Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 12, 18 March 1904 — Kupa Ola i ke Kino Kanaka Ko Rusia Mokupuni Hoopaa Lawehala. Ka Aina o ka Ehaeha a o ka Home o ka Weliweli. HE AUPUNI AKAMAI O RUSIA, BEGANA NO NAE KANA MAU HANA. [ARTICLE]

Kupa Ola i ke Kino Kanaka

Ko Rusia Mokupuni Hoopaa Lawehala.

Ka Aina o ka Ehaeha a o ka Home o ka Weliweli.

HE AUPUNI AKAMAI O RUSIA, BEGANA NO NAE KANA MAU HANA.

ihn riei e ike mai ai na maX.,:: ~k.. h-luhelu o ke Kilohana i ke a-;., k.. Ilusia hoopaa ana i kona mau : d -.v .;. i t i ahewaia, a o keia no hoi •> na moolelo walohia loa i ikel;, : k-ia au naauao. He manao keia i ] , :n niai kekahi mai o na nupepa r. L.'i a no ka pomaikal o ko makou 7. .. h-i.ih"3u ke paneeia aku nei. Me la. mamuli o na hiohiona e ik- ; . n -; lilo aku ana ua kahua lioo'.iw.'hala la o Rusia ia lapana, oiai ; '.' okui'.ini ku kaawale keia mal ko ]; si.i r-;;iu palena e nohoia nei e na M r: k- kahua hoopaa o ko Rusia poe . •; ma Ladana e hiki ai i ko« . - ::.• a k<? hoomaopopo aia kei*ahi k- ulu nei ma Rusia—i oi ae hoi l h heiokahe koko o ka makahiki ;k 1 mai ai hoi ko Alekanekero U '. .) .•11.-1 i ka 1881. I kela manawa . : ipa hanalima o na kanaka, eia • alfi ]oa ia nei ko lakou mau ma- • - - . k.-ia mea, oiai no nae i na la haku aole lakou i lihi launa • v... 1 k-ia manawa ke ho-aia nei ke • •- .i-na mamuli o ka pu-a ana mai ]..h.- mai Rusia mai no ia mea- . 7. .hihihi "ka aina o ka ehaeha" rhi e kiai makaala loa ia nei r • krl manpopo ole o na hana e hanaia n alaila. "• :•: -. Ru?ia "nina o ka maewaewa" . : o f?aifhalin CSakahelina) a mai- ; • ike-ia ai na hana hoomainoino a 1: • i ke aloha i ike ole ia mai ka ?• - - i hoopauia ai na hana hoo- : ; . : • ' : ,1 a ko Siberia e Rusia. <' .;:na o ka maewaewa a Rusia < j ; :iei i kona mau lawehala, ke \:.i:'. ih.i iluna ka palapala aina, ua. :ik- • k-kahi wahi pu\i pohaku ma k- k.i' y: rina ma ka huli komohana-v • ' .• • ke kai Okhotsk mai Alaska ..r-.u a •]» i piha na makahiki he kat...; ; - n.ai ka manawa mai i nohoia : > ikr.helina. he kanakolu hoi ma-V-1. k :r..ii ka manawa mai i hoopaaia • k:: : : ... lawehala malaila, he iwakak u n:,; ir.a 1 ima hoi makahiki mai ka a lapana i noho ae ai ma i::t ua mokupuni la, a he iwa- ! h -i makahiki mai ka wa i lawe i ai na laweliala no ka hoopaa ; -. r\: il..i'.a, 1 k . n akahiki ISS4, mamull o ke koi:ia hana ma ia wahi ame ka : ui . m lawehala i hoopaaia, ua hoo.iku mai St. Petersburg aku he •. t. ame kona mau paalalo no ua 7 : ku: :;:.i la, a ma-heleia ae na hana

maluna o ua mokupuni la iloko o na mahele ekolu. Mamua ua laweia na poe lawehala maluna aku o ka aina, a 0 ka hapanui o ke alahele e hele wawae ia ana nona hoi ka mamao mai ka 4000 a hiki i ka 5 > mile, a eia na moolelo ke paa nei no ka poe i hoomanawanui 1 keia ala loa a i mahuka aku, e hele ana maluna o Siberia no ko Rusia mau mahele ma Europa a i paa hou ae hol i ka hopuia mahope o ka alo ana I ka inea ma ke alahele. Mahope mai ua hoopauia ae keia lawe ana ma ka aina a na na moku e lawe aku ma na alahele o.Odessa ame Sueza. He mau makahiki i hala ae nei, ua ho-aia ka inaina ma Pelekane mamuli 0 ka loaa ana mai o kekahi lono lauahea e i ana—ua hanaia kekahi moku ma Clyde me kekahi wahi hoopaa e hiki ai ke kupa ola ia na Wno o ka poe lawehala e laweia ana, ke ala mai kekahi ha'uimele. O ka nui o na lawehala e laweia ai e ua moku la he ewalu •haneri, a he iwakalua wale no poe e ae ia e pii aku i 'ka oneki oluna ke hiki i ka wa malie maikai. O keia laweia ana no Sakahalina, e like hoi me ka lawe ana aku i na lawehala ma Siberia mamua aku, he ekolu mau manao nui a Rusia i manao ai. O ka mua oia ka hookaawale ana 1 ka poe lawehala maoli ame ka poe e inaina ana i na lawelawe aupuni ana. 0 ka lua oia ka holomua o na lua waiwai e waiho ana iluna o ka aina, a o ke kolu, oia ka hoopuipui ana i kona oihana mahiai. O ka manao mua ua hanaia aku me ka holopono, nolaila o ' ke ikane a o ka wahine ē laweia aku ana no ia wahi ua maopopo aol.e loa ia e ike hou an%..l,kona homē ame kona a l&.nakila ana e like me ko na wa i hala a'ku. No ka manao elua aole i holopono oiai o ka lanahu e loaa mai ana aole ' 1 kupono no ka hana i manaoia, o na limahana i hoopa'iia aole ia he lima- ! hana haahaa o ka lilo, a ua mamao no hoi kahi e laweia mai ai. No ko Rusia manao ekolu aole loa i holopono, a o keia holopono ole ka hoike oiaio o ke aloha ole no ika poo i hoopaaia aku ma ia wahi. O ka hapanui 0 ka ma- : nawa e holopapa ana ka hau maluna o ka aina, e pa ana hoi ka makani me k$ anuanu maoli no. Iloko o lune e j paa ana no ka hau iluna o na puu, a maluna hoi o ka aina e waiho ana ka hau no iwakalua iniha ka manoanoa. Maluna o na ; kuahiwi e ulu ana ra la&u, a pela no hoi me na awawa, a he

kakaikahi wale na alanui 1 hanaia, me ka paakiki no nae e hiki ai ke malamaia aku ua mau alanui la me ka maikai. Aole he mau awa-kumoku maikai. O na home o kekahi poe i hoao ai e kukulu ae malaila, ua oleloia e Dr. Tchekhov, ua like me na lua noho o na holoholona ahiu.

Aoie loa he loaa o ka ea maikai ma ia wahi. O ka mea e ala mai ana ma Sakahelina ke noho, aole loa he mea •hiki ke ha'i ae. Ilako o hookahi makahiki a elua paha, e ala mai ana kekahi mau hana pono ole malaila. Penei kekahi kauka, i kakau aku iaia e pili ana no ka halema'i Korsakofl, e ku ana hoi ma ka aekai hema; "Ua haalele mai ko'u hoa Kauka ia'u; aole he hiki iaia ke hoomanawanui hou ilio i na mea e ikeia nei maanei. He hele mau ka lunanui o keia wahi i ka halekoa, a iaia e puka mai ai mai ia wahi mai aia pu me ia na koa. Aole loa he hiki i ke 'kiaaina ke hele hookahi mai imua o na lawehala."

Ma kekahi o na manao i hoopukala ma kekahi nupepa ma St. Petersburg, mahope koke iho o ka hoomaluia ana o ka haunaele e ko Rusia aumokukaua o ka Pakipika, ua hoi'keia malaila, o na lawehala ilihune loa o lakou ka poe e hoohanaia ana ma na hana 'kaumaha loa, me ka paa pu i na kaulahao, a o na lawehala kuonoono o lakou ka poe hoonohoia ma na hana maikai a hui pu aku hoi me ka mana e hoomalu ana. He mau makahlki i kaahope aku ua hoea aku ika lono ma Ladana mai Odessa aiku a mai ka huli hikina o Siberia, ua puikaika loa ke kulana o ka mana hoomalu malaila a ua hiki pono ole ke hoomaluia aku na paahao mamuli o ka hana a na lunapaahao.

Ua oleloia ae, o kekahi o keia poe lawehala, ua okioki iho i ko lakou mau lima i mea e hi'ki ole ai ke hana aku i kekahi hana e hoounaunaia mai ana. 0 ke'kahi poe ua mahuka aku iloko o ka ululaau kahi hoi a lakou i make iho ai i ka pololi. Iloko o na paiki o kekahi mau lawehala i alualuia ai ua loaa aku ka i'o kanaka, a hoikeia ae la keia hana aikanaka i hanaia. I kekahi man°wa e holopono ana no kekahi poe ke mahuka mamuli o ko lakou ee ana aku iluna o ka waapa a mahuka aku no 'ka aina nui, aka he lebulehu o keia poe i loaa mai i poe hihiu e noho ana, ma na kahakai, oia hoi ka poe Gilyaks a i ole ka poe Ainos, he lahui hoi e uku mau ia ana e ke aupuni no ke kiai ana i na lawehala mahuka, a i ka wa e loaa ai keia poe 1 hoao e ahai i ko lakou mau ola iho e pau nui ana i ka.iumaiia iloko o ika wai a i ole e hoopololiia no a hilei i ka ma'ke ana.

I kekahi manawa ua loaa mai na lono o ka pepehi \ pomainoinoia ana 0 ka poe i hoopaaia malaila, a ua kakauia ae kekahi manao e olelo ana penei: "E ninau mai ana paha oe no ke ah'a la i hakaka ole aku ai a hiki i ko makou make ana. Ua hoopaaia makou me na kaulahao, a o kela ame keia pakahi o makou ua hoopuniia me na koa. Mamua o ka hookoia ana o ka hoopa'i ua hookaawaleia makou\ a aole makou 1 ike i ka hana i mawaena iho 0 makou. Malia pahqj o ninau mai oe pehea la i hiiki ai ia makou ke ku a(ku 1 ka hoopa'i i haaWiia mai maluna o makou, no keia mea e ha'i aku ana wau ia oe ma ko'u hoopaa ana i ko'u waha."

Iloko no nae oia paa o ka waha me ka lohe ole ia o na hana e hanaia ana malaila, ua kakau ae o Mr. Howard i kekahi buke i kapaia,—"Ka.nohona iwaena o ko Trans-Siberia poe hihiu," Iloiko oia buke i loaa ai na hana a Rusia e hana nei i ikona mau lawehala i hoopaaia ma Sakahelina. I kekahi manawa ua hoopaaia ka lawehala me na huila.o ke kaa palala a kauwo aku iaia. O ka mea e 'ku aku ana a nana aku i ka poe i hoopaaia malaila aole e nele ka loaa mai o na manao manaonao i ka ike ana aku i na wahine i pau ko lakou mau kino i >ka poholehole ame ka hoopoinoia ana o kekahi mau laleu o ke kino. O na wahine, mai ka ]soe opio a hiki wale i ka poe luahine, ua hiiliia me na huipa, ku'iia me na puupuu,, a pekuia 'hoi no kahi hewa liilii loa e/like me ka hooko pau pono ole ana i ka hana i waihoia aku e t hanaia mai. I kekahi manawa ua hooheiia na kane ame na wahine me ke .kaula a kauwoia.' I kekahi manawa e pepehiia no kekahi mea a hiki i <kona nawaliwali ana alaila nakinakiia ke kaula ma kona kania-i a kauwoia aku a hoopaaia aku ma kona wahi h.oopaa.

I ika manawa e laweia aku ai kekahi poe lawehala no ka hoopaa ana o na wahine ame na kane, ua hoopaaia aku na wahine *kane ole iloko o ka halekoa, Alaila oia ka manawa e kauohaia aku ai na kane wahine oie e koho i ka lakou wahine no lakou pakahi iho i makemake ai, a ua hookikinaia na wahine e mare aku i na kane pepehi kanaka ame kekahi mau hana hewa e ae, a •hoopaaia aku la ma ke ano he kane a wahine. O kekahi poe opiopio loa t a poe wahine u'i maoli no, ua hookaawaleia aku lakou no kekahi mau hana pono ole e hiki ole ai ke ha'iia. .