Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 22, 2 June 1905 — (KAU POO ELUA.) [ARTICLE]

(KAU POO ELUA.)

; , MOKUNA IX. KE KAUA ELUA ME KNELANI. (lIOAKAKA. —O ko Amoi ika kulana nia ke kau poo mua o 'ke Keiwkuiia Uiui-kuinaniaiwa, ua pau inuh i ka lioikeia ma ka.hoo'kumuin ana o keia moolelo. Aia iloko olaila ke kaua me Tipoli, ka liakakalua mawaena o Hamiletona ame I>a, ke kuaiia ana o Louisiana. anie ra mea ano nui nana i alako aku e komo ma ke kaua o isi2.)

1 k i manawa i pii ae'ai o Madison ma ka noho Peresidena o na Mokuaina Huiia ua hoomau aku oia i ka lawelawe hana ana i kukulnia ma ke Knnaw ai llui-Launa ole i hanaia i-ke au o Pei*esidena; «lefosona. Ua niahae lua ae na manao iwaena o na makaainana: ua hoolialaliala ae na poe Federala o Nu Enelani me ko lakou hoike, ae o ke kuinu niaoli o ka loaa ana ae o keia pilikia mamuli no iaj o na Kanawai Hookapu i na moku mai ka haalele an'a i ke aw r a ame i ka Hui-Launa-ole; ua pane aku hoi na T)emOkarata-Repubalika Oj ka Heina ame ke Komohana i ko na Federala oiaio ole maluna oj na kahuahaua o ke au[\uni a iloko pu o ia pane ana ua kapaia aku, ua poe Federala nei he poe hui ma-lu a hana i na kukai ma-lu mej Enelani a makemake lioi e ku kaawale ae mai ka Union ae. | I keia w*a no hoi i lioala ae ai o Wiliama Hanale Harisona, ke Kiaaina o ka Teritoui Hou o lndiana —oia 110 hoi na wahi i koe iho o ka Teritori Komohana-akau i ka manawa i lilo ae'ai o Ohio i Mokuaina —i ka mahae lua ana mamuli o ka haulehia ana o Tecumase, ko 'lii o na llikini ma ke kaua ma Tippecanoe (1S11). Ua fh>ole ae 0 ame kona kaikuaana Kekaula, i ka malele ana aku mai na Ilikini aku o kekahi mau aina ma ke ano panai 110 na pua piki iiiue kvkabi mau waiwai makamaee e ae. He mea hiki ole i na Mokuaina Huiia, ke hoomanawanui i kona kulana puikaika me Enelaui. Mai ka hoomakaia ana e liopuliopu 1 kona mau moku i ka 1803, ua oi aku mamua o eiwa haneri moku Amerika i paa, a he mau kaukani o Amei'ika i hookomoia iloko o ko Enelani oihana koa. Aia iloko o Peresidena Madisona ka makemake e hoomau aku i na lawelawe maluhia ana i na launa ana i kukuluia e Jefesona, eia nae ua hooleia na kokua ana a koiia aoao iaia. Ua'koi aku o Hanale Ka-le ame Keoni C. Calaliana i ka Ahaolelo e lawe koke ae i ke kupale ana i ko Ameiika hoopoinoia mai, a ma ka la 18 o lune, 1812, me ka hoole ana i ko ka Peresidena makemake ana ii hoike aku] ai ame na ku-e ikaika ana a ko Nu Enelani poe Federala, ua kualiaua ae la na Mokuaina Huiiq. i ke kaua ku-e īa Enelani. O keia kaua, ma na mea hoi e pili ana i na mea nui i ala mai ma na kaua aina ana, aole i haiiaia me ka pololei e na poe kakau moolelo I kihohi' ua loaa aku na haawina poinō maluna o na pualikoa o na Mokuaina Huiia. Ua haawipio o Generala Wiliama Hala, ke Kiaaina o Mikikana, i na Papu o Detaroe ia Ikaaka Boroka, ke Generala o Enelani, me ke kuinu kupono ole, a mamuli o ia liana ua hookolokoloia oia iloko o ka Aha hookolokolo koa a lioopa'iiia e kipu iaia a make, eia nae ua huikalaia oia e Peresidena Madisona. Aole wale oia, aka i ka manawa o na pualikoa Ameiika, e alakaiia ana 0 Generala Secota i koino aku ai e kaua ia Canada ma ke alahele aku o ka muli.'wai o Niagara' ua kaua mai o Boroka a auhee hou na Amerika. Ma na palena hoi o Canada ua haule hou no na Amerika. Ma ke kai hoi lie okoa loa ke kulana mai ko ka aina Aia he wahi aumokukaua opiopio o iwakalua moku iloko o ka oihana kaua moana a aia hoi ma kekahi aoao ko Ēnelani aumokukaua ikaika i 01 aku mamua o ke kaukani. Me keia mau moku kakaikahi wale no; eia nae he mea pono e heluheln iho i keia wahi hoike hoohauoli manao: . "He hora mahope ilio o ke kukalaia ana o ke kaua, ua huki ae la o Komodoa Keoni Kokeke i ka heleuma o kona moku, 'Peresidena/ a holo aku la e hopu i ko Enelani moku mua e loaa aku ana iaia. I'a alualu aku oia i kekahi moku kalepa kialua, eia nae ua pakele aku mai iaia aku. Komo aku la oia ma ka moana Atelanika a hopupio aku la ii kekalii moku po-wa ame ehiku moku kalepa. Ua lilo pn mai no hoi iaia he moku Amerika i lilopio mua hoi i ka enemi, a hoi aku la no Amerika ine kana ipau pio, a holo hou no." Ua loaa like no keia kulana uwila o na hafta i na mokukaua e ae o Ameiika. Ua halaw 7 aii aku ka mokukaua kialua, "Kumukanawai," nialalo o Kapena Ikaaka Hale, me ka mokukaua kialua "(iueriere, v a kaua aku, a iloko o ka 'hapalua hoia ua liaawipio mai la ia moku. Ua iiaapio ma * 10 * 151 modoa Kivini Decatura, ke alākai o ka mokukaua "Na Mokuaina Huiia." ka mokukaua "Macedonia,"- o Enelani, a hoihoi ae la i kana pio iloko o ke awa o Nu loka i ka La Makahiki liou. Ua lelekaua. aku ka mokukaua Amerika "Kumukanawai," malalo o ka Komodoa Bainabirika, i kō Enelani mokukaua "Java" mawaho ae o na aekai o Amerika Hema a pau ua moku la i ka w T eluwelu liilii. Ma keia ik« kapa liou aku na makaainana Ameiika i na moku la ma ka inoa ' X:» aoao Konahao Kahiko." Maw T aho ae o keia walii aumokukaua ua hoolilo ae na makaainana lie heluna nui o na moku kalepa i mau moku po-wa hoi i o a ianei e inii ana i na njioku o Enelani. Mamua o ka hiki a-na mai o ke kau anu, aia hoi ua aneane aku e hiki i ka ekolu hanei'i mau moku o Enelaui i lilo ae ia Amei-ika, a aneane hoi i ka ekolu kaukani poe j P io - . O ka loaa ana mai o na liaulehia lehulehu i'a Amei'ika ma ke kaua aina, oia ka mea nana i koi aku i ke Aiipnni e houluulu ae i kekahi pualikoa nni, a waihoia a-ku malalo o ke alakaiiana a Generala Harisona " T"a lioao niai na Pelekane ame na Ilikini, e alakaiāa ana e Generala Porocota anie īeeumaEe, e haule ko Harisona mau pualikoa a ua holopono ma Faranitaona, kahi lioi i kukuluia ai ke-1 kahi mahele koa ona; aka ua haule ma.na Papn Megi ame Kivinison. O ka liapanui o na wahi e malamaiia nei ke kaua aia he mau lokowai nui a o ka ninau hoomalu i keia mau lokowai oia kekahi mea ano nui 16a. !Nolaila, ua lilo aku la malalo o Kapena Olha H. Pere ke alakai ana i ka liana kapili i mau mokukaua ma ka Lokowai Erie, a ua hoounaia aku i mau luina nona mai na kapakai aku o.ka Moana Akelanika. Ua paa iho he eiwa o keia moku a e ku ana ma ke Kaikuono-Pukini a oia no hoi kona manawa i ike aku ai i ka hookokoke ana mai o kekalii aumokukaua Enelani. Me ke kali ole ilio ua puka aku la oia iwaho me kona mau moku no ka lialawai ana me ko ka enemi, a he elua hoi*a a oi iki ua hoouna ae la oia i keia lohe ia Oenerala Harisona, e alakai hoi ia "Sanada-sek-c:" "Ua halawai aku wau me ka enemi, a ua lilo mai ia kakou; lie elua moku, elua moku kiapa, hookalii mokukuna a he hookahi moku kiakahi." Aia iloko o Harisona ka iini nui e hoi hou mai o Migikana, i lilo aku hoi mamuli o ka haawipio ana o Kiaaina Hale ia Dekaroi. Me na ana a keia anmokukaua o Kapena Pere, nana hoi i lawe aku i kekahi o kona mau pualikoa ua lioonee kaua aku la oia no ka Papn o Maledena. Ua puhiia ae ua papu la e Generala Porocota a auhee aku la me Tecumase, me ka manao Jioi e hui aku me ko Enelani mau pualikoa ma Niagara. Ua alualu aku o Generala Harisona maliope, a ku iho la o Tacumase ma ka muliwai Thames, e kokoke ana i taona o Moravina. Maauei i malamaia ae ai. lie kaua haliana, a hauleliia na Pelekane. Ua pakele aku o Porocota, aka ua make ilio la o Tecumase malaila. O keia lanakila ana o na Amerika o ka lioi liou āna no hoi'ia o Migikana ia l'akou a lilo ae la o Harisona i pulakaumaka na ka lahui Amewka. O kadahui Ilikini he aapo lakoū i na manawa kupono loa e hookala ia ai ka oi o na mea kaua, nolaila i ke ala ana a« o keia kaua ua komo koke ae la no lakoū me ka hakalia ole. Ma ka Hema ua

lik» ae i na Amei'ika ke awa o Mobile. e paaia ana lioi e na Sepania. Aia keia walii nia ka Teritori a Ameiika ame Sepania e aumeume ana. Aole he wahi 'ikaika o na Sepania no ke ku-e ana mai, eia nae ua hoalala lakou i na Ilikini o Kiiiki e hapai ae i na īneakaiia a paio ku-e aku i na Ameiika. 2solaila ua houluulu ae la hoi na Aniei ika o ka Hema he mau pualikoa no ke kaua ana aku i ka eneini e ku kokoke mai ana īna ko lakou alo. 4 O ka lahui Ilikini Kiiika oia kekalii laliui Ilikini ikaika loa, a ua lioolako hapaia aku"lakou me na meakaua. Ua koino ae la lakou me ka hoopuiwa ana i ka Papu o Mime, a pepehi iho la hoi i na koa e malania ana ia walii, alaila nee loa aku la lakou iloko (• ka aina ma ki muliwai Alahama. Ua houluulu koke ae la ko Ten« 1 k( J ahi pualikoa nui, a kau aku la ia Anaru Keakāsona i alakai no lakou. Ua kokuaia aku oia ena kanaka paionia i ike hoi a ma<lmaalea loa ike ano oke kaua ana me na Ilikini. Ua hoouna pu ia ae no hoHie mau pualikoa e ae mai Keōkia ame Mikikipi aku. a mai jke koena aku o ia makahiki a hiki i ka hai>amua o ka makaliiki 1814, i ua puikaika loa na Ili.niki. 0 na iliki a, i komo na manao lioowa|liawaha i na Ilikini, aole loa lakou i kaumalia i ka pepehi ana i na lllikini, a he huina nui o na Ilikini i pepehiiia me ka nana ole ia. No na I'elekane hoi, maliope o ka haule ana i na Amerika nia 'ke kaua inoana o 1812, ua hoopuipui ae la i ko lakou aumokukaua o |ka Moana Akelanika. I ke kau la niai o 1813 ua lioao ae lakou e j]»aniku i ka aekai o Aiiierika. e hoomaka ana mai Maine a i Keokia. |Ma ka aoao o na Amei'ika ua liooliolo koke iho la ka e ha-l inaia na mokukaua hou, a lioomau aku la no hoi ka poe f»o-wa i ka lakou hana me ka maka'u ole, e kaua ana hoi me ka enemi a e ho-' i puhopu ana i na moku Enelani a aku iloko o na awa o Amei vika. l'a hoao hou ae la ka Poe Amei-ika e lelekaua hou ia Canada i jka'lSl4. Ma ka lakou hoonee kaua no ke kaili hou ana mai i ka' 1 Papu o Makino, ua liaule, iho la lakou, aka o ka hoonee kaua ma ka iiniHwai o, Xiagara ua holopono. ke kaua ma Kipewa \ia lioopnehuia aku ua Pelekane, a na ia mea i hooikaika i ka manao o na Amerika e lioonee kaua aku no' Kinikona ma ka palena o ka Lokowai Onatario. I mea e liiki ai keia hoonee kaua ana he mea pono e loaa pu aku na kokua ana a na m'okukaua i ko ka aina; eia nae aole i makaukau na mokukaua. Ua Hoopuipuiia mai na Pelekane a ua ikaika hou ae ko lakou aumokukaua e ku ana hoi ma Kuinitaona. N ' Ua hoounaia aku o Generala Scott me kekalii pualikoa no ka hakilo ana a halawai aku la oia me ko na Pelekane pualikoa e ku laina ana ma ke Alaololi o Lundy, e huli pono ana i -ka Wailele o Xiagara. Maanei i lelekaua aku ai na Amerika i na Pelekane, a hoouna aku ika lohe ihope no.ka hoouna ana aku ina kokua. Maliope o keia i ala ae ai« lie kaua hahana a ua poino like no na, aoao a i elua me kahi pono iki no nae ma ka aoao ona Pelekane. Mamuli o leo lakou maluhiluhi nolaila aole lakou i hoomau mai i ke kaua ana i na. Amerika ia lakou e kuemi hope ana, aka hoi aku la lakou na Kipewa. Ua pau iho na alakai nui ika eha, ano Generala Scott hoi ua hiki hou ole iaia ke hoi hou aku iloko o kona pualikoa a hiki wale i ka pau ana o ke k^ua. Ua hoomau aku na Amereika. i ke auhee ana no ka Papu o Erie a nee mai la no hoi na Pelekane no ka hoopuni ana ia wahi. Ua hoomauia keia paa ana ia wahi a. hala ke kau -la, alaila haalele iho la na Pelekane. Wawahi iho la na Amei'ika iua papu la a lioi aku la no ko lakou aoao oke kaliawai. Ua nui na olakino ii poino i6a na aoao a i elua ma keia kaua ana a kakaikahi wale no kahi pomaikai i loaa mai ia laua; eia nae me he mea la ua kaa ke koikoi o ka lanakila ma ka aoao o na Pelekanp. (Aole i pau.)