Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 22, 27 May 1904 — HAWAII ame KONA LAHUI. [ARTICLE]

HAWAII ame KONA LAHUI.

MOKUNA XXI. NO NA HANA A XA ]MISIOXARI MAI KO LAKOU KOMO ANA MAI MA KEIA PAEAINA A HIKI I KA MAKAHIKI 1840. Elua Nupepa i pa ? iia i kekahi manawa, oka Lama Hawaii, ame ke Kumu Hawaii. I hookalii makahiki, ua pa'i ia ke Kumu Hawaii; a o ka Nonaona ka inoa o kekahi Nupepa—A o ka Elele kekahi. Ua heluheluia keia mau buke ame na palapala liilii e na kanaka, arae na kanmlii he lehulehu, no ia mea, ua mahuahua ka ike ame ka naauao ma keia paeaina. No ka liemahema o na kula i a'oia e na kumu naaupo, ua kukuluia na Kulauui. Ua imiia na kamalii, ua hanaiia, a hoaahuia me ka lole, aua a'oia lakou ika palapala ame ka hana. Aia i Lahainaluna ka mua o kei poe kula 7 no na keikikane ia kula. 1 keia wa, aia ekolu kumu e a'o ana malaila. Nui na haumana i a oia malaila ina makahiki i hala aku nei. Ua haule kekahi poe iloko o ki\ hewa; ua lilo kekahi poe i mea ole, a o kekahi poe. eia lakon ke hooikaika nei ma ke a*o ana i na kamalii, ame ke kokua ana mamuli o ka pono.

Oke kula kaikamahine. oia kekahi. »Aia ma Wailuku. i Maui.» M. H. IS>7. ua komo mai na hauiuana īa kul.i H«K>kahi kumu e a*o ana. auie kana wahine. ame ka wahine kan»» <>i*\ Hookahi kumu maoli. a he kahu hoi. aiue kana wahine e kokua ana ma muli o k» )a hana. Ua make keia kula i k» ia manawa. A«»Ie h ' kulamii no na kaikamahine ma keia |uieaina o Hawuii n*'i. mea hilahila keia—-He mea e hemahema a; ka hana a na Misionari i keia wa. He nna hoi e poino ai keia iahuikanaka. Aloha ino! Ua nele na kaikamahiae o Ilawaii nei i ke Kuianui <>le. he wahi a lakou i a'oia ai nia na mea e nui ai ko lakou ike, anu ko lakou makaukau 110 ka lakou h<r a. No wai la keia hemaheuia? No na Mi>$ionari anei? Xo ke . : -.ipntti paha? Ma Hilo i Hawaii, aia ehia kula hanai; o ke kula keikikane kekah» i hoomakankan ia na kamaiii e komo iloko «> ke Knlanui i l.ahainaiuna. He kula knikamahine kekahi malaila, ua mak« i keia kula e like me ke kula kaikamahine ma Wailuku. Aia ma WaiaIna» i Oahu. ke kula kamalii ia wa. me ke kumu hookahi. e a'o aiu 1 i ka piilapala ame ka iuahiai ana, o ka hana ka ines* nui m,i ia kui.i. ua pau akn la ia kula i keia uianawa. Ma keia hebtnU>ma akn, o ikeia auanei kekahi niau hua e a*- o k.i hana i hana ia uia Hawaii uei ma ia mau makahiki he lwakalua XO XA HUA O KA HAXA I HANA IA MA KEIA PAKAJXA. MAI KE KOMO AXA MAI O XA MISIOXARI A HlKl 1 K V MAKAHIKI 1840. * i Aia ma ka olelo iuamua ua ike ia kekahi mau hana i hana ,a e ;na Misionari a ua ikeia hoi kekahi h.ua oka lakou hana. Kia uu» I k« ia |»e]»a. ua ikeia kekahi mau hua e ae o ka hana i hana la ma Ila I waii nei um ta mau makahiki he iwakalua. C> ke kaua maoli. Oia kekaiii mea e poino wale ai na kanaka mamua loa aku o ka hiki ana mai o na Miniouan ma keia paeaii.a, ua pau ae la.ia mea ino. Kakaikahi wale no na kaua mai ka makaliiki 18-0 a liiki ika uiakahiki IS4O. Xo ka mea. ma ia mau makahiki ua paii ke anpuni ma na lima o na mamo a Kauieham. ha l. Oke umi kamalii. Aole i ike ia, ina i liana ia, na hana ia ma kahi ma-lu, no ka mea. ua hilahila na kanaka ia hana e hooemi an-i i na kanaka o keia pae moku ma ka wa kahiko. O ka pepehi kanaka. Aole ike piuepine ia, o ka aihue ua enii ia. Pau loa ae la ka lawe ana oke kane i lahui wahine uana. am«* ka wahine i lahui kane nana. Ma ke Kauawai, ua mare m kan.' ika wahine hookahi. He nui no ka hewa i koe. ame ka hemaheuia »• emi aua uo nae. Aka, o ka lilo aua o ko Ilawaii nei poi k i poe hooinana ia !»*hova. i poe haumana na lesu Kristo. oia ka hua nui, ka hua io, .. ka na Misionari i hoiliili ai. Aia ma ka Moolelo Ekalesia i lmike ui keia hua, aka, ua pono ke pa'i hou ma keia huke, no ka mea, h« w »!ii hapa oka Moolelo Hawaii. He niea-hol ia i hauoli ai ka lui.n .. ka poe haipule. Ma ka makahiki IS*JS. ua hookoiuo niua ia kekahi o koom-i i»«>e kanaka iloko o ka Ekalesia. oia o Puaaiki ma. Mahoj>e mai, ua komo liilii na kanaka mai Ilawaii a Kauai, Pela ka ulu ana o ka pono maanei a hiki i ka makahiki alaila ua niniui nui ia mai ka Uhane llemoiele maluna o na Ekalesia ame ua kanaka. Ia manawa, ua hoala ia mai na hoahauau Ekalesia. Ua hoohaahaa lakou ia lakou iho. no ko lakou uolu» palaka ana, a uo ko lakou hele kekee ana imua o ua kanaka mawaho. Ua mihi lakou iko lakou hewa, aua imi hou lakou ika Haku. I'ui. piuepiue, a pule ikaika lakou no ka poe hewa, hele {wilolei uuua o lakou, makaala, a kamailio pu me lakou. Xo ia mea. huli iuai ua kanaka lie lehulehu. komo nui iloko o ka luakiui o leho\a i ka la Babati. Hele nui i ka pule hoomau, hoolohe pono mai lakmi i ka olelo ana Misiouari i lia'i pinepine ai. 1 k«> lakou h>he ana i ka olelo no ke kea, no ko lesu make ana i Kalahala no lakou, ua hookaakaa niai ka l haue ILemolele i ko lakou īnau maka, alaila, u.i ike koke lakou i ka nui o ko lakou pilikia. i ko lakou hihia i ko l»-ho va Kauawai, i ka haumia o ka naau, a i k<> lakou ku-e ana ia lesu i ko lakou Haku. Xui ka poe i uwe, a hele mai ko lakou mau kumu. e uinau ana, "Healia ka niakou e hana'i i ola niakou.*' Ai ko lakou lohe ana i ko lesn alolia i kona mana e hooia mai i ka poe apau i liele iona la. ua manaoio, hele no na kanaka he lehulehu ioua la. ua apo ia mai e ia, a ua hoolilo ia i poe ohua nona. Xo keia huli ana, ua nialiuahua loa ka {»oi k lioahanau kahiko • huiia, he iwakalua tausani a keu. Aole Inna ka manao ona Misionari no lakou apau, ua hoi hope kekahi poe e like me ka ilio i koin luai iho. La liihia kekahi poe i keia manawa; ua kipaku ia kekahi i»oe mai ka Ekalesia aku. ua lioohuakeeo kekahi, ua hoohuaket »i ole kekahi, a aia no kekalii poe lie nui no e noho ana me ka palaka. Oia na mea.i ikeia a e mahuahua paha ka poe hoi hope. aole nae h»* pono e kanalua, a e hoole ika ke Akua hana ana īna Hawaii n- i. o kaua hana no ia, aole ka ke kanaka, pono e hoonani aku i ka mea uoua ka inaua. ame ka nani, ka mea nana i hami i ua mea kupai i naha. Ma ia mau makahiki he iwakalna. he lehulehu wale na mea ino loa i laweia mai ma keia paeaina. i man niea hoi e poiuo ai n,i kanaka, a e keakea ai 1 ka hana a ke Akua. O ka nima. pni. wii ikaika e ae, ame ka baka, a ia mea aku a ia mea aku e ona ;<i na kanaka. Ua hoowalewale ia na alii ame na kauaka e iuu a »• ona a e lealea wale ai, ae no kekani poe imi im lakou a oiia. Aol» u.-i,. pela ka lehulehu, pale aku no ka nui o na kanaka i ua mau ne a ino la, aole iauna, aole inu, aole ona. (Aole i pau.) '