Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 27, 1 July 1904 — Page 4

Page PDF (1.45 MB)

This text was transcribed by:  Jean Howard
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Iulai 1, 1904

 

 

            “Heaha hoi kou kumu o ka ninau ana mai nei ia ninau?”

 

            “No ka mea oia ka mea nana i hana aku i hana i hookuuia mai@   Ivana Horawiki.

 

            “Well, oia ka agena i waihoia aku ai o keia hihia no ka huli ana. @    ke manao nei wau e pau ana kou kuhihewa ma keia mea.”

 

            “Ina @  ua pau ae la no.  E ae mai oe e hele aku wau e ike @   wahine, a ke noi aku nei no hoi wau ia oe mai hoopuka @   i kekahi mea ia Kaunawahine Rodolinisiki e pili ana no @  pane ma keia telegarapa ana  hoouna mai nei.  Ke ma@  nei wau e hoohana aku i keia ike i loaa mai nei ia’u ma @  alanui okoa.”

 

            “Ke hoopaa aku nei wau aole loa oia e loha iki ana i kekahi mea @  ano mai ia makou aku.”

 

            “Mahalo” wahi a Wete me kona huli ana ae e hoomau aku i @  kuakai no kahi e hoopaaia ana o Kaunawahine Rodolinisiki.

 

            “Ea, aole anei o keia hana a Ivana Horawiki ka mea nana e @  mai i kau hana?” i kahamaha mai ai o Generala Garisa.

 

            “Aole loa pela; aka o keia ka mea nana i hooikaika hou i ko’u @  ana maluna o keia hana.”

 

            “Ae; na loaa aku oia iloko o ka hale o kekahi wahine Polo e @  nei ma Polo Kuea.

 

            “Mamuli anei o ka Kaunawahine Alamazofa kukai ana i hoo@  ai o Ivana?

 

            “Aole.”

 

            “Ea, ma ka’u nana aku i ka olua mau kamailio ana, oia nei ke @  nei ia oe, aole hoi o oe,”  wahi a ke kuhina i pane aku ai @ Generala Garisa.

 

            “He oiaio kau; aka he maikai ka ianei mau ninau nolaila wau i makemake ai e ha’i aku i ka haina o kana mau ninau.”

 

            “O ina oia maoli kou manao, alaila aole a’u mea e kamailio aku ai ia oe.

 

            Ma keia mau kukai olelo ana mawaena o ke kuhima ame ke poo @ ka oihana makai, ua hoomaopopo aku la o Wete i ke ano o Generala Garisa o ia hoi, ua loaa aku iaia he moali o kana mau mea e ninaninau ana, nolaila ua hoomau aku la oia i kana mau ninau me ka manaolana e loaa mai ana he mau kokua no kana hana mai keia @ mai o ka oihana makai.

 

            “Owai ka mea nana i kii aku a i hana hoi i ka hana i hookuuia mai ai o Ivana Horawiki?”

 

            “Ina aole oe i ike no ia mea, alaila aole wau e ha’i aku ana ia oe.”

 

            Noonoo iho la o Wete no kekahi manawa a pane hou aku la:

 

            “Aole anei na Kauna Cerenigofa?”

 

            “Ae.”

 

            “Ke manaoio nei anei oe ua hewa io o Kaunawayine Radolinisiki ma keia hihia pepehi kanaka a i ole huikau pu hoi me na Nihili@i iloko o ka lakou mau hana hewa?”

 

            “O na hoike apau e ku-e ana iaia he maopopo loa.”

 

            “Ua ha’i mai nei ka mea hanohano, ko Rusia nei Kuhina e oki ia ana ko Kaunawahine Rodolinisikisoo.  I ka wa hea la ia e hookoia ai?”

 

            Leha aku la na maka o Generala Garisa maluna o ke kuhina, a pane mai la me ka malie:  “Iloko o elima la.”

 

            O keia ka haina nana i hoopuanuanu aku i ko Wete kino holookoa, he haawina hoi i ike nui ia kona weliweli ma Europa holookoa mai ka wa kahiko mai, nolaila me ka helehelena haikea i hoohoae ai o Wete:

 

            “E hoopakele mai na lani i ka mea i hewa ole!  Aole loa he hiko eleele iloko o ua wahine la>”

 

            “Ke manao nei wau,”  wahi a Generala Garisa i pane aku ai i kona lohe ana i keia hoho ana a Wete, “aia kekahi mea iloko eu e hiki ai ia oe ke hoike mai i kakoo no kau i hooho ae nei.”

 

            Ma na ano apau, a o ka oiaio maoli no hoi ia, aole loa he wahi hoike ma ko Wete aoao e hooiaio aku ai i kana meea i pane aku ai, aka o kona ano maoli, he kanaka ia aole loa e hookuu aku ana i ka mea i paa iloko o kona lima, ana  hoi e ike powehiwehi aku ana i ka malamalama oiaio e ku mai ana ma kekahi wahi mamao loa mai iaia aku.  Ma keia hihia nana e hooulu nei i kona mau noonoo, ua maopopo iaia e loaa mai ana no ka hopena oiaio, a oiai iaia e noonoo iho ai no ka opiowahine e kau nei ka hoopa’i weliweli o ka make maluna ona, ua hooikaikaia mai kona noonoo, ua maopopo iaia e loaa mai ana no ka hopena oiaio, a oiai iaia e noonoo iho ai no ka opiowahine e kau nei ka hoopa’i weliweli o ka make maluna ona, ua hooikaikaia mai kona noonoo e hana aku e like me ka hiki iaia ke hoopakele ae, ina no ia he mea e lilo aku ai kona ola ponoi.  Mamua aku o kona kukai ana me Generala Garisa, ua hoonohonoho mua iho oia i kekahi wahi moolelo pokole, a aia maluna o keia wahi moolelo pokole kona hilinai nui aole i hewa o Kaunawahine Rodolinisiki, a maluna hoi o keia wahi moolelo i hoomau aku ai oia i kana kukai ana:

 

            “Aole no i nui loa, aka ke manao nei wau ke lohe oe e hoala koke ia no kou ma noonoo maikai.”

 

            “E oluolu oe e ha’i mai ia’u i ua moolelo la.”

 

            “E ha’i aku ana wau i ua moolelo la ma ka ninaninau ana ia oe.  Ke manaoia nei ua hewa ke Kaunawahine Rodolinisiki no ka make ana o kona kaikunane, no ka mea ma ia ano e loaa aku ana iaia ka waiwai o kona kaikunane, no ka mea ma ia ano e loaa aku ana iaia ka waiwai o kona kaikunane, aole anei pela?”

 

            “Eia nae hoi ua loaa aku kona kinomake iloko o ka hale o kona kaikuahine, heaha iho la ka hoopaapaa ana malaila?”

 

            “O kau i hoike mai la, ke hooiaio mai nei ia i ka pono ma ko Kaunawahine Rodolinisiki.”

 

            “Mahea hoi?”

 

            “Ina he makemake kona e pepehi aku i kona kaikunane, ina ua koho aku oia i kekahi wahi okoa aku no ka hooko ana i kona manao mamua o ka hoihoi ana mai a iloko o kona hale e hanaia ai.”

 

            “Ke pololei nei kau.  Pehea hoi na mea e pili ana i ka waiwai e loaa aku ana iaia ke make kona kaikunane?”

 

            “Ua lawa o Kaunawahine Rodolinisiki me ka waiwai me ka nana ole ae i ka waiwai o kona kaikunane; aka eia ka mea nana e hoohamaani aku ia mano mamua o na mea e ae oia hoi ka loaa ana aku o kekahi kino kanaka e loaa aku ana ka pomaikai iaia mamuli o keia make ana.”

 

            “A,”  i hooho ae ai o Generla Garisa, me ke kau ana aku o kona mau maka maluna o Wete me ka hiaai nui, “alaila ua ike anei oe i ua kino kanaka la?”

 

            “Ke manao nei wau ua ike wau iaia.”

           

            “Owai kona inoa?”

 

            “No keia wa he meahuna ia na’u.”

 

            “O, ina pela, he mea makehewa ko kaua hoomau ana aku i ka kaua kukai ana a he mea maikai ia kaua ke hoopau koke ae,”  i pane aku ai o Generala Garisa.

 

            “Aole pela, e kuu generala maikia, aole i oi aku kou noonoo no keia mea mamua o’u.  Ua maopopo no hoi ia oe eia no ka’u aelike ke waiho nei, a ina wau e ha’i aku ana ia oe i na mea apau, alaila e lawe aku ana oe i ka hana ma kou lima a haalele mai ia’u.”

 

            “Makaala maoli no oe i kau hana.”  I pane aku ai o Generala Garisa me ka minoaka maluna o kona mau papalina.

 

            “Ua ike no oe, e ka generala, he makaikiu ka’u hana.”

 

            “E hoomau aku i kau mau olelo.”

 

            “O keia hihia pepehi kanaka anei kau mea e kau nui nei?  Aole anei mamuli o na manao hoohuoi he Nihiliti ua kaunawahine la ka mea i koikoi loa aku ai keia hihia maluna ona?”

 

            “Ina iho la e like me kau i ha’i mai nei, alaila heeha iho la?”

 

            “Ua loaa aku na pepa Nihiliti iloko o ka hale o ke kaunawahine?”

 

            “Ae”

 

            “Ua loaa aku iluna o ua mau pepa la na hoike e hoike ana ua hui aku ke kaunawahine me na Nihiliti, a ua hoopaaia ko Bazarofa make iloko o ia mau pepa ame kekahi mau mea okoa iho, o ia anei?”

 

            “Ae.”

 

            “Heaha ia mau mea e ae?”

 

            Ua kunana iho la na Rukini, a kau aku la na maka o kekahi maluna o kekahi.

 

            “O ke kanaka maalea e like me kou ano ua pono no e ike oia i na mea apau me ka ha’i ole ia aku,” i pane aku ai o Generala Garisa.

                                                            (Aole i pau.)

 

 

RUSIA AME IAPANA

 

---: MA KE :---

 

Kahua Enaena o ke Kaua

 

Kakauia e Bernard H. Kelekolio

 

-----------------------------

 

KE AUPUNI NUI O RUSIA.  KONA KULANA, KONA HOOPONOPONO

AUPUNI ANA, AME KONA MOOLELO PIHA

 

                Hakalia no a uhi ka lepo makuahine maluna o kona kino uhane ole, ua kau aku la o Katarina maluna o ka noho kalaunu o ke aupuni nui o Rusia, ame ka hiehie nui oia i rula ai i kona mau makaainana.

 

                He maemae kana mau hooponopono aupuni ana ma na ano apau, a i ka makahiki 1767, mamuli o na hookonokono ana a ke aupuni o Palani, ua kukala kaua aku la oia i ka mana Mohomeka o Tureke.  Ua lele kaua aku la ke generala Rukini Kolikina (Golitzin) maluna o ka wikia hanohano (grand vizier) o ka mana o Tureke, a lilo aku la hoi ke kulanakauhale o Kotina (Khotin) malalo o ka mana kaua o Rusia i ka makahiki 1769, a i kekahi makahiki mai no, ua hooauhee ia aku ke kiaaina o Kirimia (Crimea) e na pualikaua Rukini malalo o Rumantzoff, a i ka makahiki 1770, ua papahi hou no oia me ka lanakila kiekie loa ma ke kahuakaua o Kagul.  I ka makahiki 1771, ua komo pualu aku na pualikaua Rukini malalo o Generala Dolgoruki ma ka pe’a aina nui o Kirimia (Crimea), a iloko o kea makahiki hookahi no, ua ulupaia aku na aumokukaua o Tureke ma ke kauamoana i malamaia ma Sekeme (Chesme) ma na kapakai o Asia Minoa (Asia Minor).  I ka makahiki 1774 ua hoopauia ae la ke kaua mawaena o na aupuni elua, a kakauia ae la kekahi Palapala Kuikahi mawaena o laua e hoapono ana o Tureke i ke kuokoa o na Monokolia o Kirimia. Mahope o kekahi mau makahiki o ka hoomalu ana o Rusia maluna o keia aina o Kirimia, ua lawe mai la oia iaia (Kirimia) malalo o kona mana me ka hoopaapaa ole.

 

                I ka makahiki 1771, ua holopapa aku la ka ma’i ahulau maluna o ka aina o Rusia, nana i kaili ku aku i kekahi o na kaukaui a kaukani o na makaainana o keia mana nui o Rusia.  Mahope iho o ka pau ana o keia pilikia menemene oia hoi keia ma’i ahulau, ua ulu ae kekahi haunaele kaua nui iloko o ka aina o Rusia, ma o ke kuahaua ana o kekahi o na Kosaka ma ka inoa o Pugatcheff, oia ka Emepera o Rusia.  Me kekahi mau heluna kaukani pualikoa kaua malalo o kana alakai ana, ua kamoe aku la kona alahele no ka hoea ana aki ma ke kapitola o ke aupuni.  O kona alahele e kamoe nei i keia manawa, ua hoailonaia no ia ka wai ula o ke koko ame ka ahi e lapalapa ana a e hoowena ula ana i ka nani poiu o ka lani, a o na generala kiekie keia o Rusia e hoouna nei e paio me keia Kosaka, aole lakou i hanu hou i na ea oluolu o ka aina, aka, o ko lakou mau kino wailua kai hoihoi ia aku i ko lakou mau home.  Ua lilo keia mau poino i haawe iho maluna o na mea kaua o Rusia i mea nana e hoonaueue mau ana i ka noho kalaunu o ka Emepera wahine Katarina, aka, mamuli o na hana hoomainoino a keia Kosaka puuwai haokila, e ku nei a paio me na pualikaua apau a Rusia e hoouna nei e ku-e iaia, ua haalele iho ka hapanui o kona mau pualikoa iaia, a mamuli o keia kumu, ua hooauheea aku oia e na pualikaua o Pipikopa (Bibikoff) a paa pio iho la ua kaeaea nei, ke Kosaka o ka Dona (Cosack of the Don).  Ua laweia aku la o Pugatcheff, ua kaeaea nei hoi, iloko o kekahi pahuhao nui a hoea i ke kulanakauhale nani o Mosoko (Moscow) a ilaila oia i kipuia aku ai imua o na makaainana o Rusia.

 

                I keia manawa aia ka malamalama o ka la ke olino mai la me kona nani piha ma na kuahiwi ame na kualono o na mauna o ka Ural a o ka maluhia ke holopapa la maluna o ka aina i kela manawa.  I ka makahiki 1787 ua ike hou ia aku la ka mana nui o Rusia e liuliu kaua hou ana me ka aupuni o Tureke, a aole i loihi aku, aia hoi na aupuni elua maluna o ke kahua kaua, ua makaukau no ka paio ana i ka paio maikai.  O ke aupuni Mahomeka o Tureke ka i olapa mua i ke ahi ma ke kukala ana i ke kaua ia Rudia, a me ka hoomaopopo mua ole ia, aia hoi, ua lele kaua mai ia Rusia, a me ka hoomaopopo mua ole ia , aia hoi, ua lele kaua ia Rusia, a me ka hoomaopopo mua ole ia, aia hoi, ua lele kaua mai la ke aupuni o Kuidena (Sweden) maluna no o Rusia.  E hoomaopopo ana kaua e ka mea heluhelu, aia he elua aupuni i keia manawa ke ku makaukau la no ka paio ana aku i ka bea huluhulu, aka, e like no hoi me ke ano mau o ka bea, he holoholona mak’u ole a he holoholona hae i na e hana mau ka wela a ka poka, pela no o Rusia i ku aku ai imua o ke kahua kaua, a liuliu nonn iho, no ka paio ana aku me na aupuni elua i hoikeia ae nei maluna.  Aole i loihi loa ka uleleia ana o ke kaua mawaena o na pualikaua o ke aupuni o Kuidena, ua kakania iho la kekahi Palapala Kuikahi mawaena o na aupuni elua me ka pulima o ka moi o Kuidena e olino ana maluna o ua kuikahi nei a o ka pau ae la no ia o ke kaua ana.  Ua olu iho la na manao o ka bea huluhulu i keia manao i kona hoomaopopo ana ua make ka lua o ka enemi, a me kona ku’i e aki ana me ka nui inaina, ua hulili aku la kona mau maka maluna o ka mana o Tureke.  Ma ke kaua mua i malamaia, ua hoauheeia aku na pualikaua o Tureke a lilo mai la hoi ke kulanakauhale nani o Otchakoff malalo o ka mana o ke generala o Rusia, Pokemekini (Potemkin), a iloko no o keia manawa hookahi, ua lilo pu mai la ke kulanakauhale nani o Kotina (Khotin) malalo o generala Suwaroff.  I ka makahiki 1789 ua lanakila haaheo hou aku la ke generala nona ka inoa i hoike hopeia ae nei malunama ke kahua kaua Fokshani ame Kimmik, a iloko o ka makahiki 1791, ua ulupa hou aku la ke generla Suwaroll i na papu kaua o Wasa (Warsaw)  a luku pu ia aku la na makaainana o ia kulanakauhale.  I ka makahiki 1796 o ka malama o Novemaba la 17, na pauaho mai la ka Emepera wahine Katarina i keia ola ana a waiho iho la i ka hooponopono ana o ke aupuni maloko o na poholima o Pau!   O na hana mua loa a ka Empera hou oia no ka hoohui ana ia Rusia ame Tureke ma kekakhi Palapala aelike e like me Pelekane a@  La@  e ku nei i keia mau la, a me keia kuikahi mawaena o laua, @  kana aku la oia i ke aupuni o Palani.  O na puali!  O Rusia ame na Tureke malalo no ia o generala Suwaroff, ke @    hoi o Rusia, a iloko o ka makahiki 1799, ua hoa@  aka ka generala Palani Morea Mo@   ma ke ka@  o Adda, a @  aku la ua pualikaua huiia o Rusia ame Tureke iloko o ke kulanahale nani o Milana (Milan).  Mahope o ka malamaia ana o keia kaua ma Adda, ua kamoe hou aku la kona alahele me ke kahua kana o Terebia (Trebbia) a lele kaua aku la maluna o na pualikana o Palani  malalo o Generala Macdonalad a hoo@  aku la iaia me na kaukani i make maluna o ke kahu kaua.  I keia manawa aia ka pahu hopu o na pualikaua Rusia no ke aupuni o Kiukilana (Switzerland) oiai iloko elaila ka hapanui o na pualikaua Palani kahi i hoolulu ai, aka, mamuli o ka pohihihi o ke alahele e kiheahea ana ma o a maanei o na mauna o ka Alapa i (Alps Mountains) ame ka nui anu, ua hooholo iho la ke ke@rela nui o na pualikaua Rusia, Swaroff, e huli hope oia no ke kahua hoolulu, mawaena o na muliwai i@ ame l@ aka i kona hoea ana ma ke kahua hoomoana, na loaa iho la iaia kekahi palapala mai ke keena kaua mai, e kahea mai ana iaia , e hoike aku oia iaia  iho imua o ke keena kaua.  Me ka hoohakalia ole iho, na kau ae la oia maluna o kona lio punahele, kona hoa hoi o na kahua laua like ole, ame na olelo hoolana i kona mau pualikoa kana, na @  aku la kona alahele no ke kapitola o ke aupuni, no ka hoike ana hoi iaia iho imua o ke keena kaua.  Imua o ke keena hana oia i hoohilahila ia mai ai no ka holopono ole o kana mau hoolala kaua ana, @ imua o kona mau pualikaua ponoi hoi, na pualikaua i alo pu me ia i na kahukaua like ole, i uha’iia ae ai kana pahikaua punahele, kona mau metala hoohanohano no kana mau hana wiwo ole maluna o ke kahuakaua, a laweia mai la lakou  ame na olelo ikaika i like hoi me kekakhi poka wela, ua kipakuia aku la hoi oia mai ke aupuni aku.

 

                I ka makahiki 1803, na hui aku la o Rusia ame na aupuni elua, Pelekane ame Aukekulia no ka lele kaua ana maluna o ke aupuni o Palani, a ma ke kahuakaua o Austeriitz i malamaia mawaena o na pualikau Rusia ame na Palani, ua make aku he 21,000 mau koa Rukini, ame 133 pukuniahi nuniu ame 30 hae i lilo aku.  Aole no i loihi loa ka uleleia ana o ka kaua mawaena o Palani ame na aupuni huiia, ua pau koke ae la no ma o ka palapala kuhikuhi i kakania ma ke kulanakauhale o Pressburg.

 

                I ka makahiki 1812 ma ka malama o Mei la 9, mamuli o kekahi mau hana ku-e a ka Emepera o Rusia ia Napoliona, na lele kaua aku la o Napoliona maluna o ke aupuni o Rusia.  I ka la ame ka makahiki i hoikeia ae nei maluna, ua haalele iho la o Napoliona i ke kulanakauhale o Paria no ke kulanakauhale o Dresden,, a loaa aku la na palapala hoapono i ke kauikela Palano ame ka kanikela Rusia.  O ka huina nui o na pualikaua malalo o Napoliona ma kana huakai no ka lele kaua ana maluna o ka mana nui o Rusia, he 67@,000 koa, a no ke kue-e ana mai i keia mau pualikaua, ka pua @ hoi o Palani, he 372,000 mau koa Rukini i makaukau ma kekahi aoao no ke ku-e ana mai i ka ikaika o ke aupuni o Palani, a no ke kaupale ana aku no hoi i kona mana ikaika mai ka pahola ana aku maluna o ko lakou aina makuahine.  Me ka eleu nui o Napoliona i kamoe aku ai ma kona alahele, ua ae aku la oia ma kela aoao o Ni@  (Niemen) a hoea ma ke kulanakauhale o Smoleusk.  Ma keia kuiana kauhale oia i haawi mua aku ai i ua huaale aloha ole i na enemi, a ma ek kahuakaua i malamaia ma Borodino, na hoopoinoia aku na pualikaua Rusia a auhee ma na kee like ole o kahuakaua, a mamuli o keia kiekie loa a hanohano no hoi i loaa ia Napoliona, ke keiki puuwai hao kila o Palani, ka maweheia o na alanui pohihihi e hoea aku ai ma ke kulanakauhale nani lua ole o Mosoko (Moskow) ame ka hiehie nui, ua komo aku la o Napoliona ame kana mau keiki punahele iloko o ke kulanakauhale o Mosoko.

 

                I kona komo ana aku iloko o ke kulanakauhale imua o kona ma pualikaua, ua neoneo ke kulanakauhale imua o kona mau pualikaua, ua neoneo ke kulanakauhale ma na ano apau, oiai, i ka hoomaopopoia ana, e komo mai ana o Napoliona iloko o ke kulanakauhale, ua haalele na poe apau i ke kulanakauhale, a hel aku la he mau wahi okoa.

 

                He mau la pokole wale iho no mahope o ke komo hanohano ana o Napoliona iloko o ke kulanakauhale o Mosoko, aia hoi, ua pu a ae la ke alelo menemene ole o ke ahi ma na wahi okie ole o ke kulanakauhale, a na hana aku no hoi ka mana o ke ahi i kana hana no eono la ame eono po.  Aka, aole no o Napoliona i haalele iho i ke kulanakauhale, a mahope iho o ka hala ana o kekahi mau pule elima,  mahope iho o ka pau ana o ke kulanakauhale i ke ai, ua hoomaka hou mai la o Napoliona e huli hope no Palani me kona mau pualikoa, i ka malama o Okatoba i ka la 18.

 

                O ka nui anu aia ke holopapa la maluna o ka ama, a o na pualikaualio o na Rusia, oi hoi na Kosaka, aia ke hana mao ole la i ka lakou mau hana wiwo ole maluna o na pualikua l’alani mahope.  Ma ke kulanakauhale o Smogoni, mawaena hoi o Vilna ame Minsk, haalele iho la o Napoliona i kona mau pualikaua, ame ka puahi nui na kuupau aku la ka holo o kona lio no ke kapitala o Parisa.  Maluna o na hokua o Generela Ne i haawiia ai ke kauoha nana e hoihoi mai i na pualikaua a hoea iloko o Palani, a iloko o keia huina nui o 678,000 mau koa i lele kaua aku malua o Rusia, he 80,000 wale no i ke hou i ka aina makuahine ame ko lakou mau home.

                                                                                (Aole i pau.)

 

                                                                                                (picture of boats at dock)

                                                                                NA MOKUKAU RUSIA O KE KAP BALATICA