Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 20, 13 May 1904 — HAWAII ame KONA LAHUI. [ARTICLE]

HAWAII ame KONA LAHUI.

A hala na inakahiki elua. make o Kaahumanu. ke Kuhinanui. Ua hoouna ka oleio no koua 111 ake ana i Kaieponi, a manao ua poe la aine ko lakou }>oe makamaka, e hiki paha ia iakou no ke kaawaie ana o Kaahuuianu, e maiimali aku i ke aiii opio e ae mai i ko lakon pae hou ana i ua aina nei. A lana ka manao malaila, ua ee lakou nialuna o ka moku kialua, 0 Keiemenekina ka inoa, he hae Beriiania kona. a pae hou iaua ma }lonoiuln. mt ka ike maopopo i na kanawai e pili like ana i ua kanaka apau e holo ana ilaila. Olelo aku la o Kekuanaoa, ke Kiaaina ia lakou ame ka mea nona ka inoku, e hoi aku no-lakou maiuna o ka inokii. 2Co keia mea. he wahi haunaele uuku i liaiia ia e lakou auie ko lakou poe makamaka na liaole. Ua hoouuaia kekiihi poe ike Alii nui, aia ia ma ka aoao kukulu makani hikina. e noi aku iaia e ae niai i ua poe Kahunapule Koiua nei e noho a hikii ko lakou holo ana Ina mokupuni o (lamehia. Ua hoouna aku ke Kiaaiua o Oahu ike Alli i ikeia kana hana. Kauoha ke Alii-penei: Me ko lakou kipaku aku niamua, pela e pono lakou e holo aku ma ka moku a lakou i hoio mai ai. Ua ku-e mai ke Kauikela Beritania me ka hooweliweli aku, a hooeeia ua poe la maluna iho 0 ka hioku, alaila, ua hnkiia mai ka hae 0 Kelemenekina, halihaliia aku. a puhiia i ke ahi ma ke alanui o Honolulu. Sa ke Kauikela Beritania i puhi, a ina kana olelo a'o, ua haaleleia ua moku nei i kekahi manawa e ka mea nona ka moku, aia no ua mau kaliunapule la maluna iho. Ia manawa, ua liiki i Oahu, he inoku manuwa o Enelani. a lie moku manuwa Farani, a ua noi na Kapena o ia mau moku i na alii, e ae aku i ka pae ana iuka o ia poe i kipakuia ? e noho a hiki ia lakou ke holo i Oamehia, kahi a lakou e makemake ai e holo. Aka, pae iuka, holo aku o Kelemenekina, ame na nioku manuwa, aoie lakou imi hon e holo ilaiia. Ua noho a hoole ina kanawai oka aina, ame ka makemake ona alii. Nolaila, hoolimalima lakou i moku okoa. a hoouna ia lakou i ka aina moku o Oamehia. Oia na mea i hana ia ia Baheloka ma, na kaliunapule Koma eiia alii Hawaii. Oia ke ano ame na mea e pili ana iko lakou komo ana iloko, ame ko lakou kipaku ia ana mai ka aina aku.

0 KA lIAXA HAUNAELE A POKI MA.—KA HOOIKAIKA ANA O KAAHUMANU MA 3IA KA POXO. Mahope ilio make o Kalialaia, alaila, liaawi o Kaahunianu ame Kalaimoku ia Kauikeaouli na Poki e malama. Haawi no hoi iaia 1 ka aina mai Hawaii a Kauai nana e malama. A pau keia mau mea. iaia, alaila, hoomanao iho la o Kaahumanu i ka pono a kana kane. Imi nui ilio la i pono ke Aupuni o kona alii, maloko o ka olelo a ke Akua, a loaa iho la iaia, huli io no ia a hooikaika no ia i na kanaka ame na 'Lii. Alaila, huli mai 110 na 'Lii ame na kanaka i hoolohe mai i kona leo. Lohe o Poki e hoohaunaele ana o Kalaiwalii ia Kauai, e ake ana ia e kaua me Kaikioewa, alaila, holo ae la o Poki maluna o Paalua me na kanaka ame na pu kau poohiwi he nui loa. Hoomakaukau iho la ia no ke kaua mai o Kalaiwahi iaia. A pae ae la o Poki ma iuka, a honi iho la laua me Kaikioewa. Ua nui ae la ko laua uwe ana, hoomakaukau ia mai la ka mea ai. A Poalua ka moe ana i kapa, alaila, olelo iho laua e hoike mai o Kalaiwahi i kana pu, a liookuke aku iaia. Au-a iho la o tvaikioewa, aole e hookuke ia Kaalaiwahi. Alaila, hele mai la o Poki laua me Kaikioewa a ee mai maluna o ka waa, a holo mai la ma ka niiiliwai a pae. ma kela kapa, a komo aku laua iloko o ka papu a hoike iho la i ka pu a Kalaiwahi ame ka pauda, ame ka pahi. Aole pu oloko o ka pa, ua pau i ka ohi ia e na kanaka mawaho. Alaila, ike iho la o Poki, ua! kololie io nō o Kalaiwahi. Alaila, i aku la o Poki ia Kalaiwahi, <4 Euhoi kaua ma Oahu." I aku la o Kalaiwahi, "Aia paha ia ianei." I aku la o Kaikioewa, "E noho no maua." I aku la o Poki, "Aole, euhoi no maua.' Ae aku la o Kaikioewa, "Ae." Noho iho la a hiki i ka wa i hoi mai ai o Poki i Oaliu, hoi pu mai la no'hoi lakou me Kalaiwahi. Pono keia liana a Poki, aka, aole i mau loa kana hana pono ana. Eia ka hana liewa, hana iho la o Poki i hale kuai rama nona i mea imi waiwai, oia ka hoomaka ana o kona lilo loa i ka ino. Mahope iho, inu iho la o Poki i ka rama a lilo loa i ka hewa. A hilahila o Kalaimoku, a holo ia ma Hawaii a make malaila. Ma ka makahiki 1827 kona make ana. He kanaka ano haipule o Kalaimoku, a kokua ikaika aku oia mamuli o ka pono. He alihikaua ikaika no hoi oia. A pue iho la o Poki ia Kaahumanu e kaua, no ka īnea; ua lilo no ka aina ia Kaahumanu. Hooikaika loa i'ho la o Poki a me kana wahiue ma ka hewa, a aie nui ilio la o Poki; uuku ka Liholiho aie ana; nui loa ka Poki. A alakai no o Poki laua me kana wahine ia Kauikeaouli ma ka hewa. Hiki liou mai la ua mau hewa nui la i hana ia ma ka wa o Liholiho; o ka inu rama, ame ka aie, a lulii hou iho la na makaainana i ka pii i ka wahie ala ame ka imi kala. Aole he mau hewa nui e ae ma keia paeaina e like me keia mau hewa elua, o ka inu rama, ame ka aie, o na mea no ia e poino loa ai ke Aupuni. Ua nui ko Poki hooikaika ana i huli na kanaka i ka hewa, a kipi i ka aina, aka nui no hoi ko ke Akua kokua aua mai i ka pono, ma ka waha o Kaahumanu. Nolaila, aole i lilo kanaka i ka liew;a me Poki, he mau opala wale no ka i lilo me ia. Nni ka Poki hana ino mai ia Kaaliumanu ia wa, a nui no lioi ko Kaahumanu hooikaika iina ma ku pono. Kau iho la o Kaahiunauu i ke Kanawai no Hawaii nei e like me ko na aina naauao. Hele aku la o Poki ā liui pu me kekahi poe, a kue loa mai la lakou ia Kaahumanu, pai mai la lakou ma ka olelo kaua, a haunaele loa iho la ka aina. !Xoho o Poki me ke kau o kona manao i ka waiwai ame ka hanoliano, a nolaila, 'manao oia e kipi i loaa mai ia mau mea iaia. I kekahi inanawa, holo aku la ia ma Ilawaii a noho iho la i Hilo. Okioki iho Ja i ka aina a haawi ae la i na 'Lii ame na kanaka o ke

alii a kiiko 110 i ke kaua ame ka make fio «» Kaahumann. a loK ia no keia kaua iua Honoluln. e A hoi mai h\ no ia a nobo iho ia ma Oahu. ia. manawa iho fio hele aku La ta uia Waikiki. hoonoho iho la uo ia ike kaua. Mana' iho la o Kekuanaoa ame Kanaina e hele aku e nana. no ka m» a » ° llohe no laua ike kaua. Ee ae hi iaua lualuna ona iio, hoj 0 mai u ! laua a hiki i Kewalo. Alaila, maka'u mai ia o Kauaina. i aku i a ' [ Kekuanaoa. "O hele oe, e hoi au me na wahine a kaua. a v 'aku ia laun. ame Elisabeta" <oia o Kaahmnamiā A !ioi m> hoi 0 I Kanaina. a hoio aku no o Kekuanaoa. Holo aku la ina ka lio \ hiki aku la ia i Waikiki. ISana iho la ia ina kauaka, paapu k ko'i 1 o Kalialea, e paa ana na linui ika pu. Aole leo pan<\ dua nu. 1 k a . )naka i aloha mai iaia. aole aku no hoi ia. A ike mai o IVk: uūa paweo ae la kona maka iaia. Va lele aku no nae ia iue ka ma'na,> : lana ame ka hopo ole a ku i ke alo o Poki a lioohuli aku la iaia a Jki ; wale ilio la keia hana aua. Pela ke kue mau ana o Poki am. kana : wahine, a alakai no hoi laua ia Kauikeaouli ma ka hewa. N«» k» ?\ mau mea, nui loa iho la ka haunaele o ka aina a moekoloho h«»n n; , I kanaka, a lioomaiia hou kahi poe ina kii. la wa hooikaika liou nvi ' ;ke Akihi i ka pono īna-ka waho o Naaliieuaena , kupaa oia tua k > pono ia wa. Kii aku oia ame Kaahumanu. ame kekahi pn«» a iīi | hoohuli mai ia Kauikeaouli ma ka pono. aae r u;r\ 110 īa. Ama• (. ; liope mai. poai hele o ame Kauikeuouli apuni Ual ' a holo aku laua a Maui, hui pu me Naahienaena ame Hoapili, a poai I lakou apuni o Molokai, ame Maui, ame Hawaii, e hoohuli mai i u i j makaainana ma ka pōno, a ua maluhia no ke aupuni. X0 KA HOLO AXA O POKI MA E KUA LAAU ALA. E noho ana o Poki me ka man«lb e hele no i ka laau ala īio ka aie, ma na kuahiwi o Hawaii nei, ame na alii ame na'makaainaiia apau loa. Ua holo o Kaahumanu i Kauai ia manawa. ua hele kokahi po.j | hulumann ika laau ala. Ku mai la kekalii moku haole ia mau la, ;na ia haole i olelo mai penei, u lna e liolo aku lka paeaina i loaa mai lia ? u? he nui loa ka laau ala, e ku ana ka laau mai kahakai aku a liiki iuka loa i kuahiwi; hookahi no wahi e kua ai, konio ka mokukomo ka moku." * 1 * (Aole i pau.)