Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 5, 29 January 1904 — HAWAII ame KONA LAHUI. [ARTICLE]

HAWAII ame KONA LAHUI.

Eiu kekahi mea i h«>akak;i ia mai u.a ka Palapala Heīnok-U. 110 k;i naUiwale ai:u o ko na ialini ana i:i li4i*»viu k»> Aku?i oiaio. |rt'n**L "1 ka wa i ifc* ai lakmi ī k** Akna, a?>ie hīkou i bc<maut akn i;ii;i i Ak«a. aeie hoi i aioha akīi. aka. na !apawa!c lak«JU. iko iakou iiuīiui'i ana. a ua Loopouli ia ku lakou naau iiiwvawa. I ko lakun lkiokamani aua. iiio lakoa i jn>e uaaupo. a akn lakon i ka ninii o ke Akua make oie i kii e iike me ke kanaka make. ame na, mauH. ame «a hoioholona wawae eha. auie na niea kolo. Nolaiia hoi, knu iho hi ke Akua ia lakon ma na kuko hewa o ko iakon mau i panmaeie» a hoomainoiao i ko lakon man kino Iho. ia iakon. liaak'le aku ia lakou i ke Akua oiaio. no ka mea apaapaa, a hoo uiaiui aku Ui lakou. it malania hoi i ka mea i hana ia. aoie i ka mea nana i hana. oia ka mea iioomaikai man lon ia. Amene.' l a akaka ma keia man j>auku, no ka makemake o kanaka i ka hewa. a ik> ka makemake ole iU lehova, ame kana maa i hookun iii: mal ai na kanaka e poho ioa iloko oka ponli. 2vohiiia no i poho aij k » Uawaii nei. Ina i helu ia na kanaka o na hanauna apau mai| Wakt?a mai. ehia tausani lakou? He lehulehu loa; aka. pau lakou; ika make iloko oka hewa ana poho ilalo. Auwe ka lehulehu o j>oe i jK>ho! E aho nae ko iakou hope iko kakou, ke hoowahawaha ■ kakou i ka malamalama i hoolaha ia mai. \

* MOKUKA IX. KA LAPAAU ANA I KA POE MA l. I ka wa kahiko, he nui no ka poe i kapaia he i>oe kahuna lapaau.i aua kulike ka hana ana a kekahi poe, a kulike ole kekahi. Aole; he ano like loa ka oihana lapaau a na kahuna apan. ua kne no| kekahi i kekahi. O kekahi kahnna, he kalmna haha paaoao. oia ka: jtna'i i maa mai ka wa kamalii mai a hiki i ka wa nui, a ina e kii iaj jkeia kahuna i maa i feda hana. alaila ola no. A pela no hoi kb| kahuua haha ma'i maoli, he nui wale aku no. A oka oihaiia a ke| kaliuua kuii i ike pu i ka lapaau ana i ka ma'i. oia kekahi mea e j ola ai ka ma'i i kekahi wa. | I ka wa e haha ai ke kahuna/ ka ma'i. ajke oia i ke auo o kela; nmi, ina he ma'i ola paha, a i oM ia he ola ole paha, kanalua kona| manho, nolaila, hana ia he wahi oihana e ae. j Penei ke ano o ka hana ana, he puu iliili a uhi ia keia puu iliili| iine ka wehi maluna, me ka olelo ana, a mahele ia keia puu i elua | mahele me ka olelo ana, "eia ka-pnn oka jna ? i, a eiii no ko'u puu ko }ke kahuna, a ina ioi ko'u puu ko ke kahuna, a mau ko ka mea ma'i. {alnihi haiia au, a ina e oi ko ka mea ma'i a mau ko ke kahuna. aolo !e oia ia'u." A pau ia, pule iho a pau no lioi, ua ko ma ka aoao o |ke kahuna, alaila, hana ke kahuna, a i ole o ka haalele no ia. A , pau ia. ina ua ike ke kahuna lie nui ka waiwai o ka inea mai, olelo) iho la ia he kumupaa ko ia nei inai he aumakua, a ninau aku i ka i>oe j nana ka ma ? i, * ; aole o oukou akua moo, a i ole ia, mano palm? v ae! mai la ka mea ina'i, ae, he akua ko'u he mano, ua niake ia nei i'aia. alaila hoomaka ka liana ana e lapaau ua kahuna nei. Eia ka liana 'aiia, c ke kaumaha ana i na akfia aumakua i oluolu mai ka mea ma'i. .Peuei ka.hana, ina he niauo ke akua. kena aku la i puaa hiwa, i-moa hiwa, i mal(& puakai. ame kekahi mau mea e ae, a o keia mau mea 'apeiii, pau lakou i ke kiola ia iloko o ke kai i oluolu mai ke akua, nole nae he olnolu mai. A ina aole»i ola i keia hana ana, waiho ia, ua pau ko"ka anmakua a nana hou ke kahuna, aole pono i ka aumakua i ola i ka inea ma'i. Ca pau ka mauuu i ka oia nei i ka anaana ia, e aho e kuni i make ka mea nana i anaana, ae, a kena aku ke kaliuna i pnaa kumulan okoa no ka puaa o ka ma'i, a okoa no ko'u ka ke kahuua, a imiia keia inan mea apau a ke kahuna i mai ai, a makaukau ae keia man mea. alaila, waiho a liiki i na ku, kukalii, kulua, kupau, o'na po ia e kuni ai, kuni ilib la ua po nei, a pau a noho iho la, a make ae ln kekahi mea kyoke ma kahi o ua ma'i nei, o ke kuhi aku la no ia ka! e pakele hoi na make ia la i ka hui o mea i kuni ia iho nei, i make no kii ia ia la o mea, a lilo loa iā kanaka i pookoi. Ma ia hana ana, aole ola o k,a ma'i make no, a pau ka waiwai ia ia la, aka, ina ka poe kahuna lapaau jpiaoli, he ola no ka ma'i i kekahi wa. Pela no ka lapaan ana i ka poe īua'i ma ka wa kahiko, aole nae pela wale no; aka, : kekahi inauawa, okoa ka liana i lianaia e ola ka ma'i. Penei, i ka hoomaka ana o ke kahnna e lapaau i kekahi ma ? i, ninan mua oia ike ano o kona iua ? i, a ina i maopopo.ole ke ano oka j ma'i alaila, kauoha aku ke kahuna i ka ma'i, e olelo aku ana, e hoi nu, alia au e liana aku ia oe, e inoemoe au i keia po, a loaa ia 7 u ka moe maikai, alaila hana aku au ia oe. ' l ka lapaau ana, e kalua ia kekahi puaa, i oluolu mai ke akua. wahi a ko liawaii hei, he kuiuupaa, apau ia, hana hou ke kahnna, a ike oia i ke ano o ka ma'i kauoha hou oia e imi i i'a ula, a loaa ka i'a ula, eia na inoa oia mau i ? a, Alaihi, Aweoweo, Weke, Moano, Kumu. o keia mau i ? a apau i iini ia e hana ia ma ka pule ikawa e ai. Hoomakii ka ma'i eaii ka i'a, lawe mua ke kahuna ika maka j o ka i'a a haawi aku i ka ina'i, a i ka hi*u o ka i'a. o ka nui aku o ka | ii'a, aole e ai ia, pela ke ano o ka lapaau ana a kekahi man kahnna.

O NA MA'I M"B NA LAAU KUPO!\ t O. . TTe mea pono pnlia e hai ia aku na inoa o na mai, ame ua laau kupono i na niau mai nei ma ka lapaau ana » na kahuna kahiko o Ilawmi nei. Eia malalo iho keia mau inoa: - i ■ ' NA MAI. NA LAAU KTSPONO. He Nahu, Hinahina» kowall, papaa manena, - He Xa!alu, TVaI, lomilomi, Hul, Lomi. wai, papaa, a pela aku, Makole, % * Puakala, Ilima, Maohala, I*uho, Eleku, a ia mea aku ia mea aku, - Kohepopo, e Hke me ke Ake pau, Apu kalo, l'mauma naha, AI. vrai. lepo. Haoa, " Poho. Lepo, Aipuula!, Puupau, HHi, Xlu, Kiweiawela. Alaala, Popolo. Muohala, Opuumaia, * Kakio. Molehei. Muohaia, Auhuhu, Maihehe, Kena.' Kl, Popolo, Pupuie, Awa, Kalomana, Laupalili, Hal - Popolo, kowaii. hua kukui. paakal, Noill» PaakaU Kahea, Ilima, Kohuulu, Walpopolo, Op«*& hee, . Pohakuwela. Lauaila, ' Hookomo i ke koko, * . Puholobok>, 1 Oha<s Aole laau ola» Hano. Awa. He nni aku no paha na mai i koe, aka. aole i paa na inoa i ka loaa ia'u ame na laan knpono. Hookahi mai mti nae i koe» a he nai ke ano o ia mai. ame ke knmn i hiki mai ai ia mai. o Kumupaa. lf a biki mai keia mai mlimuli o ka hooliiki ino ana. wahi a na kahnna. ina e hoohiki. aole nae hooko i ka mea i hooliiki ai, alaila, e loaa auanei i «a mai nei. O kekahi mau akua o Hawaii nei o ka pneo. ame kahi roau manii e ae ? ame ka moo, a ina e non aku ke kanaka i kekahi o ua man akna la, he oiaio e ioaa ananei oia i keia mai. Aole nae ke kanaka i pili ole aka kona mau kupuna i ua mau akna nei. O na mea wale no i pili akn i keia man akna ma ka hoomana aōau ! A o keia mau mea Ja, ua kaj»via mai be knmupaa. Oia ka inoa ' o kekahi mai kahiko o Hawaii nei. Ma keia mai, he nul na laan. aka.! o ka awa ka ia«lu i komo nni i keia mai, ame na mai i hoike ia ma' luna ae. O ka pnaa, ame na ia ola, oia kekahi man mea i manao nni ia no keia mai Ina aole loaa ka puaa hiwa paa ? ame na ia nla, aole e hana ke kahnna. < O ke ano o keia poe kalmoa kahiko o HaWaii nei. lie pnnl waiwai a ke kanaka mai. Penei e maopopo ai. Heie akn ke kahnna a ka haie.o ka mai % nana aku no I ka mai. a o ka olelo akn no ia, M Aole paaa hiwaf* "Aole ia ula?** "lualoaa ole keia man mea a*a i ninaa

akn nei la, o ka uuike no ia on." inakan hm ka mea nmi. O KA TKr. .* He mū Uki ka ukn okt ia nu*u kahuna. H»* pnni pnaa. Kaln.i iuan i ka pnaa i ka hana ;-na i kn mai ?ux>kahi. eha. a *'lima. a »»i ak i na puaa e kalua ia no kii umi hookahi. Wnh! a keia kahun o ka pmui ka niea e oluolu aj ke k??nm|«ui; i?ia \»un\. aole oi; olu. Ke kii ana o ka iaan o keia mau tnai i hai ia akn tn4. a*>i- r-, Uo ke hele a hana wai. haiu lei>o. a alawa i h«>pe. ha!a«ai nie k»>kabi kanaka, kahea ia nmi im--uu«\ a kani m v* k.a iranu; hookaki \>< o ka malu o ke kii ana i ka laan. Ika hana ana i«a laau.. lapaau. e iuaa ;; r;» i i a akaa \ hiko, La, Mahina. Hoku. I\ane, Ix>no. I"H, Ile Htpuwalt\ nae ka r o na pnle. a lapuwale loa na hana a ua mau kahnna l\ i haiui , . akav eia ka īuea kupaianaha. ua mau m> ka haiia aiui a k» ia k huna i ka lakou haiīa lapuwale a hiki i keia wa a kakon e noho i\< , a lilo na kanaka he nui wale i ku make. Aloha ino! Alua la e pa. : ai na hana lapnwale. ame na hana naaupo. ma k» ia pae moku. NOKKKITAPAV. I ka wa e kaa mai ana a kokoke e make. he oeoe laamna aku o ka make ana o kekahi inea. O na makamaka. ame ua mea e ae o ua mea nei. ina he }>oe ua make. a ina he poe ola, a penei ka ka im\i mai e olelo ai. "Eia ae o mea ke kii uiai nei ia*u e hele." a jh>l» ia . olelo pinepine ai a hiki i kona wa e imike ai. Aia hoi o kona jhw. makamaka a pau, uwe no lakou. a inīi he mea ia i aloha nui ia. unnhi lakou i kekahi mea no ua mea inake nei. ina he maiah. a ina he niho. a ina iie lauoho. Eia no hoi, ina ua ike ia kekahi mea uiai kona waha /uai. atn»» kona iyaka, he meii keokin>. ame ka waimaka, he aioha ka ia no na knpapau nei i kona poe makamaka, a loihi uo ka waiuo ana o k< kahi iluna, eha» a nui aku no ko lakon alolm. Ina e wahi ke kupapau īnnloko o ka pahu» e wahi ai jite ka ike ole mai o k.\ lehulehu. Peuei ka »hana ana:

E liookulou' iho i ke jh>o o ke kauaka a komo i kt> kowa ♦> na uh i, a pupuu uiai uā'.uha e puka ana ua kuli maluua o ua poniiiwi, a »• hookonio ia i kaula ma ke aiui o m\ kuH, a uakii a paa loa; he > wale iho no ke kii|KiiKiu ia inanawn. Ina he mea ua ua kupapau n»*i. lie kala paha, he lole paha, a lie wahi mea e ae paha, ua kanu pu ia lakou me ia, a waiho pu me ia i ai, i ia, i kajm paha. I ka lawe aua e liuna i ke eliia, a ekolu wale iho no mau kanaka, aole lehulehu. I ka po lioi keiaViana, aole i ke a«>. I ka eli ana lua, he lua poepoe no, ano like me ka hm maia. 0 ka hohonn ku|>ono o ka lua i ka ihumenamalo. he paht»e ka inoa «> k v lua; i ka eli ana, lawe ka lepo o ka lua i kahi e iloko o ka ahu. ip i. o ike ia ka uieheu. Ina lie hale hou, eli mai no ka ]x>t i nana ke ke.papau mawalio mai, komo iloko oka hale, me ka iki k ole oka in» .1 nona kela hale. Manao na kanaka ina e ike ia-kahi i waiho ia, kii ia na iwi i mea makau: okaio he mea kupalu mano. He mau lua liuna kekahi, ma ka pali pahif, ma ka papu no paha. Aia 110 kekahi lua ma Ilalea ■kĀla, o ka Lua o Kaawa ieiuinoa, niauka ihuio o Xuu ma Maui. Penei ka hana ami i ke kupapau'maiuuu o ka hoolei ana iloko oia lua. E lilee no me ka mea i wehewehe ia nmmua, aka, i kp lawe ana o na mea nona ke kupajiau, me na mea .onu a kela mea i make ai e lawe pu ai, oia hoi he puni. ) \ Ina he puaa ka puni, maia, ko paluu ame ia mea aku ia mea aku, lawe no e like me ka nui o kona pnni, a hiki i ka lua, kahea aku ka mea nana'kela kupap;iu i ke kupuna i make mua iloko o un' lua nei. "E mea e, eia mai kau keiki,'' A ina e haule loa ke kupapau ilok<> 0 ka wai, a pio ke anuenue i ka wai, aole ona makanmka oloko o keia lua e pili ana iaia; aka, o ka Aiea makamaka. liopn mai no lakou 1 ke kiuo kupapau i hoolei ia aku, o ka ili mai la no ia pali. aole e liaule iloko o ka wai. A mahope iho o ka nalo ana o ke kupapau, a hoi mai a ka hale. a\aila uwe nui, aikanikau. Eia no hoi, ina e amo ia ana ua kupapau nei maniua, a o l/ona mea paha i aloha ai, loilii oia mahope, hoololie lohe no ke kupaimu, aia no maiuua ka mea ana i aloha ai, aole ka e hoololohe, a ina e hoololohe, eia ka olelo a ka mea nana ke kupapnu. "Kainoa, ]>aha he aloha kon ia'u, aole ka ina penei kau hana e haihai ia kou mau wahi iwi/' A pau ka olelo ana i>ela, a alualu mai ka ke kupapau, a o ka mama no ia a hiki i kahi e kann ai. Haliilii ia ka lua a maikai. a v.*aiho ia no hoi ke kupapau, o ke poo ma ka liikina, a o na waw.i» ma ke komohana. Eia ka hewa, oka mea e waiho ia ke poo ma komohana, liele mai e lapu. A pau ia, eia ka'olelo a kTi mea nana ku|mpan, u Mai noho a hele i kauhale. Noho malie no i kou hale: lie ai no, lie ia i\o, he kapa no. M Eia no hoi kekahi. O kekalii poe, ike lakou. ua make ke* kanaka liolehole ia na iwi a pau ka io, a hana 110 ka i pahi. a i makau. a i ole ia kau malie uo i ka hale i noho no ke alolm, heie aku no nana. A o kekahi kupapau. ua lawe ia ma ke kai e kiola ia ai, a ma ka wai paha. i akua inano ame ka moo lakou. Eia 110 hoi na hia huiia e kauia ai na alii o Xuu. o >fakaopale»»a. o Puukilea, aia ma ke alo o Ilaleiikala ma Maui lakou a pau. O Hamolhimo, ame Alalakeiki kekahi; a ma Alalakeiki kahi i make ai o'na kanaka mai i lawe mai i ke kuj»apau ilaila e huna ia ai, a pau kela poe kanaka no Hawaii ma? i ke komo il<» k*• o ka lua, hiki mai kekahi lianaka kamaaina, o Niuaiaawa ka inoa, a pani i ka waha o ka lua i kapohakn, maiaila lakou i nolio ai a mak»-. Aole kanaka e ola ana i ike i kekahi o keia mau lua huna. T*a nah» wale ia lakou. M) KA UHANE MAHOPE IHO O KA MAKE AXA O KE*KIXO.

Aneane kulike ole ka inanno o na kannka kahiko o HawaH n« i no ka uhane mahope iho o ka nmke ana oke kino. He ekolu wahi e nolio ai ka uhane, wahi a lakou. Oia hoi, o ka lua o Pele, o Ki lauea no ia ? oloko o na wai, am<* ka aina maloo. Ina i make ke kino o na alii, a o kona mau kanaka ponoi pah;t. ame na kahu Pele alaila, e hoi ko iakou uhane i ka lua o Pele, a • lawelawe mai na kahn Pele, ame kona poe kauaka. e Hke me k.i noho ana ma keia ao. Ao na kaha Pele, o lakou kona poe pnuku. a he mau luna hoi maluna o na kanaka ai puupnu. a i ole ia, o k<m i poe kahu |>onoi no. I ka noho ana o keia mau uhane malaila, ina makemake kekahi kanaka e ike ia lakou, nlaila, penei e ik* ai. e hel»* pu me ke kaha Pele, a na ke kahn Pele e kahea aku. Olelo mal kekahi poe. Ina i make kekahl kanaka a kanu īa kona kino ma ke kae o ka muliwai, a o ka Panawai, aoka Auw.ii paha. alaila, e komo ae ka Uhane iloko o kekahi mea kino e ae, iioko o ka mano paha, a iloko o ka pahi paha. a i ka ula psiha, ame na in' a e ae o ka moana; aka, o na mea ma ka lihiwai, e komo ae lakou ilok«> o ka muliwai, a lilo i mau okahekuhe nai, a i inau moo huelo, a ina ma ka aina nialoo, alaila, e komo ae iloko o ka pueo, a me na ano like*