Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 14, 7 April 1905 — NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia. [ARTICLE]

NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia.

MOKUNA I. KA NOUONA 0 NA KOA PELEKANE. "E pono k;ikou .» hiki aku ilaUa i ka hora ehiku o ke kakahiaka. I" ( i lioo|)onoj>»»uo aku n« i i maua ika wa o ka hana i ka hora ehiku i I .a;t ai he munawa kupono i na le<U> opio nei no ko laua ainakakahiaka namiia o ka hele ana. I ka hapaha hora eono wau e hiki mai ai i.uit i f kau pu mai ai me u"u a aohe no hoi ia he mea hookaumalia A i ki» hala ana aku o na malihini oia 110 ka manawa i komo mai ai na k**ik» iU»ko o ka lumieina a nonoho iho la ka ohana iluna o na i e.ho rna ko pakaukaii-aina no ko lakou ainakakahiaka. I ka wa %i<*ia nui o ka aina oiai he aiua weia nui o Inia aole he 0110 ka ai ara o na kanaka o ia wahi aka i ka wa e hala ae ai ka Makalii a nee <ūY\\ ka niauawa i ka lyuilehiii a hooilo hoi alaila oia-ka wa e īkaika ai ka ono ai me kolaila i*>e. a o ia ano haawina ka i kau atu maluna o na Pelekane ame ka poe no apau i noho loihi ole aku īlaila. lie m» a maa mau no hoi i ko Inia poe o ke ala kakahiaka nui ]oa a *• hoi ahiahi okoa ana e hiauioe, a i ke kakahiaka ana ae i kahi l:i ue ua makaukau e iho la ka ainakakahiaka ona lede opio 0 ka hoia .-ono me ka hapa a ua aia mua aku hoi o Kete ame Kose mamna o ka makaukau aua o ko laua paina; a oia no lioi ka wa 1 hoea mai ai «> Kap<Mia l)analope inaluna o kona kaa i kupono no « lua ohua. a aia hoi ke kaa nui o Mekia Warena ua makaukau, a o ko lakou hoomaka iho la 110 ia no ka hele. , . Ma ko ala i hui nui aku ai lakou me na hoaloha o kahi like ame na wahi e ae i kamaaina oiai ua puka pu niai no lakou no ka hele ana i kahi o ka lealea i kau nui ia e lakou. 0 ka e like me Sanadinafa m*i lu* aina papu like ia nie ka palahalaha nui e maheleheU- ia aua nao ena muliwai o Ganefjisa ame Jumuna. E like me na aina lo'ikalo a lo'ilaiki pela ka mahelehele ana o ka aina i ma-heleheh-ia ai ma na lo'i e ulu ana hoi na meaulu a he nani maoli 1 ka nana aifa, a na ia mea i alai ae i ka holopono o ka houhou puaa oiai ka aina i paa ia mau lo'i anie ka au>yai liilii e momoe ana mawaho ae o na auwai nunui kahi e kahe mai ai ka wai noloko <» na lo'i. O na halenoho aole o lakou pupupu i kahi hookahi e like me ka mau aka he kakaawale ma na wahi like ole. eia uae, aole uo i nele ke ku pupupu ana o na halenoho ma kalii nae e ulnia ana e na laau loloa. E ike pu ia aku ana na kane e mahi ana e lik'e no me na wahine ka hemikaika ika mahiai. A ma keia luiakai i halawai aku ai na* opio me keia mau liiohiona o ka aina a hui pu hoi me na inakamaka ame na lioaloha i nele ole hoi i ka pa-alohaia mai. "Ae. e na le<le eia olua ma ka huakai no ka ike ana i ka paani houhou puaa." wahi a ke Konela. "A aole hoi au ihe-e ka Mekia. Va manao anei oe e waiho aku ia hana na na 'Opio Warena.'" • Aia ihea ka pu-a puaa ahiu. e Mrs. Renewika? v i ninau aku ai o K« te i ka wahine a ke konela oiai o Konela Kenewika kona inoa. • 110 puaa mai auei kela a lolie mai ike a'o. Xui kela e mo-ku mai la," wahi a Mi*s. Heuewika i pane aku ai ia Kete no kana ninau, me ke kuhikuhi pu ana aku o kona lima i Kekahi walii o ka aina. "Ko hoomaopopo la anei oe i kela wahi e ulu nui mai la ka mauu loloa ao ia mea e pouliuli pohukuhuku mai la —e pohukuhuku nui mai la oia na pu-a puaa ahiu nei, a i keia po iho la a ao wale ae la no ka makai mau ia ana o lakou, a i ka po e nakuhele ai keia poe puaa e hanaino ana i na mala a o ka lioi aua aku la no ia i ko lakou walii momoe ai ike ao. Manao auei oe e Mekia Wnrena eia kakou nia ke kahua maikai e ike moakakaia aku ai ke kaua o

keia !a? M "K<> manao ihm wau ina e pii oukon a kela pun, alaila ua kau . nkn onkou nia kahi malaeiae o ka aina e ike moakakaia ai na liana o kfia la. a o kekalii no hoi, mamao aku oukoii mai kabi e liolo ai j na pnaa oiai ua manao wau aole lakou e holo ;vna i kalii kiekie, j aka. iloko oka uluhiau ame na poopoo. ko lakou wahi e holo ai." I O na olelo keia a Mekia Waiena a o ka huli aku la iu> ia o ko | lakou maii kaa no ka puu nie ka piha hauoli o na opio Wai'Ona mai | na a na kaikaniahine ame ka ix>e 110 apau e ka ? i pu ana Aia :ta kanaka l'elekane maluna o ko lakou mau lio.ua makaukau | r.t> ka hi\m o ka ia a o na kamaaina ponoi iho o ka aina oia hoi na Inia ua knknluia lakou ma ko lakou mau walii no ka pa-ku ana i «»le e holo wale na puaa i kahi o lakou i makemake ole ia ai e holo aka f holo ai lakou no ka ululaau a pakele na mahinaai a na ka- j ina;tina i hoopilikia waie ia e keia ano holoholona. .! O ka uhai puaa ahiu ana me na ihe oia kekahi o na lealea me kaulio ke kanaka e pono ai, a i ka wa o ka haiuu he mea mao{.,upo e makaukau «ke kanaka kaulio me kana ihe i iawa ka ike ! ine ia no ia hnna. a i ka wa o ka hana e manno mun ia aku ana e akamai ka holo ana p ka lio i pakele ai mai ke kepa ana mai o na puaa innui i loloa na niho oiai he inama loa lakou i ka.uhai ana i ka uhai ! *• hoohaehaeia lakou a pii ka hnlui. ka makaukau nui ma ka aoao o*ka poe uliai pnaa ua hoonuika akn la na Pelekane i ka uhai ana—o Kapena Danalope ameK.'palu Sikina ame ko hikou Kanka, oia hoi. ke k;tuka o ko las£U pualikoa ame elua koa—o lakou ma ko lakou mahele a no kekahi ka holo like ana aka mahope mai i oi loa aku ai o Ka|>ena l>ar; !t«pe fime Sikina mamua oko laua mau lioa. Aia kekahi poe uhai ana i na puaa wahine a o kekahi poe e uhai ana i na puaa keiki a ua lilo nui maoli no ka uhai liouhou puaa ine na ihe i paani ano uni no »a h\ a aole no hoi i linliu loa o ka uoke ana o ka nalo akn la no ia iloko o ka ululaau. a he hoopakele ana hoi ia i ka uia-la a ma.h naai o na kamaaina. la Kaj*ena Oannlope' ame Kopahi Sikina i oioi aku ai mamna ua p?ika n>ai la kekahi puaa kane nni me kona mau niho lqJoa a ua pit r a n\aoi; mamuli o keia kaiehuia ana, a hoomaka mai la kp puaa > i!;;• īia Kopala Siktna a mamuii oke ano maa ole a makaukau o ka li'» ua hnm mai !a kona lio i ka uiho o ka pnaa ma ka o-pi a hina ana ka lio ilalo a oia no hoi ka mea nana i kiola aku ia Sikina he inau kapnai mamao loa akn mai kahi o kona lio e waiho eha ana. Alaila hnli ae la ka puaa a mokio aku la i kahi e waiho ana o Kopahi sikina a oia no hoi ka manawa a KajHMia Danalope i nhai aku ai no ka hoopakele ana i kona hoa. a e aneane aku ana ka puaa v luo hae ae ia Siktna me kona mau niho loloa oia no ka wa i loaa aku ai ua puaa nei i ka ihe a ka Pelekane l>analope a ku halahu aku !a no nae, a na ia moa i haalele akn ai fea puaa ia S?ikina a uhai mai !a mahope o Kaj>ena Danalope, a olai he lio kona i a'oia no ka huli pHikole ana ua hooko aku hi ka lio a iloko o ka nianawa jH>kole ua mamao h>a aku la o Kapena Danalope mai ka pnaa aku a no ka ike ana jmha o ka puaa aole e !oaa ana kona enemi iaia ua huli ae la oia a hoh> aku la no ka ululaau aka mamua o kona nalowale ana ua lo.na poiu» aku la oia i ka ihe a ke Kauka Pelekane a waiho make an« ua kupua nei, a kaa ae la no hoi ka hanohano o ka la iaia hme Kapena lhinalope oiai iaia i kahe mna ai ke koko o ka puaa ahiu; a e like iho !a no me ka uhai ana o keia mau keonimana [»ela no ia haawina like i na mea e ae. 'Me he la aohe keia he puaa." wahi a Kete i hooho ae ai, "he loloa »o maoli no na niho a he ku maoll i ka weliweli."

i "M anf i »->e i fca iii oka paaa nau e ML<* Warena?" wahi ' i l"»ana3ope i ui :tku ai i ka wahine «>pio. «nai wahi ana ua . t ( *k:>hl JUe Mia m*-" ke kanka maheie ika puaa mawaena o iaaa. €»ī;* h.ui. k' Kapena I')ana!o|K 4 ka iii a i kt* Kauka ka io. ->fV> ka wahi a Kett>. aiaila iho ia ka lapaan ;ira ī ka {*** i eha a haah* mai ko lakou maa lio akit. a malona hoi i 2siim>aka mau ai o KoiiHa Kenewika iuih* Mekiu Warona no iki» lakou an*> makaukau oie «īaloko o keia ano paani: a aole no hoi ii iiuliu loa ua huiihoi aku la na mea apau 120 ko iakou mau wahi « iho nie ua maoao haaoii no ka i>aani o ia !a. | i moklna 11. XA UNENE O KA LUKUWALE. He hebedoma mahope iho o ka paani houhou puaa i hoea mai ai o ka meahon hoolele haali. e oleio ana i ka puka ana o kekahi kanaka Inia Sipoe Bipoe. kekahi inoa lahui ona Inia—ano hke me ko Ilawaii nei—ko Hawaii poe. ko Maui poe, ako Kanai poe) ma ka inoa o Managula Panade he koa hoi iloko o ka puahkoa Inia 'U o kalii hoomoana o Balakapoa he wahi aole i mamao loa mai ke kulanakauhale mai o Kalakata, a mailaila aku i puka aku ai oia a hoolaha hooulu ae la i ka manao kipi iwaena o lakou Inia iho 110 ke kipi ana a hoala liaunaele i ua Peleknne a ma ka la 20 no hoi o Mei i hanaia ai ia hooulu ino a keia kanaka. Ma ia mea aole oia wale kana haua i hana ai aka ua ki pu aku oia i kekahi aliikoa Euiopa. he aliikoa uia ke kulana kakiana-mekia o ka pualikoa a pau pu hoi kekahi aliikoa iloko o ia haawina like ina ka hou ia aha ika pahi. Ua hoeueu ikaika loa aku la-oia i kona mau hoa Inia e komo kipi a e hoolako ia lakou iho me na mea kaua, a oiai ua hooleia no kona makemake ame kana noi e na hoa Inia ona eia nae. aole he hookahi o na koa Inia i aa e hopu aku iaia no ka hoopaahao ana ma ke ano kipi. I ka hoomaopopo aiia ia Generala Hease, kekahi o na aliikoa Pelekane ua hiki koke aku la oia ma ke kahua paikau o kahi lioomoana me kana keiki ponoi ame kekahi o na mekia ona, oia o Mekia Rosa, kahi ona i ike ai i ke komo kokua ole 0 na lioa Inia 0 ke kanaka kipi a kokua i kana mau liana lioouluulu, a malaila no hoi i kiia ai ua kupuino hoala kipi nei me ka pu a kau aku na palapu maluna 0 kona kino aole nae i make. iHe elua la maliope koke iho i kipakuia ai ua Panade hoonuinui ino Tiei inai kona pili ana i ka oihana koa ma Balakapoe a ma ka la 3 o Apei'ila i li ai o Panade iaia iho. me ke kau pu ana aku o ia liaawina weliweli maluna 0 kekalii aliikoa Inia i hoole ai i ke kauoha no ka hoopakele ana i ka poe i pepehi wale ia e Panade, oiai oia no hoi kekahi i hoalaala kipi ae iwaena o na lioa Inia e ala ae a e ku-e aku i ke Aupuni Enelani. "Heaha kou manao maluna 0 keia meahou hoolele hauli e papa?'' wahi a Dike i ninau aku ai i ka makuakane. "Ke manao nei au o ka liia ana o ke ola o na mea lioao hoala kipi oia no ka mea nana i hoouluku ae i ka noonoo o na Inia, a 0 ka hoopauia ana o ka pualikoa 10 oia kekalii mea nana e hoala ino loa i ka noonoo ana o na Inia. a 0 ka mea e puka mai ana mai ia mea mai e ike ana no kakou i ka manawa e hiki mai ana." Aole io no i hala ka hooaiai 0 Mekia Warena ana i pane ai i ka iiiinau o kana keiki Dike, oiai, mahope koke ilio 110 i ulu mai ai na [hoohalahala like ole apau mai na kaliua hoomoana. o na koa Inia 1 apau a mai na kalana mai no hoi iwaena iho o lakou Inia no na | Ihana lawe ola j kau aku maluna 0 keia Panaele kipi ame kekahi mau aliikoa Inia. A hala o Apei-ila ua pii ikaika ae la ka manao kipi: iwaena o na Sipoe ame kekahi mau ano lahui Inia e iho ma ka hoouna lela ana a mau elele mai kahi wahi aku a kahi wahi aku, a • iloko o kekahi mau kulanakauhale o na Inia ua haunaele ae e like |me ko Lukanao maloko o na kahua hoomoana oiai ua hoopauia ae ike ku ana o kekahi mau pnalikoa Inia. | Mamuli 0 keia lioouluulu kipi ua lilo ia i mea hoopihoihoi nui ji na ohana Pelekane, aoi loa aku i na kane ame na wahine. O ke kanaka Pelekane i loaa ole kana oihana —aohe mau keiki a wahine ;paha. aole he ikaika loa a kaumalia loa o kona noonoo maluna o na jhaawina weliweli e ili mai ana, a oiai he kanaka oia i maopopo mua 1 110 ka make aua makaukau 110 ke komo hakaka ana aku ma kalii e kaheaia mai ana no ka hana a aohe hoi mea nana e hookaumalia

loa ia ano poe. Aole pela na kane Pelekane me na ohana, no ka mea. 0 ke kane he wahine kana ame na keiki e malaina ai a e hoopakele ai mai na haawina weliweli e ulu ae ana e like me keia hoouluulu kipi e pii ikaika nei iwaena o na lahui Inia kue i na Pelekane, oia iao ka nui ino loa 0 na Inia ke hookukuia me na Pelekane, e hiki ai no ke oleloia—i hookalii Pelekane he kaukani ia o na Inia. i Ua liolopapa aku keia haawina weliweli iloko 0 ka aina liolo- ! okoa, iwaena i\o nae ona Pelekane ka maka'u no ka mea he uuku wale no lakou a he kaleaawale loa iloko o Inia holookoa a he mau imile.hoi ke kaawale o na oliana Pelekane.mai kahi kauliale aku a kahi kan)>"U\ a e like me ia haawina kunahihi i kau aku ai i na k::uhalt> a|.:«.u'o Inia pela i loaa aku ai ia haawina like i ke kauhale 0 kahi o Warena ohana e noho ana. Aole no nae i haule na aha hoohauoli i ka malamaia iwaena ilio o na ohana Pelekane. a 1 kekahi po ua malama ae 0 Mekia Warena he aha hoolianoli kalii i iakoakoa mai ai kekahi mau aliikoa Pelekane me ka lakou mau wahine ame na aliikoa mare ole 110 hoi, oia hoi na kanaka opio, a hooluana iho la, e hoolohe ana i ka hookani piano palua ana o na Lede ; Warena opio Kele auie kona hoahanau Rosd. a e liele palanelie ana no hoi na kuene Inia 'me na pa-kilima anie na meaouo ame-na mea hu'ihu'i e ae i kupono no na aha hoohauoli a ia manawa o ka olioli aia hoi, ua loaa ae la kekahi mea hoopuiwa ia lakou iwaena no nae | o ka poe i hoomaopopo ina ke komo ana mai o kekahi Inia Sipoe. I "Ilealia ia?" wahi a Mekia Waiena i ninau aku ai i. kekahi ona aliik'ōa e 110110 ana ma ka lanai me ka mekia ame kekahi poe e iho !'a he aliikoa 110 hoi oia ma ke kulana konela. i u IIe leta mai nei na ke Konela Sahiba," wahi aka pane. \ O ke konela iaia ka leta i haawiia mai ai e noho kokoke ana lioi me Waiena ua ku ae la no ka hele ana, a oia 110 hoi ka manawa a Mekia Warena i ka-na aku ai: ••Alia oe e hele, —e, e lawe mai i ihoiho kukui," wahi aua i kahea aku ai i kekahi kanaka liiia lawelawe ona. \ . A i ka manawa i hoea mai ai oke knkui, a malama!ama ae la - laua oia no ka wa i welie ae ai ke Konela i ka leta i Liiweia mai nana. a aole no hoi i n iho ua hooho ae la ke konela me ka leo ku i ke kunahihi a ano ha'uha'u hoi. t * 4 Heaha ka pilikia e ke k6nela?" i ninau aku ai o Mekia Warena. ; 4 Ta hoonlu kipi ae na koa Inia 0 Miruta e pepehi wale ana ina kane ame na wahine Pelekane pau pu me na kamalii e loaa aku.ana ia lakou a eia lakou ke ma-ki mai nei i Delahe. ,? I A komo pu aku la no hoi o Mekia Warena ma ia haawina kau- .; maha like a haka-nu like iho la na aliikoa no kekahi mau minu?e no ka nui io o ka weliweli o ka meal»ou t a he haka-nu hoi ko laua. i na leo olioli ona hoa e hauwalaau ana me ke kani ona pila. A no ka hapahia hora paha ko laua holoholo ana ma ka laoai me ka noonoo nni ana anie ke 1 nni ana oiai ua manaoio loa lana i ka oiaio o keia meahou luK>kunahihi noonoo oiai he leia ia i loaa liiai ina ka pihana koa i hoouuaia niai ai.e ke kakiana o Miruta. 1 Ua noonoo like iho la laua i ka hana kupono e hanai ai ia ]>o. a ma ka hooholo ana e hona laua i ka meahou hoohikilele noonoo a aole hoi e hoike aku i na lede ame ua opio ame na aliikoa e olioli ana. a ua hooko 10 aku no laua ia inea a hiki wale i ka h<H>kuu ana . he hoohaui««*le ole ana ia.i ka olioli o ke anaina opio ma o keia j meahou weliweli. j Ua hooholo pu iho la na nliikoa e hoike aku i keia nuhou ike kakahiaka ae o kahi la ia lakou apau i loaa ai ka makaukau e liuliu |ai mamna o ka hiki ana mai o ka poino. a ua hooholo pu iho lana i jka hoakoakoa ae i na aliikoa apau i kela po i ka wa e hookuu ae ai ka aha hoohauoli no ke kukakuka ana.

AlaUa ua komo hon aku la lana iloko o ka olioli ana me ka poe op{<v v hiit kamaiiio ana. ame »a oiioli ana o ka aha i iwpuia ia ina'i iuanawa maho|>»- iho a hikī waie i ka hookuu ana o ka aha i ka hora iiiui o ia fn>. a o ia no hoi ka hookuu ana l ka aha hoohauoli hopx> loa i maiamaia no hikou ma ia wahi. I ke ao aua ae i kahi la ae oia 110 ka wa i hauwawa ae ai ka mea hou ano nui a weliweli nui wale apuni ka aina, a o ka poe koa o na kahua hcH>moana ku mamao aku mai na kauhale aku. o lakou ka |M>e ano ahona iki aka aoie nae e maalo ae mai ka lukowale ana a na Inia. O kekahi poe ua loaa aku no ika poe kipi a pau lakou ika |¥»(>ehi hoomainoinoia me ka nana ole ae ihea la e loaa aku ai, a o ka hiea e loaa aku ana nui ke alanui juiu pu no lakou iloko o ka haawina o ka make, ina no e loaa aku ana i na koa Inia a i ole i na kupa Inia oihana koa ole i komo ka inaioa, e pau ana no na hao!e o Europa i ka lukuia; eia nae. aole no i nele ka pakele o kekalii poe ma ka mahuka ana a holo no Miruta iloko o ke kahua hoomoena o na koa Pelekane. (Aoie I pau.)