Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 8, 19 February 1904 — Page 4

Page PDF (1.50 MB)

This text was transcribed by:  Wendy Munar
This work is dedicated to:  Nobu and Yoshiko Shimahara

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MOKUNA IX.

(Ka Kauka Wakekona Hoike Elua.)

KA HOAILONA KUKUI MA KE KULA.

Basekavila Hale, Okatoba 15.—

            I KUU HOME ALOHA:—Ua maopopo ia oe, i ko’u mau la mua o ka noho ana maanei, aole wau i hoouna mau aku i ka’u mau hoike, he mea hoi ia na’u e hooikaika nei e aie ole wau ia oe, a oiai he nui loa na mea e oili mai nei i keia mau la, nolaila ke manaolana nei wau e nui ana ka’u mau mea e hoike aku ai ia oe. Ma ka’u hoike mua @ hoopau iho wau ma kahi o ka huakai a Baremoa i hele ai no ka puka aniani, a i keia wa hoi a’u e kakau aku nei ia oe, na ulu mai kekahi mea ano hou, a’u hoi e manao ai e hikilele ana oe. Ua loli @e nei kekahi mau mea a’u hoi i manao mua ole ai e hoea mai ana. Ma kekahi ano iloko o na hora he kanaha-kumamawalu ua puka mai nei kekahi mau mea e hiki ai ke moakakalea ka kana hana a ma kekahi hoi na ulu nui mai ke pohihihi. E ha’i aku ana wau ia mau mea apau a nau ia e hooholo nou iho.

            Mamua o ka paina kakahiaka o kekahi la ae mahope o ka’u mea i ike ai ka po a’u hoi i hoike mua aku ai ia oe, ua hele aku la wau e huli pono i na mea iloko o ka lumi a Baremoa i komo ai. O ka puka-aniani ana i ku ai ia po, aia no ia ma ka huli komohana, a he kulana ano e ae hoi kona ma ka’u hoomaopopo ana mai na puka-aniani e ae o keia hale. Ke ku aku oe maloko e ike no oe i ka waiho mai o ke kula ma kahi kokoke i ka hale. Aia he ko-wa mawaena o kekahi mau kumulaau elua e hiki ai kekahi mea ke ku aku maloko a nana aku ma ke kula me ka moakaka, a ma kekahi mau puka-aniani hoi he koliuliu loa. Nolaila, e loaa ana keia manao, aia kekahi mea a Baremoa i makemake ai e ike aku ma ke kula a oiai o keia wale no la puka-aniani e hiki ai ke hooko ia aku kona makemake, pela oia i hele aku ai no ka puka-aniani. He po pouli ua po la ana i hele ai, nolaila ke maopopo ole ne ia’u pehea la ia i manao ai e ike aku i kekahi mea. Ua komo mai keia manao iloko o’u malia paha he wahi huapala kana e hooheno nei. Ua loaa mai keia manao iloko o’u mamuli o ke ano o kana hele ana ma kela po ana i hele ae ai mawaho o ko’u lumi a me ka uwe mau o kana wahine. He helehelena maikai no ko Baremoa, a he mea hiki ke olelo ae ua hiki no iaia ke lawe a lilo i ka puuwai o kekahi kaikamahine e ike ana iaia. O kela kani laka a’u i lohe ai me he mea la ua puka aku oia iwaho o ka hale no ka hooko ana i kekahi aelike i hanaia mawaena ona ame kekahi mea a kaua i maopopo ole ai. I kekahi kakahiaka ae hoomaka iho la wau e hoonohonoho i ka’u mea i ike a ia i lohe ai, a ke ha’i aku nei wau ia oe o ka’u mau hoohuoi ana, me ka nana ole ae i ka hopena e hoea mai ana me hea mea la ua huhewa maoli.

            Me ka maopopo ole o keia hana a Baremoa e hana nei, ua manao iho la wau e malama malie i na mea a’u i manao ai a hiki i ka manawa kupono e hoike ae ai ia mau mea, a nolaila aole i hiki ia’u ke uumi iho i ka huli ana aku i ka mea oiaio. Mahope o ka pau ana o ko maua paina kakahiaka, ua hoi aku la o Sir Hanele iloko o kona lumi, a malaila wau i hui aku ai me ia a kukai kamailio maluna o keia mea. I kona lohe ana aole oia i puiwa ia mea.

            “Ua ike mua wau eia no o Baremoa ke hele nei i na po apau, a na komo mai ka manao iloko o’u e ninau aku wau iaia ia mea,” wahi a Sir Hanale i pane mai ai. “He elua a i ole he ekolu paha o’u manawa i lohe ai i kona hele ana aku ame kona hoi ana mai, ma ka holo, a i ka manawa hookahi no hoi au i ha’i mai la.”

            “Ina pela eia oia ke hele mau nei no kela puka-aniani i na po apau.” wahi a’u i panai aku ai.

            “Pela io paha. Ina oia iho la, alaila ua hiki ia kaua ke hoomakakiu aku iaia, a malia o loaa ia kaua kana mea e hele mau nei e nana. Pehea ana la ka manao o Kaloke Home ke ike oia i keia mea, a ina no hoi oia kekahi maanei.”

            Ke manao nei wau e hana aku ana no oia e like me kau i ha’i mai nei,” wahi a’u i kukai aku ai. “Me he mea la e hoomakakiu aku ana no oia a hiki i ka loaa ana o ka Baremoa mea e hana mai nei.”

            “Ina pela e pono ia kaua ke hana like aku e like iho la me ia.”

            E makaala no nae kaua o ike mai kela ia kaua.”

            “He ano kuli keia kanaka, a no ia mea aole kaua e hopohopo. E aoho iho kaua iloko o ko’u lumi i keia po, a kali aku i kona hele ae,” wahi a Sir Hanale me kona hamohamo ana iho i kona mau lima, he haawina hoi e hoike ana i kona hauoli no keia papahana a maua oiai he mea paha ia e makili ike mai ai kekahi mau mea hoopaha’oha’o o ke kula.

            Eia o Sir Hanale ke kukai pu nei me ke kaha kii a Sir Kale i hoonohonoho ai i na hana e hana aku ai no ka hooponopono ana i ka hale ame na mea e hoomaemae ae ai i ke kulana o Basekavila nei, nolaila me he mea la he manawa wale no i koe a e ano hou ana keia wahi. Ua hoea mai nei kekahi mau pono hale mai Plymouth mai, a ma ke ano o na mea ana e hoonohonoho nei ua hiki ia’u ke ike aku eia ko kaua hoaloha ke manao nei e hoohiluhilu loa aku i kona home ame kona aina, he hana hoi e hoihoi hou ia mai ai ka inoa maikai o ka ohana i hapalaia e na hana pono ole o ka wa i hala. Ke pau keia mau hooponopono ana o ka hale a lako i na mea apau, o ka mea wale no i koe oia ka loaa ana o ka wahine. Mawaena o kaua o keia mau hana apau, he mau mea maikai ia e oluolu ai ka manao o ka wahine, a ina e lilo mai ana o Miss Sepeletona i wahine na ko kauu hoaloha he mea no ia e oluolu maikai ai na manao o ko kaua hoaloha. O ka mea apiki nae a’u i ike ai, oia ka mea a’u i ike ai i keia la, a oia no hoi ka mea nana i hookaumaha a i hoopaha’oha’o i ko kaua hoaloha.

            Mahope o ka pau ana o kela mau kukai olelo a’u i hoike aku nei ia oe e pili ana no Baremoa, ua lalau iho la o Sir Hanale i kona papale a hoomakaukau iho no ka hele ana. E like no hoi me kana i hana ai pela no hoi wau i hana aku ai.

            “Heaha kau e hele mai nei, e Wakekona?” wahi a Sir Hanale i maau mai ai.

            “Ina paha oe e hele aku ana no ke kula,” wahi a’u.

            “Ae, a hele aku ana wau malaila,” wahi a ka pane.

            “Ua ike no hoi oe i na kanoha i loaa mai ia’u. Aole o’u makemake e ku-e aku ia oe, aka, ua lohe no hoi oe i na kauoha a Kaloke i waiho mai ai ia’u aole e haalele ia oe, a o kana i kauoha paa mai ai aole pono ia oe ke hele hookahi aku ma ke kula,” wahi a’u i pane aku ai.

            Ua hookau mai la o Sir Hanale i kona lima maluna o’u me kona mino aka mai a pane mai la:

            “E kau hoaloha, o Kaloke Home, me kona ike apau, aole ia i ike i ka mea i hoea mai ia’u mai ka manawa o’u i hiki mai ai ianei. Ke hoomaopopo mai la no anei oe ia mea? Ke manao nei wau aole paha o oe ke kanaka hope loa ma keia honua e hoao mai ana e ku-e mai ia’u. He mea pono ia oe ke hookuu mai ia’u e hele hookahi aku.”

            Nu keia mau huaolelo ana i hoopuka mai ai i hookuha’u iho ia’u a @alo aku la ka’u mea e hana aku ai, a mamua o ka hoi ana mai o ko’u noonoo maikai, na hala aku la ola mai ia’u aku.

            Ia’u i noonoo iho ai i keia mea mahope mai ua hoahewa loa mai ko’u lunaikehala i ka’u hana i hana ai ma ka hookuu ana aku iaia e hele hookahi. Komo mai la ka manao iloko o’u i kau mea e hana mai ai ia’u ke hoi aku wau a hoike aku ia oe ua hooko ole wau i kau mau kauoha i haawi mai ai ia’u. Ke ha’i aku nei wau ia oe ua haikea ae ko’u nanaina ia manawa a’u e noonoo ana no ia mea. No la mea na hooholo iho la wau e hahai aku iaia malia o halawai pu maua ma ke alahele no ka Hale Meripa.

(Aole i pau.)

 

HAWAII ame KONA LAHUI.

MAHELE II.—MOKUNA XII.

NO KA MOKU I KU MUA MAI I HAWAII NEI.

            Moe iho lakou i ka po, a ala’e la i kakahiaka nui o ua po la, alaila, ike au la lakou ia Lono e ku kokoke mai ana ma kai koke aku o lakou, o Haaluea ka inoa o ia wahi moana, aia no ia wahi ma Wailua i Koolau.

            Ike aku la lakou i ke ano o ka moku, ame na mea maluna o ke kia, ame na puka e hamama mai ana ma ka aoao o ka moku. Kahaha aku la na kanaka mauka, i ae la kekahi i kekahi, “Aia no ka puka o ka waiki a kakou i lohe ai, he mea kani.” No ka mea, ua lohe mua ia he mea kani ka waiki, no ka mea, ua holo mai ko Kauai poe kanaka i Oahu, a olelo mai la lakou i ko Oahu poe kanaka i na mea apau a lakou i ike ai no Lono.

            A lohe kekahi kanaka o Hawaii e noho ana ma Oahu i ka lakou olelo ana i na mea o Lono, o Moho ka inoa o ua kanaka la, oia no ka i holo mai mai Oahu mai a loaa o Kalaniopuu ma Hana i Maui, hai mai la ia i na mea apau ana i lohe ai no Lono.

            Ninau aku la ko Hawaii i ke ano o ka moku. Ha’i mai la o Moho i ke kia, ame ka pea, ame ka hae.

            Ninau hou aku la ko Hawaii i ke ano o kana. Hai mai la ia, he kanaka keokeo, he ili alualu, he poo kihikihi, he akua lakou, he pele, no ka mea, ua a mai ke ahi ma ka waha; he puka waiwai ma ko lakou aoao, ua puka loa iloko o ke kino, a ma ua puka la e nao iho ai ko lakou lima a unuhi ae i ka hana oi, ame ke kanikani, ame ka hao, ame ka lei, ame ka Iole, ame ke kui, ame na mea e ae apau.

            Ninau hou mai la ko Hawaii, Pehea ka lakou olelo? Alaila, ku ae la ia iluna, hookomo iho la i k apana pohue maloko o ka malo ma kona aoao, hoolike aku la ia me ka ka haole hana, alaila, unuhi ae la ia i ka pohue mai kona aoao ae, i mai la ia. “Penei ka olelo a ka haole: A hikapalale, hikapalale, hioluai, oalaki, walawala ki, waiki, poha, aloha kahiki, aloha haehae, aloha ka wahine, aloha ke keiki, aloha ka hale.”

            Na keia kanaka i hoakaka e mamua i ke ano o ka haole, a mahope ke ku ana mai o Lono. A ike aku no lakou i ka moku, ame na mea o ka moku, ua like io no me ko lakou lohe ana mai i ua kanaka la.

            Alaila, hoi aku la no o Kamehameha a pii iluna o ka moku. A ahiahi ae nalowale ka moku ma ka moana, a moe no o Kamehameha ma ka moku ia po. Manao ae la na kanaka, ua lawe ia o Kamehameha i Kahiki. Minamina na kanaka ia Kamehameha, uwe iho la lakou, ame Kalaniopuu, i ka lilo o Kamehameha.

            A kakahiaka ae, hoihoi mai la ka moku ia Kamehameha, a lele o Kamehameha iuka, alaila nalowale hou ka moku. Ia nalowale ana, oia ka holo ana i Hawaii.

MOKUNA XIII.

NO KA HOLO ANA O LONO I HAWAII AME KE KU ANA MAI O KA MOKU MA KEALAKEKUA.

KE AU IA KALANIOPUU, M. H. 1779.

            I ko Lono nalowale ana mai Maui aku, hoea mai la oia mawaho mai o Kohala i Hawaii.

            I ka lua o ka la o Dekemaba kona hoea ana mai ilaila, ua uhiia na mauna o Hawaii i ka hau. Kokoke ma Kukuipahu kona wahi i ku mai ai. Holo aku la na kanaka e nana i ka moku, a ike aku la i na haole e ai ana i ka ipu ai maka. Alaila, hookani aku la na kanaka penei. He akua no ka! Ke ai ia mai la ka i’o o ke kanaka a ke a mai ke ahi iloko o ka waha. Kuai iho la o Lono malaila i puaa, hookahi puaa hookahi pauku kakaki, i mea koi a i mea makau hoi kekahi.

            Holo aku la o Lono, mawaho o Hamakua ka holo ana, a mawaho o Hilo ame Puna, a ma Kau a kokoke puni o Hawaii, a ku mai la ma Kealakekua i Kona.

            I ka la 17 0 Ianuari ke ku ana o ka moku, i ka makahiki hoi 1779.

            I ke ku ana mai o Lono i Hawaii, o Kalaniopuu ke alii o Hawaii. I Maui no nae o Kalaniopuu ia manawa e kaua ana me Kahekili. I ka manawa i ku mua ai o Lono, he mau la ia aole e pono e holo ka waa, no ke kapu i ka makahiki. Aka, no ke ku ana mai o Lono, manao ae la na kanaka e pono no ke holo ka waa, no ka mea, ua holo mai ke akua o Lono ma kona moku. Ua paa ka manao o kanaka, he akua io no o Lono, a o kona moku he heiau ia.

            Ike aku na kanaka i kekahi poe haole e hookomo ana i ka lopi ma ka aoao o ka moku, ua kapa ia ka inoa o ia poe haole, o Mokuhalii ma, o na akua kala waa. A ike aku na kanaka i kahi poe haole, he ahi ma ka waha, ua kapaia ka inoa, o Lonopele. No ka manao ana he akua lakou hele nui aku na kanaka e hoomana ia Lono.

            Hele nui aku na wahine ma ka moku e hookamakama me na haole. Haawi mai ka haole ia lakou i ka hao ame ke aniani. A i ka nana ana o na wahine i ke aniani, a ike aku la lakou i ko lakou aka maloko o ke aniani, maka’u iho lakou, no ka nui o ke aka maloko o ke aniani ke nana iho.

            Holoi iho la lakou i ka heu o ke aniani, a pau ae la ka ike ana o ke aniani, a minamina iho la lakou i ka ike ole. No ka manao ana o na kanaka ia Lono he akua ia, hoomana nui lakou iaia me ka hiilani aku. Haawi wale lakou iaia ia na puaa ame ka ai, ame ke kapa, ame na mea apau, e like me ka haawi ana ia na akua, aole lakou i kuai haawi wale no. Penei ka haawi ana, hookokoke na kahuna ia Lono @e ke kulou ana, hoolei i ke kapa ulaula ma kona poohiwi, hoi hope iki, haawi i na puaa a me keila mea keia mea, me ka olelo loihi ana, he olelo wikiwiki, o ka pule no ia ame ka hoomana. Ina i hele o Lono mauka, holo aku no ka nui o na kanaka me ka maka’u, a o ke koena, kulou lakou ilalo me ka hoomana. Alakaiia oia ma ka hale o na akua, a iloko o ka heiau no hoi, a ua hoomanaia malaila. Ua ae mai o Lono i keia hoomana ana, e like me Herode, aole i papa mai. E hiki paha i kekahi ke manao, no keia hewa o Lono, a no kona hoolaha ana mai i ka ma’i moe kolohe kekahi, nolaila, i hahau mai ai ke Akua iaia a make.

 

KE AU IA KALANIOPUU, M. H. 1779.

NO KA MAKE ANA O LONO.

            I ka la 24 o Ianuari, hoi mai la o Kalaniopuu mai Maui mai, hookapu ia i ka waa, aole e holo i kai no ka wahine a holo nui mai na haole mauka e hookamakama.

            Hana lokomaikai o Kalaniopuu ia Lono, haawi iaia i mau aahu hulu manu, ame na kahili. Ua hoomana no o Kalaniopuu iaia.

            I ka la 4 o Feberuari, holo aku la o Lono, a hiki mawaho o Kawaihae, a ike ola na popopo kekahi kia o kona moku, hoi hou oia ma Kaalakekua e kapili. A ku hou ka moku launa aku no na kanaka, aole nae i launa nui e like me ka launa ana mamua.

            Ua loihi ka moe ana o na haole i na wahine, a na aloha kekahi poe wahine i na haole, nolaila, na ku-e aku na kanaka ia Lono, ame kona poe haole apau. A hoomaka na kanaka e hana ku-e, ki koke no na haole i ka pu. Lalau mai no hoi na haole i ka waa o kekahi alii, o Pulea kona inoa, ku-e aku oia, a ua hahauia e kekahi haole me ka hoe a hina. Alaila, ku-e nui aku kona poe kanaka, a nou aku i na pohaku. Ala ae la o Palea me ka maka’u i ka pepehi ia mai e Lono, a hooki ae la i ka hakaka ana.

            Mahope iho, aihue o Palea i kekahi waapa o ka moku. No ka huhu paha kona aihue ana, a no ka makemake i ka hao paha kekahi a no ia mau mea elua paha. Oia ke kumu i kana ai. Kauoha mai la o Lono i ke alii e imi i ka waapa a e hoihoi ma ka moku. Aole i hiki i ke alii ke hoihoi i ka waapa, no ka mea, ua pau ia i ka wawahia e na kanaka i loaa ka hao.

            Holo o Lono mauka ame kona poe kanaka me na pu e kii i ke alii a e lawe iaia ma ka moku i noho oia malaila a hoihoi ia ka waapa. A i ke kii ana mai o Lono ia Kalaniopuu e holo ma ka moku, holo mai @ o Kekuhaupio i Kaawaloa mai Keei mai, a holo pu mai la ke alii ma kahi waa e ae.

            A ki mai la na haole ma ka moku i ka pu a make iho la na alii la, o Kalimu kona inoa. A ike ae la o Kekuhaupio i ka make ana o Kalimu wikiwiki mai la ia a pae i Kaawaloa. A nana no i kaohi ia Kalaniopuu, aole e holo i ka moku. A i ka lohe ana o na kanaka ua make kekahi alii, pue lakou e kaua. Hookokoke kekahi kanaka ia Lono me ka pahoa ma kona lima, maka’u o Lono a ki i ka pu. O ke kaua iho la no ia.

            Hahau mai la o Lono i ka pahi a moku kekahi alii o Kalimanokahoowaha ka inoa o ua alii la, lalau aku la ua alii la ia Lono me ka lima ikaika e paa wale aku no ia Lono me ka pepehi ole aku iaia. No ka mea, na manao ia, aole e make o Lono, he akua. Aka, no ko Lono uwe ana ae i kona hina ana ilalo, manao o Kalimanokahoowaha he kanaka. Pau kona manao ia Lono, he akua, alaila, pepehi iho la ia ia Lono a make iho la iaia. Alaila, ki mai la na haole i koe ma ka waapa i ka pu a nui na kanaka i make ia ki ana. A paku aku la na kanaka i ka moena no ka pu, aole e paa ka poka i ka moena. Alaila, ko nui mai na pu o ka moku, a make kekahi poe kanaka. Nolaila, hee aku la o Kalaniopuu iuka me na kanaka ame na alii, a lawe aku la lakou i ke kupapau o Lono, ame na haole eha i make pu me ia, a hiki iluna o ka pali o Kaawaloa. Alaila, hai iho la o Kalaniopuu ia Lono, a pau ka ha’i ana, alaila, holehole iho la lakou i na iwi o Lono a malama ia kona mau iwi, ame na peahi lima, ame ka naau i mea aha moa. A pupuhi aku la lakou i kona io i ke ahi. Ua ai ia nae ka naau o Lono e kekahi poe keiki, ua kuhihewa lakou he naau ilio, nolaila, ka ai ana. O Kupa ka mea nana i ai, a o Mohoole ama Kaiwikokoole. He ihoiia aku kekahi mau iwi ona ma ka moku, a malama ia kekahi e na kahuna, a ua hoomana ia.

            I ka la 23 o Feberuari, holo ka moku mai Kaawaloa aku, a i ka la 29 o ia malama ku ma Kauai. Holo ka moku mai Kauai aku a Niihau, a i ka la 15 o Maraki ka nalowale loa ana aku. O ka pau ia o ke Lono holo ana ma keia pae moku.

            Lohe ae la na kanaka o na aina naauao i ka make ana o Kapena Koke, aole holo hou mai na moku ia manawa, no ka mea, ua kuhi lakou he lokoino ko na kanaka o Hawaii nei. A i ke kau o ke alii ia Kamehameha, alaila, holo mai kekahi, a ike lakou i ka lokomaikai o ia alii, alaila ku mai la lakou, a kuai aku, kuai mai me ka malu. Ma ia hope mai, aole i maka’u na moku ke ku mai ma Hawaii nei, no ka mea, ua ike pono lakou i ka lokomaikai o ke alii ame na kanaka.

            Eia na inoa o na moku i ku mai ma Kealakekua ia mau makahiki. O na inoa ia ma ke kapa ana aku o ko Hawaii nei, okoa na iuoa haole. Ua ku mai elua moku, o Olo ka inoa o ia moku, oia na moku i loaa mua mai ai ka lei i Hawaii nei. A ku hou mai kekahi moku mahope mai o laua, o Kanikani ka inoa o ia moku, oia ka moku i loaa mai ai ka pahi i Hawaii nei. A mahope iho ona ku mai o Kane, a mahope ona ku mai o Koki, a mahope ona ku mai o Alika, a mahope ona ku mai o Palauna, a mahope ona ka mai o Kapilimaka, a mahope ona ku mai o Vane Ko@va. Ma Kealakekua wale no kahi i ku ai keia poe moku. Ku mai no hoi kekahi mau moku ma Kauai, a ma Oahu kekahi, a ma Maui no hoi kekahi, aole nae i paa na inoa i kapa ia’i e ko Hawaii nei.

 

MOKUNA XIV.

KE AU IA KAMEHAMEHA I.

NO KA MAKE ANA O KALANIOPUU AME KA LILO ANA O KAMEHAMEHA I I ALII NO HAWAII.

            Ekolu mau makahiki mahope iho o ka make ana o Lono, ua make iho la o Kalaniopuu, ma Waioahukini, i Kau kahi i make ai, ma ka malama o Aperila, o ka makahiki 1782. He alii ikaika o Kalaniopuu i ke kana, a pinepine kona kaua pu ana me Kahekili, ke alii o Maui. A make iho la o Kalaniopuu, koe mai la o Keawemauhili, ame na alii, ame na puali ia Kiwalao i ke keika a Kalaniopuu, e kaua me Kamehameha, ame na alii apau o Kona. O Kamehameha, oia ke keiki a keona ke kaikaina o Kalaniopuu, no ka mea, hookahi, o laua makuahine o Kamakaimoku. O Keoua, he inoa hou no ia, o kona inoa kahiko, oia o Kalanikupuapaikalaninui. No kono lokomaikai paha, na kapa ia oia e kona pe kanaka, o Keoua, o ke ao ua, ina i lokoino oia, alaila, o ke ao ua ole, ka mea kupono. Aia ma Kohala i Hawaii i hanai ia o Kamehameha, ua lawe ia nae i Molokai e hanui ia ai a nui. This is a mistake. Kamehameha @

            Eia paha ke kumu o ko Hilo poe alii kaua ana me na alii o Kona. Ua makemake nui ko Hilo poe alii ia Kona, no ka pohu. Lawe mai la lakou i ke kupapau o Kalaniopuu maluna o ka waa, a holo pu mai la @a alii, ame na kanaka apau i Kona, no ka manao no e kana. A hiki lakou ma Kapalilua i Kona, holo mai la o Keeaumoku mai Honokua mai Kapalilua mai e ike i ke kupapau o Kalaniopuu maluna o na waa, a uwe iho la lakou.

            A ike aku la ia i ke ano o na alii, ame kanaka maluna o ka waa, he ano e, no ia mea, ninau aku la ia ia lakou. Mahea ke kupapau e waiho ai? I mai la lakou iaia. Me Kailua e waiho ai, alaila, maopopo iaia ke ano o ke kaua, no ka mea, ua manao lakou i nui kahi o Kona e lilo ai ia lakou, nolaila i hooakea ai a Kailua. Holo mai lakou a kupono i Honaunau, a waiho aku la i ke kupapau o Kalaniopuu maloko o ka hale o Keawe, a noho iho la o Kiwalao, ame na alii, ame na kanaka e okioki i ka aina o Hawaii a puni, no lakou wale no apau. A me kela ua ana i pae ai ke kupapau iuka, holo aku la o Keeaumoku i o Kamehameha la, ma Kohala no o Kamehameha ia manawa, aka, na kii aku o Kekuhaupio iaia, a ua hiki mai o Kamehameha ma Kekaha, a halawai aku o Keeaumoku ma Kekaha me Kamehameha, a ha’i aku la o Keeaumoku ia Kamehameha, i na mea ana i ike ai maluna o na waa kupapau, a maopopo iho la ia lakou ke ano o ke kaua. Alaila, kuka iho la lakou no ke Laua ana, a pau ia, alaila holo aku la lakou e hookokoke ma Kaawaloa, a ma Keei.

            Holo mai o Kiwalao mai Honaunau mai, a halawai me Kamehameha, a uwe iho la laua, a pau ka uwe ana i mai la o Kiwalao ia Kamehameha, Auhea oe, e make ana kaua la, eia no ka makuakane @ kana la ke pue mai nei no e kana kakou, elua wale no paha auanei kaua e make, aloha ino kaua, o Keawemauhili ua makuakane la.

            Hoi aku la o Kiwalao a Honaunau, okioki iho la i ka aina me kona poe alii, a nele iho kekahi alii i ka aina, o Keoua kona inoa ukiuki iho la no kona nele ana, a no ke kuamuamu ana mai kekahi Alaila, hoohewahewa aku ia me kona mau kanaka apau e hele i ka lele kawa.

            A hele loa aku la lakou a Keomo, kua iho la i ka niu malaila, a pepehi aku la i ko Kamehameha kanaka a make, a make no hoi kekahi o lakou i ko Kamehemeha kanaka. O ke kaua iho la no ia, ekolu paha la i kaua ai, alaila, hoouka nui.

            Eia na alii mamuli o Kamehameha i ka la i hoouka ai, o Keeaumoku, o Keaweaheulu, o Kame@amoku, a o Kekuhaupio, ame na alii Kaikaina o Kamehameha apau.

(Aole i pau).