Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 52, 25 December 1903 — HAWAII ame KONA LAHUI. [ARTICLE]

HAWAI^ KOWA

MAIIELE I. MOKI'NA I. KA ArXA AX.V MA HAWAII XEI. 1. Ona mokupuui oko Hawaii nei Paeaina, h'e umi mau n-oku ame kumamalua, eia no ma ka moana Paki]>ika nei. ma ka !acitu akau degere 04. a hiki aku i ka -l' tlei:eiv 17, ma ka loniiu komohana 154 de£ere 54. lle uiea kaliaha loa no ka manao i ka lohe ana mai i na olelo i ka ]hh» knhiko, no ke kumu o ka aina ma Mawaii mi, he k .'- ko lakou manao, aole he like ]»u, Ma ka mookuauhau o Puanue i ohloia mai ai. Ta luumm maoli 1 ia mai na kukulu o ka honua ame na kukulu o ka lani. ; i Kumukanikekaa i hqnau mai, a o kana kane o Paiaalaui m» ia. ak . na eleloia mai e kekahi. na Kamaieli i hanau mai ka moie o k i honua. a o Kuinnhonua kana kane. 2. Ma ka uiookuauhau o Wakea, ua oleloia inai. na PajK> i hannu niai keia paemoku. a o Wakea kana kane, a o kekahi | < . i oole lakou i keia, a olelo mai lakou i mai la, ua lutiia maolī ; .keia paeaina e ko Wakea umu lima. Ma ka mookuauhau o Kumulipo, ua oleloia mai. aole i : nau maoli ia ka aina, aole hoi i hana lima ia, aka. ua ulu w mai no ia; ke ike nei kakon i ke kuhihewa. ame ka lapuwale «> k» i mau īuanao o na mookunuhau, no ia* moa, e imi kakou i ka mauai» o k:\ poe noonoo. penei ka manao o lakou. 4. Aole paha aina inaanei ika wa kahiko loa. he m«»ana wa!" no, mauao lakou ua lioea niai na aina inailoko mai «> ka ':ui»ana. a o na ahi pele ka mea i hoea inai ai, eia ka nua>i luan;,,. a iak-m pela. na ikeia keka«hi mau i hoea mai, a ua Hke ke- an«» n a mau aina me Hawaii nei, eia ka mea akaka Uui, he aiua txw ; no keia poe nioku, a pela no lioi na moku apau ma keia . uioaiw. O na p<>haku apau, he ]H)haku i hoohehee wale ia no, a«»[ ( i ii.v na poliakn me ko nar aina puni ole, no na pele wale no k«»ou«-i 1» i!:u, i neia wa. ua pio ka nui o na pele, aka, i ka 'wa'kal.iko. • pele no ma Maui, ame Oahu, ame Kauai, a tna keia' paeiu<»kt: nolaila, ua manao wale ia, ua hoea mai keia ]meaiua maialo mai. aole uae i ike ]H)no ia, malama he aina no maanei mai kinoiu ma\ O IvE KUMU MUA O KO lIAWAII XEI KANAKA. Ua oielo ia nu!i ma ko Ilawaii nei mau mookuauhau ku]un na kanaka mua o Hawaii nei; no lakou mai ko Hawaii iu i iahuikauaka apau. Ma ka mookuauhau o Kumulipo i ha'i ia mai ai. he waliine k.' kanaka mua loa, o Lailai kona inoa, ua oleloia mau he..po-*\ale kona inau ku]>uua; a mau makua, a iaia hanau kanaka niai, o-Keahi-wahihiiii ka inoa o ke kane a ua la, aole nae i lia'i ia mai k.i inoa o kona niau niakua, ua oleloia,mai ka lani mai o.Kealiiwahi lani ka inoa o ke kane a ua Lailai la, i nana mai oia u ike i ka « i liine maikai o Lailai e nolio ana i Lolowaia, a hu ae la ke aloha i! » ko ona iaia, a iho mai oia a ike aku oia ia Lailai, « hauau iuai ka laua keiki, oia kekahi kupuna o keia lahuikanaka. . A mahope mai o Lailai ma, ua haiia ma ka mookuauhau o <«!"!.». he kane ia kanaka mua loa, o Kaliiko kona inoa, aole maopo|»i» 1< a na mea i oleloia mai no kona makua ame kona poe kupuna. o Kupu lanakehau ka iuoa oka Kahikowaliine, na laua mai o Lihauuia .im»* AVakea, »lie wahine ka Wakea, o Hauinea kona inoa, o Papa u». i i. ua olelo ia mai no ua Haumea la, he ]>ali kona niau kupuna a inuu makua, iaia maopopo mai ke kanaka aua. O keia poe wale no ke kuiuu mua o Hawaii lahui aj>au, n»»le uae maopopo lea ko lakou wahi i lianau ai, ua hanauia mai lakou. in i Hawaii nei paha, nva kekahi aina epaha; ua oleloia n\a\ ko\s\k»u t lii i noho ai, aia-iua Loiowaia o Līiilai ame Kealiiwahilani. o Kahi ko me Knpulanakehan, o Kamawaehialani ko laua wahi i n.>lin ai, o Loloimehani kalii i noho ai o Wakea me Papa, aole nae he walii «> Hawaii nei i kapaia ma keia mau inoa. MOKUXA.II." X0 XA HAXAUXA MAI O WAKEA MAĪ. 1. Mai ia Wakea mai a liiki mai iko Haumea make ana, eono ia mau hanauna kauaka. aia ma Ololoumelani ka e noho ai keia ma » liananna, a maho]>e mai o keia hanauna eono, 11) ia han.iuua a ua manao wale ia o kekahi poe o keia mau liananna ka i hek mai a nolio ma Ilawaii uei, no ka inea, oka iwakalua ]>aa okeia h;n< uia o Kapawa kona inoa, oia ka i haiia niai, ma Kukaniloko. no \\ata* lua. Oaliu kona walii i hanau ai. 2. A mai-ia Kapawa iyai a hiki mai i keia wa, ua ike a U' ihaaau ana o kanaka ina Ilawaii nei; ua manaoia ua heie lak« <u »- «i ka x*aeaina mai, e kokoke ana ma keia paemoku. no ka uu'a, ; *a •>an miia i ko Hawaii nei ]Hie kahiko ka iuoa o Kahiki, a ua paa •• hiki maloko o na mele, ame na pule, ame na kaao, o ka poe ka > o Hawaii nei. Eia na wahi inoa.o na aina i paa nia na mele. 1 K;i hikihonuakele, o Nuuhiwa, o na aina ma na Upolu <» puaiku. o Kuaihehuii, na aina ma na puie, o Uliuli, o Melei: w. Polappla, o Haehae, o Maokuululu, ame Hanakalauai, aia la ka p.ieaina i ikeia keia mau inoa aina e maopopo lea ai keia, ! a akaka kahi i uoho ai na kupuna o keia lahui v a e ike hoi iko 1 i wahi e holo inai ai a liiki mai i keia paemoku. Aia paha iva ka paeaina o Kahiki keia mau inoa r a ma ia mau aina paha lak- u i noho mua ai, a mahope mai ina Hawaii nei, a no ko lakou alol t p> ha ia Kahiki. ame Hawaii, ka]Ki lakou i kau wahi o Maui, o hahikinui, a kapaia keia paea4na o Ha\taii, ina i ole ia o Hawaii jwh;t k? kanaka mua ai, o Maui jmha, o Oahu paha, o Kauai paha. i nmke lakou kapaia paha ka aina ma ko lakou mau inoa. 4 O KO PILI HOLO ANA MAL 3. Ua oleloia o Paao laua me Makuakaumana ame kekahi poe pu me laua. ka i holo mai mai Kahiki mai ma ka wa kahiko. a noho 1 o Paao ma Koluila, i Hawaii, aka, hoi no o Makuakāumana i 1 hiki, ua hikl mai o Paao ma Kohala, i ke kau ia Ix>nokawai ko Ha* 1 wui» alii, mahope miii o Kapawa, o ka umikumamaono ia ola hana* ] una alii. Ikawa i noho ai o Paao ma Kohahi, lilo ko llawaii nei mau alii i ka hana hewa, alaila, kii o Paao i.alii ma Kahiki. o Pili ka inoa o ua alii la i holo pu mai me Paao, a hoonoho ia oia ma ko Hawaii nei papa alii. Ma ka waa no ka holo ana mai o Pili 11154 * Hawaii nei, aole nae maopopo ke ano o ka waa, aka, o kona oia ka i ikeia o Kanaloanui ia, a hiki mai o Pili ma i keia ]wi»'aina. hoi aku o Paao, ame Makuakaumana T ame ka poe eae, ao ka naua aku i ka hoku oia ko lakou panana i holomaiaia hiki i Hawai» nei. Ua oleloia, i ko Pili holo ana inai t hele pu mal.na i'a elaa me iu. ka | Opelu kekahi, a o ke Aku kekahi, ma ka wa e makani ai ka moana. J haluku mai la ke Aku, hoolili mai Ia ka Opelu, maiie iho la ka «*« kani a pohu loa ka moana. Pela o Pili ma i holo mai ai a p»*' raa Hawaii nei. nolaila T ke kapu oke Aku ame ka Opelu I kaHa kahiko. - (Aole I pwu) ,