Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 24, 16 June 1905 — Page 7

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KA LEKA HAMAMA A KIAAINA CARTER IA P. C. JONES.

 

Iune 14, 1905

 

MR. P. C. JONES

Honolulu, Hawaii

 

Aloha Oe:---

 

            I pane no kau noi e hookaka aku wau i ko’u kulana ma na mea @ pili ana me na kulana Kalaiaina o keia wa, ke hauoli nei au i ka hooke aku ia oe i keia mau mea malalo ae:

            Ke manaoio nei au ua hana iho ka aoao Repubalika i kekahi kuhihewa ma ka wae i kekahi mau moho elua—o kekahi oia no o Arthur M. Brown, no ka Luna Makai, a o kekahi o Rikeke Lane, no ka Hope Makai, o Koolauloa.

            O ka oihana hope he wahi oihana liilii wale no ia, me na mana i kaupalenaia, a ina o na hoike i loaa mai he oiaio, o na poe koho ma ia apana, aole no lakou e kakoo ana i ua moho la.  A eia hoi, o ka ninau no ka Luna Makai no ka mokupuni holookoa, he minau okoa ia, a e ike ana kakou ma ka la 20 o Iune e hiki mai ana, heaha la na kulana o na poe koho o Oahu nei.

            He elua kumu o ko’u manaoio, ua hana iho ka aoao Repubalika @ kekahi kuhihewa—ka mua ke ano o ka noho ana, a o kekahi hoi ke ano kalaiaina, a o ka mua oia ka mea oi loa aku.

            Aia no he wa i hiki mai ai me kela ame keia kanaka e ku ana ma kekahi aoao, he ninau no ia na ka Lunaikehala e hooholo ai, e hahai aku paha oia i na kauoha ana a kona aoao, a oia wale no ka mea hiki ke hooholo ia mea.

            Ke maonaoio nei au he hana hewa ka wae ana ia Brown i moho, no ka mea, ina e noonoo iho kakou ma na mea i ikeia i na wa i hala, e ikeia ana no o kana hooponopono Aupuni ana he nawaliwali maoli @ ua piha me na hana kolohe a uha’iha’i kanawai.  He mea oiaio no, aole au i hoopau ia Brown no kekahi mau kaki karaima e kue ana iaia, aka, no ka hiki ole iaia ke hana i na hana o ke keena ma ke ano kupono.

            O ka’u olelo hooholo hope loa nona, aole i loaa iaia ka ikaika e kue aku i na pai ia mai; ua lilo wale aku oia i na hoowalewaleia mai, a ua hookomo hoi oia iaia iho ma ke kulana aole e hiki iaia ke hooko aku i ke kanawai a e hooko hoi i na hana o ke keena o ke poo o ka oihana Makai i kauohaia ma ke kanawai.  Malia paha o kona kamaaina me kona mau hope kekahi mea i loaa ai kona mau kokua ana ma ke ano kalaiaina, aka nae, ma ia hana ana ua hahwi wale aku oia ia lakou i ka mana o ka oihana.  Malia paha he ano nawaliwali kana mau oleleo hooholo no na kanaka, elike me ka mea i ikeia ma ke ano o na kanaka e hoopuni ana iaia, a i ole ia, ua aie aku paha oia ia lakou no ko lakou kakoo mai iaia ma kekahi mea, aole hoi i hiki iaia ke hoopau aku ia lakou ke ike oia i ko lakou hewa, a oi loa aku hoi, aole e hiki iaia ke lanakila aku maluna o lakou.  Malia paha he mea oiaio no, o ka oihana Makai o keia la, aole i oluolu maikai ko lakou mau manao, no ka mea, ke kauohaia nei lakou e hooi aku i ka lakou hana ana; a aia no hoi he mau mea i ikeia, e kukulu ia ae ana lakou ma ka nana ole ana aku i na hemahema a ma ke kokua ana hoi i na karaima, a ma ia hana ana, ua nalowale iho ke kulana hoolohe ame ka makaukau.  Oia mau mea apau ua hoike mai i kona nawaliwali.

            No na mea e pili ana i ua hana alunu ua aeia mai no e ko Brown mau hoaloha, aia no he nui na hana alunu ma kona keena, aka, i ko lakou manao aohe pono e kau ia aku na hoahewa ana maluna o Brown.

            Malia nao paha he mea oiaio no ia.  Malia aole io no i ike o Brown, aia no he Pake kalaiwa kaa aole oia i makana aku i kekahi mau makana makame, dala, a i ole ia, ua hoahaaina ae oia i na Makai me kekahi Lunakanawai me na rama, me ka manao ole e hoi hou mai ana no ia mau mea.  Malia aole no paha oia i ike i ka laha akea ana ae o ka piliwaiwai ma keia anaina, a ua hanaia hoi ma ke ano akea maoli.  Aole no paha oia i ike oia piliwaiwai ana, he nui na poino i loaa mai, a ua hookonoia na wahina Hawaii e hoopii aku i ka poe e hoohana ana i ka lakou mau kane no kekahi hapa o ko lakou mau uku, ma ke ano i hiki ke hanaiia ae ka lakou keiki, e hoohalahala ana hoi i ka hoolilo a ka lakou mau kane i na loaa mai ma ka piliwaiwai ana.

            Aole he mea maa i na wahine Hawaii ke kali ana a po ka la ma na la uku dala ma na keena oihana i mea e hiki ai ia lakou i ka wa e ukuia ai ko lakou mau kane, e ne aku ana ia lakou e hookoe mai kekahi wahi hapa o ko lakou mau uku malama.

            Malia paha aole no o Brown i ike o kona poe Makai, oiai no e hana ana, ame ko lakou mau aahu oihana no hoi a e ohi ana i na uku malama, he nui a lehulehu na manawa a lakou i pili waiwai ai ma ka pepa no ke dala a e inu ana ma na Hale Kuai Waiona, a aole hoi lakou i ike he kaawale ae lakou mai na poe waiwai ae a e hoohala manawa ana ma ia ano kookahi ma ko lakou  mau wahi hui iho.

            Malia paha he manaoio maoli no kona ma kona manaoio ana, o ke kanawai e ae ana e kukuluia ae kekahi mau hui, a he nui wale hoi o lakou i kukuluia ae ma ke ano he mau hui kuai malu i ka wai@na, a e ku ana hoi i ka wa o kona noho hoomalu ana, aka nae, aole e hiki iaia ke alo ae i ka ike ana i na poino i hanaia, aole wale no i ka mea e inu ana, aka, i ka poe kekahi i uku ae i ko lakou mau laikini, elike me ka mea i kauohaia ma ke kanawai, a o kona kulana ma ke ano oihana ma ia mea, he akaka loa.

            He mea hiki no ia ia ke ike iho, o kana kauoha hoomaka’uka’u e hoopau i kekahi mea malalo ona e hoolilo mua ana i kona pepa kikoo dala, a ma ka waiho ana i na pepa kikoo na kana kakauolelo e haawi aku ia mau mea, e hana oia i wa maikai loa no kekahi mea e loaa ai i kulana monopole no kekahi mea hoaie dala.

            Malia paha aole oia i ike i na puka e loaa mai ana i ka mea hoaie dala wale no, aka, ia wa hookahi e loaa ana no i kana kakauolelo kekahi pomaikai nui mailaila mai.

            Aka nae hoi, mahope mai, ua kakau kua aku oia i kekahi nota aie i kakauinoaia e kana kakauolelo no kekahi kumuhana kupono e lawelawe ai i ka oihana o ka hoaie ana i na Makai, a malia ua hanaia ia hana me na manao o ke aloha kuio.

            Aka, o na palapala aie mai i loaa aku ma ka ume, ua oi aku ia mamua o ke kumuhana, a ina o na olelo hoike o ka poe i kakaunia, ia mau mea he mau hoike oiaio, alaila, o na puka aohe no ia he mau hoike maa mau ma na hana ku i ke aloha kino.

            Malia ua manaoio no oia i kona hoike ana mai ia’u, o ke kulana eleu o ka oihana Malai aole e hiki e malamaia ma kekahi haawina i emi iho malalo o ka huina hope i waiho mai ai ia’u, koe wale no ma ka hookomo ana i na Haole ma kahi o na Hawaii, a wahi ana, pela wale no e loaa ai i puali Makai i oi ae ka eleu mai ia huina dala hookahi mai; a he mea hiki ole hoi e loaa i Makai eleu mailoko mai o na Hawaii.  A ia wa hookahi hoi o kona au aole no i hoike mai i kona hoao nui ana e ao aku i na Hawaii malalo ona.

            E olelo iho oe he nawaliwali ia a inoa e ae paha; o ka nui o na hoopilikia ana a ka oihana Makai  i na poe ilihune, a o ka makau a lakou i hana ai ma o ko lakou mana la o ka hoopii ana a i ole ia, o ka hoopilikia ana aku, aole no paha e ike pono ia; aka, o ka hana piliwaiwai, ua hanaia me ke akea ame ka laula maoli; o na hana alunu ua laulaha maoli ae; ua akea maoli ae ke kuee mawaena o ka oihana Makai ame ko ka Loio Kuhina, a oiai nae, aia maluna o laua a elua ke kaumaha o ka hooko ana i ko kakou mau kanawai.

            O ka poe e makemake ana i na hoike ku i ke kanawai o keia mau mea he ano paakiki no nae paha ia mamuli o ka hoomakapo ana iho.  O na keikikane i lele kawoho ae liko o na hana ino, ua hoounaia i ke Kula Hoopololei.  O na kaikamahine hoi o umikumamakolu a umikumamaha wale no makahiki, ua loaa aku ua ona ia.  O ke kakani ana o na mea piliwaiwai e loheia ana mai na alanui akea aku.  O ka malihini e noho ana ma ka Hotele Opiopio, e ike aku ana no oia i na kakauolelo ame na kanaka opio, i kela ame keia po, me ko lakou mau kapa moe po, e piliwaiwai ana ma kekahi aoao mai.  O ka Makai hoi, me kona aahu oihana a e ku ana ma kana wati, ina e ninau ia aku oia, nana iho la e hoike aku kahi i hanaia ai ia mau mea.

            Aole au e olelo ana o Brown wale no ke kumu oia mau mea, aka, e paa ana oia iloko o kona lima i ka mana e kapae ae i ka hapanui oia mau mea.

            Malia paha he poe no kekahi i hoopahaohaoia ma ko’u ano.

            Ua ike no oe, aole au i hoike ae i ko’u ano hemolele, a i ole ia, he mea au i kapaia he mea hoohemolele, aka nae ke manaoio nei au ke ku nei keia aina no ka maemae a ke makemake nei hoi e loaa na hoopakeleia mai na hana lapuwale mai.

            Ke manaoio nei au o na poe koho Hawaii ua ike no lakou i ka like ole mawaena o ka pono ame ka hewa; o na poe naauao a alakai o na Hawaii ua ike no lakou ina e holopapa mai na hana ino ame na inu waiona, he mau mea wale no ia e hoawiwi mai ai i ka la, ka wa hoi o ko lakou heluna nui e lilo koke ai i heluna uuku, e emi loa iho ai, e hoohaahaaia a e hoino ia mai.

            E ninau mai ana paha kekahi mea, no keaha la wau i noho mumule ai mamua o ka wa o ka Ahaelele, ame ko’u kue nui ana mahope mai nei.

            Kahaha, e hai mai ia’u heaha la ka na lehulehu o keia anaina e manao ai mai kekahi mea aku e paa ana i ko’u kulana oihana?  Aole anei lakou i ike a hiki wale no i ka la o ka Ahaelele Wae Moho, aia no wau iloko o elua malama a oi aku no paha e haawi ana i ko’u ikaika a pau, ko’u wahi ike ame ka manawa i na hana e pili ana i ka Ahaolelo, e nana ana i na Bila Kanawai i hooholoia, a e hoao ana hoi e kuhikuhi aku i kekahi mau kanawai kupono mamuli o ka ike ana i loaa, o nana pono ole ia oiai na la hope o ke kau?  Ina ua pololei kuu mau hoomanao ana, mamua iho o ka wa o ka Ahaelele, ua waihoia mai ia’u he heluna nui o na Bila Kanawai, a o kuu hana mua e nana pono iho ia mau mea.  Ua kau mai anei maluna iho o’u na hoahewaia no ka hoike ole ana aku i kekahi mea i maopopo i na mea apau.

            Ma keia Ahaelele, ua loaa ia Brown ke kulana moho ma kekahi wahi oi uuku loa, a he nui no hoi ka poe malaila aole i apono i kona hoa paio.

            A eia hou ke lohe nei au i na olelo, o ke kuhihewa o ka aoao Ripubalika ua like pu no ko’u hewa me ko na poe e ae.  He mea maalahi wale no ka imi ana ae i mau mea pale, a e hookau aku hoi i na hoahewa ana maluna o hai, a aia no hoi he lehulehu na poe i kue ino ae i ka wa i hala i ke komo ana aku o ka mana kooko ia mau mea, oiai nae, ia wa hookahi aole no i hanaia ia mau mea.  Ma na ano apau, aohe o’u manaoio i ka uwe ana iho no ka waiu i hanini. 

            Ke manaoio nei no wau, o ke ala maikai loa a ke kanaka e hana ai ma ke ano kalaiaina, oia no e makaala ae ma na wa Wae Moho o kona aoao, a e hana aku malalo la o kona aoao.  Aole no hoi e haalele aku i ka aoao, no ka mea, ma kekahi kumu i ulu mai aole oia e kulike ana me ka apono ana me ia mea.  Aka, i ka wa a ka aoao e hele hewa ai, a i ole ia, e hana paha i kekahi kuhihewa, owai, e ninau aku hoi au, ka mea i haawi mai i ke kokua kuoo ana, o na poe anei i ae aku me ka makapo, o ka mea anei i ae wale aku i na kauoha, ina paha he pono a hewa paha; a o ka mea paha, i maka’u wale iho i ka mana o ka aoao, a maka’u wale iho i ka hoike ana i kona manao; a i ole ia, o na poe anei me na mana apau i loaa ia lakou, ua hoike aku lakou me ka maka’u ole i na hewa, ma ke ano i malamaia, ina no aohe mea e ae, kona inoa maikai.

            Aole keia he kulana hou a’u e ku nei, ke hoomanao nei no oe, ua wae ae ka aoao Ripubalika i moho Lunamakaainana ma ke kau koho mau i hala, a o ka mea i waeia mahope iho ua ike ia, ua nele oia i kona mau pono kivila, a o kona mooleleo ua maopopo loa, he nui na poe kakoo maoli i ka aoao, aole e hiki i ke ae aku i kona wae ia ana i moho a e koho aku hoi nona.

            Ia manawa, ua hooikaika no wau ma ke kulana i haalele mai ua moho la i kona holo ana, e kuhikuhi aku ana hoi, i ka wa o kekahi kanaka e holo ai a e hoopoino ana ia i kona aoao, ua hoolilo ae oia iaia iho maluna ae o kona aoao, ina oia e hoole ana aole e haalele mai i kona holo ana, a hoopaakiki mai no i ka holo ana; a ma ia mea, me ke kokua pu ana mai o kekahi keonimana e ae, ua loaa mai ka haalele ana.  I ko’u manaoio ke aie nei ka aoao Ripubalika i kela Hawaii no kana mau hana ku i ka naauao.

            Mahope loa ua ike oia o kona holo ana ma ka paa balota e hoopoino ana ia i ka aoao, oiai no nae hoi o ka hewa ana i hana ai a lilo ai kona mau pono kivila, ua hana ia he mau makahiki mamua aku, a ua manao no hoi oia o ua hewa la he mea pono no e hoopoinaia a e kalaia hoi.  Aka nae, ia wa hookahi ua kukala ae oia, ina o kona inoa he mea ia e hoemi ai a aole e hooi aku i ka ikaika o ka paa balota i waeia, no ka pomaikai o ka aoao e haalele ana oia.  Aole oia i hoopaakiki ma ka holo ana, ina paha he kumu ia e poino ai.

            Mai keia mau hoakaka ana e ike ana oe, a ke manaoio nei au o na Ripubalike e kue nei i na moho oiai ko lakou mau mooleleo na kupono ole no ka hanohano i haawi ia aku ia lakou, a he poe hoi i hoaoia a ua ike ia ko lakou mama ana, ke hana nei lakou i kekahi hana kupono loa no ka aoao, a he hana hoi aole e ikeia ana i keia wa, aka, e ike ia na pomaikai oia hana mahope aku.

            I kuu manaoio o ko Brown wae ia ana i moho @ awaliwali ma ke kulana ninau kalaiaina wale no.  I ke kau o ke koho no na Luna Aupuni Kalana i hala ua waeia oia i moho e ka aoao, a ia wa nae aia no mahope ae o kona ke kakoo ana o ka aoao holookoa.

            O ka mea kue mai iaia, oia no o John Wise, ua komo mai oia ma ka hope loa iloko o ka paio balota ana, a kokoke loa oia e lanakila maluna o Brown; a aia no he poe i manao (me na kumu no nae no ia mea) o kekahi mahele koho ua ulolohi loa ke komo ana mai o kona hoike ma ke ano i puka o Brown.  Ina ua hana ia ia mea, aohe hewa nui e ae i hanaia e kekahi aoao kalaiaina.

            He mea maopopo loa me he mea la ua hoopoina wale iho na poe koho i ko lakou mau noonoo ana, a ua loli koke ae ko lakou mau manao a ke makemake nei e hookomo ae ia Brown ame ka poe e kokua nei iaia i ka mana o ka oihana Makai.  Aole o’u manaoio e kokua ana na Hawaii iaia; aole loa lakou e kokua ana iaia, ina e ike ana lakou i na mea e pili ana i ko lakou mau pomaikai ponoi iho.

            O kekahi ninau kalaiaina hou, oia no, o ka poe e makemake nei e loaa i ke Aupuni Kalana ka holomua, he mea pono ia lakou ke ike iho, aohe hewa i oi ae e hanaia mamua o ka hoomaka ana aku i ua Aupuni Kalana la ma ke koho ana i kekahi kanaka ma ke kulana Lunamakai, oia kanaka ua hoole mau aku oia i ka hana like ana me ke keena o ka Loio Kuhina.

            Aka hoi, ina lakou e makemake ana e hoolei’ae i ka lokahi pu ana ame ka hilinai ia ma ke ano kupono e loaa ai ka holomua i ke Aupuni Kalana, a ina no ka inaina wale no, a i ole ia, i mea wale no e hoike ai i ko lakou kue i ka’u mau hana ana, aia no ia ia lakou, oiai, o ko lakou kuleana no ia.

            I ka hoohuihui ana i na mea apau, ua kuhihewa ka aoao Ripubalika ma o elua la o kana mau moho, a elike no hoi me na kanaka pakahi, he kue loa oia i ka ae ana i kona kuhihewa iho.  O kela ame keia lala o ka aoao Ripubalika e noonoo ana nona iho e ike iho ana no oia i ka pololei o keia.  Aka, he mea hiki no ia lakou mamuli o kekahi mau kumu hoomeamea wale iho no e hoao ana e apono iho ia mea.  Aia no he poe i makemake i na wa apau e pili pu ae me ka aoao e lanakila ana.

            O kekahi hoi ua make’u wale iho i ka mana o ka aoao, a e manao ana he mea ia e hoemi ia ai ko lakou mana no ka wa e hiki mai ana.  

            A eia nae, aia no kekahi poe e manao ana e ku ae a e hoopakele ae i ko lakou hanohano ponoi.

            Kou oiaio,

            G. R. CARTER