Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 27, 1 July 1904 — RUSIA AME IAPANA MA KE Kahua Enaena o ke Kaua Kakauia e Bernard H. Kelekolio. KE AUPUNI NUI O RUSIA. KONA KULANA. KONA HOOPONOPONO AUPUNI ANA, AME KONA MOOLELO PIHA. [ARTICLE]

RUSIA AME IAPANA MA KE Kahua Enaena o ke Kaua Kakauia e Bernard H. Kelekolio.

KE AUPUNI NUI O RUSIA. KONA KULANA. KONA HOOPONOPONO AUPUNI ANA, AME KONA MOOLELO PIHA.

Hakaiia no a uhi ka h A po luakuahine inaluna o koua kino uhane ole, ua kau aku la o Katarina maluna o ka noho kalaunn o ke aupuni u'ui o Rusia. ame ka hiehie nni oia i ruia ai i kona mau makaaiuana. He inaeiuae kana mau iiooj>onopom> aupuni aua ma na ano apau. a i ka makahiki 1707. mamuli o na hookonokono ana a ke anpmū o Paiani. ua kukaia kaua akn ia oia i ka niana ilohomeka o "ftirvke. Ua lele kaua aku ia ke ireneraia Kukini Kolikina «Oolitzin> maluna o ka wikia lianoliano igrand vi?.ieri o ka mana o Tureke. a Jiio aku ia hoi ke knlanakauhale o Kotina <Khotin> malalo o ka mana kaua o Kusia i ka makalūki 1700, a i kekahi niakalūki niai no. ua hooauhee ia aku ke kiaaina o Kiiimia «Uiiiueai e na puaiikaua Kukini malaio 0 Rumantzoff. a i ka makahiki 1770, ua papalū hou 110 oia me ka ianakila kiekie loa ma ke kahuakaua o Ka«iul. I ka makahiki 1771. ua komo pualu aku'na Kukini inalalo o Goiieraia Ooigoruki nia ka pe'a aina nui o Kiiiinia «Oimeai, a iloko'o keia īuakahiki hookahi uo. ua ulupaia aku na auinokukaua o Tureke ma k<* kauauioana 1 malamaia ma Sekeme (Chesme) nia na kapakai o Asia Minoa iAsia Minor). I ka makahiki 1774 ua hoopauia ae.la ke kaua mawaena o na anpuni eiua, a kakauia ae la kekahi Palapala Kuikahi mawaena o iaua e hoapono ana o Tureke i ke kuokoa o naMonokoiia o Kinmia. Mahope o kekahi mau makalūki o ka lioomalu ana o Kusia maluna o keia aina o Kiiinūa, ua lawe mai ia oia iaia (Kij*imia) niaialo o kona mana nie ka «hoopaapaa ole. I ka makahiki 1771, ua holopapa aku la k'a mu'i ahulau maiuna o ka aina o Kusia. nana i kaili ku aku i kekahi o na kaukaui a kaukani o na makaainaiia o keia niana nui o Kusia. Mahope iho o ka pau ana o keia pilikia menemeiie oia iioi keia ma'i ahulau, ua ulu ae kekahi haunaele kaua iiui iloko o ka 'aina o Kusia, ma o ke kualiaua īiiia o kekahi o na Ivosaka ma ka iuoa o Pugateheff. oia ka Emepeia o Rusia. Me kekahi mau heluna kaukani piialikoa kaua malalo o kana aiakai ana. ua kamoe aku ia kona alahele no ka hoea ana aku ma ke kapitoia o ke aupuni. O kona alaheie e kamoe nei i keia manawa, ua hoailonaia.no ia me ka wai ula o ke koko ame ke nhi e lapalapa ana a e hoowena uia ana i ka iiaui poiu o ka lani. a o na generaia kiekie keia o Kusia e hoouna nei e paio me keia Kosaka. aole iakou i lianu liou i iia ea oiuolu o ka aina. aka, o ko iakou mau kino wailiui kai'hoihoi ia aku i ko lakou mau kome. l'a lilo keia mau poino i haawe iho maluna o na mea kaua o Ktisia i mea nana e hoonaueue inau ana i ka noho kalaunu o'ka Emepera walūne Katarina, aka, niamuli o na haua lioomainoino a keia Kosiika piiuwai liaokila. e ku nei a paio me na pualikaua apau a Rusia e hoouna nei e ku-e iaia. ua haaleie ilio ka luipanui o kona inau pualikoa 'iaia, a niamuii o keia knmu, ua iiooauheeia aku oia e na puaiikaua o Pipikopa (P>ibikoiT), a paa pio ilio ia ua kaeaea nei, ke ICosaka o ka Doua (Cossaek of tiie Don). Ua iaweia aku la o Pugatclieft\ ua kaeaea uei hoi, iloko 0 keknhi pahuhao nui a iioea i ke kulanakauhaie naui o Mosoko (Moscow), a ilaila oia i kipuia aku ai imua o na makaainana o Rusia, I keia maiiawa aia ka maiaiuaiama o ka la ke olino mai la me kona nanl pilia ma"na kualūwi ame na kuaiono o na mauna o ka Ural a o ka malulūa ke holopapa ia maluna o ka aina i keia manawa. 1 ka makahiki 1787 ua ike liou ia aku la ka mana nui o Rusia'e liuliu kaua liou ana me ke aupuni o Tureke, a aole i loihi aku, aia hoi na aupuni 'elua inaiuna o ke kaliua kaua, ua makaukau 110 ka paio ana i ka paio maikai. O ke aupuni Maliomeka o Tureke ka i olapa mua i ke alū ma ke kukala ana i ke kaua ia Rusia, a me ka lioomaopopo nuia ole ia, aia lioi, ua leie kaua mai la ke aupuni o Kuidena (Sweden) maluna no o Rusia. E hoomaopopo ana kaua e ka mea h'eluhelu, aia he elua aupuni i keia manawa ke ku makaukau la no ka paio. ana aku i ka bea huiuluilu, aka, e like no hoi me ke ano niau o ka bea, he holoholona maka'u ole a he hololiolona hae i na e liana niau ka wela a ka poka, pela.no o Rusia i ku aku ai imua o ke kahua kaua, a liuliu nona iho, no ka paio ana aku nie na aupiini 'elua i lioikeia ae nei maliina. Aole i loihi loa ka uleleia ana o ke kaua niawaena o na pualikaua Rukini ame na pualikaua o ke aupuni o Kuidena, ua kakania ilio ia kekahi Palapaia Kuikahi mawaena o na aupuni eiua me ka pulima o ka moi o Kuidena e olino ana niaiuna o ua kuikahi nei a o ka pau ae la no ia o ke kana ana. Ua olu ilio ia na manao o ka bea huluhulu i keia manao i kona hoomaopopo ana ua make ka lua o ka enemi, a ine kona ku'i e aki ana me ka nui inaina, ua hulili aku la kona mau maka maluna o ka niana o Ttireke. Ma ke kaua mua i malamaia, ua hoauheeia aku na puaiikaua o Tureke a iilo mai la hoi ke kulanakauliale nani o Otchakoff malalo o ka niana o ke penerala o Rusia, Pokemekini (Potemkin), a iloko no o k« a ia maiiawa hookahi, ua lilo pu inai la ke kulanakauliale nani o Kotina (Khotini nialalo o genera!a Suwaroff. I ka makiihiki 1789 ua lanakila'haaheo liou aku la ke generala nona ka inoa i hoike liopeia ae nei maluna ma ke kaliua kaua Foksliani ame Kimmik, a iloko o ka makahiki 1704, ua ulupa hou aku la ke generala Suwaroff i na papu kaua o Wasa

iWawaw» a lukn pu ia aku ia d» makaainana o ia k»i}atu»kanhaU\ I ka makahiki 17'.V> o ka rrtalania o X»v«>maha !a 17. ?i;« pauah.» mai l,i ka Eii!t |vtwaimir Katarina i koia ola ana. a uaihn ih«. !a , ka h.«v IK*no|K*iio ana oko aupuni ona {*>holin>a ♦> PauN» <» n.i haua uuia i«>a a ka Kiiu*jH*r;i hou *>ia n«> ka au,\ ia K'i*ia aimTtm»ke iwa kekahi Paiapahi aeHko v !ike nu- \% b k.\iu- anu lajKU>.i o ku iK'i i koia mau fa. a īuo k*-ia kuikahi <* la ;a. ;.i kana aku la oia iko aupuni o l'alani. Ona puahk.i a«» Ku*u am»* ita Turoko lualalo uo ia o i;om»ra!a s«;war«»tT. ko u* 1 ' • ra!a ki'-ki»* h»»i 0 Kus?a. a iloko oka uiakahiki I *!*t>. ua h«xiu!i»* v ;a .\ 1 kt- -n» rai.l Palaiū Mt»rva «Mon-aiu ma ko kahaakaua o A«!»!a. a aku !a ua pualikaua huiia o Kusia auu v Tur> ko io«k»i o k»* kulanahalo nani o Mi'ana Mahope o ka malamaia ana o k* «a kau«i 111 a Adda. iut ka.iuoo hou aku la kona alahoio ma k»» kainta ka?ia «» Tt r».-bia .Trt*M>ia» a I«/U- kaua aku la maiuna o na i»uaUkaua »• Pai.iui maiaio o ileiH i-aia Ma4 ti»»nahl a Ihmmulu»»'aku ia iata m»- na kaukani 1 make maiuna o kt v kahua kaua. I ktūa manawa aia ka |*ahu 0 iui )»ualikaua Kusia no k» v auimui o KiukHana »Switirriau«i>. oiai iioko olaiia ka hapanui o na l'aiani kahi i h»H>lul'a ai, aka, inainuli o ka pohihihi oko alaiu 'a' o kihoahoa ana ma »» a ntaan» k i o r*a mauna o ka Aiajva «Aij»s M*»u:i T ainsk amo ka nui anu. ua iM»oiioiit iho ia ke kom ivia nui o ua i'ualikaua l\usta. Swar»>tT. »• i>»ih ot i 110 ko kaiuia hooiuiu. mawaoua o na muliwai liior amo Lo-li. aka, 1 kona hwa ana ma kr kahua imomoana, iia ioaa ih«» la «aia k» kahi paiapala mai ko koona kaua mai, o kahoa mai ana iaia. o h*»ik«- aku oia 'iaia iho imua o k<* kot-na kaua. \Io ka iun>hakaiia iin». ua kau ao ia oia nialuna o koua lio {uuiaiu io, k»»na iioa in*i o na kahua kau;i iike oh\ amo na »>I« io iiooiana i kona mau j»ualik«>a kaua. ua k.uuo-» aku la kona aiaiioi»» no ko kapitoia o ko aupuni. no ka hoik» ana i>.»i iaia iho imua oke koi-na kaua. luma o k*- k«-ena kaua »»ia i inn.ii laiiiia ia mai ai uo ka hoh>pom\ 010 o kana īuau ht»oiala kaua ana. i iimia o kona mau puaiikaua pom»i hoi. na pualikaua i aio pu m«* ;.i i na kaluikaua iiko 010. i uha'iia ao ai kana pahikaua punah«-i»\ kou.i mau motaia iioolianoluuio no kana mau hana wiwo oio maiuna »» k«? kahuakaua, a lawoia.mai ia iakou aino na t»ioio ikaika i lik»' hoi me kekahi poka wela. ua kipakuia aku ia hoi oia mai k«» aupuni aku. I ka makahiki 180ō, ua imi aku ia o Kusia anie na a»ip»ini » iua» Poiokano'ame Aukokuiia no ka iolo kaua ana inaiuna o k»> a»ipunt o l'alaui, a ma ko kahuakaua o Austoriitx i inaiamaia mawa» na »» ua puaiikaua Kusia amo na Palani. ua mako aku-'ho' -I.imui inau ko;i Kukini. anio 100 pukimiahi nunui amo :hi hao i liio aku. A«»l»> no i ioihi ioa ka uioloia ana o ko kaua niawiiona o Palani amr na aupuni luūia. ua pau kt>ko ao la uo ina q ka palapala kulukulti i kakauia ma ke kulaiiakauiiaio o l*rt»ssbur{r.-.-i ka makahiki 181« ma ka niaiama o Moi'.la 0. mamuli »» k» kahi mau hana ku-e a ka Emepera o Kusia ia Napoliona. ua 1« !♦■ kaua aku la o Napoliona niaiuna oko aupuni o Kusia. 1 ka la an»o ka makaliiki i lioikeia ne noi īnaiuna, ua luialoie iiio la «» Nap»»iiona i ko kuianakaiiliale o Paiia no ke kulanakauiiale o l»n s<i« n, a l»»aa aku la na paiapaia hoaj)ono i ke kanikela Kalani ame ke kanikeia Ku*ia. oka huina nni ona pualikana malaio'o Napolioua ma kaua huakai no ka ieie kaua ana inaluna o ka in uui nui o Kusia. ho ti7vuoi> koa. a no ke ku e ana mai i keia maii pualikaua. ka pua t«»s«' hoi •> Palani, he ; ;.t7-,oort mati koa Kukini i niakaukau ma k<*kahi a«»ao n«» ke ku-o ana mai i ka ikaika o ko aupmū «» Paiani. a n«» k«- kaupah» aua aku uo hoi i koua maiia ikaika mai ka pahola ana aku maiun.i o ko lakou aina makuahine. Me ka eleu nui o Napoiiona i kamoo aku ai ma kona aiahele. ua ae aku la oia ma keia a«»a«» «» Nim«n.i (Niemen) a liooa ma ke kulanakauhah» o Smolousk. Ma k» ia kuianakauhale oia i haawi nuia aku ai i ua iiuaaio aiolia oi» i ua oiieiui. i ma ke kahuakaua i īnalamaia ma. Itoroilino, ua lioop«»in«»ia aku mi puaiikaua Kusia a auiiee ma na kee like ole o kahuakaua. u inauuiii 0 keia kiekie ioa a ihnuohaiio no iioi i loaa ia Napoliona. k«» k»*iki puuwai hao kii« o Paiani, ka mawehei;, o na aianui poliihiiū <• h»»«-a aku ai ma ke kulanakauhale nani tua »>ie o Mosoko tMosk«»\\'. ame ka liieiūe nui, ua komo aku la o Napoiiona aiu«* kana mau k« iki punaheie iioko o ke kuianakauhale o Mosoko. I kona komo ana aku iloko o ke kulanakauhah* imua »» k«u».i mau iniaiikaua. ua neoneo ko kulanakauliale ma na am» apau. «»iai. 1 ka lioouiaopopoia ana. e komo mai ana o Napt»li»uia ilok«» «» k«* kuianakauhale, ua haaieie na poe apau i ke kulanakauhale. a h»-Io aku la he īuau walū okoa. lie mau la pokolo wale ilio no inahope o k«» komo lian«»lian«» ana 0 Na|>oliona iioko o ke kulaunkauhale o Mon«>k«>. aia hoi. ua pu a ae la ke alelo menemeue ole o ke ahi ma na waiii 1 ik«* «»le o k»- ku« lanakauhale. a ua hana aku no lioi ka mana o k«» ahi i kana iiana iio eono la ame eono po. Aka, aole iio o Napoliona i haaleie iho i ke kiiianakanliaie. a maliope iho o ka liaia ana o kekalū mau pule elinia. malioi»e iho o ka pau ana o k«' kulanakauliai«' i k<> aiū. ua hoomaka »hou mai la o Na]>oliona e huli iiopi» no Palaui m«» k«uiti mau puaiikoa, i ka malama o Okatol>a i ka la is. 0 ka nui anu aia ke holopapa la maluna o ka ainn, a o na puaiikauaiio o ua Kusia. oia lioi na Kosaka. aia ke hana mao ole la i ka lakou mau liana wiwo ole maliina o na pualikua Palani maho|w\ Ma ke kulauakauhale o Sniorgoni. mawaena lu»i o Vilna aiue Minsk. liaaleie iho la o Napoiiona i kona inaii puaiikaua, am«* ka pualū mil ua kuupau aku ia ka lioio o kona lio no ke kapiiaia o Parisa. Maluna o na hokua o <4enereia Ne i haawiia ai k«» kauoiia nana «• ln»ili«>i mai i na pualikaua a ho«»a iloko o Palani, a ilok«> o k» ia huina nui o 078.000 mau koa i iele kaua aku inaiuna o Kunia, Im so,immi \\al«» no 1 ike hou i ka aina inakuahine ann» ko lak«»u mau honi«\ (Aole i pau.)