Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 43, 21 October 1904 — Halawai Makaainana Nui ma Aala Hoole o J. M. Poepoe i ka Paio ana ma ke Kahua Naauao. O NA HOME RULA MAUKA, MAKAI NA REPUBALIKA, ME HE MAU PUALIKOA LA ELUA MA KE KAHUAKAUA. [ARTICLE]

Halawai Makaainana Nui ma Aala

Hoole o J. M. Poepoe i ka Paio ana ma ke Kahua Naauao.

O NA HOME RULA MAUKA, MAKAI NA REPUBALIKA, ME HE MAU PUALIKOA L A ELUA MA KE KAHUAKAUA.

v v i hala i mnlamaia ' . , ; !;.i;;twai makaainana nul ' r .. - v n"i. O keia ka halahui a<? ana ka Hon. • \ .1. M. Poepoe a paio kalaiaina e nee nei , •. • lik«- hoi nie na hoolaha * . : .... 11::i na pi-pa alanui o k ī!t* n.M ma na hora ka- . . I;t ia. I'a ala mai keia v. uli o ke koi ana a J. M. -, lV . . H"ii. W. C. Aehi ma kana ,, k • : '1 ° keia mahina e paio { v . x tr .! . keia mau ninau. 1. E -i : ' ! ° ke kahuahana a ka g. u>> ; ;!. lika i hooholo ai ma ka •; « k. Taona o Hllo, Mokupun n■ t ■' -i:i ma ka mahina aku nei o i'. ;! •... An|p anei he loina alak i nia Amerika HuipUia na "Home Hula" 3. O ka .:.i> :iupuni "Repubalika Ha;i •• ):• : ; ..ni'pono Aupuni ia no ka pw k i-lik" o ka iehuiehu ma HaMa:u!. i " k'*ia mau ninau ua waiho sk;i k i H n W. C. Aehi i kana pane « !:k- >v- k'.:a malalo iho nei: 11 .nnluhi, T H., Oct. 13, 1904. J0SEPH M. POEPOE, EQS. t Honoiulu. ,\M: • ■ Vr, 3«>;i ■ ::iai kau o Okatoba 11, 1904. K- a- : • i au e paio me oe; a i mea ? ka«]ik- i, he niea pono e paio ma k-k.ih; • i};i kujiono a aole ma ka ouk«vj h i'; v. .ii makaalnana, aka, i halahui > \ ;i llepuhaiika ame na Home r.u!a. a • k,»ho mai oe i Lunahoomalu r:.\ k-> < īk .u aono a pela wau ma ko ruk!'-: a > ■'. a o ke koiu o na komite i km m kumu-hana aohe wahi e pfīf nnn i ko oukou aoao kalaiaina^o tiu k:!!'.".ih.ina mua ua kupono no ia, ska ht> .' • pono e hookomoia ko oukou k , .;ir,uh .- i i]ilatform) oia kekahi o na kunv.i o k kumuhana elua aole walwal ro r.:\ ; - koho ma Hawaii nei i keia *.i. i ; :io ia he ninau kalaiaina. i! • '. p.«no e hookonloia mai ia vihi k-. .. kumu t»aio. Ho h r i :;,i;uiao anei na na P° e koho i H.iw.ii: ; , ( >i ke koho ana i ka aoao 1;.; ., ;i i ole, i ka Aoao Repubalik;i >. ' A o ho. 'iuii ia aku me ke kumu paio -^ko]>j k./ii: 0 k> (« Kalaiaina Home Rula ma Hawaīi v . .. aolie ia he aoao no ka pono ok.\ Mm'.-hu a oi loa aku na Hawaii. K> h. .. j aku nei au ia Jno. L». Kau-I'-kou ī i >ai:i o ke Komite ma ko'u aw.o. a . noiko mai oe i ka Lala ma a. >a... .. n -.i laua e koho ke kolu. A !,a k-'.>. Knmite Hui e hooia niai na Aunu> r .;.. mailoko mai o kau mau fcumu ]>r,> amo ka'u mau hoololi, a kahi ka nianawa e paio ai. '"'w.iu me ka haahaa W. C. ACHI. Kepubalika. -k i ja keia upu ana mamuli ' •;•>••:. !.a o j m. e waeia !r ' k inawai na lakou e hooholo ' * < : - !'• 'oholo, a ua manao oia na : ! < :ta holookoa e haawi i ka v "' a ■ ° ' >: nolaila. ua malamaia ae ■ • : *" : h.ilawai nui, o na Home "'• '' ' io mauka o ka Paka a ° r ; - v : : ka ma ka aoao makai, •> k-ia mau halawal i naue a v; k \r. \ka e lohe i na haiolelo r !'' : "ni:ui ana. hoi 'i ka oni | \ h.i halawai a i kekahi. oia , v " : : n.>ho paa ana ma na ha- ! a iMolohe aku i na haiKa v \T A XA KEPUEALIKA? „ ; T i noho lunahoomalu r 1 K ''" a na Repubalika me '•'! :nne ka a nana hol _ M i n \ poe i halolelo ma ' > v o ka haiolelo ana o v >ho lunamakaainana o nvl - 11 a hoolaunaia mai o A' i ; i. ka pukuniahi o ka 'ik >. a mai iaia mai i loaa ' J 'i mamala olelo: kola knhua haiolelo, ua v.->.'M->oe e paio maua malu- : kalaiaina. I T a ae aku r '" * 1 a waiho aku hoi ia J. a lunakanawal ma ko'u ' "'■ai hoi ia i hookahi ma :' ilnko mal o kona aoao " :1 - keia mau kanaka hoi e k kahl mea o ka aoao Detl ° lakou hoi na lunaka- j n 5 ka olelo hooholo. j : u a k \ poe naauao. a e j ' s ' ! 'naluna o na la\#Iawe j *vJ, " ua hooie ma! (f Pwv, U! K 1 e hele aku a k x Iakou halawai a mal> tJ l ' si 1 na kela anaina Home v : mai i ka olelo hooholo.

"Ke aa nei wau e paio a hiki i ka hopenn no ka aoao Hepuhalika, a ke ae nei wau e paio me kekahi kanaka mai na aoao kaiaiaina e ae imua o ke akea maiuna o na ninau kalaiaina e waiho nei imua o kakou i keia mau la. "Aole i aa mai o Poepoe e paio maua ma ke alahe(e naauao. I keia po ua hele mai nei oia maluna o kela kahua (me ke kuhikuhi ana i ke kahua haiolelo o na Home Rula) me kana paiia huke nui a koi mai ia'u e paio, Aole wau i hele mai me ka paila buke, oiai ua imi mua wau i na mea apau a hoopaa iloko o keia poo.

"Ive olelo nei o Poepoe ma !rta lakou e kohoia ana a komo iloko o ka Ahaolelo e hooholo no lakou I kekahi kana•wai e haawi ana i na limahana apau ma ka la koho ka pono e noho ai ma kahi koho no ekolu hora me ka lawe ole ia o ko lakou ukuhana. Ke olelo nei wau aole loa e hiki ana ia lakou ke hana mai i kekahi kanawai o ia ano oiai ua hoike no ke Kumukanawai aole e hiki ke hanaia na kanawai e lawe ana i na pono o na hakuhana, O ka manao e Jiana i kekahi kanawai o ia ano mai fea poe hupo mai no ia. Eia no wau ma ke kulana senatoa, nolaila aia no ka mana ia makou na Repubalika, a o na kanawai o ia ano e vitoia ana e ke Kiaaina e kakooia ana e ka hapanui o na Senatoa Repubalika ka vito a ke Kiaaina. "O na Home Rula o keia la ua like no me ko ka makahiki 1901. He nui na kanawai a lakou i hana ai eia nae aole he wahi kanawai e pomaikai ai ka lahui. Ua komo aku lakou iloko o ka Ahaolelo e hoopau dala ai aole hoi no ka pomaikai oka lahui. Ike kau Ahaolelo o 1901, ua hana iho lakou i ka bila haawina no $6,000,000 no na lilo o keia Teritore, oiai no nae he $3.000.000 wale no na loaa o ke Aupuni. Pehea iho la e hiki ia kakou ke lawelawe i na hana o ke aupuni maluna iho la o keia loaa? E hanaia na kanawai no ka pono o na poe ilihune ame ka poe waiwai.

"Ke olelo nei na Home Rula eia na Repubalika ke hoomoe nei i na paipu wai n o ka hoomalimali ana iko oukou mau pono koho. Ke olelo nei wau o keia hana oia no ka hopena i loaa mai ma o ka ahaolelo i hala ( ka hua hoi o na haawina i hookaawaleia ma ia kau a o ka loaa koke ana mai no ia o na paipu wai mai Amerika mai. Ke hoomoeia nei hoi e like me ka papahana l hanaia i ke kau i hala. "He Repubalika o Kiaaina Carter a he kanaka hoi na kakou e haaheo ai, no ka mea i kona manawa i ike ai ua oi aku na hoolilo mamua o na loaa ua paa koke mai la oia i ka nee ana aku imua a hoonohonoho iho la a hlkl i ke kulike ana o na loaa ame na lilo. Eia oia ke hooholo nei i ke aupuni ma ke kahua o ka hoomakaulii, a oia iho la k e kumu e haaheo ai na Repubalika i kana hana.

"O ka aoao Home Ruīa e ku nei i keia ia aole ona kahua. Ua like hoi me ke kaunao'a ka hihi wale iho no aole he kumu.

"Tna oukou e koho ana i Elele Home Rula i ka Ahaolelo Nui ihea la oia e hoonohoia ai. E loaa ana na noho o na Repubalika, pela no hoi na Demokarata. Mahea aku ka Elele Home Rula e noho ai? Iluna nae paha o ka papahele. "O ka hapanui o na Senatoa e koe nei iloko o ko kakou Senate he poe Repubalika, a ua lawa iho la keia huina no ke kaupale ana i na bila hoopoino h, na Home Rula e waiho ae al iloko o ka Ahaolelo e hoopoino ai i na Repubalika." Maanei i pal e ai o Hon. TT. C. Aehi i na mea e pili ana i na lunakanawai a ke Kiaaina i noi aku ai i ko lakou mau hookohu e hoihoi mai malalo hol o na kumu, aole lakou iiiana i ka lakou mau hana e like me ke kuhikuhi ana a ke kanawai, a o kekahi hoi ua ha'iha'i i na kanawai. He mea pono keia noi ana a ke Kiaaina i keia poe lunakanawai e hoihoi mai i ko lakou mau hookohu oiai ua ikeia ko lakou malama pono ole i ka lakou mau hana i haawiia aku a!, eia nae ua hoole mai keia poe iunakanawai mamuli o ka pau ole ana o ko lakou mau manawa i hookohuia aku ai e noho ma ka oihana. O Fred T. P. Waterhouse kekahi i haiolelo ae ma kona ano he moho. ? a o kekahi mau, olelo hoomakeaka nul loa i loheia mai iaia mai oia keia: "Like pu ka amaama nui. Ke poo Home Rula: ka pauku Repubalika, ka "lail" hi'u Demokarata. Ai i ka pauku maikai ka opu. Ai kela poo me kela "taii" hi'u, nui loa nahu ka opu." Ua Hke hoi ia ma ka hoohalike ana. Ina ai i ka i'o ono maikai ka puu a piha maikal ka opu. Ina hoi e ai i ka iwi pono oie ka opu. O Oscar Pihai.ui Cox. kekahi o na moho e holo ana ma ka paa balota o na lunamakaainana, oia kekahi o na haiolelo naauao i haioleloia ma kela halawai. Ua makemake keia keonimana e hanaia i kanawai e hookomo ana i luna alanui no ka Apana Eiima. aole hoi e like me kela manawa ma ka Apana Eha e noho ai ka luna alanui. & malaila iho la no e nanaia ai na pono o ka lehulehu. Wahi ana ua oi aku ka nul o na loaa auhau ma ka Apana Elima. eia nae iaia \ hele aku nei ma na Pali Hauliuli o na Koolau ua Ike akn nei oia i ka maikai o!e o na alanul. a ina e loaa ka luna alanui no ia Apana, alaila e nana ia ana ka pono o na makaainana o keia apana, O na Demokrata hoi aoie ia o na hoaloha o na Hawaii a h* aoao hoi no na haole wale no. Ma ke kahuahana o ka aoao Demokarata o ka Aina Makua ke ku-e nei aoao I na mea e holomua &l na pono o kela Teriaore.

Ke ku-e nei ia aeao i ka hana ana I ke o Paiiania, a ke k«-« pu nei no ho: ia a oK?.»> i k& hoomahuahua ana i ka oihana kaua atr«a. arr.e kaua moana n'e ke karawa: <iu:e. O ke koho ana hv: i na Hc-n:e Rul.t ua Like ia rn« ke k;>-io waiwai oJe. He nui r.a fcoa i haioieio ae a ua maia:r.aia na hana haiolelo a hiki I ke aumoe ana, a hookauia ka halwaī me ka maikai. NA HOME RUI-A. I Ma ka aoao enauka o A&la Paka. i kukuiuia ae ai kekahi kahua haiolelo no m Home Ru!a i lawa kupono no ke ku ana o kekahi pakaukau. na noho o ka poe e haiolelo ana ame na paila buke a J. M. Poepoe. Maanei i maiama ae ai na Home Rula i ka iakou halawai, a malaila hoi na haiolelo o ia aoao kahi i hoolei ai i ka lakou niau poka mahanahana. Ua like keia po haioielo o na aoao kalaiaina me na pualikoa o lapana nia kekahi aoao a O na Rukial ma kekahi aoao.

Ma ia kahua no hoi i ku ae ai o Kupihea a hoolei i kana rr.au Doka iloko 0 ke kahua o na Repubalika, e olelo ana hoi i ke kau i hala ua hookomo ae o Frank Andrade, kekahii o na lunamakaainana o ka Apana Eha i kekahi bila e lawe ana i ka pono pili kalaiaina mai na makaainana i hoopaiia ma ke kanawai. Ua hoike ae no hoi oia ke manao na Home Ruia nia keia kau ahaolelo e hoea mai ana e hwkomo aku 1 ke kanawai kalana a na Home Rula. E holo ana ua kanawai la a e waihoia aku ana imua o ke Kiaaina, a ina oia e vito mai ana i ua kanawai ia, alaila ma ia hana ana ona he hoike ana ia i kona ku ku-e mai i na makaainana Hawaii. E hiki miai ana no ka la e lilo ai na hooponopono aupuni ana iloko o na lima o na kanaka Hawaii alaiia ia manawa e koho ai lakou i kiaaina na lakou 1 makemake ai a oia no hoi ka ma. nawa e noho mana ai ka aoao Home Rula. Ua kono ae oia i na makaainana Hawaii e ku maluna o ka aoao Home Rula, e iike hoi me ka ike ana mai o ka Ahaolelo Xui.