Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 21, 20 May 1904 — HAWAII ame KONA LAHUI. [ARTICLE]

HAWAII ame KONA LAHUI.

mokuxaxx> KA LILO AXA O KE AUPUNI IA KAUIKEAOULI. Xo ia oielo a ua haole la ame ka ike makaaiia i ka laau aia ilona o ka'moku o ua ha\)le la. uolaila ko I'oki inanao e holo. Olelo mai ua liaole la. "O keia mau laau ala Ia 7 ea, i ki> ia aku i wahine. eia ka auanei he laau ala; olelo mai kuu poe kanaka, o ka laau hookahi no keia e ku ana mai ke kahakai a uka." Xo keia olelo a ua haole la, o ka uhu koke ae la no ia o ka holo. o ke kalua iho la no ia okeoe holo ai i ka moana, o ka hoomakaukau iho la no ia". a o ka olelo aku la no ia i na kanaka. Ae mai la na kanaka a pau. "ae no paha. v I aha la auanei ka uku ia oe i kau nialama ana? He hana no ka hoi! "Ina i hana i ka laau a nui a kaawale ka ke alii. koe iho no hoi ke koena. kuai aku i kahi lole." ■Ae mai la kekahi kanaka me ka olelo mai. >% E emo kaa koke ae no ka aie a ke alii, oia hoi o kana ae 1a o ka laau! Ke ku 1a no ka , mai kai ā uka/' Lana ae la ka naau o kanaka i ka waiwai, me ka olelo iho penei. * 4 Oia hoi he alii e aku o ke alii lokomaikai no ka hoi nei o na alii apau." Lili lua na kanaka i ka hele. aole kanaka aa ole. ! na ke alii wale no i hoonoho mai. Koi aku no lakou e holo. aole olelo e a kela kanaka keia kanaka, o ka holo wale no. o ka loaa o ka laau ala. o ka liooikaika no a nui. o ke kuai no i ka lole. O ka hana hookahi iho la no ia, aole manao e ae. la manawa, ua hoi iki mai o Poki ma ka pono iki ma ke kino; ua liana aku na kanaka, aole lioi he kuuhala loa e like me mainua. 0 ka hoolakolako no na kanaka, i ke koi lipi. ame ke koi holu. ame ke koi kaiai, ame na mea apau i pili no ka laau ala. O ka pu#ame ka pauda kekahi mau mea i hoolakoia ae. A i kekahi la hoomalolo mai. he la lialawai nui ia no na kanaka ame na kumu anie ua aliii ka hale halawai. Ku mai la o Poki, ha'i mai la i kona manao penei: "Auliea oukou e na hooikaika. e hoolohe mai oukou i ko'u mauao. Ua ike i ko'u hewa he nui, ua ku ko'u pilau mai Hawaii a Kauai, lie nui ko'u liewa, aole na ha*i mai, na'u no. Eia wau ke hele nei, aole nae wau e liele ana ma ke kolohe, ma ka pono no. Ke liele nei wau no ka aie o ke alii, aole he hele kolohe ka u. Pela ka olelo ana o Poki. Xo keia liuaolelo a Poki i olelo iho ai. ua ku kona pilau inai Hawaii a Niihau, uui ka waimaka o na kanaka e kahe ana i ke alolia aku iaia. Ku mai la o Binainu, ha'i mai la i ka manao o Poki, "Auhea oukou, ua lolie mai nei oukou i ka manao o ke alii, aole ia e hele ana a hana kolohe liou." A kakahiaka ae, o ka la Sabati ia. ia la no ukuhi iho la no o Manuia i ka wai. Kii aku la kekahi mau hoahanau, o Kapalaau a o Kaukaliu, i aku la. "Uwoki. aole make ukuhi i ka wai." Aole nae ae mai o Manuia, hoopaakiki, no, a liooikaika aku la laua ma ka ke Akua oIMo. Aole hoololie mai, hookikina aku no i na kanaka, "Ukuhiia no ka wai.' , A hala ia la a kakaliiaka ae, he mua liuliu wale no ia no ka liele, aole ike wale iho o na k'ane i na wahine. paiauma wale aku no i ke aloha i na kane. aole o na kane i maliu mai i na wahine. Kaa kumak£na na wahine i ua kane i kela 1a i keia la, me he mea la ua make na kane a lakou ia manawa. O ka nui o na kane a lakou, ma ka hele wale no, aole manao iki i ka waliine i ke alualu aku. 0 ka poe i holo aku eha haneii paha lakou a keu aku. Holo aku |a lakou i ka moana, eha mea Ekaleeia i holo pu aku me lakou. Aole 1 ikeia'ku ia holo ana i ka moana, lohe ia mai, ua ku i Kukuma. Ku aku la lakou ilaila, lele aku lakou iuka, ike iho Ia i ke ano o ia aina, hoomanao ae Ja lakou ia Hawaii nei, i na wahine a lakou, i na i ? a lawalu, i ka poi, i na puaa, i ka hale nui, i na kanaka, i ka nolio ana o ka aina, a ia inea aku a ia inea aku. 11010 aku la lakou, o ka ike ana no ia o Poki ma ia Manuia ma; pau ko lakou halawai ana, aole lakou i halawai hou aku me Poki ma. 1 ka wa i ku ai o Manuia ma i ka aina kahi i holo ai, o Nanapua ka inoa o ua aiua la, loaa ka ma'i ina kona nioku, nui na kanaka i make. a make pu iho la o Manuia. Ku hou mai ka moku i Kukuina, \ aa hoolei ia kekahi mau kaiiaka makua, he iwakalua lakou. Ua hoi; mai nei kekahi mau kanaka i hoolei ia'i ilaila, o Kiikumiii ma. i keia j manawa aku nei ka hoi ana mai. | O Keokoi wale no ka moku i hoi mai i Oaliu. o Kamehameha ka I moku i holo ai o Poki ma, nalowale loa aku la ia, aole i hoi niai, aoiej hoi i lohe ia mai. Olelo mai la na kanaka i ke ano o ka make ana, a j kaa iho la ke kumakena a na wahine i na kane i ke alolia. Uwe aej la na wahine aine na hoahanau o ka mea i make, ame na makamaka.| ame na kaikaina. ame na kaikuaana o ka poe i make. Xui ae Ja ke I kupinai, ame ka wawa, nui ae la ka uwe ana mai ka 1a a po. Aloha ino. l'au ae la ka poe imi ana i ke aka i ka make. Poino nae, a popilikia ko lakou poe lioaloha. Poino pu ka poe holo u»e ka poe liolo ole. he niea i:i e poino ai ke Aupuni. ■

| MOKI'NA XXI. NO NA FANA ANA MISIONARI MAI KO I.AKOI KOMo \v , I MAI MA KKIA I'AEAINA A HIKI IKA MAKAIIIKI I>(.. i I He 11 ui ka noho h'*inahf ni:i ana o ko keia Mmi i ka u a ī k - j mua ai na Misionari ma keia j>m» mokn. He |H>e naatijm lakou. . |pw lianmia loa hoi. * I pan keia noho mehaineha ana. atm> k-.i I naaupo ame keia hauniia. heaha ka hana ana Misionari?" A .4>-m ; mai lakon e na alii apau e noho. alaila, hoomaka lakou i ka hana ma |na mea e pau ai ka ino. a e ulu ai kn maikai, ame ka pono. Kia k.t I liana,'o ka hooponopono. a haawi i ko Hawaii |>oe i ua huaoh l„ h*» umi-kumanialua, a a'o aku ia lakou e hui ia mau hua, i hiki k*> h !: helu, ake kakaulima no hoi. Oka haawi ia lakou i inea A eae e naauao ai. Oke ao ana ina kanaka ame na kan alii n a k ♦ | kula, e heiuhelu, a e kakaulima. a e noonoo ma na mea e pom» ai I Eia ka Hinamu, "Aole hala na malama eiinui nuii ka wa o I makou pae ana, aia he hōike kula ma Honolulu. alaila, ua akaka 1 n 1 alii e hiki ia makou ke a'o aku i na kanaka e heluhelu, a e kaka lima." Oka ha'i ana aku i ka euanelio a ka Haku i na ia Sal ;: . 1 anie na la uoa, oia ka hana nui ona hana \\pi\xi ona Misionari : ; j na*i ma Hawaii nei. Oke kuhikuhi ana ike kea o lesu. nu i ka | kaka ana aku 1 ke ano o kona make ana, ame ke noi aku i na kanak 1 I apau e hele koke i ona la. oia ka lakou mea nui iwaena o k< ia la! Ikanaka. | A lilo kekahi poe i poe haipule. ua hookomo ia lakou i!»>k«> .. jekalesia o ka Haku. ' Ma na mea e hiki ai. ua a'o aku lakon i ko nei..poe e hana i k» U I mea i keia mea e pono ai ke kino. j Eiwa poe Misionari i holo mai, iloko oia mau makahiki. a.l ae ia mai e na_ alfi ko lakou noho ana ma keia paeaina, ana k< » lakon iloko o keia hana. [ Ua make kekahi poe Misionari. ua hoi aku kekahi poe i .\nu-rik ; i aka. oka niii, eia.llo lakou ke noho nei i keia manawa. T ka h- 1 j ana, 42 wahine. a he 41 kane. I l'a hala na makahiki he iwakalua inai ka wa i komo inai ,<i \t Misionari iloko o keia kihapai a hiki i ka makahiki A he n ;i ka hua i 111111 ia. Heaha la ka.hua i ohiia eka poe lawehana? l'oii.» e nana i ka hua i maopopo ka nui o ka ke Akua hana. a i lnmiiaii t kowa inoa. Eia kekahi hua i ikeia. Ona huke, ame na palapala liilii i j.;i a a i hoolahaia. a i heluhelu ia 110 hoi mai llawaii a Kauai. Ina i h»-1 \ ia na aoao apau loa i pa'iia mai kinohi mai o ko na Misionari n« ii » ana maanei. a hiki i ka makahiki 1840. he 1»0.000,000 paha aoao Eia na buke i pa'iia: oka Haihala apau; oke Kauoha llou. 1 pa'i pinepine ia; o ka Buke Himeni, nui na pa*i.ana; o ka Hoikehm;m no # ka Palapala llemolele: oke kuhikuhi 110 ka Moolelo Heiiioli•!• ;.» ka Ninauhoike; o ka Moolelo Hawaii; o ka M«»olelo Kkatesia; «• k 1 Moolelo Kahiko; 0 ka Moolelo Holoholona wawae;'eha;' o ka -'Hnik • | Uhane ame ka Hoike Akna. Nui wale na palapala liilii i pa'iia 110 na kula Sahati; na l'i; n i Haiao. O ka Helunaau'; ame ka Helukakau hoi; ka Hoik* honu i. ame ka Palapala Aina ame na mea e ae he leluilelui loa i pa*i ia no na kula. (Aole i pau.)