Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 24, 16 June 1905 — NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pele kane ma Inia. [ARTICLE]

NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pele kane ma Inia.

MOKUNA VX XVI XA A L.-\ LAI MA KE ALA. A haia no hoi ka bora laahope ino o ka liuliu ana aia hoi ka liuakai a 51ck:a \Varviia » ke aianui aupuui e hiki ai i Uell ke uee la anu' na hiohiona olioli o ka lanakila na koa ma ko lakou ala, ina iho o ka hoomanawanui ana i na alalai a lanakila no hoi. A īnahop* ih<» o ka hala ana he eha la mai ka nianawa i haaiele ai na koa IN'U-kaae ia Miruta ua komo hou aka la lakou me ka uiea-. !;ou a īini īim ka olioli o na hoaloha, A o na wahine opk> ua hooii«*ho pu ia aku lana me kekahi hoaloha o Mekia Warena ? he ni iaina noliopaa no Mimia. MOKUNA VII. KE KULANAKAUHALE O DELI. Aol»* piiha he aupuni ame ka lahui i komopoo aku iloko o fca poini* o Ka lukuwale oi ae mamua o ke aupuui ame ka lahui o Pelekane i kukuhiia iloko o Inia mamuli o ka ulu ana o ke kfpi ikaika iloku o na lina Sipoe a laulaha loa aueano e puni kaaina aka ua h«i ma ka hapa akau o Inia me na Sipoe kipi, a he mau ia Hiakf ualo no ia no iia I'elekaue, aole ma ke ano knpono aka ina ka iukuwale nna. A oiai o ke kulanakauhale o Deli ke k'kowaena o ka ikaika o na Kipoe a oia no ke kikowaena o keia kipi a lukuwale, alaila ua hoohala ole na Pelekane i ka nee ana ilaila, i inea e ike mai ai na Inia aoh» ka he manao haawiplo ka na Pelekane. a o ka aa ana aku o na Pelokane i ke kikowaena o ka ikaika» oia hoi o Deli, oia auanei k:i mea e malani wale inai ai na walii e ae o na Sipoe i ikaika maoli ka hoouka kaua ana. Nolaila ua liuliu koke ae la na Pelekane ma ka houluulu ana i na pnali apau. a oia 110 hoi ke ahiahi o kalii la ae a na pualikoa uuku o Mekki Waiena i komo hou ai iloko o ke kahua lioomoana o Mimta a hoomaka uo hoi ko lakou nee ana imua a no l)eli ka pahuhopu. Eia nne, ma ke nla he umi-kumamalima paha mile mai l'Mi mai. i halawai ai na Pelekane me na enemi, a ma kekahi walii kulanakauhale, a ma keia wahi i.hoomaka mua loa ai ke kaua maoli 0 na aoao a elua a hui kino no hoi. Ma ka h<K>maopopo ana aole keia lmi mua ana he kaua ano nni, aka. o keia kaua ana ka mea nana i kaomi mai i ka lukuwale ana o na Inia. a o na hana o ia ano i hookoin maiuua iho aole i maalaiii ka lawelawe Una a ua poe Sipoe nei mahoj>e mni. Ma ka aoao o na Sī[>oe ua nni loa ko lnkon luliuai i ka wa kiuohi, ua lakou ana ka kmakila o ka.la, oiai ua maopopo loa ua nui hewahewa ino loa na Sipoe a he uuku loa na Pelekaue, a mawaho ae o ia he inau pukuniahi nunni ka iakou i oi a be mau puknninhi liilii iho ka na Pelekane a huihi me na makaukau e ae o ua poe Sipoe nei, me ko lakon j makaukau oihnna koa, ua haaheo loa ko lakou uhane me ka hili-j nai n\!i na lakou ana ka launkiln. ! Eia na. i ka lumo ana iho ka hana, aia hoi, ua pueliu liilii ae! la na Inia a i-lo ae la ka lanakiia i na Peiekaue a ma keia hui mua | loa ana •» na aoao a elua a haule ai na Inia oia kekahi puupuu ika j ika nana i hooemi aku i ke kaena wale ana a hnano'u Ava!e ana. A ! no ka lanakila mau o na Pelekano nia na hakakn liilii o na aoao' 1 hui ai na lawa loa ka holiewal'? o na Inia, a no ia raea aole lakou \ i aa e l<akaka he alo he alo me na PeU-kaue koe wale no o ka hoo-i ]oj poka pa-hn mai o na luia ia lakou nia kahi mamao loa i na Peie | kano. Pohi i kaulana ai ke kaua o Gn7.ic!i.rafa, kahi o ke kaua mua; loa. " I 0 keia man lmkaka liilii e hui nei na Pelekane oia no na hui; ana o na aoao a elua ma ke ala o na Pelekane no Deli, e like mej ka manaoio i loaa ia lakou o ka hni kino maoli no i kahi o ke ku-j nm <. ka l ooulu kaua, oia hoi o Deli, pela i pnka aku ai na Pele-j kane nuii Miruta aku a mai na wahi e ae a hookahi ka nee like ana| me Mekia Warena ame kona mau puaii. A i na manawa npau e hui ai a lanakila na Pelekano. aole i nele ka puhee hoi hou o na | Inia i pakele mahunehune aku no ke kahua hooinoana iloko o Deli, j a m uiaila mai e puka hou mai ai he auna nui okoa, no ka hui kaua| līou ana. | A ma ka la 7 o luno i liui hou aku ai na pualikoa mai Mimla j aku me kela o ua pnalikoa Pelekane mai Amahala mai i Alipoa, ma; kekahi wahi aia ma kahi o eiwa 'mile mai ke kuhmakauhale aku oi Deli. a mamuli o keia i pii mahuahua ae ai ka ikaika helnna o naj Pelekane. he pnalikoa hoi i kaa malalo o ke alakiii ana a Sir H. | Hanaiia. oiai. ua make aku o Generala Auasona. ke ahikai mua oj ka pualikoa. j Mahope iho o kn ma-ki ana o na koa Pelekane no Deli oiai aia ' no lakou ko hoomau la o ka hiki aku ilaila, ua hoea hou aku la la-| k >u i HabuUkasiii, mnhope nae o ka hala ana o olia mile, a o ka hoea wi\ no hoi in o na Pelekane ma ke kahna hoomoana a papn ikaika; mua loa o na i hoolawaia me na ikaika ma kalu o ekolu knu-| kani koa i«ne na pnkuniahi he umi-kumamalua. A o keia mau pn ua oi loa akn ko lakon nnnni a palanaiki mai na pu o na Pelekane ke; hookukuuu a he inaojwjK> loa ko lakou hoopoino i na Pelekane oiai' ma r<a wahi niamao. a oiai no hoi aole he walii kakoo ana i na kane ma na wahi mainao oiai aole i lawa ka ikaika o ka lakou nian: pn no ke kana ma na wahi ui&mao, koe wale no ke ka,ua hui kiuo a. ano kokoke. Ma keln wahi ikaika o na Si|>oe i ikaika hou ai ke kaua ma ka aoao o im Inia, a ano nawaiiwali na Pelekane oiai aoie he Uhi launa aku aka ma ke akamai o ka lawelawe a hoonee kana ana o na Pelekane na kaa hon ae Ia v ka lanakila ia lakoa a pnhee aku na Sipoe me ka waiho ana iho i ko lakou man mea kaua 1 ka honna a holo pukaka wale aku i piikele ai ke ola» 1 na Sipoe e hoopapaa ana i ke ki hooman ana i na euemi, oia na Pelekane. oiai na aoao a elua ma ke kahua kaua mawaho o ka mi haawli» ae ia ke kauoha i ka Pualikoa Kanahiku o na IVlekano nmlaila a iloko o ka uwa hanoii ani o ua puali nei ma he H Mke ana ua Ililo ia iakou ka lauakila, a liuua me ko lakou nee hoi ole i hope. aka, nee no imua m ka hui kino ana me na enemi, ouū e ki liooman ana i na Pelekaue ma kekahi aoao mai. ua Uio h ka manawa i hui kino ai ka PmiH Pelekane Kanahikn me na InLn a o ka hoonmka no ia o ke kana he ah> a he alo, A oiai ua kau mua ka weii i na »Sipoe no ka wiwoole lua ole o na

: PvVk;»T>\ na ia uo ka |jC«>pahtH> ana la lakou a haaieleia Hio ai ; mm» :» holo |*«kaka i pa&ele ke ohi. O keia no krkahi UoHkiln ku:;>aka<* i i na lVk v iiii£i€ > . r a i ka avn o kvla kahua o na S!j>oe aia ito he kahoa ikaika i l;,»n .iku ii na fV!*-k«m** *• u»*i ai. eia aa* aoh* ih> i kuha'n iho lako», 1 i ka ar.;>, aku llaHa ua siai>f>o|io ioa ae la «a haalele im iuia ia waih*>m iiu* la na tn*-a ka«a a h*aa ae la keia hoouiaopopo ua hoio akn kvia wahi k«»a I?;ia luamuli o ka pohva i oa iuH>ho j>uh»v o ko hikoii uiau hoa Inia «> ke kahua a |*apu ī haukhia ai; a 110 keia hauU 1 ► kana ole ana i ma-ki liaahv«t> akii ai oa Pelek:ine iioko 0 ia wahi kulanaknnhah» a kau ima!u>« ho« ia ae Ia ka hae lVh*kane iloko olaihi. ma fce kahua kiek:** ao nae o na Sipoe i hookahua ai. oia ke kulann |e kn kehakeha aua ineka huli pono o kona alo e nana ana i ke ku!a I naknihale kaulana o I>eU kahi o ka hoonlu kaua kipi. | lloko oka hooniaopo|>o ona Pelekane aia he man haopn kaoImaha i komo aka iloko o ua Inia o ke kulanakauhale o Deli ma ka oianawa i ike hoa mai ai i ka welo hoa ana o ka hae Pelekane mai ke poo mai ake kauaka haahaa. Alaila, e like nie ka loihi e kan ia ai ka hae Pelekane, |>elā ka noouoo i loaa i na Inia aia no ke mau nei ka mana hoomalu o ke aupuni o Pelekane iloko o liiia, aia nae ma ke ano naueue. 17a loaa po 110 ka hoomaopopo i na Pelekane ame na lina pu aia ka mao 0 ka mana aupuni Pelekane iloko o Inia i»a ka mau o ka ikaika. a i mea e man ai ka ikaika oia no ka hoouna hikiwawe ana o Pelekane Makna i mau koa iloko o ka aina haunaele. a pela iho la i hoolana loa ai na Inia. A ina aole e hiki ana ia lakou Inia ke hoo-! kuke aku i na haole mai ka aina aku iloko o ka wa kupono mainua 0] ka pae ana mai o na kokua hou mai Enelani mai, alaila, wahi a kal noonoo wale a na alakai Inia'e hooniau aku no i ka paio ana a na ka hua e hoike mai i ka hopena o ke kipi a lukuwale ana. O kekahi mea i hoopuhili i ka noonoo o na Pelekane, a akalii no a maopopo, oia no ko lakou kuhihewa aia ka Emepera ame na keikij ponoi i hopuia e lakou ma ka papu o ZS*adoa iloko o ko lakou lima | he pio, eia ka, aole, no ka 111 ea, eia 110 ka Emepera iloko o Deli a hemau hoohana hoopuhili wale 110 ka mea i hanaia i mea e hiki pono ai'na elele Inia ke hoounaia. Eia nae, aole no i lnila loa ka inanawa mamiiu o ka maopopo ana i na Pelekane i ka mea oiaio, oiai na ko' lakou mau kiu wiwoole ka hooikaika nui ana a loaa ka oiaio. Ma ka manawa i lioomoana ai na Pelekane ina keia knalapa c nana ana ia I>eli, aole palia he pualikoa o ekolu kaukani wale no e| like me ko na Pelekane *>f hookaliua ana ma ua kualapa 'la, oiai uia! ka huina nui o na Pelekane, he ekolu kaukani wale no a hookuku| ae me ka huina 0 na Inia kipi e hoomoana ana iloko o ke kulanakau-' liale o I)eli, ke poo aupuni emepeia o na Inia. no lakou ka huina iliiki aku i ka hapaha miliona aka aole no i kuha*u iho na Pelekane.l A mahope mai e like ine ka nee ana o ka manawa, aia hoi, ua! hooi loa ia ae ka nui hewahewa 0 na Inia i- pakoluia ae ka mii i ko ka 1 hapaha miliona, no ka mea, e komo mau ana na Inia a lilo i poe koa 1 e hooniaamaa mau ana me na meakaua, a mawaho ae o ke komo nui: ana o na koa, e hookomo nui ia ana na meaai anie na lako no kal pono o na koa a ua makaukau maoli no lakou e hiki ole ai lakou ke! hoopuhiliia. E hoomanao pu ia 110 hoi, aia keia-kulanakauhale uai hoopuniia me ka pa pohaku mauoanoa i hana noeauia i lawa me na pu nunui a e hiki ole ai ke komo maalahi me"ka loaa ole mai o na poino. 0 na pualikoa Pelekane e hoomoana ana ma kefa kaliua hou o lakou, oia hoi, ke kualapa, a malalo o ke alakai ana o Sir 13. Banada a e noho aku nei imua o Deli, oia 110 na Pualikoa Kanahiku-kuinaina-lima. eono mahele koa 0 ka Puali Kaifela Kanaono, ka Puali Benegala Ekahi he eono mahele koa o ka Puali Fusilia Elua, o na koa oi ka Mahele Kiai, elua maliele koa o ka Puali Ihe Eiwa, ame na pualikoa a Mekia Warena, na puali kaulio ami i hookuinu ai i Miruta a | he puali pukaa 0 na pukimiahi liilii, a i ka hui ana ia lakou aj)au ua piha aku la ka huina o ekolu kaukani. Ma ke kakaliiaka ana o kekalii la ae, aia hoi ua hoopuipui hou ia ae la ka ikaika o na Pelekane ina ka hoea ana aku 0 kekahi Pnali Kiai, nona na koa i waeia maiwaena mai o na kupa haole, a i lieieia mai e lakou ma kahi o ka elima haueri ame kanawalu mile iloko o iwakalua la e heleia aua he iwakalua mile o ka la, me ka lioomaha !o!e, he mea lioi i ike ole ia mamua, oiai lie aina wela o Inia, aoi loa ak i, 0 ka wela 0 ka la o keia mau la lukuwale. I O keia kualapa o na Pelekane e hooinoana nei, he lalani kualapa ■ Kiokie ia e huli pono ana ia Deli, a wailio wale na kūalono, au>«* na w:.] i( ilina ona moelepo ame na hana kaulana eaeo na 1 inī;* i kukulu ai a he nani maoli 110 ka aina ke nana aku. | Aia mahope pono aku o keia lalani pnu ke kahua o ke kulana-l kauhale kaulana o Deli, i hoopuniia a paa me kekahi pa kiekie 11 ui-1 | noanoa, a i'oko olaila na kaulmle numii a kilakila maoli 0 ke kukulu j ia ana. a kona mau papu aole e hiki ke hoole ia ika mana o konal [nanama. a v moe ana hoi na alanui kulanakauhale aole no nae o kef |akea kupono, oia nae ke ano mau o na alanoi Inia, a maluna o keia |pa poliaku manoanoa na pukuniahi nunui no ke pale ana i ke komo; | inai ona enemi. 0 keia mau hoolala ana apau mamuli ia oka noeau! 1 0 na Inia. ■ | | "He kulauakauhale nani maoli ka keia!" walii a Kede i hooho ? [ae ai ma ka pane ana aku i kona makuakane, ia lakou e kuku anaj |ma ke kualapa mahope iho o ka hookuu hoomaha ana o na Pelekane! a hele holoholo aku ai no lakpu no ka iuakaikai.* "Aole kakou ij • heluia i ka nunui ame ke kilakila o na hale o keia kulanakauhale ia na luki i knknlu noeau ai. Ke manao nei wau e nalowale no ka|kou ke holoholo iloko o kela wahi nani nie na alakai ole. r! "Pela no," walii a ka Makua Warena." ! "Aohe he wahi manaolana no ko kakou hiki ke hoaano aku ke* ; manaoia e komo ilaila,, koe wale uo a loaa hou mai he mau koa no ka-| kou e lawa ai ka ikaika no ka paio hoomau ana. Ina 110 me ke?aj ekolu kaukani o kakou ua hiki ke komo iloko me ka nana ole ae ij | ka ikaika o ka pa manoanoa e hoopuui la, aka o ka ma-ki ana iloko 0 na alanui ololi e like me kela e ku lalaniia la e na hale kiekie ma| [ua amio, he mea maopopo e puhee a leleliilii ana kakou r ma o naj 1 jM>ka e kiia iho ai mai na kauhale. a aia he nui koa maoli no e ljikij ai ke paio aku me ka nui no nae o ka make, a e like me ka mea i ike j ia iloko oke kāna —o ka hakaka inaloko ona alanui ololi e like mel | kela oia kekahi 0 na hakaka weliweli. loa i loaa ole a hiki ole ke' ae me na hakaka ma na wahi akea. A e hala ana kekahi! | manawa loihi e like paha me elua mahina a oi mamua o ka hiki ana| ; mai o na kokua ii o kakou nei, a pela no hoi ka nui o ka manawa a kakou e jma ai i ko kakou kahua ma keia kiekiena.*' j "Makemake ioa wau aole e noho loihi ma keia wahi," wahi aj pike i hot>muopopo aku ai. Ika nana aku aoie io no e hiki pono iaj kakou ke paio aku ke ole e lawa ka ikaika ku|>ono me kakou." | "Eia nae," w«hi a Mekia Warena i pane hou aku ai ? "ua hīki nc j ii kakou ke haua i kekahl maa mea, e laa ke kia ana. a hoihoi mail i iui mea i ikeia a he mau waiwai nui hoi ia ma ko kakon aoao no naf j h«<ohana o keia mwa A o kekahi m> hoi. ua hiki ia kakou ke| | wawahi i kekahi mau pale ona Inia.—o na owaho aku nei e j loaa maalahi ai sa kakou. Halo! Heaha k«4a? n i hooho leo nui iae ai ka Mekia. 1 ka manawa a Mekia Ware«a i hooho ae ai, oia ka manawa i |M>ha mai ai o keahi lae he uwiia la ame ke kani pn ana. jnai na papu manoanoa mai o na Inia. a hihio ana ka poka maluua jm>uo o ko !a \ kon man poo. a ia manawa hookahi #0 i pee koke lho ai lakou a moj uuH* aua ilalo I ka honua i ole e h>aa mai i ka poka. ' • (Ao!* i pan.)