Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 20, 19 May 1905 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia e Simeon K. Nawaa.> MOKUNA VI. •, (KAU POO Ml'A.) HAWAII AME KAMEHAMEHA. / . I a panai mai o Vanekouva ma kona aoao ma ka hoolele ar.;i : kekahi mau holokolona, oia hoi he eiiuia bil>i wahine ame ek.-;* | hipa. He mea oiaio ua komo na manao liili iloko o Kaiaua ame K - auuioku no keia mau hana a Vanekouva. Ma ka la 4 o Maniki i n lama ae ai o Kium-hamoha he aha leaiea hookuku kaua. e hoik. /iku ana hoi ia Vanekouva iko Hawaii nei kaua ana. Ma ka a. a.> o anekouva. ua haawi ae la oia he hoikeike hooleie ahi kao ika \x> ana iho. 5 O ka hana nui a Vanekouva i manao ai e haua, oia no ka hi*v pau ana i na kaua ana mawaena o na alii o Hawaii, a inahopi- 0 k kukakuka ana ame kona manao ana ua ioaa ka maluhia. ua haa!« haku ia oia ia Hawaii a holo mai la no Maui, a ku ma Uiliaina m,i kahiahi oka la 12. Malaila i kipa aku ai o Kamohomoho a mahoj** aku hoi o Kahekili, a kamakamailio iho la lakou maiuna o na uiuun nui a anekouva i inanao ai hana aku i kona maua. O ka ninau mua oia ka hoopa'i ana i ka poe nana i pojvhi ;a Hergest ame Gooch. Ma keia ua hoike aku o Kahekili he eko'ln o na poe i haua i keia hewa i pau miia ika pepehiia, a e holo pu t o Kamohomoho me ia no Oahu e.liooko aku ai i ka hoopa'i mnhm i o na poe i kot\ O ka iua o na manao a Vanekouva i mianao ;ii oia no ka hoo; a U ana ike kaua mawaena ona alii o Maui aiue Hawaii. t*a ko alii e hoouna aku ia Kaeo no Hawaii maluna o ko Vanekouva nuu moku, no ka noonooana maluna o keia ninau, a oiai aole he manawa 'hou aku o Vaiiekouva e lioohala ai, ua kakau iho la oia i leta ia lana. e hoike aku ana ika ae ana ona alii o Maui e hoopau ike kaua 1 a laweia aku no ua leta la, eia nae ka mea apiki, ua alualuia niai ua a ] ii la nana i law r e aku i keia leta a hoi mai la oia no Maui nie k* waiho oie aku i ka leta. Ua haalele aku o Vanekouva ia Maui a holo mai la no Oa.hu. e lawe pu ana hoi ia Kamohomoho me ia. Ua hopuia ae na kanaka pepehikanaka a laweia aku iluna o ka moku kahi hoi i hookolokolnia ai a hookoia ka hoopa r i maluna o lakon ma ke ki pokaia ana. I keia manawa no hoi i ala ae ai ka haunaele ma Kauai ■ n«> k»» ku e ana ia Inamoo i hoopioia ai hoi e na ilikea e kokua ana'iai.u Ma kela liuakai a Vanekouva no Kauai, ma-hope o kona hnalole ana iho ia Oahu, ua halawai aku ia oia me kekahi auwaa e lawe ana i ka lono ia Kahekili no ka luiunaele i ala ae ina Kauai, a he poe pio no hoi kekahi e laweia ana. Ma ka la 28 o Maraki ua ku aku la o Vanekouva ma Waimea, a malaila oia i hoolele aku ai i kekahi maa wahine i laweia e Kapena Baka he hookahi makahiki mamua aku. j Mahope o ko Vanekouva hooikaika ana e loaa na aina ame ka malama ana i ua poe wahine la, ua holo aku la oia no na aek«f o k*> Komohana-akau. j Ua hookauia aku na ahewa ana maluna ona ilikea no k.i hoali ji na manao hoohaunaele iloko o na kanaka Hawaii o Kauai. l'u koi aku lakou ia Inamoo e pepehi aku i na elele a Kahekili i h«»ouna aku ai e huli pono i ko Inamoo hewa ame ke kuinu o ke ala ana nui 0 ka haunaele. Malalo o ia kumu, iloko o ka maliina o Okatoha, 171W, me k.> Kahekili nana ole ae i kona eleiuakule, ua liolo aku la oia no Kauai j maiuna o ka moku "Butterworth," o Kapena Baraunu ke kapena •> ua moku la, a koi aku la ia Inainoo e pale ae iaia malalo o na kunm hoopii i waihoia aku nona. Ma keia ua hoike aku o Inamoo i kona malama pono ana i ka hana i hookauia akn maluna ona aine kona ku oiaio ana ma ka aoao o na alii ma kana. oihana e lawelawe an i. oia hoi kahu o ke Keikialii Kaumualii a Kinaina lioi o Kauai, a ua waiho aku no o Kahekili iaia e malama i kana hana. 0 ka Vanekouva huakai ekolu no Hawaii nei, oia no ka inak;) hiki 1794, a pae ae oia ma Hilo ma ka la 0 o lanuari, a oia no n;i malaina e malamaia ana na ahaa'ma makahiki hou. Ua koi aku o\ inekouva ia Kamehameha e holo pu me ia maluna o ka moku, a h koia, a haalele aku lakou ia Hilo no Kealakekua, a malaila i ku a; ' moku no eono puie. Ua hookipaia aku o Vanekouva me ka maikai \ ma ke ano hoi he poe malihini hanohano na ke alii. Maanei i hoolele hou ae ai o Vanekouva i mau hihi hou ani» 1 ni liipa no hoi. Ma ka la 1 o Feberuari i hoomoe iho ai kona mau k i naka kamana i ka iwikaele o ka moku "Britania" ka moku niua hoi i hanaia ma Hawaii nei, a ua lilo ae keia moku i mea hoopuipui aku iko Kamehameha aumokukaua. Ma keia hui ana o laua ia > aku ai o Vanekouva ia Kamehameha i kana mau hana e hana ai ka malama ana i kona mau koa ame ke kaua ana. l'a haawi p'i ae no hoi oia i kana mau a'o ana i ka Kamehameha mau hana 1 hana aku ai maluna o na ilikea e noho ana ia mau la. O k»»ia ii'"» ka manawa mua loa i lohe ai ke alii i na mea pili i ke Akua oiaio nui ia Vanekouva aku, e hoole ana hoi i ka eiaio o na mea a ua i e malama ana, a hoopaa pu mai no hoi o Vanekouva e hoi ak« ana no Pelekane a noi aku i ke Aupuni e hoouna mai i na kumu minionan no ka hoonaauao ana ina kanaka. 2sana no i hoike aku ia Kamehameha i ke kupono o kona malama ana ia lana ame Kewiki, a hoopaa pu aku no hoi oia ia Kamehameha ua hiki iaia ke lawe aku 1 na ilikea apau mai ka aina aku a koe na ilikea i punahele i na ali» a e noho inaikai ana hoi me lakou. Ma keia ua hoole aku o Kam' - hameha. Ma ka la 12 o Feberuari oia makahiki no ua noho ae la ka ahi kuka o na alii no ka noonoo ana i ka waiho ana aku ia Hawan maialo o ka maiama ana a Beritania Nui, me ka loaa no nae • lawelawe ana ina hana kuioko oka aina. Ma ka ia 25 oia l no i hukiia ae ai ka hae o Beritania nui e Lunakela Puget ma tu aina ma ka inoa o ko Beritania Nui nohomoi. Ua kiia ae ma. aloha a e hooho ana hoi na kanaka me ka leo nui: "Kunaka tt*> Beritane." I kekahi la ae i haalele iho ai o Vanekouva a hok> 00 Kauai, me kona ae pu ana mai e hoi hou maii ana no oia a e lawe P' j mai ana i na kumu misionari no ka hoonaauao ana i na malalo o na lilo o Beritania Nui. Ma Waikiki, i lulai, 17U4 T make o Kahekili. Maho|>e • * ooi make ana hoomaka iho ia kona aupuni e helelei mamuli o na hana * kona mau hooilina a lilo iho la i mea ole imua o Kamehameha. (> Kalanikupule, ke keiki a Kahekiii oia ka moi o Oahu. a o Kaeo & 01 ko Maui. lloko mai o Novemaba oia makahiki no ua liooholo o Kaeo e holo no Kauai no ka hooponopono ana i na hana nialail** noiaila ua holo mai la oia me kona mau koa e waiho ana hoi ia me ka loaa ole o na mea nana e malama. 1 kona hiki ana ae ma Waimanalo, aia hoi na halawai ae

jjj» oa koa o Kalanlkupiile i makaukaa e pale aka i koua ana i malaila i malamaia ai he kaiia mawaieoa o na aoao a i t ; . a hiki iko K;iliini|i.ul«<? ho-a ana ako mai Waikikī akm. si nm- ; n : va he kukakuka aua inawaena o laua a h<K*j*an iho !a ike fe?*»a Mahoj-ie mai i holo aku ai o Kaeo a hiki i Waiaioa, maiaila akn -iMHiU', mn kana huakai hoi no Kanai. Aka iaia e hiwmaha . n i r ui \Ya»ai»at- «a laweia akn ka lohe iaia i ke ala ana ae © ka o r 4 iw:i< na o k<ma mao koa e kiloi iaia iioko o ke kai ma kana i sno Kauai. "He oi aku ka pono e make iloko o ke kahaa- ), u ;4hi a Ka#-*o i puana ae ai, a haawi koke akn la oia ike kaao- - t-ja nian koa e liapai ina waa no ka aina maloo a hoomakaukaa i ... b" Sa oia e hoonee kaoa ko<e ia Kalanikupnie. ila keia na r ku la na manao like ole iwaena o kona mau koa. a hni mai la k«> Waialua atne ko Waianae |;K»e a kakoo iko Kaieo aoao. Ma a ana mawat'na o kt?ia mau alii, na kaa mau akn ka livnaki!a K.,vo a aNna aole ria kokua ana a na ilikea ma ka aoao i; . -nikupi!!" ina m» |>aha Tiā hanie o Oahu malalo o Ka%»o. M. t k»- ka(;,i i liiaiamaia ai ma Punahawek\ ua anhee keia p>e : ;iin' na kanaka Hawaii ma ko Kalanikupuie aoao: aka ma ke ; malamnia ma Kaianao 11» lanakila ae Ia o Kalanikupule, a inīia o Ka# o a p«'p*4iiia a make. mahope no nae o kona kaua ana r t • ikaika nia kona aoao. M.»ho|K' m kf ia lanakila ana a hoi mai na koa mai ke kaua mni, ..- v k i a<" he mau pu aloha no ka hanohano o ka poe i hele i ke ka>.ia (' Kapena Baraunu, a e like rae ka Kalanikupule i hoopaa aku ;] |a:a. e uku aku «'iua oia ia Baraunu me eha haneri poaa no kana t t:: hana kokua ma kona aoao ma ke kaua me Kaeo, pela no i hoo- *. ~::t ai. aua U*k* mai na pela oko Baraunu moku ika aina a malakou i pe[M*hi ai a kapi ai i na puaa i loaa akm Ma ka la i o lanuan, 1705 ua hoouna aku o Kapena Baraunu ia Mr. I«aniport me kekahi [K>e sela no Kaihikapu ma Moanalua ae r»-i e k'ii i paakai, a ma ia hana ana ua pii aku o Kamohomohō iluna ,; ka moku a |K-pehi iho la ia Kapena Baraunu ame kona mau hoa. j.i manawa hookahi no hoi ua hoopuniia ae la o Mr. Lamport ame k ona niau hoa ma Moanalua a hoehaia iakou rae ka menemene ole, aole no nae lakou i pt a pehiia a make, a hoihoiia mai la lakou no Ho-

Mamuli o koia «a ulu ae la ko Kalanikupule, manao ua lawe ko--7,a ikaika e kaua aku ai ia Kamehameha, oiai.ua lilo mai la na moku iiiiK' ko lakou mau lakokaua iaia mauiuli o ka make ana o KapK na Hai'uunu ame kona mau lioa kapena, nolaila ua hoomakaukau koke iho 1a oia me kona mau koa e holo no Hawaii. Ma keia ua a'o ia aku o Kalanikupule e Kamohomoho e holo aku no oia inahina o kona mau waa; eia nae ua paakiki ko Kalanikupule ma „ ua koa wah» no ke holo ma na waa a oia ame kekahi mau «hoa k»' li«.»lo maluna o na moku i iilo mai iaia. Malalo o na kauoha a Kalanikupule ua hoohanaia na ilikea no ka ii.oomakaukai! ana i na moku no ka liuakai. a i ka wa e ku ana na moku mawaho ae o Waikiki no ka makaukau ana e holo a aia h»i k« alii ame kona mau hoa maluua o lakou, i ka po ua ala ae la jia iiikea a kaua ku-e i na kanaka Hawaii a hoopaaia o Kalanikupule ;nne kana waliine iluua o ka moku, a pepehiia a kiolaia iloko o ke 1 .ai kona mau hoa. Mahope oka lanakila ana ona ilikea ua huki ae ia lakou i uu p«'a a bolo uku la. MOKUNA VII. i < (KAU POO MUA.) ĪKEIA KO KAMEHAMEHA POOKELA. > Ua hoomau aku keia mau moku i ka liolo ana no ka hepia, a i ke ao auā ae ua hookauia aku o Kalanikupule, kana wahine ame kekahi poe aialo ona maluna o kekahi waa i.kolo pu ia aku me lakou, hookuuia aku la laua e hoi no ka aina. Holo loa aku la keia inoku uo Hawaii, a malaila i waihoia aku ai he ekolu mau wahine i laweia ma ia huakai. a lioike pu ia aku la no hoi ka lono ia Kamehaitn*ha no ka Kalanikupule niau hana. Mahope oka hoopiha ana o ua mau moku la i na mea ai, ua holo loa aku la. lakou no Kina. Mahope o ka hui ana ae o Kamehameha ame koua a.hakuka ua lioo'noloia iho la e na'i i ka Mokupuni o Oahu. Me ka hoohakalia «.!»-. ua kauoha aku la oia e hoouna mai kela ame keia alii o Ha\Naii i Hiau koa, a houluulu ae 1» oia i kekahi pualikoa nui i ike ole ia iuiunua aku. I keia manawa aia .he umi-kumamaono poe ilikea i'mko o kona pualikoa, a ua kaa aku malalo ona inalama ana a lana, K. wiki ame' lVtero Anekona na pukuniahi a Kamehameha. Ua hoiki-ia maloko o ka moolelo ua hiki aku i ka 16,000 ka nui o na koa u Kaiiiehamelui ma k&a kaua na'i ia Oahu. lloko o ka mahina o Feberuari, 1795, ua holo mai la oia me koiu\ mau mokukaua ame na auwaa a lele ma Lahaina, a kaua malaila a hiki ika haule ana o Maui. O Koolaukane ka mea iaia ke alakai aua i ko Maui poe, a i kona ike ana i ka pilikia o kona aoao ua ma-| luika mai la oia no Oa<hu. , Mai Uihaiua holo ae la 0 Kamehameha no Molokai, a ua oleloia i ka wa i ku lalani ai na waa o Kamehameha mawaho ae o Kauna- j kakai ua like me eha mile i paa ia iakou. . Mamua aku o ko Kamehameha holo ana mai e na'i i na moku o k* komohaiia, aia hoi ua ala mai <lie mau like ole mawaena o na alii o Kona me Kaiana, a oiai aole oia i kiiia mai i ka malainaia ana o kA ahukuka ma Kauuakakai ua manao iho la oia ua liiki mai ka maiuiw:\ luuia e hoopoinoia ai a e make ai, nolaila i ka manawa i holo inai ai na waa ame na mokukaua o Kamehameha 110 Oaliu nei, ua hookaawale ae la oia auie kona kaikaina, Kaliioloa, ame ko laua mau ; kanaka mai ia Kamehameha aku a holo ae iakou a pae ae la ma Koolau, Oahu, hele mai la ma ka aina a hui ae ia me ko Kalanikupule poe. l a holo mai U\ o Kamehameha ame kona mau auwaa a pae ae iua Waialae, a mahope o ka hooj)onot>ono aim i kona pualikoa no kekahi man la mi pii aku la oia uo ke awawa o Nuuanu, kahi hoi a Kahniknpule i kukuln ae ai i kona pualikoa. I a haiawai aku la oia uw ka * nemi ma Uimi ame Puiwa, a malaila i paa mai ai ko Oahu me ka ikaika n hiki i ka manawa i make ni o Kaiana mamuli o ku ana i ka poka pukuniahi, alaila auhee akn la iakou no ka ]<\li me ka liahaiia aku ena koa o Kamehameha. O keia ke kaua i kaulana i ka iele ana o ko Oahu poe i ka paii o Xuuan« a pau i ka inak**. a o kekiihi |H>e ua holo aku lakou e j>ee ma na kuahiwi, No kekahi mau mnhina. mahope o ke auhee ana, ua pee aku o Kaianikupule ma ke awuwa o Waipio. a mahuia oia i paa ai i ka ho|nn;\, a Uiweia mai oia a hiki i Moanalua* a malaila. kahi i mohaiia aku ai kona kinoiuake imua oke akua Kukailiuioku. O kona kaiUma hoi, oia o Koaiaukane, ua holo mahuka aku oia no Kauai. Ma ka hoomaoj»op«» ana o ka poe i imi i ko Hawaii nei moolelo, ua malainaia keia kana o ka Pali o Nuuanu i ka hapii ihope o ka nuhina o Apert!a. 1795, a o keia lanakila ana hoi o Kamehameha oia ka ana ae ma ke anuu pookda loa oka noho moi ana no ka I aeo Hawaii. a o keia Hoi ko Hawaii nei komo mua ana ma ke alaKie aupuni moi malalo o hookahi aiii. (Aoie ipao.)