Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 24, 10 June 1904 — HAWAII ame KONA LAHUI. [ARTICLE]

HAWAII ame KONA LAHUI.

MAHELE 111. MOKUNA XXII. NO UMI. Ha'i mai o Akahiakuleana, he makuakane kou, aia ma Waipio, 0 Liloa kona inoa, i aku o Umi, e hele paha wau i ko'u makua, i mai kona makuahine, ae, e hele oe. A i kekahi wa i pau ai ka ai ia Umi, pepehi hou ka makua ia Umi, alaila, i aku 1 a o Akahiakuleana, e kuu kane, aole nau ke keiki au e pepehi mai nei. Huhu mai ua kane la me ka olelo paI kike mai, nawai kau keiki na Liloa anei? I aku o Akahiakuleana, | ae, na Liloa ka'u keiki. I mai ua kane la, auhea la auanei ka hoailona no ke keiki e lilo ai na Liloa ka'u keiki mailoko mai ou, ka'u wahine. Kahea aku la o Akahiakuleana i kana kauwa wahine e lawe mai ina mea a Liloa i waiho ai no Umi. I aku o Akahiakuleana 1 kana kane ke ike pono nei oe i ka makua o ke keiki, a ike oia, aole nana ke keiki. A mahope iho o keia olelo ana, a'oa'o pono mai o Akahiakuleana ia Umi no kona hele ana ma Waipio i o Liloa la. Hoohume aku oia i ko Liloa malo ia Umi, hoolei aku oia i ka niho palaoa ia Umi, ame ka laaupalau. Alaila, a'oa'o pono oia ia Umi, "Ke iho nei| oe i Waipio, i kou hiki ana ilalo o ka pali, a liele aku oe a au oe ma kela aoao o ka muliwai, a ike aku oe i ka hale e huli mai ana kona alo i kou alo, oia no ko Liloa hale ponoi. "Mai komo oe ma ka puka pa, aka, e pii aku oe maluna o ua pa la, mai komo oe iloko ma ka puka maoli, aka, e komo oe ma ka pa. w lna i ike oe ika elemakule e kahili ia ana, ea, oia no kou makua; e pii oe a noho maluna o kona uha. Ina e ninau mai oia i kou inoa, ea, e ha'i aku oe, o Umi kou inoa." Ae aku o Umi ike kauoha a kona makuahine. Kena aku la o Akahiakuleana ia Omaokamau, kona kaikunane, e hele pu oia me Umi, e malama ia Umi. Ae mai o Omaokamau, a hele pu no me Umi. • Haawi ae la o Akahiakuleana i ka Liloa laaupalau ia Omaokamau me ka i aku, "E malama oe i ka laau a Liloa." A pau keia olelo ana, hele laua, o laua wale no, aohe mea e ae. A hiki laua ma Keahakea, loaa ia laua kekahi keiki o Piimaiwaa ka inoa, ninau mai oia ia laua, "E hele ana olua ihea?" I aku la laua i Waipio. I aku o Umi ia Piimaiwaa "I keiki hookama oe, e hele kakou i Waipio." Ae mai o Piimaiwaa, a hele pu lakou. A i ko lakou hiki ana i Waipio, ma Koaekea lakou i iho ai a liiki lakou malalo o ka pali, au aku lakou a pae ma o o ka muliwai o Wailoa. I ko lakou pae ana ma o, ike aku la lakou i ko Liloa hale e ku ana i Haunokamaahale, e huli pono mai ana ka puka o ua hale la imua o ko lakou alo. I ko lakou kokoke ana aku i ua hale la, kauoha mai o Umi ia laua "E noho olua maanei, e hele au i o Liloa la. E kakali olua ia ? u; ina e hele au a i make, e lioi olua ma kalii a kakou i hele mai nei; aka, i hoi ola mai' au, ola hoi kakou." A pau kana olelo ana, hele aku o Umi. I ko Umi hele ana aku, pii aku la oia maluna o ka pa laau 0 ko Liloa hale, a komo aku oia ma ko Liloa puka pakaka, e like me ka olelo a kona makuahine mamua o kona hele ana mai. A ike mai na ilamuku o Liloa, ua laa kela keiki no ka pii ana ma ka pa laau, kahi kapu o Liloa, alualu mai e make o Umi; alaila, pii aku o Umi a noho maluna o ko Liloa uha, liooliakahaka ae la o Liloa i kona uha, haule iho la o Umi ma ka lionua. A i ko Umi haule ana ike iho la o Liloa i kona nilio palaoa ma ko Umi a-i, a me kona malo ma ko Umi hope. Ninau aku o Liloa, "Owai kou inoa? O Umi anei oe?" Ae kela, "Ae, o Umi no au, o kau keiki." Alaila hii mai la o Liloa ia Umi ma kona ulia, a honi ia Umi, me ka ninau aku, "auhea o Akahiakuleana?" I mai o Umi, "la.ia nana no au i kuhikuhi mai e hele mai i ou nei." Alaila, ha'i ae i ka poe me ia i kona mau mea ia Umi, "O kuu malo keia, me kuu niho palaoa, auhea kuu laau palau?" Ha'i mai o Umi, "Aia no mawaho i o'u mau hoahele." Alaila, kii ia mai o Omaokamau laua me Piimaiwaa. Alaila, ha'i o Liloa i kona poe kanaka apau, "I ka wa a kakou 1 hele ai i ke kapu heiau, ua kapa mai oukou ia'u he liehena, i kuu liume ana i ka malo lauki; aka, eia no ua malo la o'u, ame ka niho palaoa, ame ka laau palau. Ua waiho au no ia nei, no kuu keiki. O ka'u keiki keia, o Unii. Ike ae la na kanaka apau o Liloa, lie keiki o Umi na Liloa. Kena ae la o Liloa, "e lawe ia mai na akua ona e oki i ko Umi piko." A ooki ia iho la ko Umi piko. A lolie o Hakau, ka Liloa keiki mua, i ke kani ana o ka pahu, ninau īnai diia, "He pahu alia keia?" I aku kanaka, "He pahu oki, no ka piko o ka Liloa keiki hou, o Umi kona inoa."

[ Iko Hakau lolie ana he keiki hou ka Liloa, lirl»' mai oi a ka huhu nui, a ninau mai ia Liloa, kau keiki hou \. mai o Liloa me ka hooluolu ia Hakau, me ka i ana mai. •<) , , ke alii, o kou kanaka keia, maluna oe a malalo aku ia on." o Liloa i lit oluolu ai ia nakau no kona liuhu nui ia Umi. a 0 Hakau nie ka hookamani. Iko Umi noho pu ana me Liloa. nia lama pono o Umi i ka Liloa mau olelo, a malama nui o Liloa ! t Umi; a ike mai o Hakau i ko Liloa malama ia Vnij, huhn knn,naau ia I nii; olelo kalaea wale mai o Hakau ia I mi i ko Liloa e ola ana. Kaumaha ko Liloa naau no Umi, i ka huhu o Hakat : . Pela mau ka Hakau kue ana ia Umi, a hiki i ko Lilou wa i tnakai. I ana o Liloa e make, kauolm o Liloa no Hakau ka aina apau; aka, o ke akua me ka hale akua, oia ka Liloa i ktiuoha aku ai no Umi, malama no o Umi i ke akua. I ka make ana o Liloa, noho aku o Umi malalo o Hakau. a n no hoi ko Hakau huliu mai ia Uini, a nui no ka hookae mai ia t m: I ko I'mi wa e hee nalu ai i ko Hakau paj>a. i mai o Hakau t Umi, Mai hee oe i ko'u papa, no ka mea, he nmkuahine noa no kou ma Hamakua, e kapu ko'u papa, he alii au. I ko I'ini hu me ana i ko Hakau inalo, liookae mai o Hakau me ka i mai ia l m:, Mai liume oe i kuu malo, lie alii au; he makuahine kaawa k«»n ll( , Hamakua. Pela no o Hakau i hoino ai ia Umi nie ka hookukmaoli; alaila, hele malu o Uiui uiai o Hakau aku. Lia ko Imi h*».i hele, o Omaokamau, Piimaiwaa, o laua kona mau lioahele uiua mai Hamakua mai a Waipio. I ko lakou lioi hou ana i Hamakua mai Waipio akn, nia k-> lakou ala i hele mua mai ai, i ko lakou pii ana aku ma Koa»>k. a . hiki lakou ma Kukuihaele, alaila loaa ia lakou o Koi malaihu In*.ae la o Umi ia Koi i keiki liookaim» nana, a ae inai no o Koi. ala-'a hele oia me Umi. I ko lakou liele ana aku a hiki lakou i Kealakaha, aia ko l n-i walii i hanau ai, aole lakou i kipji i kona makuahine, no ka m. i. ua manao lakou, e hele kuewa wale aku. Ko ia mea, liele aku lakou ma ka akau aku oia wahi. a kota.> lakou ma ko Hilo palena lienia, malaila kekahi aina o Waipunal. i ka inoa. A no ke kokoke ana epo ka la kipa lakou e moe. a .i<> liele malaila aku; no ka mea, ua paa ka maimo o Uini, e hele ku.1 wa oia a noho ma kahi nalowale no ka hilaliila i ke kiuiiuuaniu ,i Hakau iaia. I ko lakou kipa ana e moe, ike mai na kaikamaluii. o ia walii, he poe keiki maemae lakou, koho mai lakou ia Uuii uui . i mau kane na lakou, a hoao ae lakou. . Pakahi lakou i na wahine, aka, o Umi elua ana mau wahin.. no ka maikai o ko Umi kino ke nana aku. I ko lakou noho ana malaila, kuka lakou e huna ia Umi, aole e lia'i i kona inoa: kuka hou lakou, aole e hana o Umi, e nolio wale no, a noho wale o Umi e like me ko lakou manao. A i ko laikou liuliu ana malaila, h-1.-akn o I'iimaiwaa a me Koi me Omaokamau e inahi ai ma ke kilm pai oko lakou makualionowai, aka, o Umi ka i hele ole. I ko l.i kou hoi aim, mai ka mahiai mai, olioli ko lakou anakuahouowai no ko lakou ikaika i ka maliiai. Aka, o ko Umi mau makualionowai, kaumaha loa no ko Umi ikaika ole i ka mahiai no kana w r ahine. A i kekahi wa hele lak<»u ma kaliakai o Laupahoehoe e kahanalu, lie akamai o Umi i ke kalianalu, a heihei ana, liooke ikaika mai o Paiea, ia l'mi. eha loa ko Umi poohiwi ia Paiea, oia ko Paiea hewa i make ai ia Umi i ko Umi wa ikuai i ka moku. A liiki ike kau aku oua wahi la. h«»lo o Piimaiwaa, Oinaokamau me Koi i lea lioe aku me kamaaiua o ia walii. I ka wa i loaa mai ai ka lakou aku, olioli ko lakou mau inakualionowai, aka o ko Umi mau makuahonowai, knumaha I«ki no ko Umi liolo ole i ke kaohi Aku me na lawai'a o ia wahi. I mai na makualionowai o Umi i kana inau wahine, Ina |wiha ka puipui o ka olua kane, he kanaka lawai'a, ina ua ai ia k»» Aku; aka, makeliewa o ko-olua mau kino iaia. I kekahi manawa. ik«* mai na lawai'a he kanaka puipui o Umi, kii mai lakon iaia i ka«»hi Aku, ae aku no o Umi i ka lakou olelo, aole nae lakou i ike h«* alii o Umi, aka, ua kaulana ka nalo ana o Uini. Aole nae lakou i ik»> 0 Umi keia. I ko Uiiii liolo ana e kaolii aku i ka wai, haawi mai ai kana aku e ka lawai'a, ike aku o Uini ua jK>lalo mai ka Uiwai'u 1 ke aku malalo o ka leinu, aole o Umi ia ia nana. Aka, kuai aku o Umi i kana i'a me ke kaohi e, ka mea i haawi i i'a mai kona ia maluna mai, i mai o Umi, hoinai na'u kau ia ikl, eia mai kau oka i'a nui, aae mai kela kaohi. Aole o Umi iai i ua i'a nei, lawe aku no na Kaili, ko Umi akua, aia no ma kahi o II»»kuli, ko Umi walii i huna ai. I kona liolo i)inepine ana i ka lau.i i'a, haoliao o Kaleioku, i ka ]>i'o mau ana o ke anuenue ma ia )l.i lau. Manao o Kaleioku, o Umi ]>aha kela. no ka inea. ua lohi» ia ko Umi nalowale ana. Alaila. iho mai o Kaleioku me ka piia.i. a ike oia ia Umi e nolio ana-me kt- ano hanohano. manao ih«» 1 a .. Kaleioku, he alii keia. Alaila, kaumaha koke aku oia i ka puaa ma ka i aku. Kia ka puaa, eke akua, he puaa imi alii. I ka Kaleioku kuu ana ai.u ka puaa. holo aku la ka puaa a ku ma ko Umi alo. alaila. huli h--mai ua jniaa nei ia Kaleioku. Ninau aku o Kaleioku. <> U»ni a;i. oe? Ae mai o Umi, Ea. owau no. I aku o Kaleioku, K hoi kaua ko'u walii. Ae mai no o Unii, alaila, iae kona mau inakuahouow i ame kolaila niau kanaka apau, Ile alii ka keia! o Umi ka ia! «• ka Liloa keiki ka! ka mea a kakou i lohe iho nei i keia uiau !a. a nalowale! KA HOPENA.