Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 13, 25 March 1904 — HAWAII ame KONA LAHUI. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HAWAII ame KONA LAHUI.

! MOKCXA X VII. | KK AL' IA KAMEH.AMEH.A, MAI KA MAKAHIKI 1794 A i KA MAKAHIKI 1811.—XO KO KAMEHAMEHA HOOPONOPONO ! AXA I KOXA ACPCTXI AME KOXA NOHO ALII AXA. [X0 KE KAI'A AI XOA ME KEKCAOKALAXI MA KI AMOO. A lohe kekahi alii» ke keiki a ko Kamehameha kaikama. o Ke-J : knaokahmi. «a ai noa ke alii nui. o Liholiho. luiliu loa iho la keia ialii ia Kaahumann. anie kona mau hoahanau a pau. i ka hoai noii I ana a lakou i ke alii. am*> ka ai noa ana o ke kapu alii o lakou. No-| j laiia ka huhu o keia alii, he makemake ai k;ipu kona. | i Hookaawale oia a noho ma Kaawaloa. no ka riiakau i ka ai noa. • { Mahuka aku la kekahi poe kahuna ame kekahi poe kaakaua mai o 5 Liholiho aku, a noho me Kekuaokalani. ! I Hooikaika aku la lakou iaia e hoopaakiki nm ka ai kapn. l*enei; | lakou i blelo ai iaia. * ; Aole hala a na alii aia mamua. i nele ai lakou 5 |i ka aina ole, elike me keia hahi." Hiiiiwi ae la lakou i ka aiua 110 keia alii. Pela io no ka oleio a ko onei poe kahiko. ka haipule: ka mea ku i ka moku. aka. o na alii aia he ilihune. M Xo ia olelo a ka p«>e kahuna la. ea. hoopaakiki kvia alii ma ka ai kapu inaiiao hoi; i ia e luku i ka poe ai noa. | j Haunaele iho la ka aina ia mau la, nuijia makaainana ame ke-1 1 kahi poe alii i manao mamuli lakou o Kekuapkalani. uuku na ma- | kaainana ame na alii i manao mamuli lakou o Lihoiilio. No ia īuea, j lioouna ia ka wahine a ko Kekuaokalani makuakane o Piia kona ' I inoa. i hoi mai o Kekuaokalani ma Kailua e ai noa ai, aka, aole oia ; i hoi inai ina Kailua. | Nolaila. hoomahui iho la na makaninana nia o Kekuaokalani ■ la. a kipi iho la kekahi kanaka 110 liamakua, i Hawaii, lie kanaka j kuaaina. o Kainapau kona inoa. A lohe na alii ma Koua. i kela kipi ana. hoouna ia kekahi kanaka mai o Liholiho aku o Kainapminoakai, e r.ana i ua kaua lu. a \ liaiawai lakoi} i Mahiki. me ua kaua makaainana ia. ; j Pepoliiia ilio la o Kainapau walii alii o Kainapan kuaaina a ! make loa. Elua kanaka o ke alii i make i ua kaua makaainana la. I A iohe ja ka make ana o na kanaka, alaila. ahaolelo iho la na alii e hele e kaua aku, e kokua no na kaiiaka i make ai. I mai o Kalaimoku. <v Aole e pono ke kaua aku malaila, no ka mea. aia no ke kumu 0 ke kaua.ma Kaawalon. o Kekuaokalani, lie pono ma Kaawaloa; e kaua aku ai. O ke kaua ma Hamakua, he lau ia no ka laau, o ke kumu ka'u e kii. n liina ke kumu, mae wale 110 ka lau." ; Ae mai la no'iia alii ame na kanaka i kana olelo. Alaila, lioounaia o Naihe ma laua o Hoapiiikane e kii mua ia Kekuaokalani ma.ke kii uiakamaka aku, i akaka ka hoi mai, aole e kaua, a i hoi ole mai kaua no. A i ka ee ana o Naihe ma laua me Honpili ma ka waapa, ee iho la o Keopnolani me kona lioouna ole ia e holo. Holo aku lakou a pae ma Kaawaloa ia aliialii, a halawai o Hoapili ma - laua o Xai]ie me Kekuaokalani. • I 1 aku la o Hoapili ia Kekuaokalani. " 4 E. i kii mai nei au ia oe,' iiana mai nei au a, o oe no ke keiki a ko'u kaikuahiue. kii mai nei au ia oe, e hoi kaua i Kailua. me ko keiki. Xo ka mea, ke kau mai nei na niakaainana. ua hooili mai ka lakou kaua ana maluna ou. a 1 ku mai ka lakou olelo i kou noho kaawale i kahi e, nolaila, e hoii kaua i Kailua. a noho pu me ko keiki, ea; aole e kaiumai kela liewal maluna ou, ke hui pu oe me ko keiki a.olelo pu ae meia; a aia no oe kou ai noa aine ka ole." ! I mai la o Kekuaokalani, "Ae, he hoi aku no ko'n, alia nae. a olelo pu maua me Manono, (oia hoi kana wahine,) alaila, hoi au, aole au e ai noa.*- ; Alaila, pau ka olelo ana, hoi akn o Kekuaokalani imua o Manono. a hoi mai o līoapili ma i ka hale o Kailie. j A ia po ana iho, kala mai la kekahi lunā a Kekuaokalani i kona kanakā, e hooinakaukau i ko. lakou auwaa iho, no ka liolo ana ma Kailua e ai noa ai. Pela ke kala ana a ka luna ia po. Manao iho la o Iloapili ma. ua ae ia mai ka lakou olelo. Aka, lie hoopunipuui keia hana ana. Ia po no, koi mai !a na kanaka e pepehi ia Keopuolani ame Hoapili, hoole o Kekuaokalani a pakele laua. A i ke kakahiaka ana ae, hele aku o Kekuaokaiani mai kona hale niai me kona kanaka, me ka pu ma ko laua inau liina, ame ka pololu, ame ka ihoiho kukui, ame a ku lalani mai lakou ma ke alo o Iloapili ma a puni. Alaila, maopopo iho la, ua makaukau mua lakou e kaua. Hele mai o Kekuaokalani a noho ilio la ma ke aio o Hoapili laua o Keopuolani, Alaila, i mai-la o H<*pi!i ia Kekuaokalani. "O ka hele keia o kakou?" Ae mai no kela, "ae." I hou akn o Hoapili, "Mauka wau me na kanaka o'u.'- ua pau i ka pololi, mauka makou a kahi e kahu umu ai me na walii kauaka, i ola." I hou mai o Hoapili, "Mai

manao nni aku oe ia kanaka. ooenoa kau ae maluna o ka waa, holo ae kaua. na ia kanaka no ia e hele ae mauka. o oe no ka'u i inai nei." I mai no kela. "Aole ao e holo makai. mauka no niakou " Alaila, pane mai la o Keopuolani. "E wehe hoi i ka piko la o ka hoahanau." O ka pau aku la ia o ko lakou kaiuailio ana, a manao o Hoapili ma. o ke kaua wale no koe. O KE KAI'A Al XOA MA KE KI AMOO. A pau keia olelo ana hele akn la o Keknaokalani mauka na kanaka. ona, a ak»i la hoi o Ho:tpili nui, ma ka wau ma ke kanlua o Keopuolani, a.ma ke kankahi o Hoiipili. j A kauoha ae la~o Naihe ia Hoapili. "E holo i>e a Keauhon. • kali mai a hiki aku ke keiki a kaua. alaila, holo aku A > Keopuolani i keia kano|ui a Naihe. ee akn la o Kwpnolani »ua , . Hoapili waa, o ka holo aku !a no ia a pae 1 Kailua. I Halawai oia me kana keiki me ka waimaka helelei. a olelo ? | iaia. i mai lā. "Mai ike ole oe ia'u. mai make au." Xinau mai ... laimoku, "Auhea o Kekuaokalani?*' I aku la o Ki v opuolani < w Aī, ; \ ; mauka mai/' Xinau hoa'aku la o Kalaimoku, Pehea ka i kii ana? I mai o Keopuolani. "l"a pau ke kii hoahanan ana. k- ; kaua wale aku no koe" Kena aku o Keopuolani ia Kalaimokn .• • kii e kaua aku ia Kekuaokalani, a ae inai kela. A ahiahi iho, haawi i ka pu, a kakahiaka ae a ani ka la. h«v>nah,> iho la o Kalaimoku i ke kaua a kakahiaka, helo aku o Kalaimokn j nie ke kaua. Hoonoho iho la oia i na waa kaua eiwa. papa aku la lia lakon, 4> E noho malie, mai walaau, e ikaika; e inu ina wai awaawa. e na okii. mai hoi hope mai. imua aku no a make. aoho e hoi mai ai." ? , A lohe o Kekuaokalani i ko Kahumokn hele ana aku. hot>;:n;i mai la Oia i poe kiu, a halawai ua mau kin la me Kataimoku : t : Lekeleke, aki mai ua poe kin la ika lakou pu, aku kekahi i kanaka o Kalaimoku a i»iake. Hee iho la o Kalaimoku, a t»o uuku o ua poe kiu la aole i hw ioa. a hahai aku o Kaiaiun.ku i pi>e kanaka la a haiawai ine Kekuaokalani ma Knaiuoo; o ke kaaa iho la no ia. A ikaika ke kaua ana. , A i ke ahialii ana iho o ua'la la. make iho la o Keku.iokahmi me Manono kana wahine. no ka nui o kona aluia:. ma ku waa n-aī kekahi pu, a mauka kekahi pu. poai ia oia a puni. make ai oia. A hoi mai o Kalaimoku mai ke kaua mai, ahaolelo iho la na alii. r hoouua i4 o Hoapili e holo ma Waiiuea, e kaua me kela k;'ua Makaaiuana. Alaila, holo aku la oia me na kanaka oua. ma ka waa a pae i:: a . Kawaihae. pii aku la a kaua ma Waimea, a pau ua makaainana ika lukuia, ka lanakiia loa keia oke kaua aiuoa. A pau ka a kapu. Iloi o Hoapili ma i Kona, a ia wa aia ma Kaiiua ka uoh.. aua o ke alii. a malaila no hoi i hana ia ai ka oihana o Ue auputn'. ! MOKUXA XVIII. I i KE AXO O IvA XOIIO AXA MAMI.'A O KA HIKI AXA <> XA MISIOX.VKI. i ! ! Eia ka wa kupono e hoike aku i ke ano o ko na kanaka noho ana inamua aku o ka hiki ana mai o na ma keia paeaiua. I Eia kekahi, Ua lilo ka aina ina alii wale no. Aoie i akuka ka ! manawa, aole no hoi i lohe ia ke alii nana i hoolilo ka aina no na aJii wale no. ! kekalii mauao, na ka makaainana paha i haawi aku ka aina no na alii, Xo ka mea, ua lohe ia ke ano oku noho ana oua alii, ame na kanaka o keia paeaina mai ka wa kahiko m»i; ua hahni nui na kanaka apau mamuli o np alii e noho ai, no ka hoopii; mea ai, i loaa mai ai ia lakou. Pela no hoi na alii. ua hanai aku a nui ua kanaka, i'mea e kaua aku ai ika aina 110 lakou. Ike kaua āna .» kekahi alii me kekahi alii, a lanakila kekahi maluna o-kekahi. alaila. haawi aku ke aiii i ka aina no na kanaka. a i ka wa e huhu ai ua a)ii i kanaka, o ke pai ae la no ia i ka aina o kanaka a hoi ka airia i na alii, aole hoi i olelo wale aku na imikaainana i na alii no i.i hana ana ana alii pela. He poe kauwa kuapaa lakou malalo iho <> ona alii. Aole e hiki ia lakou ke hana. e like me ko iakou manae. he pono; aka, mamuli o ka manao o na alii ko lakou honikaika ana. He niea keia e poino wale ai ka lehulehu, a aole maiuhia ka noho ana. (Aole i pau.)

KE KINO MAKE o KA KOĪ KALAE&HA ILOKO O TOT awt |rif-n -H-en r 11111111n........ HAU.