Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 50, 9 December 1904 — Page 1

Page PDF (1.32 MB)

This text was transcribed by:  Robbie Ann Kane
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HOOPUKAIA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU.

 

@ KE XLIL Helu 50.

NUPEPA KUOKOA.  POALIMA.  DEKEMABA  9. 1904.

NA HELUS APAU 3045

 

 

Hooia o Rusawela e Hoohohonu Hou ia ke Awa o Honolulu Nei.

 

 

Loaa Mua Mai na Hooia Ana o Keia Manao ia Kiaaina Carter mai ia Kakauolelo Atkinson Mai.

 

 

NOHO KA AHAOLELO NUI O AMERIKA MA KA LA EONO NEI – WAIHOIA AE KA KIAAINA CARTER PAPA HOIKE O NA LILO E KAKAUOLELO SHAW I HOOPILIIA ME KA HOIKE A KA POE WAIWAI.

 

 

Ma ka Poaono nei. Dekemaba 3, ua @oaa mai la he lono telegarapa ia Kiaaina Carter mai ia Kakauolelo Atkinson mai, e noho mai la ma Wasinetona I keia manawa, e hoike ana penei:

 

            “Ua hoopaa mai ka Peresidena e @kom@ia ana iloko o kana palapala @ ka Ahaolelo Nui i kau mau mea i @la ai e pili ana i ka ma‘i lepera ame ko ke awa hoomahuahua ana, et@.”

 

            “Ma ka‘u hoike i ka Peresidena no @ kulana o na hana ma keia. Teri@” wahi a Kiaaina Carter, “ua ho@ke aku wau e noiia ka Ahaolelo Nui i haawina dala o $50,000 no ka hoolilo ana ma ka huli akeakamai ana i ka ma‘i lepera ma na wahi apau e ikeia @na aia ua ma‘i la malaila a malalo @ ka hae Amerika.

 

            “Ua hoike pu aku wau e eliia ke awa @koa o Honolulu nei no ke kanak@lu-kumamaha kapuai ka hohonu no ka hoolawa ana aku i ke kalepa ana o keia awa, a e hookomo mai me ka @alahi i na moku nunui e holo nei ma ka moana Pakipika. He lehulehu @ku ka‘u mau mea i hoike aku ai, eia nae o keia mau mea na mea i ho@keia iloko o ka telegarama.

 

            “He oi aku ko‘u iini ma ka ninau hoohohonu i ke awa, no ka mea o na @kuahi ma ka oihana kalepa o ka Pakipika ke pii mahuahua nei i kela ame keia makahiki, a ina he mea pono ia Honolulu ke paa iho i kona kulana ma ka launa kalepa ana o keia mua aku he mea pono e hanaia ko ke awa nei mau pono no ka hui ana aku me keia mau mea.”

 

            O kahi hohonu loa o ke awa e komo mai nei he kanakolu-kumamaha kapuai, a he mau manawa no i kanalua ai na moku nui o ka Hui Laweleta Pakipika i ke komo ana mai iloko nei. M@lia e hiki ana no ia lakou ke komo mai me ka maalahi, ela nae ua oi aku k@ na kapena makemake ana i kahi hohonu o ke kai i ka wa i piha pono ai k@ lakou mau moku. Ina he kanak@l@-kumamaha kapuai hohonu ola ka a@erika hohonu iloko nei o ke awa, alaiala he mea pono no e oi aku ka hohonu o ka nuku mamua o ia, a e hiki no ke komo mai na mokuahi nunui iloko nei i na manawa apau.

 

            He mea pono no e lilo na hoolilo ana no keia hana i ke Aupuni nui. O ko kakou kulana e ku nei i keia manawa @ mea hiki ole ke hoopaapaa ae no ka loaa mai o na kokua ana; aole no nae paha e loaa koke mai ana, aka e hoea @ mai ana no ia manawa e hooko ia ai.

 

O HAWAII IO NO KEKAHI ILOKO.

 

            WASINETONA, Dec. 6. – Ua heluhe@ia ae ka Peresidena Rusawela palapala iloko o na Hale Kau Kanawai a elua i keia la. Ua uwalo aku ka Peresidena e haawila na haawina dala a hoike aku hoi i ka Ahaolelo aole e @hauha wale.

 

            Ma ka ninau o ka poe waiwai ame na limahana ua olelo ae ola he mea @ @ e loaa like aku ia laua ke kaulike ame ka malama a he mea pono @ ia laua a elua hoolohe i na kanawai.

 

            Ua manao ola he mea pono i ke Aupuni Lahui ka noho mana ana maluna @ na hui nui a o ka hoemila o na alaha@ @ hoopau@a. Na oihana Mahiai, hookahekahe wai ame ululaau e hoohoiho@a ma na an@ apau e hiki ana a he ikaika hoi ua palapala la no ka pono e hooponopono maikai ae i ka Oihana Kanikela.

 

            Me he mea la he mea pono e kau ia i kanawai hoomalu lahui mai na ma‘i lele mai.

 

            Ma kahi o ka ninau pili dala ua ma@ ka Peresidena @ o@a ke dala keokeo ma k@ dala gula.

 

            Ua kakoo ae oia i ka hoonee mua ana i ka oihana kalepa, hoomahuahua i ko ka Hikina mau makeke, hooponopono ana i ke hoopae limahana, hoololi ana i @ kaokoa ana ame na kanawai hookup@, malama ana i ka maemae o ka pahu @ @ Elele i Alaska, ka noho @ana hoaloha ana me na aina e, i pual@koa lawa kupon@ a peia no hoi me ke kaua moana, ka @hauwao lahui, ka malama ana i na kupa Amerika ma na @ E ka hoomau ana ia keia lawelawe aupuni ana e ku nei i keia manawa me ka auhau @ haahaa no Pilippine.

 

            No Hawaii nei hoi ua waiho ae ka Peresidena e haawila i ke Kiaaina ka mana e hoopau ae i na luna aupuni malalo ona, i haawina dala no ka eli ana i ke awa o Honolulu nei, ame ka huli ana a imi ana i ka ma‘i lepera e ko Amerika Oihana Halema‘i.

 

            Aole he mea@ hoopukaia e pili ana i na auhau dute.

 

HE MAU HOIKE HELU DALA NO HAWAII NEI.

 

            WASINETONA, Dec. 6. – Ua hoouna aku nei o Kakauolelo Shaw i ka Ahaolelo Nui i ke koho lilo a Kiaaina Carter no ka eli ana i ke awa o Honolulu he $250,000, hoihoi ana i ka waihona o ka Teritore $176,000, hookahi miliona i hale Aupuni Federala ma Honolulu a he miliona no hoi no ka Hale Aupuni Federala ma Hilo.

 

PAPA HOIKE HELU.

 

WASINETONA, Dec. 6. – O ka leta i hoounaia mai e ko Honolulu Keena Kalepa ua hoopilipuia me ka papa hoike lilo i waihola aku i ka Ahaolelo Nui e ke Kakauolelo Shaw.

 

 

HE PEPEHIKANAKA MA IWILEI.

 

 

            He pepehi kanaka ka hopena i ala mai mahope o ka inu ana o kekahi poe Kepani a ona, ma ka po Poakahi nei, makai o Iwilei. Ua manaola o Koseki, he Kepani kalaiwa kaapio ka mea nana i hana i keia hana a i ikeia hoi mamua iho e hoopaapaa ana me ka mea i pepehila. Mahope koke iho o ka loaa ana ae o keia lono i ka Oihana Makai, ua hoomaka koke ia aku ka huli ana, a e hora hoi mahope o ka hanaia ana o ka pepehi kanaka.

 

            Ua manao wale ia o keia pepehi kanaka he wahi aweawea no ia no ka pepehi kanaka i hanaia ai ma Waialua, a i pau iho nei hoi l@ hookolokolo ia ana, a hoopa‘@ia ka mea pepehi kanaka, Hayashida, e paa ma Kawa no kekahi mau makahiki hoopaahao loihi. Ua oleloia ae o ke kanaka i pepehiia iho la ma ka po Poakahi nei, oia ka hoike ano nui iloko o ka hihia pepehi kanaka o Hayashida, a o kana hoike ka i aneane aku e kau ka hoopai @ kanaka maluna o ka mea pepehi kanaka, a mamuli o ko Hayashida makemake ana e alo ae mai ka amana ae, ua hoike aku o@a imua o ka Aha, ua hewa oia ma ka lawe ola.

 

            O keia malalo iho nei ka moolelo o kaia hana pepehi kanaka:

 

            Ma ke ahiahi poeleele o ka la i hoikeia ae nei, ua hiki aku la o Suyemoto, mea i pepehila; Koseki, ka mea pepehi kanaka, Furuta, Otsuka, Saito, Komoda ame Shibuya, ma ko Miyamoto lumi e like hoi me ke kono ana

 

(E nana ma ka aoao 6.)

 

 

[Photo caption] HOPE MAKAI NUI I PAU CHARLES CHILLINGWORTH.

 

 

HOPU IA O CHARLES CHILLINGWORTH.

 

 

            O keia paha na la hauoli ole o ka poe i noho ma na oihana i na wa i hala ae nei a i pau mai hoi i ka hoopau@a mai ka lakou mau hana mai me ka maopopo mua ole o na kumu. I keia mau la ke puka liilii mai nei na kumu o ko lakou hoopauia ana mai ka hana mai, a me he mea la aole paha keia o ka pau.

 

            O ka hopu koke ia ana iho nei no @a o ia mau Makaikiu o ke au ia Brown, a aole hoi i pau ae, hoomaka e mai la na wawa ana ma o a maanei o ko laua mau poo aku no kekahi e komo pu ana me laua.

 

            Ma ka auwina la o ka Poalua nei, iloko o ka Aha Hookolokolo a Lunaka@awai G@ ua ala ae kekahi mea i upuia i na la i hala aku mamuli o ka waiho ana ae o ke Kiure Nieniele i ka lakou mau olelo hooholo no ka lakou mau mea i huli ai e pili ana i ka Oihana Makai o na la i hala. O ua hoike la a ke kiure he hoike e ahewa ana ia Charles Chillingworth no ka hewa imi waiwai ma ka hoopilikia aku, e huipu ana hoi iloko o ia ahewa ana @a J. A@, he Pake i ikeia ua komo iloko o na hana ino, a he halelio ame kaa hoi kekahi hana ana. Ua oleloia ae o keia kekahi o na Pake e noho poo ana no na hui piliwaiwai o ke kulanakauhale nei.

 

            O ko laua hihia i hukikau pu ai, he wahi moolelo kahiko i hoomakaia i ka makahiki 1902. Ua oleloia e noho ana kekahi Pake ma ka inoa o Zam Yip me kona ohana, a he mau wahine kekahi e noho pu ana me ia mawaho ae o kana wahine mare. Ua huhu iho la ka wahine mare e keia Pake a makemake e kipaku i keia mau wahine, nolaila ua hoopii oki iho ia oia i kana kane, a o Loio F. M. Brooks, e noho mai la i Kanahai i keia manawa, oia ka loio o ka wahine. Ua hooponoponoia iho la keia hihia mawaho, a o ka hopena ua kipakuia na wahine e noho ana me Zam Yip.

 

            Ma keia wahi i komo ae ai o Charles Chillingworth ame J. Ahoo, a ua oleloia ua hele aku laua nei imua o Zam Yip, he Pake ona mahi laiki a waiwai hoi, a hoomaka‘uka‘u aku la i ua Pa –

 

(E nana ma ka aoao 6.)

 

 

Piholo ka Mokukaua Poltava a Poino ka Mokukaua Retvizan.

 

 

Pau i ke Ahi ka Hale Hoahu Lako o ke Ke‘a Ulaula ma Mukden a Nui ko na Rukini Poho.

 

 

E KAUOAHA AE ANA PAHA KA EMEPERA O RUSIA IA GENERALA STOESSEL E HOOPIHOLO I NA MOKUKAUA O RUSIA ILOKO O PTOT ATA, A E HAAWIPIO AKU IA WAHI I NA KEPANI.

 

 

            PARISA, Dec. 1. – Ua lawe ae kekahi lunakanawai o Farani he $160,000,000 o ko Rusia hoale iloko o Dekemaba.

 

            TOKIO, Dec. 1. – Ua ehaia na Generala Thuchiya ame Nakamura ma ka lelekaua hope ana ia Poto Ata.

 

            CHEFOO, Dec. 2. – O ka nui o ka poino ma ka aoao o na Kepani iloko o na hora he iwakalua-kumamaha i ha@a ae nei ua hiki aku i ka 15,000 make a i eha. Ke manao nei na pualikoa e lelekaua nei ia Poto Ata e lilopio ae ana @a wahi ma ka la 10 o keia mahina.

 

            ST. PETERSBURG, Dec. 2. – O ka lilopio ana o ka 203 meta o ko na Rusia kahua kaua he puupuu ikaika ia oiai e huli pono ana ia i ke awa o Poto Ata.

 

            MUKDEN, Dec. 2. – He lehulehu na kiki pu ana iho nei eia nae he oia mau no ka maluhia.

 

            ST. PETERSBURG, Dec. 3. – Ke manaoia nei maanei oia hoi, ina e manao@a ana ka Emepera e hoea io mai ana ka lilopio o Poto Ata, e kauoha ana oia e hoopiholoia na moku a e haawipio aku na papu.

 

            Eia na nupepa ke hooikaika nei e hoouna koke ia aku ko ke Kai Eleele aumokukaua no ka Hikina.

 

            Ua hookukeia aku na Kepani mai Lamuting ma ka oi o na elau pu.

 

            MUKDEN, Dec. 3 – Ua lono lauahea wale ia ae ua lilopio mai ia Generala Rennenkampf he mau pukuniahi a he huina o 600 @u raifela.

 

            Ua hala aku nei he 40,000 Pake powa ame 8,900 koa Kepani no ka lelekaua aoao ana ia Rennenkampf.

 

            O ke kipoka ikaika ma ko na Rukini kikowaena ame ka aoao akau, he hoike ana ia eia o Generala Kuropatkin ke lawe nei i ka lelekaua ana aku.

 

            VLADIVOSTOK, Dec. 3. – O ka mokuahi Calchas, i hopuia he ekolu pule i hala ae nei a i hoahewaia kona mau waiwai, ua haalele iho nei no Nagasaki.

 

            MADRID, Dec. 3. – Ua hoohalahala ae nei ke Aupuni o Iapana no ka hooili lanahu ana ame ke hoolakoia ana o ko Rusia aumokukaua ma Vigo.

 

            ANTWERP, Dec. 3. – Eia o Rusia ke huli nei i mau mokuahi no ka lawe ana i na lako@ ame lakokaua no Vladivostok.

 

            CHEFOO, Dec. 3. – Eia ke kaupale nei na Kepani i ka Mokupuni Pesador no ka hoomakaukau ana no ke kaua moana nui ke hoea mai ko Rusia aumokukaua o ke Kai Balatika.

 

            TOKIO, Dec. 3. – O ka hae hoailona hoopau kaua mua loa ma Poto Ata ua hoike@a ae ma ka la @ o Dekemaba, a i ka manawa hoi i hoomaloloia ai ke kaua no eono hora no ka hookuu ana aku i ka malamala ana o ka poe i make a i eha.

 

            MUKDEN, Dec. 4. – Ua lilopio mai i na koa @osaka he puali pukaa Kepani o ewalu pukuniahi ma @town.

 

            TOKIO, Dec. 4. – O ka haawina kaua i hookomoia ae iloko o ka Ahaolelo aia malaila ka hoolilo ana aku ie $390,000,000.

 

            HARBIN, Dec. 4. – Ua hoea mai nei o Generala Gripenberg @ane@.

 

            HARBIN, Dec. 5. – Ua pau ae i ke ahi ka hale hoahu o ke Kea Ulaula maanei a he nui ke poho ma na @ako o @a oihana.

 

            KANAHAI, Dec. 5. – E@a ka inaina ke laha nei maanei no ko Rusia hoolilo @a Kanahai ma ke an@ he kahua no na lako kaua aina ame moana. Ua loaa mai nei i ka poe p@pehi bibi o onei he kauoha he mau miliona paona bibi.

 

            ST. PETERSBURG, Dec. 5. – Ua hoike mai nei o Generala Kur@patkin he mau paio @ waiwai nui ole.

 

            TOKIO, Dec. 6. – Eia no ke hoomau nei ke kipoka ana a na Kepani ia Poto Ata. He ekolu moku i a @a e ke ahi a piholo.

 

            MUKDEN, Dec. 6. – Ke wawa wale ia nei o ka pualikoa Kepani i hoouna@a ai no ka lelekaua ana i ko Rennenkampf ua hoopuehula aku me 1500 poe i eha a i make.

 

            LADANA, Dec. 6. – O ko Rusia mahele koa @ paa@a ua kauo@a@a no ko Afghan palena aina.

 

            VLADIVOSTOK, Dec. 6. – Ua hoikeia ae ua piholo ka mokukaua holo mama Adzuma o Iapana mamuli o ka hooku‘i ana me kekahi maina.

 

            Wasinetona, D.C., Dec. 6.

 

I ko Iapana Kanikela. Honolulu:

 

            Ua hoike ae ka pualikoa e ku nei mamua aku o Poto Ata ua kipoka aku na pukuniahi kaua moana i na moku o Rusia e ku ana iloko o ke awa mai ka la 3 a hiki @ ka la 5 o Dekemaba nei, a he nui o na moku o ka enemi, o ka oi aku no nae na moku Podieda @me Retvizan, i loaa mau aku i na pok@.

 

            Ma ka auwina la o ka la 5 o Dekemaba nei ua loaa aku la kahi hoahu pauda o ka enemi ma ka hema o Pe@yushan i na poka nui a pa-hu ae la, a na ia mea i ho-a ae i ke ahi no elua hora. Ma ka @a 5 no hoi ua hana pono loa iho la ka kakou mau pukuniahi maluna o na moku o na Rukini, e huipu ana hoi me ka mokukaua Poitava, a mailoko mai ona i puka mai ai ka uwahi i hoomaula aku hoi no elua hora.

 

            O ka paa ku-@ ana aku @a Sunga@ushan ame na papu ma ka hikina ua hoomau ia no i ka po ame ke ao o ka la 4 o Dekemaba nei a lilo mai la @e elua mau pu kanipinai ma Urlung@han.

 

            Ma ka la 6 o Dekemaba nei ua hoomau hou aku la ka kakou mau pukuniahi i ke kipoka ana i na moku o @ Rukini me ka holopono. Eia no ke hoomau@a nei ke kipoka ana.

 

TOKIO, Dec. 7. – Ua hoike mana aupuni ia ae nei ua piholo ka mokukaua h@lo mama Poltava, a ua nui hoi ka poino o ka mokukaua Retvizan @ hopena @ i loaa mai mamuli o ke kipoka a na Kepani @a Poto Ata.

 

            MUKDEN, Dec. 7. – Aole @e mau hiohiona e halawai ae ana na Rukini ame na Kepani ma ke ano nui.

 

            ST. PETERSBURG, Dec. 7. – Ua hoike mai nei @ Generala Kuropatkin e@a he huina nui o na koa kumau o Iapana ke ku aku nei imua o kona pualikoa.

 

            TOKIO, Dec. 8. – Ua hoike mana aupuni @a mai nei eia ka m@kukaua P@es@t ke a ia nei e k@ ahi a ua @ @no ae hoi ka mokukaua P@b@da, he hopena hoi i loaa ae mai ka puu 203 mita.

 

            ST. PETERSBURG, Dec. 8. – O ke kaula ana o na pukuniahi nunui iluna o ka puu 203 mita o@a no ka wawahila ana o na manawa kupono e puka ae ai na koa o Poto Ata a kaua ae me ka holopono.

 

            LADANA, Dec. 8. – Ua kauoha ae nei k@ Emepera e hoouna aku i kona aumokukaua ekolu o ehiku mokukaua elima mokukaua holo mama ame kanaha moku wawahi no ka Hikina.

 

            ST. PETERSBURG, Dec. 8. – O ka ikaika kaua o ka Emepera aole i puhalu iho m@muli o ke kaua. Eia kekahi papahana ke hoo@naia@ nei no ka hoouna ana aku i iwa@lua-kumamahiku pualikoa kumau Europa no ka hoomau ana aku i ke kaua.

 

[map graphic caption]

KO POTO ATA KII.

O ke kulana keia o na aoao elua e paio mai nei i keia manawa – O na wahi i hoailonaia me na @ae oia ko na Kepani.