Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 14, 7 April 1905 — Page 4

Page PDF (1.45 MB)

This text was transcribed by:  Melani Abihai
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA. POALIMA. APERILA 7, 1905

 

i hana`i no ka laua keiki, a hiki wale i ka hookuuia ana o ke anaina hauoli o ia po.

 

He umi ia mahope mai o keia po hauoli, ana ka aelike ana, aia kekahi anaina hooluana ke malamaia la ma ko Ivana ma home, a mawaho ae o na luau`i makua o Ivana o ka kaua Wete kekahi.

 

O ke kumuhana nui e noonooia ana ia manawa, oia ka Wete hana i ko Kaunawahine Vera mau waiwai Rusia, a ua hui ma keia ko Wete uku o keia hana nui ana i hana ai.

 

Ua hookau piha mai o Ivana i kana mau hoomaikai palena ole me ka haawi pu ana mai i kekahi puu dala nui a Wete hoi i manao ai ua oi aku ia mamua o ke kupono; eia nae aole biki iaia ke haalele aku oiai ua hookonokonoia oia e lawe.

 

No Kaunawahine Vera hoi, ua haawi aku oia is Wete i ka hapalua o kona waiwai ma St. Petersburg, eia nae ua hoole loa aku o Wete me kona mahalo pu ana aku i ua milimili nei ana.

 

Aole i loihi loa ko Wete noho ana ma Nu Ioka mahope mai o keia, oiai ua loaa mai la he telegarapa mai ia Generala Gerisa e hola aku no St. Petersburg, a ma keia huakai a ua Wete nei a kaua, ua halawai aku la oia me kona hoaloha ua pii ae ma ke anuu ana i makemake ai, a ua koiia mai o Wete no ke kolu o ka manawa e lilo i poo no ka oihana makai o St. Petersburg, eia uae aole oia i ae e lawe ae ia kulana; aka ua ae aku oia e lilo i kumua`o makaikiu no ko Rusia oihana makai, a ua hoohanohano nui mai ka Emepera iaia i kona manawa i hui ai me ke kanaka Amerika nana i hoopakele i kona ola.

 

Maanei i noho ai o Wete no umi-kumamalua makahiki, a malalo o kana lawelawe ana i ka oihana makai ua pii ae ma ua anuu kiekie e kau ai ka weli i ka poe ha`iha`i kanawai.

 

Ua huii hoi aku oia no Nu Ioka, a ma ka home o na hana i hoike mua ia ae nei, aia hoi he wahi keikikane o umi makahiki e holoholo ana me kona mau pokii.

 

Hopu iho la o Wete i ua keiki la a hapai ae la iluna, a ninau iho la:

“Owai kou inoa?”

“O Wete kou inoa-Wete Horawiki,” i puana ai ai ua keiki ia.

A honi iho la o Wete Detona, a hoomau aku la i ka hele ana no ka hale, e hii ana hoi i kona inoa.  KA HOPENA.

 

Kenekuria Umi-kumamaiwa

AME

Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia e Simeon K. Nawaa.)

 

MOKUNA III.

 

(KAU POO MUA.)

 

FARANI AME NAPOLEONA.  (Hoomauia.)

 

Oiai no nae ua lele aku o Napoleona me ka maopopo mua ole i na pualikoa huiia o Rusia me Auseturia ua kaua mai no lakou me ka ikaika; eia nae i ka hope loa ua hoopuehuia aku lakou mai ke kahua kaua aku mamuli o ka poino ana he kanakolu kaukaui koa i make, eha, a lawepioia.  Mamuli o ko Emepera Alekanedero ike ana i keia poino ua imi koke ae la oia i ke kukai ana no ka hoopau ana i ke kaua.

 

Hoko o ka mahina o Feberuari, 1804, a hiki i ka puka ana ae o ke kipi o Cadoudala, oia hoi he eha mahina, ua nui na manao i hoikeia i ke akea no ke kukulu hou ana i ka noho kalaunu o Farani ame ka hookahua ana i ka mana aupuni hou.  Iloko o Maraki la 27, ma ka ike ana ae o ka aha Senate holookoa i na hoike pili i na kukai karaima ana me ua agena o Beritania Nui e noho ana ma Rine lalo, ua pane aku la ia Napoleona, penei.  “O oe ka mea uaua i hapai ae ia makou mai ke kulana haahaa o ka wa i hala; uau hoi i koi mai ia makou no keia mua aku.  E ke kanaka kiekie, e hoopau pono aku i kau hana, e hana hoi oe ia mea e ola mau ana no kou hanohano.”  O ka pane a Napoleona no keia mea, he pokole wale no, oia hoi ua i ae oia penei:  “E noonoo ana wau ia mea.”

 

Mamuli o keia ua kukaiia aku ka Alia Kuka o ka aina no ke kukulu ana i aupuni e noho hooilinaia ana.  Ma ka la 18 o Mei, iloko o ka Aha Kuka Elua i laweia mai ai ke kukulu ana i Aupuni Emepaea, ame ka aneane aua e pau loa ka mana ia Napoleona.  Ua apono koke ia ae keia mea, a o ka ae lokahi ana o ka hapanui, he elua mea i loaa ole ka mana koho ma keia mea, a he ekolu wale no poe i kue.

 

I ka loaa ana o keia ike ua hauoli ae la na mea apau, a o ka mea nana i hooi loa aku i ka hauoli ae la na mea apau, a o ka mea nana i hooi loa aku i ka hauoli oia ka hooholo mua ana o ka Senate e hoolilo ia Napoleona i Emepera, a i ka wa i hooholo ai ka Aha Kuka Elua, ua hoike koke ia aku keia lono ia Napoleona iloko o ka hauoli nui o na mea apau.

 

Ua kukala koke ia ae o Napoleona i Emepera, a mahope o kona hookuu ana aku i na lala o na hale a elua, ua hoi koke aku la oia e noonoo me Kamabakera i ka ninau o Italia, a ma ia wahi no a ia la uo hoi i hooliloia ae ai ka Repubalika o Italia a i aupuni Moi.  Malaila no hoi i hoonohoia ai ka Ahahui o ka Hanohano; malamaia ae na kukai ana no ke uoi i ka Pope e hele mai a hoolaa aku iaia; a e kali ana hoi o kona hiki mai alaila nee aku oia e kaua me Beritania Nui.  O Truguet oia hookahi ka adimarala o ka aumokukaua i hoole i ko Napoleona lilo ana i Emepera, a ina hoi he mau kue kekahi iloko o ka pualikoa kaua aina, alaila aole i hoopuaia ae.  He hookahi no nae kouela iloko e ka pualikoa kaua aina i lohe i ka hamumu o na koa ia lakou e ku laina ana, a ua huli koke ae oia a kauoha aku la me ka leo maua piha:  “Aole kamailio iloko o ka laina.” O Moutena kainoa o keia konela a mahope mai ua hookiekieia ae oia i ilamaku o Kauna de Lobau hoi mahope mai, a maluli o kona mau manao koa, ua hoolilo koke ia ae ua konela la i ukali no ka Emepera.

 

Ua ikeia ae no hoi o ka manao nui o keia kukulu ana i aupuni Emepaea oia ka hoohoihoi ole ana aku i na hoopoino ana maluna o na waiwai ame ka mana kuikawa o Napoleona, ma ka hoolilo ana ae i keia mana i maua kikawa o Napoleona, ma ka hoolilo ana ae i keia mana i maua hooilina no kona ohana.

 

Iloko o ka moolelo kaua moana aole he inoa i oi aku ka ike nui ia e like me ka Haku Nelekona, ka aiwaiwa ho o Rafulaga.  O ke kaua o Rafalaga oia ke kaua nui hookahi a Napoleona i kaua ai, a o keia no hoi kona luakupapau.

 

Mahope o kona ike ana i no hoonohonoho ana o kona mau mokukaua a pono hoi kona lunaikehale, ua iho aku la oia iloko o kona keena a kakau iho la ma kana papa hoomana he moolelo pokole o na mea i hanaia i ke kakahiaka.  Iaia e kukuli ana, ua kakau hou iho la oia, penei:

 

“E haawi mai ke Akua kiekie au e hoomana nei i ka lanakila oi kelakela i ko`u aupuni no ka pono o Europa holooko; aole hoi he hana hemahema a kekahi mea e hoopio iho i keia manaolaua ana: a e lilo hoi ka pono like mahope o keia lanakila ana i inoa mau loa e papahiia aku ai ko Beritania Nui aumokukaua.  No`u iho, ke waiho nei wau ia`u iho Iaia la nana hoi i hana mai ia`u, a e lilo mai Kana mau hoomaikai ana i malamalama maluna o ka`u mau hana hooikaika pauaho ole no ko`u aupuni.  Iaia wau e waiho aku nei ia`u iho ame ka hana pono i waihoia mai na`u e hooko aku.”

 

Mahope mai na kakau iho la oia i kela palapala ano nui i ka paia he pakui no kana palapala kauoha hope loa, a kakaninoa iho la oia i ua palapala la imua o Blackwood ame Hardy.  Maloko o ua palapala kauoha hope loa la, penei:

 

Ke waiho nei wau ia Ema, ka Lede Haliletona, he hooilina na ko`u moi ame ko`u aupuni, oia hoi e haawi lakou iaia i haawina lawa kupono e hiki ai iaia ke malama i kona kulana ma keia ola ana.  Ke waiho nei no hoi wau ma ka lokomaikai o ko`u aupuni i kuu kaikamahine hookama.  Horatio Nelekona Tomekona; a ke makemake nei wau e lawe aku oia me ia i ka inoa o Nelekona wale ma keia mua aku.  O keia wale no ka`u mau noi e waiho aku nei i ko`u moi ame kuu aupuni i keia manawa hoi a`u e hele aku nei e kaua i ka lakou kaua i waiho mai ai na`u e hooko aku.”

 

Ua hoike pokole ae no o Nelekona iloko o ua palapala la, e like me ia ana i manaoio ai, ua hana ae o Lede Hamiletona i kekahi hana no Beritania Nui.  Wahi ana ua loaa ae i ua Lede Hamiletona nei  ka leta a ka Moi o Sepania i ka moi o Napela, i 1796, e hoike aku ana i kona manao e kukala kana ku-e ia Beritania Nui, a ma keia ano iho la i loaa aku ai ka ike i ka wa kupono iwaena o ko Beritania Nui Aha Kuhina; i ka 1798, malalo o ka mana ume o Lede Hamiletona i ka Moiwahine o Napela, ua kakauia aku kekahi leta i ke Aupuni o Sarakusa, e noi aku ana ia Aupuni e hoohoihoi aku i ka aumokukaua ma ka hoolako ana i ua aumokukaua la me na lako apau e pono ai ke ola o na mea apau o ua aumokukaua la iaia e kipa ae ai ma Sicilia.

 

Mahope o keia kakau ana i hoi hou aku ai o Napoleona no kon aleo, hoi ana e ku ai a hookele aku i kona mau mokukaua no ka halawai ana me ka enemi.  He ulolohi loa ka nee ana o na mokukaua o Nelekona i kela manawa, oiai i kinohi e holo ana ua mau moku la he eha wale no mile i ka hora mamuli o ke ano pohu, a i ka emi ana iho o ka makani ua hoemiia mai ka holo o kona mau moku.

 

I ka aneane ana i ka hora umi-kumamakahi, aia hoi na aumokukaua elua ma kahi o elua mile ka mamao o kekahi ame kekahi, ua ike maopopo aku la o Nelekona i ke ano o ka hoonee kaua a ka enemi a telegarapa aku la oia ia Collingwood:  “Ke manao nei wau e holo pololei aku a komo aku iloko o ko ka enemi laina a puka ma kekahi aoao no ke kupale ana aku ia lakou mai ke komo ana aku ma Cadiz.”  He hapalua hora mahope mai ua haawi ae la oia i kela hoailona kaulana loa.  “Ke manao  nei o Emelani e hana aku ana na kanaka apau i ka lakou mau hana pakahi.” Ua oleloia ae i ko Collingwood ike ana i keia hoailana, ua huli ae la oia i kona lukanela huki hae a pane aku la.  “Ke makemake nei wau e haawi hou ole mai o Nelekona i kauoha hou: ua maopopo no ia kakou ka kakou mau mea e hana ai.”  I ka manawa no nae ana i hoike aku ai i ka manao o ka Nelekona hoailona, a ikeia mai hoi e na moku ma kona aoao, ua haawi like mai la lakou i na manao hauoli, a o keia ka mea nana i hoohauoli loa aku ia Collingwood.  Ua hoomuia aku keia hoike hoailona ana mai kela ame keia moku, a aia na manao hoapono ke holo la mai kahi moku a i kekahi, a kekahi poe kapena no nae i manao ai he mea ano nui ole ia.

 

O na hoololi liilii o ka papahana lelekaua i ke enemi, mamuli o ke ano o ka pa ana o ka makani, aole no ia he mea e hoopoino ai i ka hana nui maoli.  O Collingwood ka mea i hoounaia aku no ke alakai ana i ka hapa malalo o ka makani, aia oia ke holo la mamua no ka hui ana aku me ka hapa hope o ka enemi.  O Nelekona hoi, maluna o ka mokukaua “Lanakila.” ma ke poo o ka laina wai, aia oia ke kiai la i ole e hoopilikiaia mai ko Collingwood nee ana aku.  Ma keia ano iho la i kaa aku ai o Collingwood, maluna o ka mokukaua “Royal Sovereign,” mamua o Nalekona, a e hahai kokoke aku ana hoi na mokukaua “Belleisle,” “Mars,” “Tonnants,” ame kekahi mau moku okoa iho.

 

I ke ku ana o ka la i ka lolo oia ka manawa a Collingwood i komo aku ai mawaena o ka pio, oiai aia na moku o ka enemi ke nee mai la e like me ka mahina hou, a ma keia ano iho la uakaa ae la ka hapamua ame ka hapa hope o na mokukaua o na enemi ma ko Collingwood hope.  Mamua pono o Collingwood, ka mokukaua “Santa Ana,” e lawe ana hoi i ka hae o Hope Adimarala Alava, a e hahai kokoke aku ana hoi na mokukaua “Fougueux.”  Ma ke ano o ka papahana a ka Adimarala Alava i hoomaka ai i ke kaua ma kona hoolele mua ana i ka poka mua o kekaua o Rafalaga.

 

O keia hana a Adimarala Alava ka mea nana i hoike ae ua hoomakaia ke kaua, a oia no hoi ka manawa e huki like ae ai kela ame keia mokukaua o ua aumokukaua elua e hui nei he alo a he alo.  Ua huki ai la na mokukaua o Beritania Nui i ka hae keokeo i mea e huikau ole ai, oiai ua manao o Nelekona he mea pono i hookahi ano hae o na mokukaua apau, oiai ua maopopo iaia he ekoku admirala ko lakou nui, a e lawe ana kela ame keia adimarala i ko lakou mau hae waihooluu like ole e like me ko lakou kulana pakahi; oia hoi, o Nelekona oia ka Hope-Adimarala, a o ka Haku Northesk, oia ke Kokua Admimarala o ka waihooluu Keokeo, o Hope Adimirala Collingwood, no ka waihooluu Bulo ia; a ina e hiki ana kela ame keia adimarala i no lakou mau hae pakahi iho, aole e nele ka huikau o lakou.  Mawaho ae o keia mau hae, ua huki ae la kela ame keia mokukaua o Nelekona i ko Beritania Nui hae ma na rikini, a e welo ana hoi na hae o kela ame keia Adimarala o Beritania Nui ma ko lakou mau moku iho, a mai ko Nelekona mokukaua hoi e welo pu ana ka hae hoailona, “E kaua kokoke aku i ka enemi.”

 

Maanei i ulolohi loa ai ka nee ana aku o na mokukaua o Nelekona, a no iwakalua minute aia ko Adimarala Collingwood moku ke liko la i ma ka kupono loa mai na pukoniahi mai o na mokukaua “Santa Ana,” ame “Fougueux,” a o ka oi aku no nae mai kekahi mau mokukaua e iho o ka enemi.  He mea oiaio loko o keia aluka@ pu a ka enemi e lilo no ko Adimarala Collingwood moku i @ mamuli o ka ike maikai ole o na alii kipu o ka enemi na hiki @ ko lakou pukuniahi ke hoopilikia aku i ka Adimarala Collingwood e alo ana iloko o keia pilikia nui; koe wale no ka lilo ana o @ pe`a oluna loa i ole mamuli o ka loaa ana mai i na poka a ka enemi a ua oleloia ua puiwa o Adimarala Collingwood no ia mea, a pu@ ae la oia i keia mau olelo:

 

“Auwe, auwe! ua poina loa ia wau i ka hoololi ana ae i kela p@.  Aole ona waiwai ma keia mua koke iho.”

 

He iwakalua minute mahope o ka hora umikumamalua ua n@ malie aku la ko Admirala Collingwood moku a hala ae la mahope o “Santa Ana,” a mamua pono hoi o ko “Fougnex” ihu a o keia ka hoailona e ki aku i ka enemi.  O ka pu mua loa i kiia aku he pu caronade kanaono-kumamawalu mamua iho o ke kia omua.  Ua hoopihaia keia pu me hookahi poka poepoe ame hookahi barela o na poka liilii, a ua lele pololei aku keia mau mea apau a pa pono aku la mahope o “Santa Ana.”  He hookahi a i ole elua paha kekona mahope mai ua huai aku la na poka ma ka aoao e huli ana i ka mokukaua “Fougueux,” i hoopihaia no hoi e like me ia i hoike mua ia ai nei.

 

I ka pau ana o keia piha pu, me ka malie hoi ua hoopiha h@ iho la; o kekahi mau pu ua hoopihaia me elua, a ekolu poka poepoe a ki pakahiia aku la mahope o ka mokukaua “Santa Ana” a i ole@ ko “Fougueux” ihu.

 

I ka wa i hala aku ai ko Adimarala Collingwood mok ma k@ kahi aoao o ka laina kaua o ka enemi, ua hoohuli koke ia ae la a @ aku la oia ma ka aoao o “Santa Ana,” a kaua aoao aku la, e k@ ana hoi a ki mai, ma kahi o na wahi ia helu wale no ke kaawa@ keia manawa aia o Nelekona ke kiai la i ole e ake`ake`a wale @ Collingwood nee ana.

 

I ko Nelekona ike ana ua ko kana mea i makemake ai, ua @ pololei aku la oia i kona moku iwaena o ka laina kaual  Maan@ mokukaua nui, “Santisina Trinidad,” o eha oneki, me hookahi @ me kanakolu pukuniahi.  Ua hoike koke aku la o Kapena H@ ko Nelekona moku, ia Nelekona i ka pili loa o na moku o ka e@ ma keia wahi a Nelekona e makemake nei e holo aku, a he mea @ popo loa e huikau ana na moku a e hihia aku ana ko Nelekona @ i kekahi o na moku o ka enemi.  “Aole i hoikeia mai owai la o @ mau moku ka kakou e hookui aku ai.” i pane aku ai o Nelekona @ hooholo aku i ka moku no kau moku e koho ai.”

 

I keia manawa aia o “Lanakila,” ko Admirala Nelekona m@ ke kiia mai la e na mokukaua “Rucentaure,” “Santisma,” “Trinidad” ame na moku mamua a mahope o heia mau moku.

 

I ka aneane ana e hiki i ka hookahi mile ke kaawale ua ki mai la ka moku “Bucentaure” he poka hoao, a ua lele mai ua poka la a hapapu wale; he mau minute helu mahope mai ua ki hou mai la @, a hoomau mai la, a i ka hope loa, ua lele mai la kekahi poka a puka ana kekahi aoao o ko “Lanakila” e holo  ae ana, ua huai like mai la lakou i ko lakou mau piha pu.  Oiai nae e hoopiha ana lakou i ka lewa me ka uwahi a e wawalo ana ko lakou mau leo, a e hiolo ana na poka ma kela ame keia aoao o “Lanakila,” he kakaikahi wale o lakou i hiki i kahi i makemakeia ai, oiai aia no ke paaia la na pu o “Lanakila,” oiai no nae ua kani ulia wale aku he elua a ekolu paha o kona mau pu.

 

Anaane e hapalua hora ko “Lanakila” kiia ana.  Ua make iho o Kauka Scott, ka Nelekona Kakauolelo, oiai oia e ku ana ma ko Nelekona aoao, maluli o kona loaa ana mai i kekahi poka poepoe ua halahu ae la hoi kekahi mawaena o Nelekona ame Kapena Hardy.  Ua lele lmai kekahi poka poolua a lawe aku la ia ewalu koa marina e ku ana ma ka oneki o hope; o ke koena iho ua kauoha loke ia aku e hoi ilalo, a hoounaia aku la ma na wahi loke ole o ka moku.

 

(Aole i pau.)He Huaale Maikai

aAole he like o na

 

“HUAALE A AYERS.”

me na huaale e ae no ka mea he mai huaale kokua keia i ka hana a no naau, a he laau hoomaha maikai loa hoi.  Ina he paa kou hanalepo o no.

 


“HUAALE A AYERS.”

ka laau e hemo maikai ai, a e hemo maikai mau ana hoi mahope aka ola manawa.

 

Aole loa he hiki i kekahi kanaka ka Olelo ae he maikai kona ola kin@ ina aole he hemo o kona hanalepo he hookahi manawa o ka la, a oi aku paha.  Ina i maopopo keia kanawai o ka ola i na kanaka apau, aole loa e like ka nui o k apoe ma`i me ka mea e ike ia nei i keia mau la.


Ua hana ia owaho me ke kopaa no maikai loa ka lawe ana.

 

Aohe mau Huaale i oi ae ka maikai makua o na

“HUAALE A AYERS.”

 

Hoomakaukau ia e Kauka J.C. Ayers & Company. Lowell, Mass., U.S.A.

 

E Loaa no keia mau Huaale ma @ Hale Kuai Laau o Hollister, alan@ Papu.

 

Na Kia Hoom@ - nao ame na Pa.

 

No kou ilina e mau loa ana.

No ka mea aku i koe ame na kumukuai e ike ne la

 

J.C. AXFELL

Helu 1048 Alanui Alakea.

 

Kauka Mitamura

 

Alanui Kukui Ololi Helu 68, Honolulu, Na Hora Hana:

 

Hora 9 a.m. a 12 m; 5 p.m. a 7 p.m. koe ke Sabati.  Sabati ma ka hooholo ana.

Telephone Blue 3455 P.O. Box 842

 

NA ALIIKOA ME KO KUROKI  POE. I PAHA MAHOPE IHO O KE KAUA O LIAO YANG.