Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 45, 4 November 1904 — RUSIA AME IAPANA MA KE Kahua Enaena o ke Kaua Kakauia e Bernard H. Kelekolio. [ARTICLE]

RUSIA AME IAPANA MA KE Kahua Enaena o ke Kaua Kakauia e Bernard H. Kelekolio.

IUKA'IOLELO I MALAMAIA MAWAEKA O RUSIA AME i] I ANA —ULUHUA O lAPANA I NA HANA HOLOLOIAiILI A RUSIA A HOOHOLO OIA NO KE KAUA—ULUPAIA | A MOKUKAUA O RUSIA E NA AUMOKUKAUA TOPIDO | lAPANA. lnh,- ana aku o Adimarala To£o ua nui ka poino o namokuR i>ia ua hooholo iho ia oia ame kona mau alii e kipoka aka Hiianakauhale ame na moknkaua Ru.sia e pee ana iloko o ke I ka inanamana uwaki e kuhi ana ma ka hora umikumama\'A iiv». papa Uke aku la na aumoknkana o A<Jnßarala Togo imwa j j>it}iu ikaika o Poto Ata no lakou hoi ka huina nui o kanaha ■ ūokukaua ikaika o keia an. O ka mokukaua o ka papa-ekahi j ii ka mokukaua lawehae hoi o Adimarala Togo oia no ke ala-1 i;i i.ikuu i kaalo ae ai mawaho o ke kulanakauhale o Poto Ata,; i iiii!< i ka mamao mai ka aina mai. ua hoolei aku lakou i na i qm: ,!inc na poka iki. e helelei ana hoi maluna o ke knlanakau- S > i'utu Ata e like me ka pakaua. No hapalua hora a oi ko S ii ' la Togo kipu ana i ke kulanakauhale o Poto Ata ame kona j Ikaika a inahope iho o keia, ua hookaawale aku la oia i kona; linui»knkaua i kahi i hooholoia ai, oia ke kahna hoolnlu. O oau hana hoolele hauli ma ka aoao o Adimarala Togo me ke % .'U' ia o ke kaua mawaena o na aupuni Imipiriela a elua 7 ua n aku ia i ka weliweli nui maluna o na makaainana e noho ōk*» o ke kulanakauhale, a ma ka aoao o na mokukaua i pakele L tia hoomakaukau iho lakou no ka halawai pu ana ine na aujaua o lapana malalo hoi o ke alakai ana a Akimarala Togo, iki kae'ae'a o lapana nana i mawehe mua i ke alahele o ke niawaena o ke aupuni nui o Kina ame lapana. a puka mai 10 inai olaila he hanohano o na hanohano no ka aina hanau. iopuiwa nui ia ke ao holookoa nei i ka aa ana o keia uuku Ia- ; ku aku a paio me ke aupuni nui i kau nui ia ka weli, oia hoi ia. aka, mahope o ka noonoo kuio ana o na mana nui i keia j ; ua hooholo ilio lakou aole e pau koke ana keia kaua a komo- j :u no na mana nui o Europa iloko olaila. Mai kela la mai o | nrala Togo i kipu aku ai ia Poto Ata ame kona papu ikaika ka mahina o Feberuari, a aole loa oia i haalele i kela awa, Ka hoolilo aku oia i kona manao paa maluna o ka hanohano o ma, a ua hooholo iho no lioi oia, aole loa oia e haalele ana ia pLta a hiki i ka la e hoopuehu liilii ia ai o na mokukaua Rusia io ana iloko olaila, a haule pio hoi ke kulanakauhale malalo o ftjnn kaua aina o kona aupuni. Oiai o Adimarala Togo e paniku |ce awa o Poto Ata me kona aumokukaua ikaika, ka opuu pua |jkoiia aina hanau, aia na koa ke lele la iuka o ka aina o Korea i p kaukani, a ina keia e ike ai kaua. ke hana like la na aoao J Ka oihana kaua moana hoi ame ka oihana kaua aina. K)k<> o na hana hololoiahili ame na liana hakuepa ma ka aoao | ikupuni Imipii'iela o Rusia, ua hoao o lapana nuku e hooma- j Ēiii v like me ka hiki iaia ke auamo, aka, a hoea i ka la S o ka j En o Feheruari, aia lioi, ua hiki ole i ke Aupuni Imipiriela o j |ft ke hoomaiiawanui, oiai ua maopopo lea iho la iaia, o keia | Ēaua hoololoiahili a hakuepa no hoi ma ka aoao o ke Aupuni j ia, oia no kona ake ana e hoomakaukau iaia iho no ka hopena j mai ana. A nolaila, e like me ka mea i hoikeia ae nei ma- j kna ka la 8 o ka mahina o Feberuari, ua pau iho la ka hiki ia j a uuku e hoomanawanui hou aku i ka Rusia mau hana, a Hooho la Oia No ke Kaua. «»'u niau hoa heluhelu o keia walii nanea hoolele hauli pokole. ?a ilio la kakou i keia hora ina ka liuoiuaka aua o ke kaua ma--1 o ke Aupuni linipii'iela o lapana anie Rusia. la ike a ua lopopo no kakou ma na kukaikamailio i malamaia mawaenai ,u(»uni elua mai ka malama niai o Augate a hoea i ka inahiua ?iuari i hala aku, ua hoike maopopo loa aku o lapana imua o a<> nei, ua hoomanawanui, oiai o kona iini nui oia no'ka loaa| i.oliona maluhia mawaeiia o kona īnau makaainana anie na| linana o ke Aupuni Nui o Rusia. Oiai ua liooikaika o lapana, e like me ka liiki iaia e hookuiuuia ka nohona maluliia ana! LMia o na aupuni elua iloko o na mahina ewalu, ma ka )i i na kukaikamailio ana. a oiai aole i loaa mai ia manaolana; ka malaiuaia ana o na kukaikamailio. ua hooholo iho la o lai? kah'le maluna o kona Mana Kaua no ka hooko ana i kona, luike hanohano, ka maluhia o ka aina o ka Hikina. j ko kukala kaua ana o ke Aupuni lmipiriela o lapana i ke' Hiaiuna o ke Aupuni Nui o Rnsia ua lilo ia he niea hoopuiwa . īa Mana Nui o ko ke ao nei, a no ka mea, owai la iwaena o na. .Nui i mauao a i moeuhaue nuia hoi na keia Aupuui a Mana lu»i o ka Ilikina e kukala kaua mua i keia aina nui o Rusia, ia i weli liui ia e na Maua Nui mai ke au mai ia Napoliana a k" ia kenekuna iwakalua. .lle niea oiaio, i ka manawa i hoo>po i-ono ia na Mana Nui na aoao hakumakuma o ke kaua ii'i ana nialuna iho o na aupuni elua, # ua hoomakaukau iho la ij)uui nui e hoouna i ko lakou mau agena kaua iloko o na au-il-.ia. a i ka nianawa i kukalaia o ke kaua. lie mea hoohewahewa' piiia ku'i ke kulanakauhale o Tokio me na poe kakau nupepa. a' o ko kaua hele hou ana aku iuiua o keia walii nanea pokoh u a maikai ia kaua e alawa iho i ke ano ame ke kulana o ke 11 kaua i kuahauaia e kona kiekie. ka Emepera o lapaiuu i.iaial»» iho nei ke Kukala Kaua oiaio i kuahaua ia e ka Liueii ua o kona Lahui ma ka la 10 o ka malama o Feberuari, 11)0.'. \ kaua nioana o Foto Ata. 1 5 :\LA lAPANA I KE KAUA—HOOUNA OIA I KANA MAU I iKI WIWO OLE MALI'NA O KE KAIiUA KAlA—l Ll- ; _\ ] A NA AUMQKUKAUA O RUSIA MA KE A\\ A O PO'IO .TA. '; :ii ame ka uluiuahiehie o ko oukou lioomanawanui ana i ka [*i i ana i keia wahi moolelo hoolele liauli, a no ka mea o keia k- j> \ o ia mai nei i keia mau la mawaena o ke Aupuui uuku o k na ame ke Aupuni nui o Rusia, ka weli nui o ko ke ao nei. Q;s a i oi ae koun weliweli maniua o na kaua e ae i paioia mai 'aai o Napoliana, Nelekona, ame kekahi mau kaua liahana e kiianiaia. Ua niaopopo lea aku la oukoii, e o u mau hoa helu-, keia inoolelo, ke kulaua o na aupuni elua, ame ke kumu i; ta ; ai o keia kaua. ' ' | , na ke aupuni uuku o lapana ka makemake e kaua aka.l il; o ka liooweliweli ia ana o kona nohona kuokoa a maluhia; l na keia mea i hooni ae i ka puuwai o na keiki Kepaui apau; ialiolo like me ka puuwai hookahi maluna o ke kahua kaua,| > ka iini nui o lapana aole i maliu ia mai e ke aupum irui o; nia ke kulana maikai o ke kukaikamaiho ana, he hookahi| ■ le i koe e hookoia ai o keia makemake nui o lapana. ke kalele ana maluna o kona ikaika ame kona mana, He ►i.iio i ka manawa e kaua ai kekahi a mau anpuni paha, e *uaiiiau ana ke alii. E2mepera a moi paha i ke kukala kaua, ī ī e makaainana apau o ka aina mai kekahi kihi a i kekahi ki ai' a. He niea oiaio no ua ulele mua ia na ai awaawa aupuni elna i hoike mua ia ae nei. aka, ma ka «V*" 0 la o Feberuari, aia hoi, ua kuahaua akea aku la ka Emepeni o ka aina uuku o lapana i ke kaua maluna o ke Aupuni nui o . ka Manu Nui nana i lwokau aku i ka weli maeole maluna o. uahoa o Jfapoliana, ka Liona Hae o ke Aupum pua rose o. i. . | <l le loa he hookahi mana nui i aa aku e paio me keia mana nui| ia maluna o ke kahua weliweli o ke kaua, aka o keia wahi an-j ū »ku i hookaeia e na niana nui oia ka ke aupuni a anajia uuku| ? 'A'A aku ana e ku maluna o ke kahua kaua a ana aku ī ka oi 0| mau pahikaua aka, e o'u mau makamaka heluhelu o keia mo-|

olelo. e wiki ae kaua a nana iho i ke kuahaaa kaaa akea a ke aupuni aaka a lapana a penei ka heluhelu ana i ua kukala kaua nei: KE KUKALA KAI'A A lAPANA. Feberuari la 10. 1904.—0 Makou, nia ka lokomaikai o ke Akua l o ka Lahui, Emepera o lapaoa, e noho nei maluna o ka uohokalaunu j i noho mua ia e na kupuna hookahi i hala aku ma kela aoao. ke kuahaua nei ma keia i ke kuahaua akea i ko makou mau makaainana aioha aina a aloha alii e like hoi me keia: Ma keia ke Kukala kaua aku nei Makou i ke Aupuni o Rusia, a ke kauoha nei Makou i ko Makou uiau Pualikoa kaua Aina ame na Aumokukaua o ke Aupuni e hapaiia na hana kaua maluna «> ke aupuni nui o Rusia me ko lakou ikaika apau. a ke kauoha pu nei no hoi Makou i ko Makou mau luna P<->o Aupuni apau e hooikaika ma na ano apau i kulike ai me ka mana i haawiia ia lakou e loaa na iini nui ana a ke Aupuni o lapana maloko no nae o ka laina o na Kanawai Pili Lahui. L'a paa mau ko Makou mau manaolana a ua lilo ia he iini nui na Makou e hapai i ka nohona hoionlua o ko Makou Euiepaea ma ka nohona malamalama ana, a no ka hooi ana ae i ko Makou nohona hoaloha ana me na Mana 2vui e ae, a no ka hana ana i na hana e hoopaa mau ia ai ka maluhia mau loa ma na aina o ka Hikina Loa nei a no ke kukulu paa ana i ke kahua o ko Kakou Aina aloha me ka hoehaeha ole ia o na manao o kekahi o na Mana 2sui o ka poepoe honua nei. O ko kakou mau Poo Aupuni ua hana aku lakou i na hana e hooko ana i ko Kakou makemake. a 110 ia inea ua kukulu paa ia a ke ikeia nei i keia mau la, ka noho hoaloha ana o ke Aupuni o lapana me na aupuni nui o Europa ame Amerika. Ma keia ua hoea mai ke kaua me ka manaolana mua ole iloko o ko kakou mau puuwai e molia ia aku ana ka ke ola makamae o keia Aina o Nippon. 0 ke kahua paa o ka Emepaea o Korea he kumuhana auo nui ia e pili ana i keia Emepaea, aole ma ke ano wale no ua pili Kakou ia lakou ma ke ano o ka noho ana, aka o ka noho kuokoa ana o Korea oia maoii no ke ola ame ka maha o ko Kakou Aina hanau. Aka, o ke Aupuni Nui o Rusia, me kona hooko ole i kana inau olelo hoohiki imua o ke aupuni o Kina ame kana mau olelo hooia imua o na Aupuni Mana Nui, eia no ia ke puliki paa nei i ka aina nui o Manekekui'ia a ua hooikaika oia i kona kulana maloko o ia aina me ka iini i maopopo loa i na mea apau ua iini no ke Aupuni Nui o Rusia e puliki paa i kela aina nui o Manekekuiia malalo o kona mana me ka nana ole ae i kana mau oleio hoopaa i ke Aupuni o Kina ame na olelo liooia iuiua ona Mana Nui oke ao nei. Me ka hoohewahewa ole ina e lilo ana ka aina nui o Manekekuria malalo o ka mana nui o Rusia he mea hiki ole i ka aina o Korea ke ku nona iho ma ke ano lie Emepaea Kuokoa imua o na poai aupuni nui, a mamuli no hoi o keia kuiuu e hoopuehu liiliiia ai ka nohona maluhia o na Aina o ka Hikina Loa ma na kihi eha oka makaui. Maluna o keia kuinu. ua konoia niai Makou e hooponopono ia keia Ninau ano nui ma na hana Kukaikamailio mawaena o na Aupuni elua i loaa ai mailoko mai olaila ka "Maluhia.'- Me keia manaolana kiekie imua o Makou, oko Makou mau Poo Aupuni, ma ka Makou mau kauoha, ua liana iho i kekahi mau kuinuhana a aku la iinua o ke Aupuni Kui o Rusia. aole oia i apo aku i keia mau Kumuhana a ke Aupuni Imipii'iela o lapnna ma ke kulana oia ka mea e hoopauia ai o na kuee ana mawaena o na aupuni elua, aka, 'ma kana mau hana hoololoiahili a hakuepa no hoi, e waiho ana i ,kana liaina ma ka aoao, a oiai ma kekalii aoao e kuahaua mau ana Oia i kona makee nui i ka "Maluhia" ma ka Hikina Loa, e hoomakaukau ana Oia i kona pualikoa kaua aina ame kona mana kaua moana, i hookoia ai hoi kona manao aluuu. Aole loa i hiki ia Makou ke hoike ae i keia manawa ua makee a ua iini nui no ke Aupuni !Nui o Rusia i ka maluhia-o na aina o ka Hikina Loa. Ua kn-e mau mai Oia ina Kumuhana ako Makou Aupuni; o ka maluhia o ka Emepaea o Koiea aia iloko o ke kupikipikio ame ka pilikia; o ka Loina Paa o ko Makou Emepaea.ua hooweliweliia. O na manaolana kiekie o keia mua aku i liaulehia malalo o ka malamaia ana o na kukaikamailio ana mawaena o na Aupuni Imipiiiela a elua, ua hiki*ia Makou i keia manawa ke imi a loa oia, maluna o ka Mana o ko Makou Pualikoa Kaua ame ka Mana o ka Oihana Kaua Moana. 0 ko Makou iini nui oia hoi ma ka 'wiwo ole o ko Makou mau liaku makaaiuana o keia aina uuku o Nippon e loaa mai ana ka malnliia mau loa, a e hoopaa ia ai hoi ka hanohano o ko Makou Emepaea. 1 keia manawa aia na Aupuni elua iloko o ke kaua io ; a mai o a o o keia mau aupuni elua. ua ikeia aku na koa ame na kela o na mokukaua e holoke ana ma o a maanei iloko o ke kupikipiki-o nui. 0 ke aupuni uukn o Nippon aole oia i hoi hope mahope o kona manao kupaa, aka, ua kukala aku la imua o ko ke ao nei apau ua aa loa oia e ku liookahi me ke aupuni nui o 'Eu&ia i kau nui ia boi ka weli ine ka maka ? u ole, a paio me ia maluna oke kahua oke kaua lue ka nana ole ae i ka hopena e hiki mai ana. 0 kona moto i kukulu ai mamua o kona komohia ana aku iloko o ke kaua oia no keia: "Maluna o ke kuahu o ke kahuakaua e na'i ai Oia i kona Pono i hooweliweliia e ke Aupuui liuipii'iela Nui o Rnsia, a e paio no a hiki 1 kana yeni ulala Kepani) hope loa, a me ke kulu koko hope loa o kana keiki." Me keia moto i kukulu paaia eia, ua komo poo aku la Oia iloko o ka enaeua o ke kaliua kaua, me ka manaolana nui iloko o kona puuwai e hahai ana no.ka lanakila maluna o kona mau Mana Kaua. Nolaila. ma kela la poina ole i kukala ai Oia i ke kaua. aia hoi kana mau keiki alolia ke na*i la i na kai hanupanupa o ka moana Meleinele, e hanu liele ana i na aumokukaua o Rusia ma na kai kuono o Poto Ata, me ka iini nui ina e loaa ana, e wawahi no kaua keiki punahele, Adinirala Togo, ia lakou a pau a lioouna aku lioi ia lakou iloko oka opu hohonu ana ole oka moana. 0 kana mau keiki puuwai aloha aina, ka wiwo o na wiwo ole, ua makaukau i na maliina pokole mahope o ke kukala kaua ana e hele no mua o ke kahua kaua, e haaleele ana hoi i ka lakou mau wahine i ka liome ame ka lakou mau keiki, e haalele ana i keia puolo kaumaha inahope na ka wahine e auamo: "Mai haupu oe no'u. Ke hele nei.au no ka lua o ka make." He ekolu la wale no ke ko-wa mahope iho oke kukala kaua ana a ka Emepera o lapana, e hoola'i ana mawaho o ke awa o Kiliinapo lie ehiku inau mokulawekoa e halihali ana i ka huina koa o 5.000 a iloko no o keia mau la ua loheia mai mai ke awa kiai mai o Poto Ata ua ulele aku o Adimarala Togo i kana mau huaale awaawa o ke aloha ole maluna o kona enemi e pee malie ana iloko o ke awa o Poto Ata. Ma keia kaua ua hoopoinoia aku ka mokukaua holomama Rusia Pajada nona hoi ka huina tona o 6,630 i hana ia me ka noeau nui iloko o ka makahiki 1890 a nona hoi ka holo o iwakalua nota (mile) 0 ka hora liookahi; aole wale o keia aka. o ka mokukaua o ka papa ekahi nona ka inoa o Retvitzan oia kekahi i palukuia me ke aloha ole e na aulnokukaua topido o lapana i kela kakahiaka puanuanu o ka la ewalu oka malama o Feberuari. Ua hoopoinoia aku keia mokukaua a na aneane no e piholo aka, ma ka ulia laki, ua komo aku la no oia iloko oke awa me ka pu-ho nui ma kona palekai. I ke kakahiaka nui ana ae o ia la hookahi no ua kaalo ae na aumokukaua ikaika o Adimarala Togo mawaho ponoi o ke awa kiai o Poto Ata, a ua kipokaia aku na papukaua ame ke kulanakauhale. He mau hora i ulupaia aku āi na papukaua ame na aumokukaua Rusia | e pee ana iloko o ke awa, a mahope o ka hoohalaia ana o kekahi mau 1 hora ma ke kipoka ana. ua haalele akn la o Adimarala Togo ia Poto ; Ata, oiai ke knlanakauhale o Poto Ata e ai ia ana e ke ahi tue ka me--1 nemene lua ole. Ona mokukaua Rusia keia, na pioloke iloko o ke I awa oiai ua hoopuiwaia aku lakon mai ko lakou hiamoe mai, a ua hoopoinoia aku hoi kekeahi o lakou. O na mokukaua Rusia i keia manawa iloko o ke awa o Poto ' Ata aole loa lakou i aa e hoike hou aku i*ko lakou man poo iwaho o ka nuku o ke awa, a no ka mea, na hoike mua ae la ke kaeaea o ke aupuni uuku o lapana, ua lawa loa oia ke ku mai a paio me ke aupuni nui o Rnsia ma na ano apau me ka nana ole ae ina iwaho o | ka moana uli a i ole ia maluna o ke kula palahalaha o ka aina. I (Aol« i p&u).