ona. He elua wale no ona makaliiki o ka noho ana ma Basekavila Hale, a eia ke minaminaia nei ka haule pu ana o na lioolala apa i lioolala ai ina o kona make ana aku la. Oiai aole i ko kona manao nui e pomaikai like ka poe apau e noho ana iloko o neia kalana iloko o kona waiwai, nolaila lie nui ka poe e kaumaha ana no kona hala ana aku !a. 0 kana mau kokna aloha i na hui manaWalea kuloko ua hoike mau ia ma na kolainu o keia nupepa.

*'"0 na niea e pili ana no ka make ana o Sir Kale aole i maopopo loa i keia manawa ma ka liuli e liuliia nei, eia nae ua umiiia aku na mea i wawa wale ia a i ulu wale ae ma ka noonoo ana o ke kanaka. Aole he oiaio na hanaia kekahi liana kai*ainia. a i ole fna kekahi ano e ae koe wale no kona make ana e like me ko ke kanaka ano man. He kanaka wahine ole o Sir Kale, a he hiki hoi ke olelo ae ma kekahi ano he man noonoo anoe kona. Iloko o ka imi o kona waiwai eia nae he haahaa ioa kona hele ana. a o kona | man kanwa ma Hale o Bareniore wale no me kana \ wahine; o ke kane oia no kona kiai pnka. a 6 ka wahine na ka! uialama hale. O K*a lana mau hoike ua hooiaio e na hoaloha lehu j /ehu. e hoike ana hoi. aole i maikai ko Bir Kale ola kino no kekahi \ inanawa, a oia mau hoike e kuhi like ana aia ka pilikia i ka puuwai. [ i ike-ia hoi ma o na hoike e kau ana ma koua helehelena, ka nui o ka i hanu, ame ka haupnupu. Va hoike ae o Kanka MaHmea. he hoa-| loha. a kauka hoi o ka mea i make, i ka hoike i kulike aku me ka mea i ikeia ae nei. **0 na hoike ua maopojK» loa. He mea maa ia Bir Kale Baseka vila mamua o kona hoi ana e moe % ka hele holoholo ana aku ma ke alaheie Wia o Basekavila Ilaie. O keia ka mea i hooiaioia e ka hoike a Bareroore. Ma ka la 4 o Mei ua hoike ae o Sir Kale i kona manao e hele aku no Ladana, a tta kauoha aku hoi ia Baremo» e hana i kona kaa. Ia ua hele aku oia ma ka holoholo i maa mau iaia. a he mea maa mau hoi iaia ke puhi \mbsi ana i kona wa e hele holoholo ai. Aole oia i huli hoi mat I ka hora ami kumamalua, na loaa aku la ia Baremoa e hamama ana no ka puka. komo aku la ka haohao iloko ona. ho a ae la i ke kukui helepo. a hnli aku la iaia. Ile )a koekoe keia a e waiho mtiakaka anajaa meheu o ko Bir Kale hele ana. Ma ka hapalua o keia alahele aia he puka p» e hamama ana hoi i ke kula. Ma na mea i ikeia malaila ua hiki ke hoomao» popo iho ua ku iho o Bir Kale malaila no kekahi manawa. Mailaila aka i hoomau hou likn ai I ka hele ana a ma ke poo owaho loa o ua alahele la i loaa aku ai o Sir Kale e waiho aaa. Hookahi mea i koe aole he hiki ke hoomaopopoia ke kumu. oia ka hoike a Baremoa e olelo ana ua loliloli na ano o na mehen wawae o kona haku mai ka wa oaa i haalele aku ai i ka pulea a ma kaaa hoomaopopoiho me he mea la mai uel aku ua hele aku ko»a haku maluna o kona mau manamana wawae. I ka wa a Sir Kale i hele aku ai ma ke kula> aia o Mafe v he kanaka kalewa 11% ma kahi aole \ loihi loa aku mai kela wahi aka f eia aae mt B*e* ia oia ka

ena waioa ino loa i ikeia. Ua ha'i ae oia ua !obo oia i kekahi I«** uwe eia aae ua maopopo ole iaia kahi o ka le*> uwe i pa e mat ai. Aole he wahi pala|>u i ikeia nialunu o ko Bir Kale kino muk<\ eia nae ua nui ke pahaohao o aa kauka a o Kanka Matituea hoi na aneane oia e kolio aole ia o ke kiuo mako o koua h«i!oha, a ua hoakakaia ae o na hi>ailoua oialuna o koua kiuo make oia na umi i hoea mai mamuH o kekahi mai iioko oka opu ame ka ai ole. l*a hooiaio ia keia mau hoiiilona e na kauka nana i kaha i kona kino mak6« a na ike pu ia no hoi ma ia kaliaia ana ua loihi na nmkahiki o ke kau ana o keia haawina maiuna oua. a ma keia ike i hooholo iho ai na koronero ika olelo hooholo i kulike ai me keia ike. Ua jh>uo loa ka loaa ana o keia olelo hooholo. no ka īnea he mea maikai i na hooilina 0 Bir Kaie ke noho ma Basekavila a hoomau akn i na hana maikai 1 hapapu iho nei. Ina aole i pnka mai keia oielo hooholo ina paha he mea paakiki loa ka loaa ana o ka inea e noho aku iuti ia wahi. Ua ha'iia ae o ke koko ponoi a hooilina hoi oia no o Mr. Hanaie Basekavila? ina ela no oia ke ola nei, o keia no hoi ke keiki a ke kaikaina o Sir Kale. O ka wa hope i loheia ai no ka opio aia oia ma Amerika. a ke huUia nei oia no ka ha k i ana aku iaia i keia pomaikai e uniho nei nona/' (Aoie i pau.)