Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 9, 3 March 1905 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

Kana Mau Hana Kamaha

MOKU>'A I. (KB KAU POO UVA.) K8 ALXVLX O KE KENEKUHIA UMI-KUMAMAIWA.—N'A L\ AIWAIU O y\ MOKUAINA. I ka wehe ana mai o ke alaula o ke kenekuria uini-kuiuaauiiwa o Europa waJe no, pela ka mea i hoomaopopo ia ma ka mooleio, oīji ka honua nei ia manawa. la manawa no hoi aia o Europa holookoa iloko o na kaua hookahe koko pela no hoi he inau makahiki lo.hi mamua aku; a pela i hoomauia mai ai. E ku aūa hoi, mamua aku o ke Kaua Hoohauuaele o Farani. na anoano o ka lawelawe aupuui Feudela. i hoomakaia ai hoi nui Europa mai ke kenekuria eiwa mai a hiki i ke kenekuria ■miku mamakolu, a mai ia ano iawelawe aupuni ana no hoi i hoohalikeu aku ai kekahi mau lawelawe aupuni ana o keia manawa. Oiai n<» nae ua kamaaina ko Europa holookoa i keia auo lawelawe aupuni. o Farani ka i hoomanawanui a hiki wale i ka hopeua a ma na aim kaili mana 110 hoi apau. Ma ka hoakaka pokole ana at\ oka law»lawe aupuni Feudela ua manaoia o ita aina apau he mau waiwaī lakou 110 na alii, a nana hoi e mahelehele aku iwaena o kona uum kaukaualii. ana lakou hoi e mahele aku iko lakou mau aiaio. M.i lalo aku o keia papa aia 110 he papa hou aku malalo loa. a o k .. hoi ka papa o na kanaka h:\ahaa loa e noho ana hoi ma lwia au ; . Ueia wahi oka aina. lle huina o keia i noho kauwa akti a ua k.n paleia lakou mai na lawelawe aupuni Feudela īua ke ano ut«īn•: a me ke ano mana lawelawe kanawai ana. lve huli aku kakou a nana aku i keia ano lawelawe anpu'ni i .t ua hiki ia kakou ke i ae he kau īiohona pe*;ana maoli n«> ia . 11. au hoi e lmawe ikaika ana na auhau ana ame na hana hookainual a !a.ua kaukaualii e hoomau ana hoi ike kanaka mahiai n<»h<» l.ui mau iloko o kona mau la e ola ana; he au hoi aia ma kela auie k ,1 wahi na lunaauhau; he au hoi i ka manawa e pepehi ai kekahi k.iu wa i ka puaa.kane e eku ana i kana mala huaai e hopuia ai ea a kiolaia aku iloko o ka halepaahao; he au hoi i papaia ka 'lnihuk. ana i ka nahelehele 110 ka mea he hana ia e hoonioni ana i na nuun: opiopio; he au hoi aia wale 110 ka wili ana i ke kulina a laweia I kahi wili o na kaukaualii a omaia ka bareua 111:1 ko lakou mau ka puahi; htS.au hoi e hookani ai na kauwa i ka pahu i ka j>o a'hiki 1 I ke ao ana i ole e kulikuli na pej»eiao o ka hakuwahine ke hiam«»r j ka po mamuli o ka hanakuli mau o ka moo poloka i ka po a li<» ! onioniia ka hiaiuoe o ka hakuwahine. , 0 keia iho la ko Farani ano i ka lmpahope o ke kenekuria umi I kumamawalu. a iaia i hoohoihoi ai i ka poe lie mau halehana ko la kou a liookaumaha aku hoi i ka poe mahiai; lie au hoi e pe|>ehi hou mainoinoia ai ke kanaka lawehala ma ka hookomoia ana o koua kino iloko o na liuila e pokakaa ana, a i ha'iha'i iuua ia ai hoi na au ma ka paiuku ana me na apana hao; he au hoi o ke kanaka limalmna i ano malele iki ae kona kuhma mamua o ke kauwn. a I niailoko mai o keia mau hana hookaumaha, me he pua la i oili a<- ! mai kona kakaka ae, ua aīa like mai la na kanaka mai o a o o ka aina a panai aku i ka liewa i hoahewaia ai a i hookaumahaia ai la kou mamua aku. Ua oleloia ae o ka moolelo kuloko o Farani iloko o ua makahiki elua mahope mai 0 ka hiolo aini o liona nohoalii oia ke kau o ka | weli iikeia iloko ona moolelo oko ke kanaka ola ana. Ua hoiki ia lae penei: "Aia he kaumaha nui iwaena o kona mau makaaiuana. ! a o ke kau ana mai o ka wi oia kekalii mea nana i hooj loa aku i ka weliweli. Ua haili iho na manao maka'll 110 ka holopono oka liaunaele kuloko, ma ia ano, ina e loaa aku ana ia lakou he wahi lakoai uuku, he mea hoohewahewa ole ka hiki ia lakou ke lanakila uialuua o ko lakou poe nana e hookaumaha aua. v O keia iho la ko Farani Kaua Ilaunaele. '-He hana mamuli <> ka inaina a i aneane aku hoi i ka opulepule—he hana pnnikoko a uahoa maoli, ke halii paa aua iloko o na naau o na makaainaiui Ua hoopaaia ae iloko o ka halepaahao o Parisa mawaena o ewalu ame umi kaukani poe i hoohuoi wale ia. I kela aine keia aowiua la e maalo ae ana na kaa i piha i na pio ua kane auie na wahiue laweia ana no ka make e wailio mai aua imua o iakou manmli o na hanahewa i kuko wale ia aku ua hanaia e lakou. O ka arerika i na ia mua ma kahi o ewalu a umi poe i laweia ma keia ano. M:i hope koke mai ua hiki aku la ike kanaha ame kanalima. I ka an»* ane ana hoi e pau ke Kau o ka Weliweli, ua hiki aku la ua a?erika la ma kahi o kanawahi. Ma ka lielu ana a hoomaoj>ojH>ia ann ua oleloia aole i euii loa iho malalo o hookahi miliona poe i pe|n-hiia e na inakaainana i wela ko lakou inaina, mainua o ka loaa ana 1. o ka maluhia a hoopauia hoi keia omamalu maka'u e kah-wa ut: • ma na kaiaulu 0 Farani.' J O keia iho la ke «uio o ke Kaua Haunaele o Farani nana h<»i ; hookunahihi ae i ko Europa holookoa. mma ka huina kanaka o 17". 000,000. a nona hoi ka huina koa o 4.000.0U0 i a'o pono ia. 0 kekahi o na kaua ano nui i ala mai. oia no ke kaua mawu< t a 0 Amerika ame Pelekane. O keia ke kaua i kuokoa ai o .\merii- • a e hoomanao mau ia nei hoi ka la Eha 0 lulai no na hana wiw«>< :• 1 hauaia imua o 11.000,000 kanaka Pelekane ma ke kuahauaia .<; •< oke Kuokoa. Oua kuahaua la ua kauia a hiki i ka lanakila ana .1 hooliloia ae na mokuaina Umi-kumamakolu i mau Mokuaina Hu. a malalo oke Kumukanawai i apouoia. I ka manawa i hot>honoia n 0 Keoki Wasinetona i Peresidena mua loa 110 ka lahui Amerika. h eha lala o kona aha kuhina—ke Kakauolelo o na Mokuaina. ka l'n 1 ku, Kuhina Kaua ame ka Loio Kuhina. Aia 110 he oihana aupuni mawaho ae o keia. oia no ka oihana leta. eia nae aole i laweia k.i Lunaleta Nui.i lala no ka Aha Kuhina. 1 keia la aia he mau haleleia ma kela ame k»»ia apana; 1 k;i hoomaka ana 0 ke Aupuni Kumukanawai o ua taona am»- na ku! f nakauhale liilii wale no na wahi e loaa ai na h-ta. 1 ka 17LM> 1 * kanahiku-kumamalima wale no haleleta iloko o Ainenka holook»»a: 1 keia manawa aia maluna aku o 50,o()0, a i keia manawa no hoi au ma kahi o kanaono mau halelet apana e laweia nei na leta e na luna lawe leta, e Hke me ia e hanaia nei ma Honoiulu nei, a ua hiKi pu hoi ke hoopaaia na leta waiwai me ke aupuni ma hi mau wul i Ma ka helu kauaka o 1790 o ka huina i ikeia ia manawa he 4.000.«m»o aoi iki» Oka mokuaina i noho nui ia ena kanaka ia manawa «>ia no ka Mokuaina o \ iginia, a o Peneselevania aku, Xij loka. Merelana. Karolina Hema. ame Konelikeka. Ma ka h<»ike a Horm 4 i?i*udder ua oleioia o keia huiua o eha miHona, i oi iki hoi maluiui o ka hookahi hapalima he p<x» kauwa kuapaa. aia lakou ke noho U ma na aiiui mawaena o na kuahiwi o Alagehena ame ke kai. <' kahi i noho nui ia aia no ia ina kaV o na muliwai ame na awa ko moku kupono, Ma na teritori oka huli inoana Atelanika he elima laona i hiki aku ka heluna kanaka \ka 10,000. O keia mau Uona oia no na taoua o P?ladelepia, Nu loka, Bo»etona, KalekonA, aimBalatimoa. Ma ka huliia ana i kinohi loa e Wa»inetona. a ma ke anaia »•* o ke poowai o Ohio, ua ioaa ilio la ka ike iaia nana i kiola aku i k©»* uoonoo ana no ke Kooiohana ma k e ano aia ilaUa ka manaola» • kona aina. Ua hoike hou ae o Mr. Keudder f oka poe i noho ak« o» na awawa e Ohio* ame Mikikipi he alahele loihi ko lakou e hfli» m

* maluna o na manna no na kiilanakaohiUe «> ka hnli At*'lanika. e a | nn*- na !«>aa ia iakou na kaab* l#* maaialn ana n s >a na uiuliwaī aki-a i' hiki aku ai i k** Kaikuuno o M«-kiko. Ma na nwna«* oko kuikahi o K» na J«t;sa ia Kt*rifania N»i am*- na Mokuaina Huila ka p*nm e b«»K»; ai ?na ka m-f]hvai o Mikikipi »*ia nae aol*> i i«>aa ka |m*um i k» ia mau J aupnni <- «oh<> nmua ai ina ka nukn umliwai. V"a kukmu ar ua j I'aniolo h*> papu ]kU«* rna kahi e kn n«*i o Nu Olina. a iia pa«» 'xe h*o \ le.alaio o ko iakou mana na kak»j<a aoa o ka umiiwa? M)kiki]»i e hiki i :»ku ana i k«? Kaiknono o M«*klko a !»iki lo.i aku i Enropa. I'a hoo-j kau iho iakou i na <iuu» kiekie inaiuna o na waiwai e hiki aku ana • i Nu oiina. a o koia ka meā nana i hoaln ae i na nianao inaina. iloko; 0 ka jM.K* o n<»ho ana ma ko Komohana a oi aku hoi ko lakou huhu i n<i S« pania. i k«'ia manawa aia o Si-|wniia kf* n<»h<* hoaloha }>i!ij»aa j j.i ii}<* Farani. a i ka noinawa i aiK-ane ai «- ala kt* kaua mawai'iia o : Am«Tika am<* Farani. ua ioaa at* ia ka ike i kttkahi |xx- i k«* alali»-!»* o\\lo niai ai ( Hina. Aia ko K>*m*Tak** ua nuikaukau »- h«K>una • ;o- i na koa w» ka Jawe ana ae ia wahU a nwiima aku no hoi o kkukaiaia ana o k# l kaua. Aia iloko o Alekanekero Hamil**tona ka , ini ia mauawa e hui ae o Amenka nie IV}ekan<*, a nie na Paniolo ma na apana aina o Aut<*rika. no ka hookake loa ana ia S+ , pai»ia n»ai Am'-rika aku. o ka ho{»<*na na<* o keia mau hana i manaoia ua haule wale no k<*ia mau kumu <-lua. Oka iawelawv aupuui ana a NaiMileona ka : n;< a nana i mawi..'h'r a<* i na kumuhoopii ku-e ia Farani, a ua haule li<«i ka aoao Ft rlt'tala ma ka hak<»ko koho haioia i k;i aoao I»em«>ka-jata-K<'puhafika. a ma ia auo ua [>io iho Ia ko llamilHona mana ma na lawelawe aupuni ana. f a iiiO ae o Kef» Hona i lVresi<3ena, a o Aarona lia i Ho|M-.'-lVre*»<l«*nn. a o "ka mea i hana <fie ia ma ka oi o na im-ukaua ua hanaia iho la me ka nialu ma ke kuai ana. la hana a< o Sepania he kuikahi ma ln ne- Farani, a ma ia kuikahi i hooliio aku ai oia i ka terit«>ri o I.ouisiana. ea na<* ua ike 110 o Kerei>ona i ; keia mea. a lioouna aku ia i Komisina no Farani no ke kuai lioolilo j ana mai i kahi a Nu Olina e ku nei i keia manawa, a pela pu 110 hoi j m<* ka pono e holo ai ma ke kai. l*a haua aku o lvefesona pela ma- > inuli o na koi ikaika ana a ko ke Kouiohana poe. oiai ua maoj>o]>o : ia lakou ka waiwaiio e loaa mai ana ma ia hana ana. I k<*ia ma-; nawa hookaiii no lioi aia o Napoleona ke manaolana la e ala mai ana | h<* kaua mawaena o kona aupuni ame ]ieritania Nui. a ua maopopo; iaia ina 10 e ala mai ana ke kaua aoie e nele ko Beritania Nui hoo-! una ana ae i aumokukaua no ke Kaikuono o Mekiko no ke kaili ana ae ia Louisiana. a e lilo ana ia i mea paakiki na Farani e paa ai ia j Nu Olina, a ua paA hoi kona manao e lilo oie aku ia wahi ia Beritauia Nui. Nolaila mamua oko ke Komisina ha'i ana aku ika manao 1 hele ia aku ai ua puka mai la o Napoleona ine ka manao e kuai | liooiilo ia Lonisiana. Fa kanoliaia ke Komisina e waiho aku i elua j niiliona me ka hapa oia ke kumukuai 110 ka mokupuni o Nu Olina j <• ku ana, a lie iwakalua miliona hoi ka Napoleona kumukuai no ka j hoolilo ana i ka aina holookoa. Aole oia i haawi mai i manawa nia ke Komisina e kukai aku ai me kona aupuni, oiai ke maka'u la j oia o kukala kaua koke ae o Beritania Nui. Mahope o kekahi kukakuka ana ua hooholoia e hooliio aku o Farani i na aina apau a Sepania i hoolilo aku ai iaia a e lilo no Amerika Huiia, a e ukuia aku ia Farani i umi-kumamalima miliona dala. I'a loaa aku iaia he huina (iala mahuahua 110 ka aina i aneane e lilo aku mai kona > īualu ia lh'i itania Nui; ma ia hana ana no hoi ana i hoohoaloha pili-i paa ia ai keia man aupuui nui; a he ]uiupuu ikaika hoi ia nana i| liunh 1 aku ina maka o Heritania Nui. "O keia lioolilo teritori ana,'"j wahi a Napoleona, "he hooikaika ana ia i na Mokuaina Huiia no | ka wa mau loa. T"a haawi aku' nei wau ia Beritania Nui he lioa-1 pai<» ikaika loa nona. v j I'a noho mana ae o Amei ika ma ua teritori la ma ka la 20 o! Hekeinaha. 1 So:i. He kakaikahi loa ka poe i ike maopopo lea i ka | waiwaiio o keia kuai ana, a he lehulehu ka poe i hoino aku ia Tvefe-1 >ona no keia hana; eia nae ua hoohauoliia ka poe e noho ana ma k<> Komohana. nolaila ua kolio hou ia n.o oia i ka pau ana o koim kau inna. l'a hoouna ae la oia lie elna mau aliikoa. o Meriweta} I.ui ame Wiliama Kalaka. m<* kekahi huina kamlka no kst liuli pono j ana i ka aina nui o Louisiaua. Ya hoohalaia e lakou aneane ekolu | makahiki ma keia liana. Ua pii aku lakou nia >[isouri a a'e aku la j ma Mauna I'ohaku. a loaa no hoi na niuliwai elua i kapaia ka Mu- j liwai Lni ame Mnliwai Kalaka. a hoomau akn la ina keia mau muliwai no Kolumehia, a ma ia ano i hiki loa aku ai i ka Moana Pa-j kipika. O keia keknhi o na huakai huli ano nui i ikeia, oiai ma ; keia i loaa niua ai ka ike i ka poe e noho ana ma ka huli moana A-j ielauika i ka nui maoli o keia aina a lakpu e noho nei. I keia manawa no hoi aia ke piha mai la na okana aina o ke Koinoliana-akau ika poe hoho. Ua neo ae la ka poe i noho ai-ma Ivonetikeka no m\ aina i lilo mua ia mokuaina. Ua nee pu ae la no hoi ka poe i nolio ma Ve<rinia a noho ma ke awawa o Ohio. a i ka 1802 i kukuluia i moknaina hou a kapaia o Ohio. O ka poe paionia o Ohio ua hoohoihoi aku lakou i ka poe e niakemake ana e hoi aku a noho malaila ma ka auhau ole ia ana o na aina i knaiia mai na Mokuaina Huiia no eha makahiki. Ma ka aoao hoi ona Mokuaina Huiia, ua haawi aku i hookahi mahele aina iloko o kela ame keia taona no ka malama ana i ua kula aupuni. Ma keia ano iho la i maalalu ai ka poe i mukemnke e hookuonoono malaila. a ua hoohoihoiia aku no lioi lakou no ka hoonaauaoia ana o ka lakou mau pua. (Aole i pau.) o