Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 13, 25 March 1904 — Page 4
This text was transcribed by: | Aki Astrid Dinda |
This work is dedicated to: | A ko`u hanai Lenni a me kona hoaloha Max, ka mea keiki ho`okamaha`o. |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
„Ua hui mua wau me kou makuakane a na kamaaina hoi iaia,“ wahi a Kauka Wakekona i pane aku ai i ka wahine.
„Aole he mea ano nui mawena o’u ame ko’u makuakane,“ wahi a Lola i pane aku ai. „Aole o’u aie iaia, a kona mau hoaloha aole lakou he mau hoaloha no’u. Ina aole Sir Kale, i make, ame kekahi mau hoaloha, ina ua make mua wau oiai oia iho la ka makemake o ko’u makuakane.“
„I hele mai nei wau i ou nei no na mea e pili ana no Sir Kale,“ wahi a Kauka Wakekona i pane koke aku ai, oiai ua ike iho la ia oia kana hana i hele mai ai.
I ka lohe ana o ka wahine i keia mau olelo a Kauka Wakekona, ua hoomaka mai la kona mau helehelena pupuka, i ala mai ai mamua iho, i ka Wakekona mau olelo mua i hoopuka aku ai, e mohala a nana mai la me ka oluolu.
„Heaha ka’u mea e hoike aku ai ia oe e pili ana nona?“ i ninau aku ai ua wahine la a hoomaka mai la kona mau manamanalima e haalulu iluna o kana mikini kakau.
„Ua ike a ua kamaaina oe iaia, aole anei pela?“
„Ua hoike mua aku nei wau ia oe he aie nui ko’u i kona lokomaikai. Ina ua hiki ia’u ke malama ia’u iho i keia manawa, alaila oia hiki ana ia’u mamuli no ia o kona kokua ana mai ia’u.“
„Ua hui launa aku anei oe me ia ma ka leta?“
Kau hou aku la na maka o Lola Laiana iluna o Wakekona me ka huhu a pane aku la:
„Heaha ka manao o keia mau nieniele ana au?“
„O ka manao nui oia ke kaupale ana i ko ka lehulehu mau manao hoino. He mea pono ia’u ke ninau aku ia oe ma keia wahi mamua o ka hala ana aku o keia mea mawaho aku o ka palena kupono,“ wahi a Kauka Wakekona.
Aole he wahi leo i pu-a mai ia Lola mai, a o kona helehelena hoi aia no ke haikea la. Mahope mai ua ea la kona poo iluna a kau aku la kona mau maka maka’u iluna o Wakekona a pane aku la:
„Ina pela e pane aku ana wau i kau mau ninau. Heaha la kau mau mea i manao ai e ninau mai ia’u?“
„Ua kukaileta aku anei oe me Sir Kale?“
„He mea oiaio ua palua a pakolu paha ko’u kakau leta ana aku iaia e hoike aku ana iaia i ko’u hoomaikai nui no kana mau @ kokua ia’u.“
Ke hoomanao nei anei oe i na la oia mau leta au i hoouna aku ai?“
„Ua poina wau i na mau la la.“
„Ua hui anei oe me ia mamua?“
„Ae, he elua a ekolu paha manawa ma Comabe Tarece. He kanaka oia i waiho i na hana imi pono ana nona iho a ua hoolilo aku oia i kona manawa ma ke kokua ana aku ia ha’i.“
„Ina paha ua ike nui ole aku oe iaia a ua kakau pinepine ole aku hoi, pehea la e hiki ai iaia ke ike mai i kou mau pilikia apau a kokua mai hoi ia oe, e like me kau i ha’i mai nei?“
„He nui na keonimana i ike i ko’u mau pilikia a ua hui like ae lakou ma na hana e kokua ana ia’u. O Mr. Sepeletona kekahi, he hoaloha maikai no Sir Kale. He kanaka oluolu oia ia’u a mai iaia aku hoi i lohe ai o Sir Kale i na mea e pili ana no’u.“
„Aole anei oe i kakau aku ia Sir Kale e noi aku ana iaia e hui me oe?“ i hoomau aku ai o Kauka Wakekona.
Ua pii mai la ka inaina o Lola a nana aku la oia me ka huhu nui a pane aku la:
„Ea, ke hele loa nei kau mau ninau ana mawaho aku o ka mea kupono.“
„Ke kaumaha nei wau, e ka wahine, aka he mea pono no ia’u ke hoomau aku i ua ninau la.“
„Alaila aole loa wau e pane aku ana, a ke hoole loa aku nei wau.“
Aole anei oe i kakau aku i kekahi leta ia Sir Kale i ka la mamua iho o kona make ana?“ i hoomau hou aku ai o Kauka Wakekona.
I ka loaa hou ana aku o keia ninau ia Lola Laiana oia no hoi ke manawa i pii ae ai kona haikea e hoike mai ana hoi i kona maka’u nui. Ua hiki ole iaia ke hoole mai i keia manawa, aka ua hiki ia Wakekona ke ike aku maluna o na hiohiona o ua wahine la e hoole loa ana oia aole i hanaia kekahi hana o ia ano.
„Me he mea la ua nalowale kou mau noonoo maikai,“ wahi a Kauka Wakekona i pane aku ai. „Ua hiki ia’u ke ha’i aku ia oe i kekahi mau lalani o kau manao i hoouna aku ai ia Sir Kale ma ua leta la au. Eia ua mau lalani manao nei `E oluolu, e oluolu nei, oiai he keonimana oe, e puhi iho i keia leta i ke ahi, a e hiki ae ma ka puka pa ma ka hora umi.“
I ka loaa hou ana aku o keia mau olelo a Wakekona, oia ka manawa i kunewa aku ai ke poo o Lola, me he mea la ua maule oia i ka lohe ana i keia mau olelo, aka ua pohala mai la oia a kaulono aku la kona mau maka iluna o Wakekona a pane aku la:
„Aole anei ia mea he keonimana iloko o Sir Kale?“
„Ma kou manao ana pela ua hoohaahaa loa aku oe ia Sir Kale. He mea oiaio ua puhi io no oia i kau leta e like me kau i kauhoa ai iaia e hana. Aka nae i kekahi manawa he hiki no ke ikeia na huaolelo o kekahi leta ina no ia e puhiia ana i ke ahi. E ae mai ana oe i keia manawa ua kakau leta io no oe a hoouna aku ia Sir Kale.“
„He oiaio, ua kakau io aku no wau,“ wahi a Lola i pane mai ai me kona hooiaiao ana i kana mau olelo i hoopuka mai ai. „Ua hoouna io aku no wau. Heaha hoi ka’u mea e huna aku ai? Aole loa he kumu a’u e hilahila ai i ka ha’i ana aku i ka mea oiaio. Ua makemake wau iaia e kokua mai ia’u. Ua manaoio loa wau ina wau e hui kamailio pu ana me ia e loaa i’o mai ana no na kokua, ana mai iaia mai, no ia kumu hoi ko’u noi ana aku iaia e hui pu mai me a’u.“
„Heaha hoi kou mea i makemake ai e hui aku me ia ma ia hora o ka po?“
„No ka mea o ko’u lohe koke ana iho no ia e hele aku ana oia no Ladana a e noho aku ana oia malaila no kekahi mau mahina. He mau kumu okoa ae no hoi kekahi i hiki ole ai ia’u ke hui aku me ia i ka wa kupono.“
„Heaha hoi kou mea i makemake ai e hui aku me ia mawaho o ka pa aole hoi iloko o ka hale?“
„Ke manao nei anei oe e hele aku ana kekahi wahine e hui me kekahi kanaka wahine ole iloko o kona hale i ka po?“
„Ina pela e waiho kaua ia ninau a e ninau aku ana wau ia oe i keia ninau: Heaha ne mea i ala mai i kou hui ana aku me ia ia po?“
„Aole loa wau i hele aku.“
„E Mrs. Lola Laiana!“
„Aole loa wau i hele aku, a ke hoohiki aku nei wau imua ou maluna o na mea hemolele loa. Aole loa wau i hele aku e hui me ia. Ua ala mai kekahi mea nana i kaua mai i ko’u hele ana aku.“
„Alaila ke ae mai nei oe ua kakau aku oe ia Sir Kale e hui mai me oe ma ka hora a ma kahi au i hoike ai ma kau leta, eia nae e hoole mai ana oe aole loa oe i hele aku no ka hooko ana i kau i ha’i aku ai ia Sir Kale ma kau leta?“
„Oia ka mea olaio.“
Ua hoomau aku la o Kauka Wakekona i na nieniele ana, eia nae ma ia wahi iho la i paa ai o Lola i kona manao a hoike ole aku hoi i na mea i koe e pili ana nona ame Sir Kale.
(Aole i pau.)
HAWAII ame KONA LAHUI.
MOKUNA X VII.
KE AU IA KAMEHAMEHA, MAI KA MAKAHIKI 1794 A I KA MAKAHIKI 1811. – NO KO KAMEHAMEHA HOOPONOPONO ANA I KONA AUPUNI AME KONA NOHO ALII ANA.
NO KE KAUA AI NOA ME KEKUAOKALANI MA KUAMOO:
A lohe kekehai alii, ke keiki a ko Kamehameha kaikaina o Kekuaokalani, ua ai noa ke alii nui, o Lihiliho, huhu loa iho la keia alii ia Kaahumanu, ame kona mau hoahanau a pau, i ka hoai noa ana a lakou i ke alii, ame ka ai noa ana o ke kapu alii o lakou. Nolaila ka huhu o keia alii, he makemake ai kapu kona.
Hookaawale oia a noho ma Kaawaloa, no ka makau i ka ai noa. Mahuka aku la kekahi poe kahuna ame kekahi poe kaakaua mai o Liholiho aku, a noho me Kekuaokalani.
Hooikaika aku la lakou iaia e hoopaakiki ma ka ai kapu. Penei lakou i olelo ai iaia. „Aole hala a na alii aia mamua, i nele ai lakou i ka aina ole, elike me keia hala.“ Haawi ae la lakou i ka aina no keia alii. Pela io no ka olelo a ko onei poe kahiko, „O ka haipule ka mea ku i ka moku, aka, o na alii aia he ilihune.“ No ia olelo a ka poe kahuna la, ea, hoopaakiki keia alii ma ka ai kapu manao hoi ia e luku i ka poe ai noa.
Haunaele iho la ka aina ia mau la, nui na makaainana ame kekahi poe alii i manao mamuli lakou o Kekuaokalani, nuku na makaainana ame na alii i manao mamuli lakou o Liholiho. No ia mea, hoouna ia ka wahine a ko Kekuaokalani makuakane o Piia kona inoa, i hoi mai o Kekuaokalani ma Kailua e ai noa ai, aka, aole oia i hoi mai ma Kailua.
Nolaila, hoomahui iho la na makaainana ma o Kekuaokalani la, a kipi iho la kekahi kanaka o Hamakua, i Hawaii, he kanaka kuaaina, o Kainapau kona inoa.
A lohe na alii ma Kona, i kela kipi ana, hoouna ia kekahi kanaka mai o Liholiho aku o Kainapaunoakai, e nana i ua kaua la, a halawai lakou i Mahiki, me ua kaua makaainana ia.
Pepehiia iho la o Kainapau wahi alii o Kainapau kuaaina a make loa. Elua kanaka o ke alii i make i ua kaua makaainana la. A lohe ia ka make ana o na kanaka, alaila, ahaolelo iho la na alii e hele e kaua aku, e kokua no na kanaka i make ai. I mai o Kalaimoku. „Aole e pono ke kaua aku malaila, no ka mea, aia no ke kumu o ke kaua, ma Kaawaloa, o Kekuaokalani, he pono ma Kaawaloa e kana aku ai. O ke kana ma Hamakua, he lau ia no ka laau, o ke kumu ka’u e kii, a hina ke kumu, mae wale no ka lau.“
Ae mai la no na alii ame na kanaka i kana olelo. Alaila, hoounaia o Naihe ma laua o Hoapilikane e kii mua ia Kekuaokanlani ma ke kii makamaka aku, i akaka ka hoi mai, aole e kaua, a i hoi ole mai kaua no. A i ka ee ana o Naihe ma laua me Hoapili ma ka waapa, ee iho la o Keopuolani me kona hoouna ole ia e holo. Holo aku lakou a pae ma Kaawaloa ia ahiahi, a halawai o Hoapili ma laua o Naiha me Kekuaokalani.
I aku la o Hoapili ia Kekuaokalani, „E, i kii mai nei au ia oe, nana mai nei au a, o oe no ke keiki a ko’u kaikuahine, kii mai nei au ia oe, e hoi kaua i Kailua, me ko keiki. No ka mea, ke kau mai nei na makaainana, na hooili mai ka lakou kaua ana maluna ou, a i ku mai ka lakou olelo i kou noho kaawale i kahi e, nolaila, e hoi kaua i Kailua, a noho pu me ko keiki, ea; aole e kau mai kela hewa maluna ou, ke hui pu oe me ko keiki a olelo pu ae me ia; a aia no ia oe kou ai noa ame ka ole.“
I mai la o Kekuaokalani. „Ae, he hoi aku no ko’u, alia nae, a olelo pu maua me Manono, (oia hoi kana wahine,) alaila, hoi aku au, aole au e ai noa.“
Alaila, pau ka olelo ana, hoi aku o Kekuaokalani imua o Manono, a hoi mai o Hoapili ma i ka hale o Naihe.
A ia po ana iho, kala mai la kekahi luna a Kekuaokalani i kona kanaka, e hoomakaukau i ko lakou auwaa iho, no ka holo ana ma Kailua e ai noa ai. Pela ke kala ana a ka luna ia po. Manao iho la o Hoapili ma, ua ae ia mai ka lakou olelo. Aka, he hoopunipuni keia hana ana. Ia po no, koi mai la na kanaka e pepehi ia Keopuolani ame Hoapili, hoole o Kekuaokalani a pakele laua.
A i ke kakahiaka ana ae, hele aku o Kekuaokalani mai kona hale mai me kona kanaka, me ka pu ma ko laua mau lima, ame ka pololu, ame ka ihoiho kukui, ame ke kamaa, a ku lalani mai lakou ma ke alo o Hoapili ma a puni. Alaila, maopopo iho la, ua makaukau mua lakou e kaua. Hele mai o Kekuaokalani a noho iho la ma ke alo o Hoapili laua o Keopuolani.
Alaila, i mai la o Hoapili ia Kekuaokalani. „O ka hele keia o kakou?“ Ae mai no kela, „ae.“ I hou aku o Hoapili, „Mauka wau me na kanaka o’u,“ ua pau i ka pololi, mauka makou a kahi e kahu umu ai me na wahi kanaka, i ola.“ I hou mai o Hoapili, „Mai manao nui aku oe ia kanaka, o oe no a kau ae maluna o ka waa, holo ae kaua, na ia kanaka, no ia e hele ae mauka, o oe no ka’u i kii mai nei.“ I mai no kela, „Aole au e holo makai, mauka no makou.“ Alaila, pane mai la o Keopuolani. „E wehe hoi i ka piko la o ka hoahanau.“
O ka pau aku la ia o ko lakou kamailio ana, a manao o Hoapili ma, o ke kaua wale no koe.
O KE KAUA AI NOA MA KE KUAMOO.
A pau keia olelo ana hele aku la o Kekuaokalani mauka me na kanaka, ona, a ee aku la hoi o Hoapili ma, ma ka waa ma ke kaulua o Keopuolani, a ma ke kaukahi o Hoapili.
A kauoha ae la o Naihe ia Hoapili, „E holo oe a Keauhou, e kali mai a hiki aku ke keiki a kaua, alaila, holo aku.“ A lohe o Keopuolani i keia kanoha a Naihe, ee aku la o Keopuolani ma ke Hoapili waa, o ka holo aku la no ia a pae i Kailua.
Halawai oia me kana keiki me ka waimaka helelei a olelo mai iaia, i mai la. „Mai ike ole oe ia’u, mai make au.“ Ninau mai o Kalaimoku. „Auhea o Kekuaokalani?“ I aku o Keopuolani, „Aia ae mauka mai.“ Ninau hou aku la o Kalaimoku. Pehea ka @ kii ana? I mai o Keopuolani. „Ua pau ke kii hoahanau ana, o ke kaua wale aku no koe.“ Kena aku o Keopuolani ia Kalaimoku e kii e kaua aku ia Kekuaokalani, a ae mai kela.
A ahiahi iho, haawi i ka pu, a kakahiaka ae a ani ka la, hoonoho iho la Kalaimoku i ke kaua a kakahiaka, hele aku a Kalaimoku me ke kaua. Hoonoho iho la oia i na waa kaua eiwa, papa aku la ia lakou, „E noho malie, mai walaau, e ikaika; e inu i na wai awaawa, e na okii, mai hoi hope mai, imua aku no a make, aohe hope e hoi mai ai.“
A lohe o Kekuaokalani i ko Kalaimoku hele ana aku, hoouna mai la oia i poe kiu, a halawai ua mau kia la me Kalaimoku @ Lekeleke, a ki mai ua poe kiu la i ka lakou pu, a ku kekahi mau kanaka o Kalaimoku a make. Hee iho la o Kalaimoku, a ua ka uuku o na poe kiu la aole i hee loa, a hahai aku o Kalaimoku i ua poe kanaka la a halawai me Kekuaokalani ma Kuamoo; o ke kana iho la no ia. A ikaika ke kana ana.
A i ke ahiahi ana iho o na la la, make iho la Kekuaokalani me Manono kaua wahine, no ka nui o kona aluiaa ma ka waa mai kekahi pu, a mauka kekahi pu, poai ia oia a puni, make ai oia.
A hoi mai o Kalaimoku mai ke kaua mai, ahaolelo iho la na alii, a hoouna ia o Hoapili e holo ma Waimea, e kaua me kela kana Makaainana.
Alaila, hele aku la oia me na kanaka ona, ma ka waa a pae ma Kawaihae, pii aku la a kaua ma Waimea, a pau ua makaainana @ i ka lukuia. O ka lanakila loa keia o ke kaua ainoa. A pau ka ai kapu. Hoi o Hoapili ma i Kona, a ia wa aia ma Kailua ka noho ana o ke alii, a malaila no hoi i hana ia ai ka iohana o ke aupuni,
MOKUNA XVIII.
KE ANO O KA NOHO ANA MAMUA O KA HIKI ANA O NA MISIONARI.
Eia ka wa kupone e hoike aku i ke ano o ko na kanaka noho ana mamua aku o ka hiki ana mai o na Misionari ma keia paeaina.
Eia kekahi. Ua lilo ka aina i na alii wale no. Aole i akaka ka manawa, aole no hoi i lohe ia ke alii nana o hoolilo ka aina no na alii wale no.
Eia kekahi manao, na ka makaainana paha i haawi aku ka aina no na alii. No ka mea, ua lohe ia ke ano o ka noho ana o na alii, ame na kanaka o keia paeaina mai ka wa kahiko mai; ua hahai nui na kanaka apau mamuli o na alii e noho ai, no ka hoopili mea ai, i loaa mai ai ia lakou. Pela no hoi na alii, ua hanai aku a nui na kanaka, i mea e kaua aku ai i ka aina no lakou. I ke kaua ana o kekahi alii me kekahi alii, a lanakila kekahi maluna o kekahi, alaila, haawi aku ke alii i ka aina no na kanaka, a i ka wa e huhu ai na alii i kanaka, o ke pai ae la no ia i ka aina o kanaka a hoi ka aina i na alii, aole hoi i olelo wale aku na makaainana i na alii no ia hana ana a na alii pela. He poe kauwa kuapaa lakou malalo iho a o na alii. Aole e hiki ia lakou ke hana, e like me ko lakou manao, he pono; aka, mamuli o ka manao o na alii ko lakou hooikaika ana. He mea keia e poino wale ai ke lehulehu, a aole maiuhia ka noho ana.
(Aole i pau.)
KE KINO MAKE O KA MOI KALAKAUA ILOKO O IOLANI HALE.