Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 1, 1 January 1904 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Mahalo ia Peresidena Rusevela.

 

MAKEMAKE NUI NA SAMOA E KOKUA AKU KA PERESIDENA

 

MAKEMAKE KE KIAAINA TUIMANUA E HOOUNALA AKU I KA KUMUA’O NA LAKOU.

 

            Ma ka nupepa Washington Star, kekahi o na wahaolelo o Amerika i hoopukaia ae ai kekahi mau hoike hoolana manao mai ko Samoa poe mai a o kela kekahi o lakou.

            Mai ke Kokua Kakauolelo Darling o ke Kahua Hoolulu Mokukaua i loaa aku ai i ka Peresidena Rusawela o Amerika kekahi hoike mai ia Mr. Underwood aku ka mea iaia ka mana o ke kahua hoolulu mokukaua Amerika o Samoa, i ka mahalo piha mai a tuimanua aku ke Kiaaina o ka Apana o Manuua—he haawi mahalo i ka Peresidena Rusawela no na maikai apau i panalia aku e ke Aupuni Amerika no ka lahui Samoa.

            Ua olelo ae ua Kiaaina nei i ka noho mau o ka lahuikanaka Samoa iloko o ka pouli ame ke hookahe koko mamua a i keia manawa ua puka mai ka malamalama a noho iho la ka lahuikanaka iloko o ka maluhia ame na pomaikai he nui i loaa i ka lahuikanaka.  Aia he pakele a he malu o ka noho ana malalo o ka malu o ka hae Amerika.

            He nui na ano ina i kau mai maluana o ka lahuikanaka iloko o ke au pegana me ka maopopo ole i ka nui o ia inau ino, no ka mea, aole he mau hoomaauao i loaa e like me kela o Amerika.

            Ua hoike aku ua Kiaaina nei i ka nui o na makaainana opiopio e noho nei ina Manua, he apana ma ka aoao hikina o Samoa, aia mawaena o 400 me 500 kamalii i ike ole i na loina o ka nohona malamalama ana.  Ua makemake nui ia na a’o maikai a malamalama i keia mau keiki a no ia kumu i makemake loa ia ai o Amerika e kokua mai i mau kumu hoonaauao ame na hoomakaukau n ka halekula ame na lako kula apau.

            Ma keia noi a ke Kiaaina no ka hoo@na mai i kumukula no ke a’o ana i na keiki ua like loa a lokahi ka manao o Mr. Underwood maluna o ia manao, aka no ke aku ana e loaa mai na kokua no ka halekula, ua hoolai aku keia lunanui o ke kahua hoolulu mokukaua ali@ ka hoohana koke ia mai o na pono kula a hiki i ka manawa a ua Kiaaina nei e hoopuka ai i ka manao akea no ke kukulu ana ike kula aole no kekahi hapa wale no aka no ka lehulehu, ame ke kekauinoa pu mai o na alii o ua apana nei i kekahi palapala kuai hoolilo e hoolilo ana i ka mokupuni ia Amerika Huipuia.  I ka manawa i hanaia ai keia mau mea alaila e hooaiai koke aku no ua lunanui nei e hoolakoia mai keia mau noi.

            Ua olelo ae ua kanaka nei i ka maikai maole o ke kulana o keia mau Samoa o keia apana o Manua.

 

Aha Hoohauoli a na Manawa

 

PIHAKU’I I KO HONOLULU POE.

 

            Ma na hana apau o ka hoohauoli i malamalama ae ma ke Kahua Hoolulu Mokukaua o Honolulu malalo o ke kauoha a ka Akimarala R. D. Evans i akoakoa ae ai ka poe apau i konoia.  Maluna o na mokukaua Kentucky ame Wisconsin ka malamaia ana o keia hoolauna oiai aia na mokukaua iloko o ke Kahua Hoolulu..

            O na hoohiwahiwa i hanaia ae ma na wahi kupoono maluna o na mokukaua, a huila me na ano ohaoha o na alii o na moku ame ka maikai maoli o na hookipa ana ame na mea no apau i hoo@nala no ka poe o ke kulanakauhale i konoia ua maikai maoli e nele ole ai ka lilo o ia mau hana i mau hoomanao maikai na ka poe i akoakoa ae malaila.

            O na kukuluwila aia ma na wahi apau o na moku,--maluna o na kia na laina kuku—ma na oneki a ua piha malamalama maoli no, a i ka manawa e hoea aku ai kekahi malaila a o ka poe o na hooho mahalo i ka nui nani, a i ka nana ana i na hiohio o na moku mai kahi mamao aku me he la aia he mau opuu daimana nunui e okuku ana ilioko oka po me ka nani nui.

            Mai ka hora ewalu ka hoomaka ana o na hana a i ka hiki ana i ka pili o ke aumoe ua hookuuia ae la ka poe i konoia a ua hoi aku lakou me ka hauole piha maopopo.  Ua ni ka mahalaia o na alii o na mokukkaua i holo aku la mamuli o na hookipa maikai ana i ko Honolulu nei poe iluna o ko lakou wai.

            I ka manawa e kipa aku ai kekahi aia ka poe hookipa o na moku ma ka ipuka o ke Kahua Hoolulu, a hakalia a komo iloko o kko lakou lima ua lawe koke ia aku la iluna o kekahi o na mokukaua, iwaena o ka malamalama nani o na kukuluwila a iwaena o na l@u-nahele.

            Ma kekahi wahi i hoomakaukauia malaila ka poe i konoia mailaila pu no hoi ka Akimarala Evans e ku laina ana me kona mau hoa aukai a mamua o ka ike ana i ke kanaka nui o ka hioana Pakipika e hoolauna mua ia ana  na alii e iho, a iaia no hoi a mai iaia aku i na hoa e iho.

            O na hana puhi ohe o na mokukaua ua nui like aela laua ma ka hookani like ana malalo o ke alakai ana a kka mea hookahi a i ka manawa e uieie iho ai aole e nele ka ikeia aka o na @lede ame na keonimana i ka hooponinui ana ia laua ma ka aha hulahula a ua hauoli piha na mea apau.

            Ma ka hoomakaukau ana no na hoowehiwehi o na hana o keia po ua la@lime like na mokukaua apau—o kekahi he mau hae a o kekahi he mau pu liilii a pela aku, na lakou i panai mai, a o  ka uwila no ka hoomalamalama ana i ke Kahua Hoolulu a iluna no hi o na moku na na Mokukaua Kentucky ame Wisconisn ka hoolawa ana.

 

Haalele na Mokukaua ia Honolulu.

 

I KA POALUA NEI KA HOLO ANA, MAHOPE IHO O KA HAUOLI NUI ANA.

 

            Mahope iho o ke ku ana mai o ke aumokukaua amerika o ka Moana Pakipika malalo o ka mana alakai o ka Akimarala Evans, mai ka la 16 o ka mahina i hala, a hala kekahi mau la o ka hauoli ana me ko Honolulu nei poe, ua haalele iho la ua poe mokukaua nei ia Honolulu a i ka Poalua ka holo ana, i ka la 29.

            I ka auwina la o ka Poakahi iho i haalele mua mai ai na mokukaua maoli Kentucky ame Wisconsin i ka uwapo o ke Kahua Hoolulu Mokukaua o HOnolulu a mo-ku aku la laua iwaho o ka nuku, no ka holo like ana me ka nui moku i ka Poalua ae.

            A ma na wahi o na mokukaua i moku aku la iwaho o ka nuku ua pili mai la na mokumanawa New Orleans ame Cincinnati a pela no hoi ka mokumanawa Raleigh no ka hoopihaa lanahu ana no lakou pakahi iho.

            Mamua o ka holo ana o na moku i ka la i hoikeia ae nei ua hookani aku ka bana o ka Teritore no ka manawa hope loa o na hoohiwahiwa e panai ai n lakou mamua o ka holo loa ana oiai aia lakou apau iwaho i ke kakahiaka o ka Poalua a mamua hoi o ka hora eiwa ka manawa i hoikeia no ka holo ana.

            Ua manaoia i ka haalele ana iho o na mokukaua ma ka hora eiwa o ua kakahiaka nei e holo like aku ana lakou ma ka auna hookahi a haia na la elua i ka moana, alaila e mahele lua ai ke kulana holo o na moku a holo ma na wahi i makemakeia ai lokau e hiki.

            Mamua o ka holo ana ua haawi @@@ la ka Akimarala Evans i ka hoailona no ka holo o na moku a ia manawa i pulelo aku ai ua mau nene-aukai nei o ka moana Pakipika.

            I ka Poakahi iho ua nui maoil ka hana o na waapa mokuahi i ka hoohikihiki i na ukana no na mokukaua e mo-ku ana iwaho o ka muku ame ka lawe ana i na makaikai ame na hoaloha no ka hui hope ana mamua o ka mahele ana aku.

            I ka Poakahi no i hoi aku ai ka Akimarala Evans iluna o kona moku Kentucky,oiaia i ka Hotele Young oia i noho ai ame kona mau ukali i kolakou manawa i hono ai i Honolulu nei.

 

Ke Karisimaka ma na Alanui.

 

            O ka manaina o na alanui o Honolulu e like me ke alanui Papu, Hotele ame Nuuanu i ke ahiahi o ka Poaono i hala iho la oia kekahi o na nanaina maikai loa e nele ole ai ka waiwai i kekahii mea kahakii a penakii no kana hana no ka nani maoli o na hoikeike o na pukaaniani o na halekuai i hoowehiwehiia me na kii ame na mea like o ka La Kalikimaka ame ka piha ku’i maopopo i na keonimana ame na lede ame na kamalii e hele hi-o ana.

            He nanaina no keia i ike mau ia he hookahi manawa i kela ame keia inakahiki, a iloko no nae o keia manawa, a pela no i loaa ai keia ano nani i keia, a o ka malamalama o na kukui oia keakhi mea nana i ume mai i ka nui kanaka e oloi’o e like iho la me na nanaina i ikeia i ka Poaono i hala.

            O na oiwi Hawaii, mai na kane a na wahine, o na wahine no nae ka hapanui aole i nele ko lakou ikeia ma na alanui i wehi na papale me na lei, a i ko lakou a-i na lei o ke kuahiwi a he nani hoi kau ke nana kau, a o na haole no hoi kekahi hui pu ia mai me na manawa o na mokukaua i holo aku nei, eia nae, aole i ha’o na Kepani ame na Pake ame na lahui e ae a ua piha kanaka maoli no na alanui o Honolulu, a aole i emi mai a hiki wale i ke aumoe loa ana, oia ka manawa i ikeia aku ai ka emi mai.

 

Na Koho no na Hana Aupuni.

 

            I ka Poaha o ka pule i hala i weheia ae ai na koho no na hana hale i hoikeia malalo ihonei ina ke Keena o na Hana Hou:

            No ka Halekula  o Keoneula Hou ma Waialee---

F. W. Knight ....................$ 8,992

McDonald & Langton............. 10,183

H. F. Bertlemann.......................10,494

J. H. Craig.................................10,689

J. F. Bowler el ai.......................12,@48

            Ma ka noonoo ana ua lilo ae la ka hana ia H. F. bertlemann.

            No ka Hale noho Kaoneula Hou ma Waialee---

 

H. F. Bertlemann................$ 6,968

McDonald & Langton......... 7,700

J. A. Aheong........................7,874

            No ka palainapuna hana puna o ka uwapo o Waimea, Kauai—

Cotton Bros. & Co.................$ 4,250

Lord & Belser.........................5,165

L. M. Whitehouse..................5,430

 

Puikaika Ke Kulana o ia mau Manawa.

 

            I ka Lapule nei ua hele aku la kekahi mau manawa o na mokukaua i ku iho nei imua o ka Makai Kaulio Bortfelt a hooikaika no ka makemake ekuai lilo aku i kekahi uwali no ewalu dala.  I keia manawa o ke kuai aole o Mr. Bortfelt  ma kona aaku ma ka oihana, aka aia ma kona lole maa mau.

            Ma ka manawa o ke kuai ua nui na ninau a ka makai kauilo i ka awa iaia ka uwati, oiai kekahi manawa e hoopohala ana i ke kuai mawaena o ka mea muai aku ame ka mea kuai mai, a aia me ka uwati he dala Kalakaua.

            Oiai ka Makai Palenapa e ku ana i kana huina ua kahea aku ia o Mr. Bortfelt a emoole ku ana ka makai ma kahi o ka hana a ola no hoi ka manawa a na manuwa i hoea aku aii e holo.

            Eia nae aole i hiki ke hele no ka mea, ua kaa mai la  laua iloko o ka umii a ka makai, eia nae ua makemake na mauwa e hakaka me Mr. Bortfelt.  I ka hiki ana aku i Kuapapanaui akahi no a maopopo he mau kanaka ka i noho lika o ka aina a kaa mawaho o ka manawa i haawiia no ka holoholo ana.

           

Hui Houna Luna-Kiai o Oahu.

 

O NA HOOLILO KE KUMUHANA NUI O KA NOONOO ANA.

           

PAU PU KO NA AHA HOOKOLOKOLO MAU LILO I KA NOONOOIA AME NA PAAHANA.

 

            Ma ka auwina la o ka Poalua nei i malama ae ai ka Papa, Lunakiai o ke Kalana o Oahu ika lakou halawai ma ke Keena maluna o ka hale elua o Kakela ame Kuku ma k kihi o na alanui Betela ame Moi a o ke kumuhana nui  ola no ka noonoo ana i na lilo o kaa hoohana ana i na oihana ma o na paahana la.

            ma ka waihola ana aku o na papa hooilo o na keena hana, ua ikeia ua nui hewahewa na olilo ke hana aku a hookahi e elua paha i oi ino loa a ua manaoia e kaomi mai ana ka Paua Lunakiai e like me ka lakou i ike ai he hono.

            Ua hiki aku ka Luna Auhau ame Ohi C. P. Iaukea no ka hoike ana i kana keena, a wahi ana ua makemake nui oia e kaomi mai i na lilo o konakeena no 25 pa-keneta ma ka lawelawe maoli ana i na hana pili kupono loa @@ ka lawelawe aku na lilo maoli, eia nae, aole i waihola aku na lilo maoli o ka lawelawe ana.

            Aole i hiki aku na Lunakanawai o ka Aha Kaapunni Ekahi aka’o na hoike ka i hiki aku a e hoike ana i ka nui o na lilo o ka malma ana i na aha ame ko na kakauolelo ame na mea like.  Ua kakoo mai lakou i ka ukuhana o na kakau-pokole ekou no $200 o ka mea hookahi no ka mahina ua like hoi me ieono haneri dala i ka mahina hookahi.

            Ua aeia aku he $100 ka uku o ka kakauolelo no ka mahina.  He $85 ka uku o na makai o ka aha i keia manawa i aka ua hooalaila mai e loaa ia lakou i $100 no ka mahina no ka mea hookahi.  A no na Klure ame hana e ae o ka aha ua hooalai mai na Lunakanawai e loaa aku  ia lakou i $2,00 o ka mahina.

            A mawaho ae o keia mau hooaiaia ana aia na uku o na maheleolelo ame na hoolilo e ae e hiki aku ai ka huina nui o na mea apau ke houluuloia ii ke $40,000 o ka makahiki.

            Ma ka aoao o ka Puuku S. E. Damon ua makemake oia e loaa iaia i elua kakauolelo, hookahi o kaua i malama huke a o kekahi i kakauolelo laikini.  No ka malama- buke e loaa iaia i $175 no ka mahina a i kekahi iho i $150.

            no ke Keena o ke Kakauolelo ame Kakau Kope o ke Lana ua hooaialia mai e loaa iaia i mau paahana—hookahi i kakauolelo nui nona ka uku o $150 o ka mahina, i kakau-pokole ame kakauolelo no $125 no ka mahina a i kakauolelo hou no $50 o ka mahina a i olelo no $40 no ka mahina.

            Ua hooaini ae ka Lolo Kalana e loaa ona hope nona no ka uku $200 o ka mahina i kakau-pokole kanawai ame kokua no $150 no ka mahina ai elele no $50 o ka mahina.

            No ka Oihana Makaii ua hooolalia mai o loaa aku no la keena ka huina nui $15,000 no na lilo apau, mai ka uku o na makai ku-huina, kaulio, makaikia, ka malama ana i na paahao ame na hooholona.

            Ma ka hooaiai ana a ke Keena Hana o na Mea Ino ua makemakeia i $3,300 no ka mahina hookahi pau pu na paipu hooholo me ino.

 

Ku Ka Wawae i ka Pu i ka Wa Ona.

 

            Ma ka hoopaapaa i ulu ae mawaena o Mauna, he oiwi Hawaii ame Johna Edwards he pili nona, oiai e ona ana, ua loaa ae la ka hua o ka ona ana oia ke ki ana o Edwards me ka pu i kona pili ia Mauna a ku ma ka u-ha akau.

            A no ka eha i loaa aku ia Mr, Mauna ua hoiholia ku ola i ka Haukupila Moiwahine no ka lapaau ana a o mr. Edwards oi ua noho aku la oia iloko o kekahil luma paahao o Kuapapanui.

            Aia kahi noho o keia Mauna mauka o Niolopa, Nuuanu, mahope iki aku o kahi hana uinihapa.  I kela la ua inu nui keia mau  kanaka i ka lama a ua ona maoli, a i ka auwina la ia noho lealea ana o laua.

            A ma ka hoopiipii olelo ana o @@ ano olelo maikai ole, e nele ole ai ka hoopilia ae o ka inaina, a me la ano laua i kukalolelo ai a hiki wale i ka manawa i hoolei puupuu ai na u’i.

            ma ka hoike a Mr. Edwards na Mr. Mauna ka hoohana mua a nana no i palku mua aku iaia me na puupuu.  Ma ka manawa o ka hakoko ua kau mai la o Edwardds i ka pu-panapana imua o Mauna me ka manao e hoomakaukau wale no i kona hoa palo, aka i ka manawa i kau pololei ai ka p2 imua o Mauna oia no ka manawa a Edwards ipana mai ai i ka lawe o ka pu a o ke kiko aku ia no hoi ia e  ke kiko akani ana ka pu a lele pololei ka poka a ku mauna ae o ke kuli o ka wawae akua mauna, a holo ka poka ma kahi i’o nui o ka wawae.

            A no ke kanaka i kiia i ka pu ua pau loa ae la kona manaolana no ka hakaka hou ana.  Iloko o ka manawa kupono ua hoikeia aku la keia poino i ka oihana makai ame ka makemake e pii aku ke kaa o ka halewai a aole nohoi i @,iho ua hiki aku ia ua kaa nei.

            O ka poe e noho ana ilaila ua hoike aku la lahkou i keia nuhou hoohikilele manao ia Kalakieia, a i ka hiki ana aku o Kalakiela ua noho ihola o Mr. Edwards malalo o kana hoomalu ana ma ke ano he paahao nana a hiki i ka manawa o ke kaa aupuni i hoea aku ai.