Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 18, 29 April 1904 — HAWAII ame KONA LAHUI. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HAWAII ame KONA LAHUI.

MOKUNA XIX. KE KAU IA KAMEHAMEHA 11. XO KE KU-E AXA 0 KEKAHI MAl* HAOLE I XA MISIOXAKI. A iMali»>|w iho. loh<* o Ka}H'iia Baka!a. ko Kikaili vwm\. i ka palapaia a knna hoahauau iuai IMniaiiia mai i ka i ana mai. 4 *Ua j>a i hooiah;f iii nia ka n«jH'j»a. kau kulolu» ana ia Kikaeli ame kau kuai ana ika wahine o Mau! i k»» daia kini " .V lohe o Kapena I>aka!a anu» ki-» Kanik«*la i kt j ia palapaia. nkiuki h»a iaua, a !kh>kolokolo ao !a. paha iaua i na haole. e so? inai i ko Kikadi hana ino ia. A hui pu mai o Poki aine Manuia. maninli oua nian haole la. ! A iko palia na alii. na like pu ko Poki manao 1110 Kanikola. pili: ]>u iho la na alii nu- ka inanao nui o !u;ah-io ia Rikadi no ka mak«-J ao!o o nwao iaia. -Xo ka īnoa, ua j»alaj»a!a mai kt> Oahu poe alii i ko Maiii mau alii. j»enei ka f»alapala ana: "E ko Maui mau alii.l ina i kii akn o Kan-na liakala ame Kanikeia ame Halaka, i ke | kumu a oukon, ea. e malama oukou ia oukou. mai au'a-oukou i ke • kumu a oukou, e kuu mai. he haole no' he liaole. na lakou no ia e'j hana: aia ko oiikou iiewa. o ka uwao w;ile aku ia lakoīi/* | A kaulana ioa keia make o Kikadi nei a j»uni. noiaiia.i kauoha o lvaahunianu, ka mea nona ka iuH»ponoju>iio ana i kt* ;uij»uiii: ia wa. i ko Ilawaii j>oe alii. ame ko Maui ]»oe alii. nme ku Kauai ju»e.| afii. e ho!o ma Oahu e halawai ai, no ka imi jm i ka make o Kikadi | ame ke ola. ] A hiki ae i ka Poakolu. oia ko Kikadi !a, ame na alii. e holo ai i (.hihu: a i ke aliialu ana iho o ua Poakoiu !a, ua akoakou «a kauaka : maloko o ka halejmle ia ahiahi no ka pule l'oakolu; ha'i mai la o| liikadi'i ka olelo a ke Akua. aia kana pooolelo ma ka Oihana ■ 122: l'enei i j>alaj»ala ia nialaila: w Ua hoike pouo aku no au i :ia \ Imlaio, a i na Ilelene, i ka mihi i ke Akua. anie ka manaoio akn i ka | Haku ia Icsji Ivristo. Eia hoi au ke liele j.»aa aku nei me ka Uhane | i ieiuiialema; a(de nae au i ike i ka mea e looliia ai au i!ai!a.'V I Aka, ua hoakaka inai no ia ia mokuna aj>au, mai ka inua a ka! hoj»e. A lohe ae la na kanaka i kaua olelo ana, uwe iho la nie ka j waimaka, 110 ka mea, ua mauao nui na kauaka e make io no oia, aole! ola, no ka mea, ua palapala mai na alii, aole make e uwao iaia. A'pau keia olelo ana, ee aku la lakou maluna o ka moku ia ahiahi, a liolo aku la i Oahu, a ao aku ku aku lakou a lele i uka. A kākahiaka ae, lioakoakoa ae la na alii aj»au ma ka hale o Auhea, a imi j>u ika make o Kikadi ame ke ola. Elua la i imi ai i ola, aole e loaa ke ola, 110 ka mea, ua olelo mai o Olohana ame Pokī. ua hewa loa o Kikadi uo ka palapala ana aku i Amei ika. A i ke awakea o-ua la la 7 komo malu aku la o l)avida Malo ine Kauaina ma kekahi keena okoa o ua hale ahaolelo la, ma kekahi puka. e mai, hele mai la o Kaaliumanu ame Hoapili waliine ame Aulua. Ike mai la o Kaahumanu ia Malo. i inai la me ka waim ika. i% Ea, aole he mea e pono ai ke kumu? Ua i mai o Olohana laua o Poki, ua hewa loa o Kikadi no ka palapala ana i Ainenka.''' Alaiia, i aku la o Malo iaia, "Oia ka hewa o Kikadi? Ae mai la kela, "Ae.' ! I liou aku la* o Malo iaia, "Manomano ka uaaupo o kauaka ua oielo mai ua mau haole la, he mea hewa ka pule, o ka palapala ka mea inaikai. a ke hoahewa liou mai nei lakou i ko Kikadi palapala ana," I hou aku o Malo iaia, "Pehea la kou mauao. ina aihue ia kau puaa, a minamimuoe 110 ka loaa ole a hele mai kekahi mea e, e lia'i mai ia oe, a loaa ia oe ua ailiue j>uaa la, ke ninau akn nei au ia oe, owai ko laua mea i hewa? O ka mea nana i aiiiue ka puaa anei? O ka mea i ha'i mai palia? I niai la kela, "O ka mea nana i aihue ka hewa." I liou aku hi o Malo, "O oe no ka wahine"a„Kaiuehameha, ua kii mai o Kanilionui e moe me oe. a ua ha'i akii o Luheluhe ia Kamehameha i ko olua moe ana, ke ninau aku nei au ia oe, owai ko laua mea i pepehi ia e Kamehameha, o Luhelulie anei? v I mai kela, o "Kanihonui. ? ' I'liou aku la 110 o Malo iaia, "Ma ka aina hea o ka honua nei kahi i hoahewaāa i ka mea ha'i a hoapouoia ka mea hewa? M I mai la kela, "Aole. v I aku o Malo iaia, u Xo keaha la e hoahewa ia ai o Kikadi ka mea ha'i, a hoaj>ono ia Kapeua Kakala, ka mea nana i liaiia hewa aku ia Kikadi? ?> Alaila i mai la o Kaahunianu, "Ua akaka loa, ua pono o liikadi, ua miauj>o inakou/' Alaila, liele aku o Kaahumanu a kamailio pu ine na alii, uo keia mea a paa iho la ko na alii inauao e uwao ia Kikadi. A kakahiaka ae, hele mai o Kanikela ame Kaj>ena Kakala, o Poki, o Mauuia, o Kekuannoa, o Kauikeaouli, me ko lakon kaj>a gula aiue na hokn o lakou, o na haole kuai kekahi i hele j>u mai me lakou. I ko lakou ku aua iinua o Kaahumanu. koi ikaika mai o Manuia me ka maka ukiuki, e kii ia Rikadi. A pela niai o Poki ame Kauikela. Hoole aku o Kaahumauu Ika lakou olelo, pau ae la ka hookolokolo ana.

Pela i hanaino ai kekahi mau haole ina MUiouari Ui n naauao o kekahi mau kanaka Hawaii. a ua niii no ka hoino ona Mtsiouari. Ina i iioaa ka niamio jh>mo i kekahi kamika a hoopuka ae ia i ua alii. mauao ae la naJ>ao!e. no na manao. a huhu koke ia iakou. Ua Hlo na Mis»omtn i, 1 ka maka o kekahi imm haole kuai. ame kekahi uuiu aiiim.'k ' kekahi mau aiii mauuwa, aka. ao*< nni | VK % ka hoim» i, t •N. . mamua. e emi ana piiha. f» ka a ;>!:sionari i a'o m; >i .>• ilawaii nei, oia waie «o i r ; Tl ; , no ko tla%xv - , mau makahiki e nolio ' Xi« KE KAUa MA K: i Al. 1 ka make ana o K.\:n:nmUi n».a O.ihiu * i i hoi ke aoi »•. hamiuio iho !a na kaiuUia apa« ma Kr.:* ii. kii, a ka la«> o - / anu> na wahine. ua wawhii:* mi 'lokoia. a u:; v; =,ki waī, | a 1 hanaia keia mau mea maiiojn- iho o ka »uuk*j ana o ko aii:X he kaua no ka hope. Kakali iho la nalii ame na puali amnaka apau ika j*ono o.ia hojK'. A hiki jka malama «» la» \ iwakalua--kuniaiuakahi, i ke a»akea. haiawai ae ia ka h! «u- l na. a hoike ae la o Uinamn ia mea i na kanaka, a nieni» ;, j kanaka i ke ano o ia mea, a hoakaka aku ia e hke m< k.», ia mea nia ko lakou aina iho. A holo mai la na kanak.i | no ka hoj»e o na uiea. me ka niaoi>oiH> no j»aha i k»» lak»»vi : : kaua. | Ama ia hoj»e iho, pae aku la o Kahalaia. a iu*ho la i ... ■ Oia hoi ke alii hou i hoonohoia inaluna oka aiua o Kau i r . j.niea i:a aliaolelo ia Kauai'mahoj»e o ka hiake ana. o K, I aliu a haawi ae ia la Kahniaia. A haia kekaiii mau !a. h, i., i leilhinlmoku i Kauai e «tu«a ika iaau o iiaah»»«. ok< u» | * nahahii i Hanalei, kekahi ika oielo a Kauui ui;; , ; ai ia lakou. I Pae ae la o Kalanimoku ma i Hanalei. a mai i'o|. ; .;.i i:,-', - . Ia !e aku 1| o Kikala mai Koolan aku, ua hala e aku ia : oia kekahi kanaka j»uali*o Kaumualii nm'l.-. j o Ka\raf%Sio lakou no ka mamio e kaua>H ' ko Kalann^ |hiki aua i Kona, a Poalua iho j»aha, alaila. hoouna aku la'o | moku i na'lii apau o Kauai ame na kanaka koikoi o ia aina'. .« . \ ; k(«a iho la lakou ma Xihoa. he hale ia no Kaahumauu. j I aku la o Kalauimoku i na'lii ame na kanaka koikoi ok> ;; |" l a holo' inai uei au e lioike aku ike kanakn oke kupapau a .>• | hooj(ouopono i ko oukou noho ana. Eia ke kanoha a ke k'u'j.'. ...••.« jiau. O ke kanaka i loan ka waiwai mamua, ua waiwai m» .i <» |Ue kanaka no hoi i.ilihuhe maiuua. ua ilihune m» ia. aok» k< lt { maua maluna aku o oukou." Alaila. olelo mai !a Kiaimok»:'. A«>ie hui ka aina a e okioki hou. * Hoole mai la i» Kalauimokn, i :n u !a, "Aia no e like uie ke kauoha aua ake kuj»aj>au, peia m» ka jm- ' A kakahiaka ae. oia hoi ka Poalima, oleh» hou iho ia ia, aia i ■ • like nie ke kauolia aua ake kuj»apau. Ai ka Poaono a j»«> ihu. po iho la na kanaka o Kauai, oia h«i o Humehume ma; maiia | .;j u ke kiiuoj>o ann, j>akele o Kalanimoku, mai make; o ke kaua ih»» \a no ia. Xa Kahalaia i kaua ia j>o, a uui na kanaka i make ia |»o. a iua ka waha o ka puaa i kanuia ai ko lakou kupaj»au. a j»au !ak»»u i ika ai ia. Aaoaehe la Babati ia, ai ka aui ana ae oka la, iae «» Kalauinioku, "E.liolo ka nioku i Oahu e ha'i aku ia lakou !a. mai papapau iho nei makou ia nei." Ae,'mai o Auhea, <»■ mai la o Mr. Wini ina, ame Einaniu ma, a liooili j>u ia mai la o Keuemakakini. he pio ia, a liooleiia ika moana. Hookahi no po. hiki no i HouoIm!;! Liuliu iho la na kanaka o Oaliu e holo ike kaua i Kauai. 1 Maui iio o Kaahumanu me ke alii ana, hiki mai la ka moku i Lahaina i Kn iiiai ai i kanaka, nana aku Ia na kanaka ika hae' ano e. A hiki m.ii ke kahuiuoku, olelo mai la, kUa kaua o Kauai. I kii kanaka n.ii au." oka holo iho !a no ia ike kaua. Holo »> Huapiii. ame Kah» \:1?. ame kauaka o Maui ifme ko Oahu, a huipu lakou īue Kaliaiaia n i Kauai a kaua īua Wahiawa i Hanaj>epe a hee ko Kauai. laik r.i kekalii j>oe alii ame na ka'naka he nui. iiui ka |».;e i:auhe«*'i ka , » lielel'H'le; a lawe pio ia kekahi' poe i Oahu, a i Maui a i Hawaii V j>au keia kaua ana. ahaolelo hou na'lii a iilo o Kauai i ke a!ii m .. a hoonohoia hoi o Kaikioewa maluna o ka aiua. •' MOKUXA XX. KA LILO AXA O Klv AUPUNI IA K.\UIKKAOULf. 1 ka wa i hold ai o Liholiho i Keritania, kauoha mai oia. o K i i: keaouli ke alii. Lilo niaoj>oj>o ole ke aupnni ia Kauik<'uouii. :u»hnana e nialania ke aupuni % no ka mea. he Kamalii no ia ia maiiaw::. la Kaahumann no ku malaina o ke aujutui. a o ua'lii aj»au malalo aku ona. laia no ka olelo o kela mea keia niea. ka mak» k ame ke ola. Aku niai o Ix> Kailani ame Poki, i hoihoi mai i k«* kupapau »» Liholiho ame Kaniamalu, a akoakoa ae la na'lii ma Oaliu m» ke al»> ahi i na kupaj>au, ilaila ko lakou hooili j>ono aku ana i ke auj>ui»i m» Kauikeaouli. Hooili lakou ike aupuni me ke kaua ole, tio ka m»-a. ua.lolie lakou L ka ke Akua olelo a ua mahima no, a hana im- k.i naau akahai. (Aotc i pau.)

Ka Lumi Kahakii o ke Kama'iiiwahine Kaiulani.