Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 30, 22 July 1904 — Page 4

Page PDF (1.46 MB)

This text was transcribed by:  Maria Alma Aldea Maracha
This work is dedicated to:  Puakea Nogelmeier

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

2          NUPEPA KUOKOA. POALIMA. IULAI 22, 1904.

 

            “Heaha ka manao o kau mau olelo?”

            “O ia hoi,” a minoaka hou iho la o Wete – “e loaa ana kau @@a i makemake ai a oi aku mamua o ia mea.”

            “P@la anei?  Mai hoouluhua mai oe ia’u.”

            Me keia mau huaolelo haawi mai la ua kanaka la i kekahi puup@@ mahanahana maluna o Wete, eia nae ua aloia ae la keia puu @@@@ @ ka kakou Wete eleu nui wale, a iloko o ka imo ana o ka @@@@ paa ana ka puana-i o ua kanaka la i na lima konahao o ka kakou Wete.

            O keia iho la ke ko ana o ka makemake o keia kanaka, a ia manawa @@ hoi i iho iho ai ka lima o ua kanaka la i kona kuapo opu, m@ k@ manao e huki ae i kana pu panapana.

            “E akahele oe,” wahi a Wete i puana aku ai i kona manawa i @@@ @@ @ keia manao o na kanaka la, a ia manawa pu no hoi i hooiia aku @@ ka ikaika o ka umii ana a kona mau lima i ua kanaka la, a @@@@ aku la iaia i ka paia.

            “E hookuu mai ia’u!  E pepehi aku no wau ia oe!” wahi a ua kanaka la me ka olopu o kona leo.

            “O, aole, aole wau e hookuu ana ia oe,” wahi a Wete me kona @@@ @@ nui ana ae: “aole wau e hookuu ana ia oe a hiki i kou ha’i @@ @@@ ia’u i ke kumu o kau mau hana hoouluhua.  E, ka naaupo @@ @@ @@pau ae i kou kupaka ana.  Aole anei ou ike mai e like me @@ @@ o kau kupaka ana pela no hoi e oi aku ai ka umii ana a @@ @ @ @u manamanalima?  Aole anei ou hoomaopopo e like me ka @@ @@ o kau hoao ana e pakele ae oe pela e ai aku ai keia mau mana@@@@@@ i ka i’o o kou puana-i?”  A ia manawa i aki iho ai ke kui @@@ @@kou Wete, a he manana hoi kau o na wawae o ua kanaka la @ @@ @ @a a pahu ana iluna o ka papahele.

            @@@ pau, @a pau!  Aole wau e hana hou ana e like me ka’u i hana

@@@ @@@@ wahi a na kanaka la i kona manawa i hoomaopopo ai ua @@ @@@ @@ Wete ikaika mamua ona.

            “Oia ka noonoo kanaka.  Ano e hoolohe mai ia’u.  Ua hoohanaia @@ @@ @@ uku nui e hana mai i keia hana maluna o’u, aole anei pela?” wahi a Wete i pane aku ai, me kona hookuu ana aku i ua kanaka la @@@ k@na lawe pu ana no hoi i ka pu panapana a ua kanaka la.

            Aohe he haina a ua kanaka la i pane mai ai, aka hoomaka hou @@ @@ o@a e kupaka, me kona hamumu ana iho, a oia no hoi ka manawa a Wete i hehi iho ai maluna o ua kanaka la a paa hou ana oia ilalo @ ka papahele.

            “Ke ike nei wau o oe kekahi o na kanaka hoomauhala,” wahi a Wete, “Heaha la hoi, aole wau e nana ana ia mea; aole wau e nana ana i ka paa mai o kou waha.  O ka’u wale no e makemake nei e ike @@.  Ke manao nei wau e hana aku i kekahi hana maluna ou au @ i iho ai iloko ou, mai oi loa aku ka pono ina aole oe i hanau mai i keia ao, ke hoao hou mai oe e hoopapa mai me a’u.  Ke hoomaopopo mai la no anei oe?”

            “Ae.”

            “Ua pono kela.  Ano e hoi aku no kou noho, a i ole e makaala loa oe no’u,” a ia manawa i hopu iho ai o Wete i ua kanaka la, hapai ae la iaia iluna, a kiola aku la iaia.

            O keia ka maawe mua loa i moku o ka upena i hoomoeia no Wete, eia nae o keia ka mea nana i hoala mai i na manao hoohuoi iloko o Wete, a hookonokonoia kona lunaikehala e makaala loa nona iho.  He mea oiaio ma keia, eia kekahi mea ke makemake nei @ hoopoino iaia.  Owai la keia mea, aole loa i maopopo iaia, a heaha la kona pono ma ke ku alai ana mai i kona alanui hele, aole i maopopo iaia, a ua lilo keia i kumuhana nui loa na Wete e hoolilo loa ai i kona noonoo malaila.

            Ua ala mai no na noonoo ana iloko ona, malia paha o Kaunawahine Alamazofa oia ka mea nana keia mau hana, a ina pela iho la, alaila eia kona mau kiu ke hahai nei mahope ona (Wete) a ua ike lakou i na mea apau e pili ana nona ame kana hana e hana nei. @na pela iho la, alaila he mea pono loa nona ka makaala loa ana i ka @pe@a i kuuia nona.

            I ka hiki ana o ke kaaahi ma kekahi o na hale hoolulu, ua lele aku la kahi makai Rukini i hoonauluulu ai ia Wete a ike pono i ka umii konahao a ke kanaka Ianaki, a koe iho la keia hookahi wale @o iloko o ko ia nei kaa a hiki i ko lakou hiki ana aku i Dunaboro.  Maanei i ku loihi ai ke kaaahi e hiki ai i ka poe ohua ke lele a paina, a @a lele aku la no hoi keia no ka hoopiha ana i ka lua o ka inaina.

            Mahope o kana paina ana, ua haawi aku la oia i ke kupakako o ka haleaina he elua dala (ma ka helu dala o Rusia) a kali aku la keia o ka loaa mai o ke koena dala.  Nana iho la ua kupakako la i ke dala, ame ka puiwa nui i huli aku ai ua kupakako la i kekahi kanaka e e noho ana ma kona aoao a hoopuka aku la i kekahi mau huaolelo.  I ka pau ana o ka laua kamailio ana, ua puka aku la @@ @@a o ke kanaka a holo aku la, a ia manawa i ala mai ai ka noonoo iloko o Wete, malia paha o ka upena no keia i kuuia nona, a me ia manao oia i pane aku ai:

            “E haawi mai oe i ke koena o ka’u dala, ina ia he mea oluolu ia oe.”

            “Aole ia he mea nau e awiwi ai; e kali iki iho no hoi oe.”

            I keia manawa i kani mai ai ke oeoe o ke kaaahi, a ia manawa i loheia aku ai ka leo o na kiai e kahea ana i na ohua.

            “Ke makaukau nei ke kaaahi no ka holo.  Ua hiki ia oe ke malama iho i ke koena o ka’u dala a hiki i ko’u hoi hou ana mai,” a ia manawa i holo aku ai o Wete no kahi o ke kaaahi e ku mai ana.  Mamua o kona hiki ana aku i ka puka pa e komo loa aku ai iloko @ kahi o ke kaa e ku ana ua ike aku la oia ua paa ka puka’a e ku mai ana na koa mawaho.

            “A, pela iho la ka,” wahi a Wete i puana ae ai, “aole hoi he mau koa a’u i ike iho nei.  E hoao ae hoi wau i ka’u hana maalea i maa mau,” a ia manawa oia i hoomau aku ai i ka holo ana me ka paukiki, a haawi aku la i ka hoailona i na koa e hookaawale i ke alanui nona.

            “Aia ua kanaka la,” i hooho ae ai kekahi leo, a ike aku la o Wete aole ia @e kanaka okoa, aka, o kahi kanaka no i haalele ai i @a haleaina ana i ai ai.  “Aia ke kanaka nana i haawi mai nei i ke dala apuka,” wahi hou a ua kanaka la.

            “Ahe, o kau upena ka ia,” i hooho ae ai o Wete.

            “E ku!” i kauoha mai ai ke kopala iaia ke alakai o na koa.

            “Heaha ke kumu?” i ninau aku ai o Wete.

            “Ua hoopiiia oe no ka haawi ana i ke dala apuka,” i pane mai ai @a kopala la.  “A, o oe ka makou i kali iho nei.”

            “Ma keia hana ana a@ e haule ana wau i ko’u kaa,” i pane aku ai @ Wete.

            “Oia maoli no ka oiaio,” i pane mai ai ua kopala la.

            I keia manawa i aka like ae ai na koa apau, a i keia manawa @@ @@i i holo aku ai ke kaaahi, a haule ana ua Wete la a kakou ihope.  Ua pii ae ka ena o ka kakou Wete, a hoao aku la oia e hoomalimali i na koa, a mahope hoole aku la oia i ka hiki ole i na koa ke hooiaio i ka lakou kumu hoopii i hoike mai ai iaia, eia nae aole he mea a hoolohe iki mai o na koa.  Me ka apana dala apuka i haawiia aku ai e kahi kanaka i holo mai ka haleaina mai, ua lawe ia aku la keia no ka halepaahao.  Malaila oia i huli pono loa ia ai e ke aliikoa.

            “He mea maikai ia oe ke hai mai i ka mea oiaio,” wahi a ke aliikoa i pane mai ai iaia nei.

            “E hana no wau pela ina no nae oe e ae mai ana e hui kukai ma lu ka@a,” wahi a Wete i pane aku ai.

            “Ua lawa iho la keia wahi no kaua e kukai ma-lu ai.

            “Ke makemake nei wau o oe wale no ke lohe i ka’u mau mea @ hai aku ai ia oe.  Ina oe e hoole mai ana, alaila e hiki mai ana ka manawa au e kaumaha ai, oiai he hana ka’u no kekahi hana ano nui.”

            Noonoo iho la ua aliikoa la no kekahi manawa, alaila hookuu aku la oia i ka poe e noho ana iloko o ke keena.

            “Ano, heaha ua mea ano nui la?” i ninau koke aku ai ua aliikoa la ia Wete.

            “E oluolu oe e heluhelu iho i keia palapala,” wahi a Wete, me kona haawi ana aku i kona palapala a Generala Gerisa i hana ai nona.

I ka pau ana o ka heluhelu ana a ua aliikoa la, ua haikea koke ae la kona helehelena, oiai ua kau mai la ka makau maluna ona no kona paa ana i ke kanaka e hana ana no kona poo o ka oihana.
(Aole i pau.)

 

RUSIA AME IAPANA

MA KE

Kahua Enaena o ke Kaua

Kakauia e Bernard H. Kelekolio.

 

KA HANAU HOU ANA O IAPANA – KAMADOA PERE O AMERIKA

KA HOOLA O IAPANA UUKU – KE KAUA MAWAENA ONA AME KINA I KA MAKAHIKI 1894.

 

            I kekahi la malie iloko o ka malama o Iune, oiai ka mokukaua holomama Naniwa e holo ana maluna o na ale ahiu o ke kai Melemele, aia hoi, ua ike aku la o Kapena Togo o ka Naniwa me kana ohenana punahele i kekahi mau mokukaua Pake e ukali ana i kekahi moku lawekoa nui nona hoi ka inoa o Kowshing.  O keia moku lawe koa e halihali ana oia i kekahi mau pualikoa Pake no ka aina o Korea me keia mokukaua Pake e puahi ana me ka mama nui.

            I ka manawa i hoomaopopo loa aku ai o Kapena Togo i keia moku lawekoa e palelo ana i ka hae Pelekane, ua kauoha koke aku la oia i ua moku lawekoa nei e ku.  Me ka ewaewa ole na hooko koke ia mai la ke kauoha a Kapena Togo, a lele aku la kekahi mau alii Iapana maluna o ka waapa no ka holo ana aku no ka moku lawekoa e ku mai ana.  Ua ike iho la keia mau alii Iapana o ka Naniwa o keia moku lawekoa he moku Pelekane no ia, aka, ke halihali nei i na pualikoa Pake.

            Mamuli o keia kumu, ua huli hoi aku la na alii Iapana maluna o ka Naniwa me ka hoike ana aku ia Kapena Togo he moku Pelekane kela.  Aole no i hopohopo iho ke Kapena Togo a aole no hoi oia i ulolohi iho, a e like me ka olapa ana a ka uwila, pela o Kapena Togo i huli aku ai i kona alii huki hae, a kauoha aku la iaia me keia mau huaolelo, “E huki ae oe i na hae e hoike ana i ke kapena o kela moku Pelekane, e ukali mai mahope o ka Naniwa.”

            Me ka hikiwawe, ua pulelo ae la maluna o na kia o ka mokukaua Naniwa na hae hoailona e hoike ana i kela mau manao i hoikeia ae nei maluna, a i ka manawa i ike mai ai ke kapena o ka moku lawekoa Kowshing i ke kauoha a Kapena Togo o ka mokukaua holomama Naniwa, ua hoao iho la oia e hooko i kela kauoha uahoa a ke keiki kaeaea o Iapana, ke kaeaea hoi e paniku nei i ke awa o Pota Ata a e wawahi mai nei i na mokukaua o Rusia, ke kaeaea hoi nana e ulupa mai nei i na papu ikaika o Pota Ata.  O ka iini nui o ke kapena o ka moku lawekoa e uhai no mahope o ka mokukaua Naniwa, aka, i ka manawa i hoomaopopo mai ai o na koa Pake no lakou ka heluna o 2,000 a oi ae i ka manao o ke kapena e hoao nei e ukali mahope o ka Naniwa, ua hoopuni ae la lakou i ke kapena a hooweliweli aku la iaia me na olelo o ka make ina oia e ukali ana mahope o ka mokukaua holomama Naniwa.  O ke ola ame ka make o ke kapena aia no ia ma ka nihinihi i kela minute, oiai na koa Pake e hooweliweli ana iaia ina oia e hooko ana i na kauoha a Kapena Togo, a mamuli o keia kumu, ua kauoha ae la ua kapena nei o ka moku lawekoa e hukiia ae na hae hoailona e hoike ana aole i hiki iaia ke hooko i na kauoha a kapena Togo, oiai na Pake e hooweliweli ana iaia.

            Me ka emo ole ua ike aku la ke alii huki hae o ka mokukaua Naniwa i ka manao o kela mau hae e pulelo ana maluna o na kia o ka moku lawekoa Kowshing, ame na maka hulili o ka inaina, ua huli aku la ia imua o Kapena Togo a hoike aku la iaia i na manao o ke kapena o ka moku lawekoa.  Me ka hikiwawe ame kona mau maka e haka pono ana maluna o kona alii huki hae, ua kauoha aku la oia iaia e huki ae i ka hae ulaula o ka make, ame ka emo ole, aia ke topido ame na pukuniahi kani alapine o ka aoao o ka mokukaua Naniwa ke hana mao ole la maluna o ka moku lawekoa Kowshing.  Iloko o na minute pokole, o ka moku lawekoa ame na koa Pake no lakou ka heluna o 2,000 a oi, ua hoi aku la no ka papaku o ka moana.  O ke kapena o ka moku lawekoa ua pakele mai no oia, a oiai i ka Naniwa e kipoka ana i ka moku lawekoa Kowshing, ua lekei aku la ke kapena iloko o ke kai, a o ka hulipahu o keia moku lawekoa Kowshing, he hoa kula oia no Kapena Togo o ka Naniwa.  I ka manawa o keia lono i hoea aku ai iloko o Iapana ame Kina, no ka hoopiholoia ana o keia moku lawekoa me 2,000 koa Pake o luna, oiai no nae e pulelo ana ka hae o Beretania Nui maluna o kona mau kia, ua hoakoakoa koke ia ae ma alii koikoi o Iapana no ke kuka maluna o keia kumuhana, ka hoopiholoia ana o keia moku lawekoa.

            Ma keia halawai kuikawa i malamaia e na alii koikoi o ka aina o Nippon, ua ku ae ka akimarala kiekie o na aumokukaua o Iapana a owaka ae la kona waha me keia mau huaolelo.  “O Kapena Togo o ka mokukaua holomama Naniwa he kanaka ia i piha me na manao hehena.  Ua hoopiholo aku oia i keia moku lawekoa a ua hoouna aku hoi ma ka papaku o kela moana uli i na koa Pake he 2,000 a oi, a hookahi wale no mea a kakou e hana ai i keia manawa, o ka hoomakaukau ana no ke kaua.  Aohe keia he manawa no kakou e mihi aku ai i ke aupuni nui o Kina i na mea i hanaia e Kapena Togo, aka, ua hoomakaia ke kaua e ia ma ka hoopiholoia ana o kela moku lawekoa ame na koa Pake he 2,000 a oi.  Nolaila, e pono kakou e liuliu no ke kaua.”

            O keia mau huaolelo a ka akimarala kiekie o ko Iapana mau aumokukaua, ka mea kiekie Akimarala Saigon Judo, ua hookomo aku ia iloko o na puuwai o kona mau hoa i na manao hopohopo ole ame ka wiwo ole, a hooholo ia iho la me ka lokahi e kukalaia ke kaua mawaena ona ame ke Aupuni Nui o Kina.

            I ka lo@o kaua i wawa aku ai a @@@@@ na aupuni mana nui, ua hoomaka koke iho la na aupuni uni e hooana i ko lakou mau aumokukaua, pakahi iho no ka

malama ana i ka maluhia o k@ lakou mau makaainana ame ko lakou mau kuleana.

            Ua hoomakaia ke kaua mawaena @ lapana ame Kina i ka la 25 o ka malama o Iulai i ka makahiki @@@@, a mamuli o k@@a ka@a i uleleia mawaena o laua, ua hoohuliia aku @a maka o na Aupuni Mana Nui o ke a@ nei maluna @ Kina ame Iapana, a ua hoo@, lo iho kekahi o na Mana Nui, “o ka uni hewahewa o ke aupuni o Kina ame kona mau heluna kanaka @ @@@, @@@,@@@, ua lawa ia me ka hoopaapaa ole no ka o-pa pu ana ia Iapana.”

            E ka makamaka heluhelu o keia wahi nanea ho@lele hauli pokole, o keia olelo hooholo a kekahi o na Mana Nui o ke ao nei e pili ana no ka o-pa pu ana ia Iapana, he olelo ia i piha me ka ool@@ ame ka wikani, aka, he mau pule pok@@e wale no mahope iho o ke kukalaia ana o ke kana mawaena o laua, aia hoi he 25,000 mau pualikoa kana Iapana maluna o ka @@po o F@m@@@, a @ ka hae @l@ po@po@ o Iapana ke pulelo ana ma ke poo kulanakauhale o ia aina.

            Ua hoopuiwa aku na aupuni ma@a nui i ko lakou hoomaopopo ana i na hana wiwo ole a na pualika@a Iapana, aka, o ka mea @i loa aku nana i hoohaikea aku i @a helehelena o na ma@a nui, oia no ka lono i hooiaioia, ua ulupaia aku na mokukaua Pake ma ke kana moana i malamaia ma ka muliwai o @alu e na aumokukaua o Iapana.

            Ma keia ka@a moana i malamaia mawaena o na aumokukaua o na aupuni elua i hoikeia ae nei maluna, na@a i alai ae i ke alanui kakalaioa o ke ka@alua ame ka hopohopo ma ka aoao o ke aupuni uuku o Iapana, a kau mai la he hoailona maluna o ka poipu lani, e hoike mai ana i keia mau manao, “e lanakila ka malamalama o ka naa@ao maluna o ka mana o ka naaupo.”

            I mea e hoomaopopo loa ai kaua, e ka makamaka heluhelu o ka kakou hiwahiwa nei, i ke alahele ame ka alanui i hoomaka mai ai o keia kaua moana o ka muliwai Ialu mawaena o na aumokukaua o na aupuni elua e paio nei e ae mai ia’u e hoomaikeike aku, a penei no ia:

            I ke kukalaia ana o ke kaua mawaena o Iapana ame ke aupuni nui o Kina, ua liuliu koke ae la no laua no ka hui pu ana ma ke kahuakaua, me ka nana ole ae ina ma na ale ahiu o ka moana a i ole hoi ma ke kahua kaua palahalaha o ka aina.  Ua hoomakaukau iho la laua e like me ka hikiwawe i ko laua mana kaua ke hoohana, a o ka iini nui pakahi iloko o laua oia no ka upa ikaika ana mamua o ka hala ana o ka manawa kupono.

            I keia manawa i kukalaia ai o ke kaua, aia kekahi hapa o na aumokukaua o Kina e hoolulu ana iloko o ke awa nani o Kiena Sina (Tien-tsin), a i ka la 20 o ka malama o Sepatemaba i ka makahiki 1894, ua loaa mai la he kauoha i ka Akimarala nui o na aumokukaua nei, ka mea kiekie, Akimarala Kina (Admiral Ting), e hoomakaukau a e liuliu oia no ka haalele ana iho i ke awa no ka ukali ana aku i na moku lawekoa no ke awa o Yow Chow.

            O ka nui o na moku lawekoa e hoounaia nei no ke awa o Yow Chow ma ka ukali ame ka malama ana a ka aumokukaua o Akimarala Kini, he eono ko lakou nui e halihali ana i na huina koa o 5,400, i hui pui ia hoi me na pu, na poka, na pauda a he nui wale aku.  I ke kakahiaka nui ana ae o kekahi la, oiai ka nani o ka la e kau mai ana mahope o na mauna uliuli o ka aina ame na ao lewa keokeo e nee malie ana mahope o Akimarala Kini e hoopouli ana i ka nani o ke awa, a iloko o ka manawa pokole, ua liuliu ae la ua aumokukaua nei o Akimarala Kini no ka halihali ana i na moku lawekoa no awa o Yow Chow, a penei ko lakou kulana i ka manawa i haalele ai i ke awa o Kiena Sini: Mokukaua o ka papa ekahi, Tin Yuen, Chen Yuen, King Yuen, ame Ping Yuen; mokukaua holomama, Chin Yuen, Ching Yuen, Chao Yuen, Yang We, Kwang Kai ame Wang Tin ame elia mau mokukaua topido holomama.  He elua la ame elua po ka ukali ana o na mokukaua o Akimarala Kini i na moku lawekoa a i ke kakahiaka nui ana ae o kekahi la, aia hoi e waiho mai ana ke awa o Yow Chow me kona nani piha, e anapanapa mai ana kona mau kai ma kela aoao o ka muliwai lalu.  Me ka nui eleu, ua komo loa aku la na moku lawekoa iloko o ke awa, oiai na mokukaua o Akimarala Kini e hoolai ana mawaho o ke awa he mau mile ka mamao mai ka aina mai.

            I ka hora 11 o kela la hookahi no, i na moku lawekoa e halihali ana i na pualikoa Pake iuka o ka aina me ka pupuahulu nui, a oiai i kela manawa hookahi no hoi e hoola’i ana mawaho o ka nuku o ke awa he mau mile ka mamao, na mokukaua o Akimarala Kini, aia hoi ua pa-e mai la ka leo o ka sela kini maluna o ka mokukaua o ka Akimarala, i ka hooko ana mai i keia mau hopuna olelo, “he moku, he moku.”  Me ka puiwa nui ame ka hoohakalia ole, ua lalau aku la o Akimarala Kini i ka@a ohenana punahele a kau ae la imua o kona maka, a heaha la ka mea i halawai pu aku me kona ike, e ka mea heluhelu?  Aia hoi me he mea la he mau haneri mile ka mamao, e pii mai ana he aumokukaua a e pulelo haaheo ana ka hae o ka Emepera o Iapana.  Hookahi elua, ekolu, eha, elima, eono, ehiku, ewalu eiwa, umi, umikumamakahi umikumamalua mau mokukaua Iapana e pii mai ana i kela manawa, a e like me na koa wiwo ole o ke aupuni o Helena, pela o Akimarala Kini o na mokukaua Pake kauoha ae ai e liuliu kona mau mokukaua no ka paio ana aku i na enemi, oiai i kela manawa @ hookokoke loa mai ana na mokukaua o Iapana.

(Aole i pau.)

 

NA KEPANI E LELEKAUA ANA I KEKAHI PUU I PALE IKAIKA IA.