Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 14, 1 April 1904 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, APERILA 1, 1904.

 

"Pehea aku nei la ka lawehala e noho mai nei ma  ke kula?"

 

Ua hoopuiwaia o Wakekona i kona lohe ana i keia ninau, a oia no hoi kona manawa i ninau aku ai ia Palanikelina:

 

"Aole i hiki ia'u ke olelo ae ua ike wau i kona wahi e noho mai nei, aka na hiki nae ia'u ke kuhikuhi aku i ka Oihana Makai i kona wahi e noho mai nei.  Aole anei i loaa mua mai keia noonoo iloko o'u, o kahi maikai loa e hiki ai ke hopu aku i ua lawehala la oia no kahi e waihoia aku ai o kana mau mea ai?"

 

"Aole is he mea na kana e hoopaapaa ai; aka pehea la i maopopo ai ia oe eia no oia ma kekahi wahi o ke kula?"

 

"I maopopo ia'u no ka mea ua ike aku wau i ka mea nana e lawe nei i kana mau mea ai."

 

I ka loaa ana aku o keia pane ia Wakekona, na hoopihaia kona naau i ke aloha no Baremoa, oiai i ka wa e loaa ai keia ike i kekahi kanaka i like aku kona ano me ko Palanikelina, ua maopopo aole loa e pono ana na hana e hana ia aku ana ke hooholo oia e hana aku in a ke kanawai; aka nae, ua hoomama ia ae kona mau noonoo i ka ioaa hou ana mai o ka Palanikelina mau olelo.

 

"Heikeiki ka mea nana e lawe nei i na mea ai a ua kanaka la. E ike mau ana wau i na la apau a'u e nana aku ai me ka'u ohenana. He hookahi no ana alanui e hele nei i kela ame keia la, a e ike mau aku ana no hoi wau iaia i ka hele ae ia hora kookahi no o ka la, nolaila e ninau iho kaua, owai kana e hele mau aku nei e hui aole anei o keia lawehala no?"

 

"Maila paha o keia keiki au e ike mau nei na kekahi ia o na kahuhipa a eia oia ke lawe nei i ai na kona makuakane." Ia Wakekona i pane aku ai i keia pane, aia na noonoo hauoli iloko on a oiai ua loaa mai la he mau hoike ana hoi i makemake ai e pili anan no keia malihini anan i ike ai iluna o ka puu he mau po mamua aku.

 

"Ea," wahi a Palanikelina i pane aku ai me ka okalalkala o kona leo, a ia manawa pu no hoi i kuhikuhi aku ai oia i kekahi puu e ku mai ana ma ke kula. "Ke ike nei anei oe i kela puu e ku mai la? E ike pu aku ana no hoi oe i k ela wahi puu uuku e ku mai la ma kona aoao. O kela kahi nui loa o na pohaku e waiho nei. He wahi anei ia na kekahi kahuhipa e lawe aku ai i kaua mau hipa no ka hanai ana? O kau i pane mai nei aole loa e hiki ke kulike aku me keia."

 

No ka pane ana i keia mau olelo a Palanikelina, ua i aku la o Wakekona ua hoopuka aku oia ia mau manao me kona maopopo mua ole.

 

"O ka'u mea i maa mau, oia ka huli mua ana a loaa ia'u na kumu kupono no ka'u mea e hoopuka aku ai. Ua lehulehu na manawa a'u i eke ai i ua keiki la e hele ana me kana wahi puolo. I kekahi manawa e hele ana oia he hookahi manawa o ka la a i kekahi manawa he elua manwa o ka la. E kali iki hoi oe, e Wakehona, Ke ole wau e ike hewa eia kekahi mea ke hele nei mau ke kula i keia manawa a kaua e papaleo nei."

 

Huli aku la o Wakekona a nana aku la ma kahi a Palanikelina i kuhikuhi aku ai a ike aku oia i kekahi wahi mea uuku e hele ana.

 

"E Wakekona, e pii ae kaua i ka hale oluna a malaila kaua e ike aku ai i keia mea a e koho hoi oe nou iho."

 

E like me ke kono ana a Palanikelina, ua holo aku la laua no ka hale elua a nana aku la laua i kahi a laua i ike aku ai i keia mea e hele nei ma ke kula.

 

"E Wakekona, e hele mai oi maanei a e nana aku me ka ohenana, a e ike aku ana oe iaia mamua o kona hala ana aku ma kela aoao o ka puu."

 

Ia Wakekona i hooko aku ai e like me ka Palanikelina i kanoha aku ai iaia ua ike io aku la oia i ke kino o kekahi wahi keiki e pii ana iluna o ka puu a maluna o kona kua e kau ana kekahi wahi puolo. Ike aku la o Wakekona i ka hiki ana aku o ua keiki la iluna o ka puu a ku iho la no kekahi manawa e nana ana hoi ma kona mau aoao, me he mea la e nana ana paha in a eia kekahi mea mahope o kona meheu, a aole hoi i liuliu iho ua nalo aku la oia ma kekahi aoao o ka puu.

 

"Pehea, ua ike aku la anei oe i ka pololei o ka'u mau mea i ha'i aku nei ia oe?"

 

"He oiaio kau mau mea i ha'i mai nei. Heaha la ka hana a keia wahi keiki e hana mai ai?"

 

"Aole kaua i maopopo is mea, a he hana pono hoi keia na ka oihana makai e hana ai, aka aole loa wau e ha'i aku ana i keia mea i ka oihana makai, oiai ua inaina loa ia wau i ka hana pono ole ia o ka'u mau hihia.

 

Mahope o keia mau kukai olelo ana a laua, ua hoi aku la laua no ka hale olalo a malaila laua i hoohala hou ai he manawa in a ke kukai olelo ana. Ua hoike aku la o Palanikelina i kona manao e hele pu aku me Wakekona no Basekavila Hale, aka aole i ae aku o Wakekona, oiai aia kona noonoo ke hooikaika la i kona manao e hele aku e huli i keia kanaka ana i ike ai iluna o ka puu. Mahope o na kukai aloha ana, ua hoi aku la o Wakekona me kona hoomau ana aku ma ke alanui, a i ka wa ana i nalo aku ai mai na make aku o Palanikelina oia no kona manawa i kaha aku ai ma kekahi alanui e holo polelei ana no ka puu ana i ike aku ai i ke keiki e pii anan iluna.

 

I keia wa ana e hele nei aia ka la ke iho la ma kona alahele no ka hookuu anan aku i na hana o ia la, a iaia i hiki aku ai iluna o ka puu a nana aku la oia ma Kekahi aoao o ka puu, kahi hoi ana i ike aku ai i ke keiki i kona nalo ana aku, ike aku la oia i ka waiho mai o kekahi olaelae pohaku, a ma o aku o ua olaelae la iloko hoi o kekahi wahi alua, e ku mai ana kekahi hale me kona kaupoku kupono e malumalu ai kekahi mea ke noho aku iloko. Ua hanoli koke iho la ko Wakekona naau, aka nae aole he mea hiki ke hoole ae, iaia e ku hookahi ana iluna o ua puu la me ke komo ana mai o na noonoo like ole e pili ana i kana mau mea i ike ai in a ke kula, ua komo aku ka lia maeele iloko o kona puuwai, a in a o kaua hana e hele nei a oia iho la kona hopena ma keia ao, aole aua mea e ae e hana aku ai o ka nee wale ana aku no imua a hiki i ka hopena.

 

Ia Wakekona e hoomau ana i ka hele no kahi o ka hale pohaku aua i ike aku ai me ke malie a me ka hoolono ana, loaa iho la iaia keia ike, ua nohoia is wahi e kekahi mea. E waiho ana kekahi wahi alanui ololi i ulupeaia e ke kowali, a maanei no hoi oia i hele aku ai a hiki i kona hiki ana aku i kekahi wahi kowa, a o ka puka no hoi keia e komo aku ai iloko o ka hale. Hoolono aku la oia aole he wahi mea a pua mai o kekahi leo, he ole hoi ka hamumu mai. Kiei aku la oia iloko me ke akahele loa, aiai ua loaa mai ka manao iloko oua malia paha eia no ua kanaka la ke hoohalua mai nei iaia, eia nae aole ana kino kauaka i ike aku ai. Komo loa aku la oia iloko a malaila i ike aku ai oia i ka waiho mokaki mai o na kini huaai, a e waiho ana hoi kekahi kapuahi uuku. E waiho ana kekahi mau puolo lole ame kekahi kihei huluhulu i opeopiea ma kekahi kuono, a e waiho ana hoi kekahi mau mea ai i hoomo'aia ame kekahi pakeke wai i piha hapa i ka wai.

 

Iwaena o ka hale, e waiho ana kekahi puolo lole, a i ka nana ana iho o Wakekona ike iho la oia aole keia he puolo okua aka o ka puolo no ana i ike ai i ke keiki e lawe ana maluna o kona kua. Iloko o ua puolo la e waiho ana kekahi omoomo palaoa, he alelo hipi iloko o ke tini, a he elua hoi tini piki. Mahope o ka Wakekona nana ana i ua puolo la a waiho iho ia ilalo, ua hoohauoli ia kona @au i ka ike ana iho i kekahi pepe e waiho ana iloko a i waihoia hoi malao o ka puolo. Lalau iho ia oia a nana iho la i na huaolelo e kau ana iluna o ua apana pepa la a ike iho la oia i keia mau huaolelo i kakauia.

 

"Ua hala aku o Kauka Wakekona no Comehe Tarece."

 

I ko Wakekona ike ana i keia manao i kukauia, komo mai la ka manao iloko on a, aole o Sir Hanale ka mea a keia kanaka e hahai nei, a na hoouau aku hoi oia i ke keiki i kiu nana, a o keia manao i kakauia iluna o ka apana pepa ana i ike ai, oia ka hoike a ua keiki la i keia kanaka ana e makemake nei e ike. Hooholo koke kekahi, nae aole he mau mea i loaa hou aku iaia mawaho ae o kela mau mea ana i like mua ai.

 

(Aole i pau.)

 

HAWAII AME KONA LAHUI.

 

MOKUNA XVIII.

 

KE ANO O KA NOHO ANA MAMUA O KA HIKI ANA O NA MISIONARI.

 

Eia kekahi: He kaua pinepine i ka wa kahiko, maka'u na makaainana o lukui lakou, makemake nui lakou i alii i lanakila lakou. A i ka wa e lanakila ai ua alii la e like me ka hoomana akua. No keia hoopili wale ana'o kanaka mamuli o na alii, nui na kahu o na alii, nui na aikane, nui na keiki hookama, nui  na kane, nui na a-ipuupuu, nui na kahu akua, nui na punahele, nui na wahine, nui na puali ame na koa on a. No keia mea, ike iho la ke alii ua lako ia, noho hookaumaha iho la me ka hookaumaha maluna o na kanaka, ame ka pepehi aku i kanaka, ame ka hana ino aku, a moe iho la ke poo o na kanaka, ame ke hana ino aku, a moi iho la ke poo o na kanaka ma na wawae o na alii; o na olelo pono, ame na olelo ino a na alii e olelo aku ai, malaila wale aku no no kauauka.

 

Eia kekahi ano o ka noho kahiko ana, o ke kaumaha loa i na kapu. O ke kapu o ke alii ame ke kapu o ke kahuna, ua like keia mau hewa me ka moonihoawa.

 

Eia no hoi kekahi: Ua hookaumaha ia na makaainana e hana pinepine no na alii, a e hookupu i kela mea waiwai keia mea waiwai. Ua kaumaha no ke oki puaa o na alli, ame ka ohi ai ame ka ohi ai ame ke kii wale o na alii i na mea maikai a ka makaainana, ame ka hoopaa wale o ka poe koikoi i ka poe liilii. Hana no ke kanaka no ke alii i kela manawa i keia manawa, hana no i kela hana kaumaha i keia hana kaumaha, a hookupu i kela mea i keia mea, e like me ko ke alii makemake. O ke ano keia o ka wa kahiko, aole no hoi i pau.

 

Eia no hoi na hewa e ae i ike nui ia ma keia paeaina mamua o ka hiki ana mai o na Misionari.

 

O ka umi kamalii. He lehulehu na makuahine i kokuaia mai paha e ka lakou mau kane, aole paha, i pepehi i ka lakou mau keiki. Nui na kumu o ia hana ana, o ka makemake i ka moe kolohe, o ka hoohuoi, o ka ilihune, o ka hakaka me ke kane, o ka molowa maoli, o ke aloha ole, ame na mea e ae. Eia kekahi mau mea ino i hana ia. O ka pule anaana, o ka powa ana, o ka pepehi kanaka, o ka aihue, o ka moe kolohe, ame ka Sodomi, a o ka on a ana . Pau loa na alii ame na kanaka mamuli o keia mau mea ino. Aia ko nei poe ia manawa, e noho ana ma ka pouli a ma ka malu o ka make.

 

I mai o Binamu penei:  "O ka malama haiawahine; o ka lawe ana o ke kane i lahui wahine naua, ame ka wahine i lawe ai i lahui kane nana, o ka hoolimalima ana a ke kanaka i kana wahine a i kana kaikamahine no ka mea kolohe, o ke kuko ana, ame ka lalau ana i ke kane paha i ka wahine paha, na hele, na aina, ame ke kapa; o ka piliwaiwai ana, o ka on a ana, ame ka haumia ma ka mare ana, ame ke kamailio ana, he mau mea i hana mau ia, a hana ia e na alii kekahi i ka wa i hiki mai ka Euanelio.

 

NO KA EMI ANO O NA KANAKA O HAWAII NEI.

 

I ka manawa kahiko ua nui loa na kanaka ma keia pae moku. He papau ka aina i kanaka i kela manawa, a i ka wa i hiki mai ai na Misionair ua hapa mai na kanaka. Eia na mea i emi ai:

 

1. I ke kaua ana o na alii i ka wa mamua, i ka wa aole i lilo na aina i aupuni hookahi, nui loa ka poe i luku wale ia. Oia kekahi mea i nele ai ka aina i kanaka.

 

2. He ma'i nui loa mamua aku nei, he ma'i ahulau. I ka wa i noho ai o Kamehameha ma Oahu, ka hiki ana o ia mail. Nui ka poe i make i ka ma'i, aole ka poe ma'i ole. Nolaila, aole i malama pono is ka mea ma'i. Ikaika no kekahi kanaka, aole on a ma'i iki i kakahiaka, a ahiahi make no, aole hoi hou i ka hale. Ua nui na kupapau i waiho wale ia, aole nana e kanu aku. Mai papapau

 

pu na kanaks i ka make ia ma'i ahulau. Ua kapaia ka inoa o ke@ mai, he Kauokuu. O kela ma'i kekahi mea i maku ai na kanaka keia wai.

 

3. O ke anii kamalii kekahi mea e nele ai ka aina i kanaka @. He mea nui loa ia, a he mea kupaianaha loa. Umi wale ka wah@ i kana keiki iho. I ka wa e hapai ana kekahi, a pepehi uaoli k@ ka@. Manao no ka wahine, he mea kaumaha ke keiki, a maka'a @ ole iaia ke hele ma ka lealea ame ka paani, a mak'a keka@ @ ke kino i ka hanau pinepine ana, nolaila, hoopaakiki iho la @ ka lakou naau, a pepehi iho ia i na keiki a lakou me ke aloha e@ ia lakou. No ka moe kolohe kekahi pepehi ana, no ka @ @ kane kekahi.

 

4. Eia ka nui o na mea apau, ka mea e n@ ia ka @ kanaka ole, o ka ma'i o ka poe wahine i loaa'i i ko lakou @ i na moku haole e kolohe ai. Oia ka mimilo o keia lahui @ pau o Hawaii nei. Oia ka mea e ino ai ke know oia ka w@

 

wailiwali ai na keiki, oia ka mea e mehameaha ai na aiauui@ neoneo loa koe ke pau ole ua ma'i la. "Ua puni ke pu@ na maule hoi ka uaau apau, mai ka poli wawai a hiki @ aole wahi ola maloko olaila." in a i loaa i ka wakua, pi@ keiki ame ka moopuna, a peia aku no a hiki i ke ku hahi @ ku lua, o ka poe e moe kolohe ana. He mea uuku loa k@ ka umi kamalii ame ka ma'i ahulau," he mea nui e aku @ moe kolohe. O ko Hawaii enemi nui no ia e luku mau ana i kek@ ame ka uhane o ke kanaka.

 

NO NA HAOLE I HIKI MAI I HAWAII NEI.

 

He lehulehu ke ano o na haole i hiki mai i Hawaii. H@ makee aina kekahi poe, he poe makee waiwai kekahi poe, h@ puni lealea kekahi poe, he poe noho malie kekahi poe i holo @ ukuhi wai a loaa ka ai i ola. Holo mai na haole o kela ano keia @ kela ili keia ili, he waiwai a he ilihune. Ua kanaka na mak@ i holo mai ai na haole mamua o ka hiki ana mai o ka ke AKua oleia Loihi loa ka Iesu poe i ka hoolaha ana mai i kaua olelo maikai Hiki e mai ka poe imi aina, hiki e mai ka poe imi waiwai, hiki @ mai ka poe puni lealea, hiki e mai na haole o kela ano keia ano @ mahope na kauwa a Iesu.

 

NO KA HOOKAAWALE ANA O KE AKUA I KE ALA N @ NA MISIONARI.

 

Mamua loa, nui na aupuni ma keia paeaina, a kue aku kekaiu alii, i kekahi alii, aole i maluhia ka aina no ke kaua pinepine. Mahope iho huiia na aupuni apau i aupuni hookahi malalo iho o Kamehameha I. Ina i hiki mai na Misionair i ka wa i nui ai na aupuni, aole no i maluhia lakou ia manawa, no ka mea, in a i noho lakou w@ kekahi alii, hoohuoi paha kekahi alii e ae i na alii la a kaua mai no. A in a i hiki no i na kumu ke noho mai, aole i holo lea ka olelo maikai, no ke ku-e o kekahi aupuni i kekahi aupuni.  Nolaila, manao e ke Akua mamua a hana mai oia i hui ae na aupuui apau o keia paeaina i aupuni hookahi. I ko Kemehemeha kaua ana, kaua oia i lanakila a loaa ka aina nona, oia wale no kona manao, aole i manao oia e hooko ana ke Akua ma on a la, i kona makemake. Aka na ke Akua mai no ka lanakila ana o Kamehameha, i hui keia pae aina apau i aupuni hookahi, a pela e maluhia ai ka poe Misionair ke hiki mai, a holo lea hoi ka olelo mai Hawaii a Kauai.

 

Eia kekahi, o ka hoopau ana i na kapu kahiko, ame na oihana wahahee. I ka wa i hoopau ai na alii i na kapu kahiko, ame na oihana lapuwale, hana no lakou no ko lakou manao wale iho no, no ka lakou luhi i kela mau mea, a no ko lakou makemake i noa loa na lealea apau, awe na hana uhauha. He manao hewa ko na alii, aole loa he mano pono iki, Aole i hoopau lakou i na kapu kahiko, no ko lakou ike lea is Iehova, aole no hoi no ko lakou manao i ka pono aole oia ke kumu i hoopau ai iakou: aka, no ka punilealea no a no ko lakou luhi i ke kauiuaha. Hoomolowa maoli no ame ia punilealea, oia ke kumu o ko lakou hoopau ana i na aihana kahiko. Aka, ua hooko ke Akua ma o lakou ia i kona makemake, i kaawale e na mea hihia mamua o ka hihi ana mai o na Misionair.

 

(Aole i pau.)

 

HOALOHALOHA

 

I ke Kane Wahine-make, Isaac D. Iaea am na Keiki.

 

Mamuli o ka oluolu i ke Akua Mana Loa, ma o ka lawe ana aku i ka uhane o kana kauwa, Mrs. Hannah Keahi laea, kau wahine hoi i aloha nui ia, he makuahine aloha oiaio, a ua hooneleia ka olua mau kama i ka makuahine ole, he iaia a he hoa-lawe-hana pu oia no ka Ahahui Manawalea Imipono o na Whaine o ka Ekalesia O Waialua nei, noiaila; e hooholoia: Ma o ko makou Komite la, ke komo pu aku nei me oukou e auamo pu i  na luuluu ame na kaumaha. A ke noi pu nei makoa i ke Akua Mana Loa iloko o kona lokomaikai nui, e haawi mai ia oe ame kau mau keiki i ka maha ame ka oluolu.

 

E hooholoia. E hoopaaia keia Olelo Hoalohaloha me ka huke moolelo o ka makou Ahahui, a i hookahi kope i ka "Nupepa Hoaloha" a i hookahi kope i ka "Nupepa Kuokoa."

 

Ma o ko makou Komite la,

 

                                                MARYANN H. H. PLEMER,

                                                                        Lunahoomalu.

                                                MRS. LIZZIE K. AHINA,

                                                JULIA K. L. ACHIN,

                                                MRS. ELLEN KAILI,

                                                MRS. R. K. NAOIWI,

                                                MISS KUEWA NAKEU.

Waiaiua, Oahu, Malaki 13, 1904.

 

Ina He Makemake

KOU I KA

Lauoho Maikai

E HELUHELU I KEIA.

 

Malia paha ke pau nei, kou lauoho ka helelei, e hana i laau e uiu hou ai. O ka laau

 

"Laau Hooulu Lauoho a Ayers"

 

ka mea e ulu hou ai. He nani ke lauoho ke ulu mai, a he nui hoi. Ina he nawali ka ulu an o kou lauoho. o ka

 

"Laau Hooulu Lauoho a Ayers"

 

ka mea e manoanoa ai ka ulu ana, a ke loaa i keia laau pau loa ke he leiei ana. I na he piha kou poo ke Kepia, o ka

 

"Laau Hooulu Lauoho a Ayers"

 

ke laau e pau ai a maemae kou poo. Ke loaa i keia laau e hoi hou ana ka ulu ana o kou lauoho a like me ko kou we hehe.

 

Hoomakaukau ia e Kauka J. C. Ayers & Company, Lowell, Mass., U. S. A.

 

E loaa ne keia mau Huaale ma ke Hale Kuai Laau o Hollister, alanui Papa.

 

Ka Moiwahine Kapiolani i make.