Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 20, 19 May 1905 — NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia. [ARTICLE]

NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia.

MOKUN A IV. PIULA A WAIHO MA'I MA KE ALX 4i Aole he piiikia ona kaikainahine/' wahi a Dike i pane aku a? | me ka olioli nui i ka lohe hou ana i ka leo o ka makuakane, *'a o Xede hoi, aia oia uiawaho koke uei no no ke ku kiai anm ma ke ano he koa. Ano.he mauawa keia e kaawale aku ai mai keia wahi aku e paf»a. a e hoala aku i na hoaloha a hookalii ko kakem holo ana. A i ka manawa e mamao aku ai he unu i-a mai keia wahi mahope pono aku nei e likui ai ka maha a uialele aku hoi ma:i ke ano pio na keia poe kipi." * Ia manawa koke no ua ala ae la ka makuakane mahope o ka mokumoku ana o na kaula a mahope o ka hoala ana i na hoaloha a kaawale no hoi na kupee a na Inia i hauhoa ai. a mahope o ka haawi aloha ana ia Dike mai na lioaloha mai, a pau 110 hoi- na kamaa o lakou i ka wehewehe ua nihihele nialie aku la lakou apau iwaho, a emoole ua nalo aku la iloko o ka pouli mamao loa aku hoi mai ke kahua hoomoana o na Inia. Eia nae ua ano puiwa ae uo ke kiai Inia, a no :ia mea ua hele mai la oia e hoomaopopo ia Nede e ku kiai ana me ka manao o kona hoa kiai no ia a i ka maopopo ana he uakeke maiiu wale no ia ua hoi hou aku la oia i kona kaliua mau o ke kiai ana me ka loaa ole o kekahi hoohuoi. A hala ka hapaha liora paha o ke ku kiai ana o Nede, no ka malama pono ana i kona hoa kiai. oiai inalia o manao wale ae no oia e naua iloko o ka halelole. alaila ua makaukau o Nede e ke'ake'a aku, eia nae aole he haawina o ia ano i hoomahuiia e ke kiai. Mahope loa iho o ka hala ana o ka hapaha hora. ua hooholo iho la o Xede ua mamao loa aku kona poe, a hakalia no a hala ke kiai maoli o ka halelole paahao ma kahi aoao ua nihi malie aku la 110 hoi oia a aole uo hoi i u iho ua malele aku la oia mai ke kahua hoomoana aku me ka pilikia ole me ka loaa ole o na hoohuoi. Mahope iho o ka liui ana o ka makuakane me na keiki oia ka hoea ana aku o Xede ua hoohakalia ole iho la ka lakou hooponopono anu 110 ko lakou mau lako, oia hoi. o ka hoolako ana aku i ka makaakaue ame na lioapio ona me na lako kaua i lawe pu ia mai ai e ua opio.a Dike hoi i lawe mai ai mai na koa eouo e liiamoe ana iloko o ka Haleiole nui. a wahope o ka lawa like ana o lakou apau—o ka iuukuukuue ame na Kapena Danalope aine Mena ame laua iho no hoi ua hoomaka aku la ka lakou holo malie ana me ka hoomaha ole uo kekahi mau manawa a hiki i ko lakou hoouiaopopo ana ua mamao loa mai naenemi aku a ke hookokoke aku nei hoi i Miruta alaila hoomaka iho la ka hele hooauau mahope iki nae o ka hoomalia aua.

MOKI'NA V. HAIIANA KE KAUA ME NA KIPOE. "Pehea ka niamao mai ne'i aku a hiki i Deli?" wahi a na keiki i ninau aku ai i ka makuakane. "Aole e oi aku maluna o ke kauakolu mile/' "A ua lolie anei oe i ke kulana o na Pelekane i keia mau manawa i hala iho la ina kalii palia o ka pule ae nei?' ? "Ma na mea i loheia mai na Hipoe mai," w r ahi a Mekia Warena; "aia ke komo mau nei na koa Inia hou ma na kahua apau o ka aina a ke olelo kaena nei lakou e pau aua na haole apau i ka hookukeia mai ka aina aku. Eia nae, aia no ko kakoū mau pualikoa i Miruta kahi i hoomoana ai, a aia he poe Pelekane ke houluulu la i Umahala eia nae he poe kakaikahi wale no lakou." "Mauao anei oe e hiki mai ana na kokua no kakou mai ka aina makuahine mai?'"Aole «he ikeia aku ona hoailona oia ano i keia manawa. Ua waha-a ikaika ae na Sipoe ua pau loa na kahua lioomoana o na Pelekane i ka hoohioloia a koe na kahua o Agana, Alahaha, "a he manawa wale no koe o ko lakou hiolo no ia, a o Kanapoa ame Lukanao eia ke piha mau nei me na koa Inia." s "Ua pau anei na haole apan i ka pepehiia?" "Ke kaumaha uei wau i ka hoike ae i ka make io o lakou, ma na waihi 110 nae aohe pualikoa Pelekane e hiki ai ke lieiopakele ia lakou. eia nae, aole kakou e lohe piha ana ia mau mea no kekalii manawa loihi. Eia nae, he akahi ae nei no pule i hala aoi iki mai ka wa o ka hoomaka ana o keia lukuwale." "Eia nae, ke noonoo iho me he la he manawa loihi loa ka nee ana o keia hana weliweli a na kamaaina maluna o kakou,'' wahi a Xede i pane aku ai, "a aole anei ou manao e hoomau aku i ka kakou huakai no ka hiki koke ana ika pahuhopu. Ua liiki no ia maua ke hoomau aku me ka hoohikiwawe eia nae ua ano maluhiluhi maoli no ma keia wa o ka hele ana mai nei." "O. aole, aole e Nede. O ka*u wale no i makemake nui ai." wahi a Mekia Warena," e kaawale koke aku a mamao loa aku mai kahi lioomoaua oka poe Sipoe a makou i pahemo mai ai, a'u e manao nei i ka la-apopo e liiki ai kakou i ka muliwai, a ilaila e pee ai no ka hoomaha ana apo ka hu Ua manao wau aole e huli mai ana na Sij>oe ia kakou no ka mea ua makemake loa lakou e hoea koke i Deli i ka manawa kupouo me ka hoohakalia ole. Nolaila e lioomaha iki no kakou maauei a oiai he paa loa keia wahi i ka hihipe a o ka laau ua hiki kakou ke ho-a ahi me ka pilikia ole." I ka manawa koke no ua hele aku la lakou apau—o Mekia Warena, na Warena Opio a elua, na Kapena Danaloj>e amie Mena e ohi laalaau i wahie e ho-aahi ai. alaila liouluulu ae la ka Mekia i la'ola'o liilii no ka ho-a ana, a e mea iho ana oia e ninini i ka paueia maluna 0 ua hvola'o wahie la oia ka wa o Dike i pane aku ai. aia me ia ka inakaahi, oiai he ho-a ahi no laua aole nae i ka po. "A ua pono e Dike." wahi a ka inakuakane. "aia a a lea ae k*» ahi e pumeliana pono ai kakou, no ka mea ua pulu nniioli uo kakou 1 ke kehau o keia wahi, alaila e hoolohe aku ai makou i ko olua mo olelo o ka pakele aua mai na hoopoino wale ana o na Sipoe." Alaila hoomaka aku la o Xede ame Dike i ka hahai ana i ko laua moolelo auie ko na kaikuahine pu, e hoike aua kekahi a e ho-; ike akn ana no hoi kekahi i ka wa e hoomaha iki iho kekahi, a i na j manawa a|>iiii o na opio e hoike manao ana ua kau aku na hiohiona j like ole maluna o na pio—ma kekahi iuau wahi. ka piii ino ae o ka inaina, a ma kekahi man wahi e hu ae ana ke aloha. kahi hoi o na kapena i manao ai e hoi hon laua i hope no ka hui pu ana me n» wahine opio i haawi aku ai laua i ko ia.na kokua hoopakele ana ia laua, a mamuli o ka hooikaika o Mekia Warena i ke kuj>ono ole o ka hana aku |»ela. pela i hooko ole ia ai"Aia! ke kaiii mai la ka pahu a ua poe kipi nei/' wahi a Mekia Warena i lu>oho ae ai. ' he hoike ana mai hoi ia ia kakou aia lakou ma ko lakon ala e nee ia no Deli a he maikai hoi ia taa ko kakou ioao."

Ca ioke i® aku no lakou i ke kani ana mal o ka pahu he lohe ko>Iluliu Uki do mie oiai ua mamao ioa lakon maiiiaila mai aka no ka la'iku loa o ka u!ulaatt ua loaa iki ia lakou ka lohe ana no ia meoi. "I'a maikai ko lakoo mamao loa akn maii ia kakou aku nei.* wahi hiui u \Yarvoa iiiiikua, **a ke hoeu ae no hoi kakou no ka lM*le ana oia uo ko kakou mamao ioa ana aku mai keia poe kipi mai a ke uaia ka hora hookahi, aiaila e pau ai ke kanaiua ma ko kakou aoao." Aka, aiia kakou e nee a iohe aku maua i ko oukou mooielo,'* | wahi a i>ike i pane aku ai. **a no ka mea aolo i iohe ia aku nei ka oukou.^ "He niea inaopopo." wahi a Warena Makna i hoomaka ai i ko lakoa mooleio, "o ko makou wahi i hookahua ai he wahi no ia uo ka mak>\ nie ka mao}x*|K» ole nae o ka wa hea la e hiki mai ai. eia nae, ua uuikaukau no ini koa apau e paio aku no ka ho{H-na/ O na koa mea wahine ua hoomakaukauia ko lakoa mau kulaoa hoopakele m • ka poe mare oie ua maopopo ko lakou hoike nianao e paio aku no ka hoopakele ana i na wahine ame na keiki. me ka ht>okoe ole iho i ko lakou. eia uae. no makon iho—owau ame na Kapena Panalop»" me Meua ua p;ia ko makou manao e hoopiikele i im mea npau ma k« paio ana aku a hiki i ka wa e hiolo ai a pau makou i ka puhtv alaila e hoiio ai makou e iho ia makou ma ka hoio poiolei ai;:i i kahi o Kapena Oanalope/' ka maopoj>o oie ia makou ua hiki io mai hi ua poe Sipot v ne; a o ka hoomaka iho ia no ia o ke kaua» eia nae. ma ko'u wahi e leu an& mamua o ka hooiuaka ana o ka uluao'a ua ike mua aku la wau i na Sipoe aole i īuakaukau nolaila ua hoilo aku wau i o lakou me ka hui pu ana mai o Oanalope ame Meua. a ua lilo ia i m»*a htH>puiwa nui i na Sipoe oiai aole lakou i makaukau uo ka nee ana imua, a ma ia hana ana na puhee aku ua poe la a loaa iho la ho manawa ia makou —ka poe ajmu oloko o ke kahua, he manawa e kaawale ai mai ka eneini mai a hoomaka iho la makou e holo maiiope iho o ke kaua ikaika ana a hiki wale i ka hiki ole ke ku aku oiai he nui maoii na Inia.*' "A i ka'u holo ana no kahi q I>analo{>e ua uhai pn mai la o I)a--nalope ame Mena ia'u a hookahi ko mlikou holo pu ana a hiki wale ilaila a loaa aku la ke kaa e ku makaukau ana i paa mua ka lio a i ke kau ana no o ka hoomaka aku !a uo ia e holo me ka mama nui oiai na poka pu-raifela ame pu imnapana e oloio ana me ko makou ku ole, a ua loaa mua uo ia ike ia makou i ko inmkou ku ole i ka poka oiai he poe ike ole na Inia i ke ki pololei oi loa aku ka puhili i ka 'iuanawa o ka po e like me ia manawa a makou e holo ana." **A i ko makou mamao loa ana uiai ka hapanui uiai oiai no nae na ]K>ka e oloio aua ua loaa mai la wau i ka poka a waiho 1010 iho la wau me ka eha nui f aka, ua paa ka manao e ihh» aku imua, eia nae, i ka hala ana o kekalii manawa o ka hooikaika ana ua hoomaopopo j iho la makou i ka emi mai o ka liolo ana o ka iio, a aole no hoi i liuliu o ka huli ana o Kapena Danalope i ke kunui, ua loaa aku la ua ku ka lio i ka pu, he hookalii poka ma ka a-i a lie hookahi ma ka opu, a pau loa ae la ko makou manaolaua no ka hoomau ana i ka ha&kai imiia. nolaila ua haalele koke iho la makou i ke kaa me ke kauoha pu ana aku i ke kiakaa e lioomau aku no i ka lnoki ana e like me ka hiki i ka lio ke huki i ke kaa a hiki i kona manawa e pio ai ahula uu lapaiia aku la wau e kuu mau hoaloha uei no kekahi opu-naheU*-hele. v "Heaha kou mea i au'a ole ai i ke kiakaa e hele pu me oukou?" wahi a I)ike i ninau aku ai ia Panalope me ka uhane i piha i ka eehia no ka moolelo o kona makuakane i alo ai ika poino. "I ko'u manao he paahaua maikai loa oia no ke alahele a e waiwai nui ai kana mau kokua ma ke ala?" a Aole au i hana pela, M wahi a Danalope. "Ua manao wau o ka hookuu ana iaia e holo maluna o ke kaa a make aku ki\ lio i kahi e aku alaila he mea hoopuhili ia i na £ipoe no ka liuli ana ia makou, a pakele lioi makou mai ka iakou lukuwale iuia. Aka o ka mea i kau nui loa ia e a'u oia 110 ka waiho eha loa o Mekia \Yarena a no ka maopopo ole ia maua kahi o ka poino ua ano pioloke ae la ko inaua noouoo, aka mahope iho o ka hooikaika ana ua hiki aku la makou iloko o kekahi wahi hale ano nahalia." A o ka mea oi loa aku o ka olioli," wahi a Mekia Warena i hoomau aku ai i ka wehewolie moolelo ana;" oia 110 ka lohe ana i ko oukou pakele mai ka lukuwale iuua ana i hiki aku i ko kakou home. Mahope iho o ka hooponopoiio ana o na kapena ia'u a waiho iho la ia'u iloko o ua wahi liale nei, ua hele aku la laua nei i kauhale no ka imi pono ana ina ua kau aku ka poino maluna o oukou a i ole ua palekana palia a «lie ekolu uo hoi hoi a a oi palia ko'u kali ana inamua o ko laua nei hoi hou ana mai, me ka nuhou maikai nae, e hoike mai aha ua pakele oukou apau a o ka maha 110 hoi ia o ko'u noonoo kaumaha mau no oukou." "Ua loaa ia laua nei ka ike maopopo i ko oukou pakele, ma ka ike ana i ka puulehu o ka home o kakou, aka aole i ikeia na kino make, a i ole puhiia palia i ke ahi, a oiai ua maopopo ia laua nei ka.hi o oukou e pee mua ai ma ka manjwa e holo ai i pakele, ua hoomanawanui loa aku la laua nei a komo iloko o ka laan a oukou i j>ee ai, a ma ka hookolo akahele aua ua loaa aku la he haina-ka pakeke no Rose, a lana ae la ko laua nei manao no ko oukou pakele io a ma ka hooinau ana ua loaa aku la he ewalu mau maka kapuai wawae e waiho ana a maopopo loa ae la ko oukou pakele a i ka hoea ana mai o laua nei a maopopo like ae la na meahou olioli nei, aia hoi he hookahi, ko makou olioli like ana, eia nae, aia au iloko o ke kulana nui o ka eha a aneane aku 1 kalii o ka poino." "Elna la o ko makou hooinanawanui ana iloko o ia wahi p»pipuhale ua hooholo like ae la makou e noi aku i kekahi o na kainaaina o ia wahi e kokua mai ia makou ma na mea ai. a ua apo ohaohaia mai no hoi makou a laweia aku la wau ilaila a kaa malalo o ka malama ana o na kamaaina me ka hoopaa ana mai i ka olelo e hana ia makou mai ka ikeia mai ena enemi. Aka mahoi>e iho oka hala ana o elua la hou, ua paapio ae la makou me ka maopopo ole nawai la i hoike ia makou, a hiki wale i keia manawa liiole i hiki ke hoike oiaio ae. eia nae. ua manao wale ae no makou ua na kaniaaina *o. tf i4 Alaila ua hooholo koke ae la na enemi, aole e lawe i ko makou ola i ka manawa koke no. aka e lawe ia makou no Deli a ilaila e kau ai ka make maluna o makou, a na lilo hoi ia i liaawina hookaumaha !oa ia makou, a oia ia a olua e ike mai la a e ole ka olua hoopakele ia makou ina paha ao|e niakou e paijemo koke mai ka lakou umii i'kaika ana. aka ua lioonohono malu ae no makou e hoao e holo malu i keia po, aka ua hiki e mai ka hoopakele ika wa ku[K»rio a hui like kako» —ka makua me na keiki, alailu he mea pono ia kakou e nee i keia manawa." Maho[K' iho o ko lakou liuliu ana aia hoi lakou apau ma ke a!a a hala kekahi mau hora o ka hooikaika ana t e a> ana i ka muliwai a liala kekahi mau mile ua maopopo lea iho la ia lakou aia wale no he mau mile, o ko lakou hiki no ia i ka pahupohu oia hoi o Miruta, a no ia mea i loaa ae a: e hoomaha iki a kuu iho la no hoi ka upu ino o ka noonoo. Aka. i ka hookuu iki ana iho ua aia mai la no ua noonoo, i ke kokoke loa o lakou i ka puuhonua. kahi a lakou e lilo hou ai i (>oe koa aole hoi i po< 4 paialewa \yale ia, alaila uluku nui ae la ka noonoo e hoomau aku me ke kai hou ole a o ko lakou hele aku la no ia. a emoole na hala ae la kekahi mau mile a maopoj>o loa aie la ko lakon ano lihi kiuna aku i ka pahuhopu, a ma ia hoomau ana ua lohe akn 1a lakou i ka haukawewe ana o na wawae lio i kahl e loa nae, aka a hala kekahi manawa ua maopopo loa ia lakou ua ikeia lakou oiai e holo mai ana kekahi pualikoa kaulio e kuu pau mai ana he mamao nae mai ia lakou aku. • (Aole i pau.)