Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 17, 22 April 1904 — HAWAII ame KONA LAHUI. [ARTICLE]

HAWAII ame KONA LAHUI.

1 ! MOKUXA XVIII. KE AXO O KA NOHO A>A MAMUA O KA HIKI A> A O NA i MISIOXARI. * I ka wa o Liholiho. e noho ana oia i Oahu elua mea haunaele ia wa, o ka inu nuna kekahi. a o ka hoohnoi o na kanaka ame"na alii i Ina Misionari kekahi. Hoohuoi lakou ia Hinamu no kona eli apa i jka lua malalo o kona hale laaii i ka wa i kuUulu ia ai. A ike ko j Hawaii nei ia iua. i ae la, "Ua IUo ka aiua ou e ke aiii. i ka liaole; he j kohi ka ia hale ilalo ia. iiaila ka pu waiho ai ame ka panda; alaila. ha'i aku ke alii o lakou iloko. hoouka iloko o ka l>ahu loloa. maluua o ke kaa e halihali ai. a ua lua la waiho. a hiki i ka la e pule ai. oia ka e make ai oe me na alii apau. a H;Io ka aina ia lakon." I'ela ko Hawaii nei i hana aku ai, a he nui ikekahi mau mea e ae i hanaia aku ai ia lakou, aka ua hooiuanawanui no lakou, no ka mea. ike iho la lakou me ka hooinanawauui wale no e hiki ai ia lakou ke hoike lea aku i ko lakou aloha aua i ke alii ame na alii, ame na makaaiiiana. Ame ia hoouianawauui hoi ko lakou hoopau ana i ka mauao huhu o na 'Lii ia lakou. a lioomaoi>opo lea na alii o na Misionari ko lakmi makamaka io a pau ae hi ka manao ku-e o na alii ia lakou. , MOIvUXA xrx. KE KAL" IA KAMEIIAMEHA 11. XO KE KU-E AXA O KEKAHI MAU HAOLE I XA MISIOXARI. I'a hana iuo aku kekahi haole kuai ia Binamu, o I-4iholoa kona inoa. aka. aole o Binanui i hana ino mai iaia. Ua nawaliwali ua haole la ī ka rama. e hina wale ana no. i ae la na kanaka e nana ana. <k Ua nawaliwali keia liaole ika rama, aole o Binamu i kolohe aku iaia." lae la kekahi. ,% lle oiaio no ka olelo ake Akua a lakou i ha'i mai ai. o ka nolio nialie. no ka mea, ke ike nei kakou i kona huhu ole, ua.hele ka puupuu a kona maka, aole ona eu ae." Ua lohe īuua na kanaka i ka ua Misionari olelo ana maloko o kela halepule a lakou i kukulu ai. la manawa. hooikaika nui o Binamu i ka papa aku ia Liholiho. aole e inu rama; aole no o Liholiho iae mai i ka Binamu. Hooikaika nui mai o Binamu ia Liholiho e huli ma ka pono, aole ,o Liholiho i ae mai i kana olelo, no ka mea, ua pau na alii ame na kanaka ika inu rama. Xui ke aloha o Binamu iaia, kii pinepine aku oia ia Lilioliho e hoohuli mai i ka pono, aole oia i huli mai. A ma Pnuloa, ha'i mai oia i kona manao e hoopanee aku i ka mihi a elima makaliiki. alaila huli mai i ka pono. I ka lua o ko Liholiho makahiki ma Oahu, oia ke kolu o na makahiki o kona noho alii ana, lanuari 7, 1822. ua pa'i ia ka pala])ala i Pi-a-pa Hawaii. a ua lawe liilii ia mai kau wahi o ka olelo a ke Akua inaluna o ua Pi-a-pa Hawaii la. T'a ao na kanaka i ka palapala mamua, a lie hope ko Liholiho liolo ana i Kaliiki, ua ao no o Liholiho i ka palapala Hawaii, a iia ik* no ia i kahi olelo ake Akua. A i kona liolo ana i Kahiki, ua kauoha mai oia e ao kona kanaka i 'ka palapala a hiki i kona wa e lioi mai ai. Pela mai o Liliolihi. Mamua no hoi o ka holo ana o Liholilio ua hiki mai kekahi poe Misionari hou e kokua ma ka hana nui ma Hawaii nei, o ka lua ia i ka liolo ana mai. A maliope iho o kona holo aua i Kaliiki, ao nui iho la na alii ame na kanaka i ka palapala, a ua huli uukii mai kekahi poe alii ame kekalii poe kanaka ma ka manaoio i ke Akua a ua pule lakou. Xo ka mea, ua lohe akaka ia ka Binamu lia'i ana mai, a me Mr. Kakina i ka olelo a ke Akua, a o kekahi Misionari no Beritania i noho ma Kaliiki. o Mr. Eliki ma- Ahe mau kumu kanaka maoli kekahi no Polapola i hele mai me ia, a o lakou kekahi i lioakaka mai ika ke Akua. Mai ia manawa mai a hiki ika make ana o Kaumualii, ke alii o Kauai, mahuahua loa na kanaka iao i ka palapala. Mai ia manawa mai a liiki i ke kaua ana ma Kauai me Humehume ma. mahuahua loa na kanaka ame,na alii i ? huli i ka pono, ua nui ka poe i pule i ke Akua. Xo ka mea, ua ike pono aku na kanaka i ke ano o na Misionari. ua pono ka lakou hana ana, a ua hooikaika nui na Misionari i ke ao aku i na kanaka ame na alii ia manawa, a'ua hoonohonohiia na kumu ma na aina. I Hawaii kekalii mau Misionari, i Maui kekahi, i Oaliu kekahi, i Kauai kekahi. Ua nana'ku na kanaka uiaoli ika na Misionari hana ana, aole ku-e kekahi i kekalii. Xo ia hana maikai ana a lakou. nui no ka poe i manaoio aku i ke Akua. Mai ia manawa ka huli ana a liiki i ka hoi ana mai o Poki ma mai Beritania mai, me ko Liholiho kupapau. Ia manawa hoi liuli nui na kanaka ame na 'Llii i ke Akua, no ka mea, ua akena mai o Poki i na mea pono o ke Akua ana i ike ai ma Ladana i Beritania. ame ka halepule nūi ana i ike ai malaila, San Poulo. ka inoa. Huli no na alii aine na kanaka, ma ke kino wale- no paha i huli ai ka nni, kakaikahi ka poe i huli pono nia ka naau. A ia manawa lmli maopopo iho la o Kaahumanu, mamua aku 0 koua liuli ana. lie wahine paakiki no ia—A he wahine haaluio a huli ae la oia i ka pono. pau ae la kona ano haaheo, ame kona paakiki, a hoike lea ae i kona manao e hookauwa na ke Akua, amaia wa mai kona kupaa ana ika pono a make iho la oia. Ama ia wa hookalii no huli maopopo iho la o Kalaimoku, ame kekahi uiau hoahanau o laua mamuli oke Akua. A hoouna ua alii i na kumu pi-a-pa e hele ma na kuaaina e ao i na makaainana i ka palapala. Ia wa, knkulu ia na hale hooikaika no na alii ame na kanaka, ame na wahine kekalii, a nui na kanaka, ame na wahine i hana ma ia mea, he liooikaika kanaka wale no paha ko ka nui, a ua aloha ia na Misiouari ena kanaka ame na alii'ia wa. Ua lilo ko Hawaii nei i poe hoaloha no na Misionari ? aole i mau enemi. Ua jm\u ko ua Misionari hoohuoi ia ame ke kanaluaia'ku e ko Ilawaii nei, ame ka hoino m'ku. aka. o kekahi poe haole mai na aina pnni ole mai, oia no ka poe lioino mau aku i na Misionari, aole i pau ko lakou hoino ana'ku i na Misionari mai ia manawa nmi: a hiki i keia wa ka hoino ia. Eiua Misionari i oi aku ka hoino ia e na haole aia, o Kinaiuu ame Kikadi. XO KA HAXA IXO AXA O KEKAHI H ALE IA MR. RIKADI. Ua hana ino ia o Rikadi i Maui. e Kapena Hakala. ke alii o ka moku okohola Beritania. nona ka poe kanaka i lele inka, a i komo 1 ko Rikadi hale e hana ino aku iaia. A ua liana ino aku no kona kanaka: iio ia mea. {Kiiapaia ninau aku o Kikadi i ua aliimoku la no ia hoino wale ana lakou iaia. Ulaila. paiapala noi mokn ia no ia hoino wale ana a lakou iaia. Alaila. palapala penei: i hauwi uum oe i wahine na ko'u kanaka. ea, alaila, malu o Mani.* J Alaila luina ino mai kona kanaka ia Rikadi, aka na malama ia o Hikadi e na alii o Maui a pakele ia, na ke Akua mai no nae. Mahope iho. hik! mai ke Kanikela o Beritania, iiiai Bolapola mal a hiii pu oia me kekahi poe haole koal ma Honolulu. a hookolokolo mai iua Mkionan nia Honolnlu. no ko lakoo imi hala wale mai no i kā poe Mwionaii. Aua hookolokoloia no lakou me na Mi*ionari, a na ke alii o kekahi maauwa o Amerika i uwao ame ka hoopon<H>ono ana iwaena o iakon. o Keooiki ka inoa o ua alii la o ka moku manuwa: na ke Akua maino nae kanahana a&a. (Aokif«a.)