Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 16, 21 April 1905 — NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia. [ARTICLE]

NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia.

MOKUNA 11. NA UKENE U'KA LUKUWALE. 4, Aia ke kini nui e Kaiua Dike." wahi hou a Xede. i ka manawa i piha pono ae ai kō lakuu mau ekeeke me na meaono. -e ninini mai i ka ineaono oloko olaila iioko o ke eke nei. a ina e hana mai oe i keia mau niea alaila e hele ae au i ka halelio e nana ai. iloko paha o elua minute ua hoi koke mai la o Nede. 4t l"a weheia na noholio apau rnai na iio mai, a ke ku wale la no lakou, a aole liookahi kino kanaka a'u i ike aku nc*i. O oe anei ia e Baba? v Ua loaa aku keia wahine maUima mawaho o na lumimoe o na wahine opio e hiamoe ana. "Ua ike anei oe i ke kumu o keia neoneo ana o kakou? aole hookalii kauwa o kakou. Ua pau loa lakou ihea la. u IIe nuhou inoino." wahi a ka wahine malama me ka luliluli ana o kona poo. "Mai awaha aku onkou ia Saba nei.' "Ina pela ; eia ka nianawa o kakou e liuliu ai e Baba." wahi a Ne<le. "n hele koke aku mai keia wahi akn i pakele ai a i loaa ai he manawa kuj>ono no kakou. a e liuliu no hoi ka hana ana o na lio o kakou uie ke kaa pu." E nM*a aku ana lakou e haalele iho i ka lumi a lakou e hoomakaukau ana i ko lakou iho. oia 110 ka wa i kani mai ai kekalii pu raifela. nie he la i ka nana aku he pu hoailona, aka, iloko o ka manawa koke no na.ikuwa ae la na leo huliu o na Inia mawalio, a oia no hoi ka manawa i lele aku ai na keikikane a lawe,mai Ia i na puolo 0 lakon me ka eli*n loa. "K wiki no ko olua ola e na kaikuahine:—aia kekahi poe o lakoti aole i mamao loa. nolaila e holo no ke opu-nalieleliele e pee ai. Mai hoohakalia. Uhai mai e Saba." ••E oi aku no ka maikai e lianaia e Saba ke noho oia īanei," wahi a ka wahine malaiwa, a noho iho la oia ilalo iluna o ka papaliele o ka lanai. Aia ma kahi o iwakalua i-a ka mamao o kahi opu-nahelehele a lakou e holo ai e pee mai ko lakou hale aku, a i ko lakou nalo ana aku iloko olaila oia no ka wa i haukawewe ae ai na Sipoe iloko o ka liale o lakou e alakaiia ana e kekahi o na alakai Inia a ku ana ma ka lanai mahope oiai ma ke alo lakou i komo aku ai. "Ano," wahi a ke alakai, "e huli aku ia loko o ka liale me ka hakalia ole a e pepehi aku i na keikikane a e malama mai i na kaikamahine haole, ua nani lakou 110 ka lioelia.wale aku." Aia ma kahi o elua paha minute o ka huli ana aia hoi e waiho mokaki ana na pono liale o ka liale o W T arena, e wawahiia ana a e uhae wale ia mai ana na paku pukaaniani ame ko na pukakomo a waiho mokaki ana i ka ]>apahele, a olepeia ae la na wahi pahu. me ka hoolele liilii ia o na wahi pono oloko o na pahu ame ko na holowaa, e uwa ana hoi me ka huhu nui. Alaila kanoha leo nui hou ae la ke alakai e huli aku na koa 1 na keiki a \Yarena, mai na kaikamahine a na keikikane. Alaila ala ae la ka wahine Inia malama o ka ohana AVarena a ku ae la iluna a oia no lioi ka wa o kekahi mau Sipoe Inia i hoea ae ai ma kahi ana i moe ai. . *. 4t Aohe waiwai o ka huli ana no lakou,'* wahi a ka wahme, no ka mea aole lakou e kala i holo ai he hora ae nei i haln. "Hookahi hora o ka hala ana," wahi a ke alakai Inia i puoho ae ai me ka ieo huhu, "a nawai i hoike aku ia lakou no keia luku wale? ,, "Na'u no i ha'i aku ia lakou," wahi a Saba, "a o ka oiaio no hoi ia a Saba e ha'i aku la." Alaila ulupuni ae la ka huhu me ua poe Inia nei no keia hoike manao o ka waliine kupaa mahoiie o kona mau hakuhana, a me ka hoomenemene ole iho i ke kino o ka wahine kupaa ua iho makawalu aku la ma kahi o ka hapa kakini elau pu a komo aku iloko o kona kiuo a pu-a ae la no hoi ka mahu ola o ka wahine me ka manaonao nui a waiho make ana o Saba. mamuli o kona kupaa ma ka iini e hoopakele i kona mau haku opiopio, kekahi o na haua pookela. "Alaila," wahi a ke alakai i kona pualikoa lukuwale, ik e hoakoakoa mai i na waiwai nui a e lawe aku na kakou, a e mahelem ai mawaena o kakou i ka la apopo, a e puhi aku i ka hale i ke ahi.lle elima paha minute a oi iki o ke kuekaa ana o na Inia ia loko o ka hale, ua ku ae la ka puu o na waiwai i pakahaia ae e lakou mawaho o ka hale, alaila helehuli aku la ua poe nei ia lalo o ka hale a pau inai la kolaila mau pono i ka hu'eia a koe koena ole aku kekahi mea. Alaila me ka nanaina huhu nui ua puhiia ae la ua hale nei i ke ahi, a i ka ikaika loa ana ae o ke ahi e puolio ikaika ana hoi ka ula oia no ka wa i puoho pu ae ai na leo ikuwa o na Inia e hoike ana na na ko lakou huhu ma ka hooko ana i ka lukuwale a lakon i upu ai, MOKUNA 111. HOLO I PAKELE. A hakalia no hoi na Warena opio a hala mawaho o ka hale, ko lakou home ponoi hoi, ua hooiuaka aku la lakou e holo me ka mama nui no ke alee e pakele mai keia lukuw*ale ana o na luia a komo ana lakou iloko o ke opu-nahelehele kahi a lakou i upu nui ai no kahi maha iki a ko lakou makuakane i kuhikuhi aku ai. Iloko ohiila i pupue pukui hookahi ae ai na kaikuahine me na kaikunaue, a o na kaikamahine hoi. i ka wa no i komo a nalo aku ai lakou iloko olaila. ua uhi koke ae la laua ia laua iho me ko laua kihei hauliuli a jmni ae la i ko laua mau [>epeiao me na lima i ole ai e lohe aku i na hana manaonao o na Inia maluna o ko lakou home aloha. O na keikikane hoi aia iloko o ko laua lima ka laua mau pu}>anai>ana i makaukau uo ka hoohana aku a i piha no hoi, a i paa ko laua noonoo e haawi aku i ko laua ola no ka paio ana a hiki i ka make no ka hoopakele ana ia laua iho ame na kaikuahine. A aia no hoi o Xede ke hoolohe la i na kauoha a ke alakai Inia i kona man koa, a hiki wale i ka lohe ana aku ona ana hoii? unuhi pu ae ai i na olelo wiwoole o ke kupaa nni o Baba no ka hoopakele ana ia lakon opio. ame ke kauoha ana o ke alakai e pepehi iaia a make, he haawina hoi i hiki jK>no ole i na opio i ka nmii iho i ka nui oiaio o ko lakou wahine malania a paa ole iho la no hoi ko lakou waimaka. Mawaho ae hoi o keia aia na poka pu ke hihio makawaln ae la iloko o ka }>ouli o ka po» a na nui io inaoli no ka weli i kau aku malnn» o lakou. aka i na keikikane —o ka oi ae o na hana weliweli oia no ka oi ae o ko laua manao aa e molia aku i ko Uiua ola no ka hoopakele ana ia lakou me ka wiwoole a hiki i ka hopena. Ua lohe pu aku no laua i na uwe leo wahine ame na uwa o na Inia e hana ana ia hana hoomainoino malnna o kekahi mau home Pelekane e ku kokoke ana me ko lakou nei—o ka leo o na wahine ame ko na keiki, ke kani o na pu ? ame ka ikuwa leo hohu o na Inia

; ua nele ōle ke kau o ka iia malaoa o ka poe e booiohe ana. a me I ia aiio haawioa i ooho hoomaaawanui iho ai na Warena opio ma | kahi paha o ka hapalua hora eia nae. oa oln iho no ko hikou uwnoo I i ka hoomauao aaa ae ua pakele no ko lakoo iuaui a iho makawalu iho ia ko lakon waimaka no ke aloha makua. A i ka hala ana o keia hapalua honi ua emi iho la ka a ana o | ke ahi a o ka hamaa like no hoi ia msti o a o, oiai na j>au aku la ua | poe haowale nei i ka puhee a nalo akn la iloko o ka pouli o ka po, i a hnomaka ae la o Dike e hoonee aku i ko lakou papahana iuiua ma ka ui ana aku i kona kaikuana Xede. "fa malie ke kai i keia nianawa." walii a l>ike i hawanawana ae ai ia Nede, "a i ko*u inanao o ka wa pono nei no keia o kakou e nee ai no ka ululaau. oiai aoie i ikeia aku ka hoi hou mai o ua poe pakaha wale nei. v A hoalaia ae Ia no hoi na kaikuahine mai ko laua kulana kiinahihi e noho ana a hoomaka iho la lakou e utee. "E na kaikuahine aloha." wahi a Nede i pane hawanawana aku ai. '*e pono e hookuoo a wiwoole ia kakou iho a e hooko aku i ko kakou papahana. Ua hoojmkele mai na lani ia kakou, e noi aku e inau na hooj«ikele ana ia kakou uo keia mua aku. v He elima paha minute o ko lakou nehe malie ana a hiki lakou ma ka Hhi o na laau loloa a nihi malie aku la no hoi lakou me ka hamau nui koe wale no ka nwe ha'uha'u o na kaikauiahine no ka piha loa i ka weliweli. oiai nae na keikikane ke nwe pu la no me ka pane leo ole a na ka waiinaka uo hoi e iho makawalu la ma na papalina. "E kuu mau pokii," wahi a Nede i ]>4ine aku ni ia lakou i hooma ha iki iho ai ma kekahi wahi o ka lihi laau maho|ie iho o ko lakou nehe malie ana a mamao mai kahi aku o ka hana weliweli i hanaia. "e hoomanao kakou ua hamau na mea apau a ua pau ka puoho ana o ke ahi a m&lie hoi na ikuwa leo ana, nolaila ua manao ikaika wau e hooikaika knkou e hele a hala kekahi mau mile e mamao loa ai kakou manma o ka puka ana mai o ka la. v E hoomanao i na kauoha a kakou." i hoomau aku ai o »de i kana wehewelie ana a ulupuni ae la oia i ke aloha makua uie ka ikaika o ka uwe ana ma ka hooinanao ana ae i ko lakou makuakane ka mea nana na kauoha i haawi mai ai no lakou. "O ke kauoha oia ko kakou hooikaika e hiki i Miruta iloko o ka wa kupono. e like me ka papa i kauoha moi ai."—a uwe nui ae l\ lakou apau ika lohe ana ika huaolelo 'papa.' "E helewawae ana kakou i keia po holookon. a oiai un ano hoomaopopo loa no wau i ke alanui e liiki ai ilaila alaila aole he kanalua ana no ka nee mua o ko kakon hnakai, nolaila e liooikaika e na kaikuahine a e hooko aku i ka papaliana a ko kakou papa." "Ke hoomanao nei wau i ka olelo a papa me Kapena I)analope mai kahi a lakou e holo'ai ina e nahaha ana ko lakou.puali i ka wa o ke kaua. a'u hoi e inanao nei ina kakou e hookolo ma ia alanui aole no e nele ko kakon hui me lakou a he pomaikai loa hoi ia." u Ua pololei na kaikunane o kaua e Rose," wahi a Kete iui aku ai i kona hoahanau, "a e hoolnna no hoi i ko kaua manao a e liui pu aku me laua iloko o keia huakai a kakou o keia po. Nolaila iua kakou, aka e hoomaikai mua kakou i ke Akua mamua o ko kakou hooko ana—e hoomaikai- aku laia no Kona lnoopakele ana mai ia kakon a liiki w r ale j keia manawa a e noi aku i Kona lokomaikai e nialama a e lioopakele mai ia kakou ma ko kakou ala.'' Alaila kukuli iho la na opio i ka honua a kulou malie iho la no ka pule ana e hoomaikai ana i ka Makua Lani, a i ke kuu ana ae o ke anaina hoomaikai ua ku koke ae la o Nede a o ka hooniaka aku la no ia o ka nee ana. oiai ua loaa no ka lioomaopopo aia iaia ke kulana alakai o ka lakou huakai a hookahi no hoi ka nee pu ana o kona mau pokii.

"Eia ke kokua mai nei ka malamalama o ka mahina ia kakou no ko kakou alanui, a e hala ana no kekahi mau mile ia kakou manma o kona napoo ana aku, a aia mamua iki aku nei he auwaha nui, a'u e manao nei ma ia wahi kakou e hookolo ai i ole ai kakou e ikeia mai a hiki wale i ko kakou manawa e mamao loa ai mai kahi a'u e manao nei no ke kukulu kiaiia no ka makaala ana i na haole, a'u hoi e hoomaopopo nei e maalahi loa no kiiikou ina e kaa aku kakou mawaho o ia mau palena." Alaila hiki aku la na opio ma i;a auwaha nui nei a lioomaka aku la no hoi ka lakou hele ana iloko olaila, alaila pane aku la o Kete ia Nede: "E hele oe e Nede e like me ka mama e hiki ia oe. ana makou no ia e 'hahai aku mahope ou e like me ka hiki ia makou, he inea hoi ia e hoohala ae ai i kekahi noonoo nui ana." ki l T a pono, M wahi a Nede, "e hele no wau e like me ka hikiwawe ia'u aka aole no he pono o ka hookikina loa ana i ko olua ikaika oiai he loihi aku no kahi i koe o ko kakou alanui mamua o ka hiki ana i ka pahuhopu.'' Ia lakou e nakuhele ana iloko o ka auwalia nui aole no ia he liana maalahi no ka mea he nui na apuupuu ame na wahi i holoia e ka wai e pohopoho ana hoi kekahi mau wahi, aka ua paa ko lakou manao e hiki aku i Nusara. "Aole he pilikia o keia man walii aku nolaila ina kakou no Xusara," wahi a Xede i hoolana manao aku ai. No na kaikamahine akahi 110 laua a komo iloko o keia ano huakai helewawae ikaika. a he mea paakiki loa hoi ia ma ko laua aoao 0 ka hele maalahi ana. oiai e iho ana a pii ana lakou ma na wahi like ole o ua auwaha nei a hala kekahi inanawa. ua ano ike iho la j laua i ka maluhiluhi o ka hooikaika ana, a i ka hala ana o keia j auwaha ua hoea aku la lakou ma kekahi wahi ano maikai a o ka j puka ana mai no hoi ia o ke alaula o ka wanaao. i Alaila hoomaha iho la na opio oiai ka la e puka mai ana, ua j hookuene pono iho la lakou no ka liuliu ana i wahi mea ai na lakou ! a mahope o ka hooikaika nui ana o Xede i na kaikuahine e ai i na ineaai a lakou i paa pu mai ai, aole i ko e like me kona makemake aka o kahi waina ka i inuia a o ka waiho aku la no ia o laua a elua iloko o ka hiamoe kuninipo no ka nui maoli o ka luhi, Mai kela wanaao ka moe ana a aneane e napoo ka ia i ao ae ai | akahi 110 a hoalaia aku laua e na kaikunane. a ua ala mai hoi laua me ka pioo nui ma ka manawa i hoomanao koke ae ai i ke alanui o ka poino a lakou e au ana. O na keikikane ua hoohala ae no laua i ko laua manawa me ka hamau, e hiainoe ana kekahi ma ka hora hookahi a e ku kiai ana hoi kekahi a pela iho la laua i hana ai no ke kiai a makaala ana no na enemi e hoea aku ana ma ko lakou wahi puuhonua. He mea oiaio aole lie mea i hoea aku ma ko lakou wahi a auwi wale ka la. eia nae. na ike akn no laua he eha man Bipoe ma na lio i maalo ae ma kahi mamao loa a he pualikoa o na Inia i puoho ae ma ke alpmii auj»uni, eia nae, ua hala wale aku no lakon ma kahi okoa ine ka hoopilikia a hookokoke ole mai i kalii o na opio. •*Ano, e na kaikuahine/' wahi a Xede, "o ka hana mna a kakou mamua o ka nee ana aku. oia no ka hoomakaukau ana i wahi mea ai no kakou a ua makaukau mua e iho nei ia maua. a eia ka palena a kakou no i lawe mai ai ame kahi waina. Aua loaa pu mai no hoi he wai mai kahi a inaua i helehuli aku nei." "Ina e makemake inu wai olna ua makaukau ia mea, aka he mea pono e inu olua i hookahi kiaha waina, no ka mea he loa aku no ke ala i koe 110 kakou. a e lilo hoi ia i mea hooikaika ia olua. Ina e manao olua e auau wahi wai iki alaila e hele olua i kahi punawai 1 loaa aku nei'ia maua. a ia olua ilaila ia maua hoi e komo ana i ko maua aahu hoololiloli ano. f * Alaila hooholo iho la na kaikamahine e auau wai iki, a mahope o ka paina ana, a hala no hoi kaikainahine, oia no ka wa i liulin ae ai o Nede ame I>ike i ko laua man aahu Mtisaiamana a maho]>e 0 ke f»ena ana ia laua iho a paa no hoi ko lana aahn ua aka leo nui ae la laiun. oiai, he nmn Inia maoli no laua me ka h€K>hewahewa ole a e puhUi ai ka |>oe nana niai. Aia maluna o ko laua nul kino ka aahu Mnsalamana e uhi paa ana i ko lana kino holookoa mai ke poo a na wawae i* koe no hoi na maka i penaia a like me na īnia i maa ma ia ano aahu o ia ano, aka 1 ka nana ana i na kamaa Inia aole ia he mea hoonee mna i ko lakou hnakai. a loaa iho la keia noonoo e wa-hi no ia ano kamaa a e komo no i na kamaa Petekane, aka ma ka hele ana iloko o sta kauhale luia e komo ai i na kamaa Inia. (Aole i