Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 11, 11 March 1904 — HAWAII ame KONA LAHUI. [ARTICLE]

HAWAII ame KONA LAHUI.

MOKUNA XVII. KE.AU IA KĀMEHAMEIIA, MAI KA MAIvAHIKr 1 T<)4 A I KA MAKAHIKI 1811.—NO KO KAMEHAMEHA HOOPONOPO--30 ANA I IvOXA AUPUNI AME KONA NOHO ALII A.\A. Ua manao nui no ia e malama i ka aina, ame na mea apau o ka aina no kana mau keiki, ke niake aku ia.' Eia ka mea i akaka ai kor«a manao nui i kana poe keiki. I ka wa i kaa ai na kanaka i ka laau ana, lawe mai la lakou i ka laau ala liilii makai, a ike o Kamelipmelia, i aku la ia lakou, no kealia oukou i lawe mai ai i ka laau ala liilii? aole makou i ike i ka mea nana ia laau ma.liop.e aku. I aku la o Kamehameha ia lakou, aole anei oukou i ike i ka'u poe kelki? a o lakou no ka poe naila kela laau liilii. \ A pela no "ola i papa aku ai i ka poe kawili manu noo. I aku !a ia ia lakou, ina i loaa ia ouk6u ka manu, ea, mai uumi oukou i ka maiin, e uliuki wale no oukou i ka hulu a kuu aku ka manu. i nui ka hulu. I mai la lakou, nawai la ia manu? ua elemakule I aku la o Kameliameha, na ka'u poe keiki ia nianu mahope aku. Ku mai kekahi moku, kuai o Kamehanieha i ka laau ala a )iJo ia moku iaia." Ūa kapaia ua moku la o ka Laholile. A mahope~mai kiiia mai ua moku la a lilo hou no. Ehiku o Kaniehameha inakahiki i Kona, mahope o kona hoi ana mai Oalm aku. NO KA WAIIIE ALA. x I ka liiku o ko Kamehameha makahiki i nolio ai nia Oahu, mahope ilio o kona īiolo ana mai Ilawaii aku ma ka Peleleu. ia wa: ka loaa ana o ka wahi£ ala. Na na liaole kuai i lia'i mai ia Kamehameha, i ka i ana mai, o ka waliie ala ka mea e waiwai «<i kt s naka ajne na alii. Kera aku la o Kamehameha i kona mau am< kekahi alii ]>alia e pii ma ka naheleliele Oalm e imi i ka. kn.i aia Pii aku la iakou e imi, a loaa io 110 ka laa.u ala. A ike palia o Kamehameha he laau waiwai nui ia, lioomalu iho Ta o Kamelianieha nana wale 116 e kuai ka waliie ala. A hala na makahiki elia o Kamehaiueha i noho ai ma Hawaii, ae la o Kamehamelia, ua liiki ae na haole no Rusia mai i Oahu me ka olelo ana, e lilo Oaliu i aina no lakou; hoonna aku la o Kamehameha ia Kalaimoku, ame Ulumeheihei, aiiie Kailie. ame Kaikioewa, aine Kaolioku, anie Kēeaumoku, ame na kanaka lie nui, e kii aku e kaua me ua poe liaole la. Īlolo aku la lakou a liiki i Oahu. hookuke aku la i ua poe haole la, a.laila, kukulu iho la o Kalaimoku ma i ka pa kaua ma Honolulu i Oaliu. Alaila, kua laau ala o Kalaimoku i Oaliu, ame na alii, a kuai i lole no lakou, a inii ko lakou waiwai ma Oaliu; a kjiai no lioi o Kamehanielia ma Hawaii i moku nona, o Kalaholile ka inoa.o kona nioku. Alaila, maopopo iho' la lie niea waiwai nui ka laau ala, a hoomalu iho la o Kamehameha, aole e kuai na alii i ka laau ala, nana wt:l< 110 e kuai. Ehiku niakahiki o Kaniehanielia i nolio ai ma Hawaii a kmi oia i ki- laau ala ia mau makahiki a niake oia, kua ia hoi i ke ;a ī .i I.iholiho. A kua ia kekahi i ke kau ia Kauikeaouli, a pau lo i i) :a, o ka laau liilii ala oie w r ale no koe. XO KA HELE AXA AKU 0 KAMEHAMEHA. A liala ae la na makahiki ehiku o Kameliameha i noho ai īna Hawaii niake iho la ia ma Kailua, i Kona, ma-Hawaii, Mei 18, 1819. ka moolelo no kona liele ana aku: I ka nui ana ilio o ka ma'i o Kamehameha, a hiki ole i ka poe kahuna ke ola ; alailā, olelo

mai ke kahuna; "e aho e kukulu i hale no kou akua i ola <*>." Koku x pn ae la na alii i ka olelo a ke kahu, kukuln iho la i hHau n«» K i kailinioku, a kapu iho la i k<e ahialii. I lolie ia i*iha ka ol»-| . k> . kahuna aine na'lii, e pue ana lakou ia Kamehameha, "I kunak-i , • kou akua i ola oe." i lohe ia palia keia olelo ana a lakou e na k;n r ike ia aku la ke auhee o na kanaka, i ka maka'u i ka niake, kak.pL ka j>oe i koe iho. Kakali mai !a na kanaka i kahi a lakou i p.. a noa ke kauila. hoi mai la na kanaka, ua pau ae la ka wa .. ai ke kanaka. Aole puha i ae o Kamehameha i keia a u ame ke kahnna. ua lohe ia kana olelo. "he kauaka t»a kt alii." ». u. alii 110 ia e olelo ai, o kana keiki. A noa keia ])ule, nui loa ilw la ka ma'i. aole e hiki k«» oni .i nawaliwali loa. A hiki mai ka la e kapu hou ai ua heiau la. ,!i.> olelo ae i kana keiki. o hele i ka pule o kou akua hnlu ia K mokii, lie-lohe aku la hoi i ka olelo'a kekahi h»H»ni:tii.i akua mana kona, ua olelo ia. "E ola iaia ka ma*i." o Tua ka u.. konr akua, oka alae maiiu eai ia uei, o kona kiiu> ia. Kukulu la elua mau wahi hale, i ka noho ana iloko o keia niau w tlii i pau ae ia ka ai ana, nawaliwali loa iho la ia. A l'oakolu iloko o keia mau walū hale» ike iho la !■ a!»a wahine, ame kana mau keiki.aine kaua mau kaikamahine, aii:» «'!par. malalo ona, ua nawaliwali loa ia, hoihoi ae la lakou 'aia i . ha!e Apo iho laia la alii, e kauoha i huaoMo na lak«»u \ i ekemu iki-ae, a hapai ia aku la i ka hale; a kok<»kc ,» »»! ; i kau i ka umi paha o ka hora, hapai hon ia mai la imua e ai lihookahi no olopu me ka wai, o ke kiaha wai no k:» nui, alail i. «•!• iho la kekalii kaikaina ona, o Kaikioewa, penOi, "Kia no makou a|> . ou kaikaina, ame ke alii au, ame kou haole. e waiho mai ee i hi»;- - iitakoif, i lolie hoi ke alii au. ame ou kaikuahine." alaila. «»leh» a. kela, mea aha?*' Olelo hou iho la no hoi o Kaikioewa. "I hua t inakou. M lae keia, "E oni wale no oukou i kuu pouo a—" ai»i. pau, a lele ae la ka Uhane. Alaila. oka haole ka men ana i lal.i ae ai, a hukinho la iaia e hawanawana i kona pepeiao. a hoihoi ;a aku la ika hale. Ai ka umi-kumanialua paha oka l»«»ra. hajmi hou ia mai la imua, o ke poo wale no ka i komo mai imua. i ka haU- no ke kino. () keia hapai ]>inepine ana la, ea; no ka ai kapu no o k. kane ia manawa. eono hale o na kanaka ia manawa, !i«' heiau «»i.i kekalii. lie mua oia kekahi, he hale moe oia ke kolu, h" hal-» a» ; :u oia ka lia, lie hale kua oia ka liina, lie hale pea oia ke on<». «> i, waliine makaainana mai Hawaii a Kauai, na lakou no i kukulu k lakou liale ]>ea, na ke kane no hoi i k.ikulu ko na alii wahiu«*. laila, keia liapai pinepine ana imua o ka hale. Ia hoilioi ana aku i ka liale, i ka lua paha o ka lion» kona •>• ! ana. nolaila mai ko I>eleiohoku inoa. A i kona make aua. konu» m > la o Kalaimoku imua e kipaku i na kanaka e, e hel«* pela iw >li< Elua mau niea kaliiko. e kipaku ia ana e liele |H»la iwaho. hookalu .. lana i hele iwaho. hookahi i koe ilio, no ke aloha iu» o kana «»l« !•■ ana, ame ka maikai imua oko lakou lianai ana. Ki]iak>i ia •uu i■' na kamalii iwaho, alaila. komo hou aku la o Kalaimoku i ka h tl«-. . aliaolelo ilio na alii. Lohe ia ilio la ka leo o kekahi alii, ]K i nei kani el«-lo. "Kia k«.' '. manao, eai maka kakou iaia nei." Olelo mai la o Kaahumanu uika nawaliwali, aole palia na kakou ke kino, na ke alii ]»aha ia. ua liele ae la no ka kakou walii o ka hanu, na ke alii iho la ke kino «>ia nei. A pau keia olelo ana. hapaiia mai la imua no ka oihana :\ 1 • kaliuna, a ino'a ae la ka ])uaa uko, kauinalia ae la k«* kahuna i k i nua i niake, o ke akua iho la no ia o ke kino uliane, «tlo e waih" ana a mama ae la ke alii. Alaila, olelo hou ae la ke kahuna, i ua alii aine ke alii nui, "K« olelo aku nei au ia oukou, o ka moe puu o ia nei; pemH la. iihh' ih«. la, hookahi no ia; aka, i puka aku mawaho nei. a i moe ka m«»e puu ilaila elia kanaka; aka, i liTwe lakou ia nei a kokok»* i ka lna a ile ilaila ka moe puu he umi kanaka e inake; aka, i k«nno iloko o k.i ]ua, a hiki ka moe puu ilaila, lie umi-kumamalima kanaka e inak» : a i ao keia po kapu aku la, ina e inake ke kanaka alaila. h<M»kahi kanaka e make." Alaila, pau kana oihana. ku ae lioi ke kahuua nui. īiie ka puaa. Pau no hoi kana oiliana. Aole j»jiu na «ihana i hana ia ma ia ahaolelo. (Aole i pau.)