Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 25, 23 June 1905 — Page 4

Page PDF (1.32 MB)

This text was transcribed by:  Kaulu Luuwai
This work is dedicated to:  Kalamakahi Crabbe

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA. POALIMA. IUNE 23, 1905.

 

            “Malia paha o hoolilo mai kela ia’u i Keikialii,” wahi a Pete rika i pane hookolohe aku ai.

            “Aole @’u kanalua i kona hana io mai pela,” i panai mai ai o Oloveka me kona minoaka ana iho.

            Pii ae la na poohiwi o ua makaikiu nei, a huli aku la oia i kahi e me kona aka malu ana iho.

            “Ke ha’i aku nei wau i keia mau mea apau me ko’u manaoio maoli no,” i pane hou mai ai o Paulo.

            “Ke manaoio aku nei no hoi wau ia mea, aka no makou na kanaka Amerika, aole o makou nana i na inoa hanohano. A no keia hana a’u e hana nei, ua paa ko’u manao e uhaiaholo mahope o keia poe a hiki i ko lakou paa ana a wawahiia paha ko lakou ahahui, a ina e ike ana kaua aia no i Rusia kekahi hapa ke manao nei wau ua ike no oe i kau mea e hana aku ai,” wahi hou a ka makaikiu.

            “Ke makemake nei wau e holo loa aku no oe St. Petersburg,” wahi a Paulo Oloveka.

            “Ka, loihi maoli no kela wahi a’u e hele ai.”

            “Aole anei oe e ae mai ana e holo ilaila?”

            Noonoo iho la o Peterika no keia noi; aole no i loaa iaia he mau kumu nana e kaua mai iaia mai kona hele io ana aku ilaila ina e ike io ana oia he mea pono e hele, koe wale iho no keia aole i haawi pau loa mai kona haku, ka Makaikiu Nikoloka, i keia hihia ma kona lima, a aia malaila kona wahi kanalua.

            Ae, e hele no wau, aka ina nae wau e ike ana he mea pono ia,” wahi a ka makaikiu i pane aku. “He mea pono ia oe ke hookuu mai ia’u, oiai he mea pono e loaa ia’u kekahi mau mea e pili ana i keia buke.”

            “Alia oe e haalele mai ia’u,” wahi a Paulo Oloveka i kahamaha mai ai. “Ke manao nei no oe he mea pono no ia’u e noho pee iho no maanei no kekahi manawa?”

“Ke manao nei wau he mea pono ia oe e noho malie maanei no kekahi mau la.”

            “Ina pela, e oluolu ana anei oe e lawe aku i ka’u lono telegarapa a hoouna aku no Rusia?”

            “Me ka hoopaapaa ole aku.”

            “He makemake ko’u e loaa mai ia’u ka mana piha,” wahi a Oloveka i pane mai ai a iaia no hoi e kakau ana i kana manao telegarapa, “aole wale no ka lawe ana aku ia oe no Rusia, aka no ka hoonee ana aku e hopuia ai a e kania ai ka hoopa’i li-kanaka maluna o Ivana Kivi ina e hiki ana ia mea ke hoonohonoho hololeaia e na aupuni a i elua.”

            Hopu aku la o Peterika i ua manao telegarapa la a hookomo iho la iloko o kona eke, alaila iho aku la oia no ka lumi heluhelu buke. Aole keia manao telegarapa o Paulo Oloveka he manao awiwi, no laila ua noho iho la ua makaikiu nei a kaua a hoolilo aku la i kona manawa e huli ana i na meahuna pohihihi o kela mau hua palapala hoopaha’oha’o nui wale.

            Ma ko ka makaikiu hoao ana e hoohuihui ae i na huaolelo e hiki ai ke komo pono keia mau hua palapala ua halawai mai la oia me ka oiaio o na olelo a ka Makaikiu Kaaka i hoike mai ai iaia, oia hoi, “me ka nui o ko’u noonoo ana pela no e ike maopopo iho ai i ka nee awiwi ana mai o ka mea oiaio,” oiai mailoko ae o na mea like ole e telegarapaia iloko o kona puniu a e haawe kaumaha ana ia mau mea aia hoi oili mai la me he malamalama la o ka la ka kaina ana i manao ai o ia ka pololei. Ku ino ae la oia iluna, a holoholo iho la iloko o ka rumi, me kona helehelena mohaha hauoli, me kona hoopuka ana ae:

            “Chemistry” (Akeakamai Hoohuihui).

            “Ua pololei keia a’u e manao nei,” wahi hou a ka makaikiu, me kona lelele ana iloko o ka lumi me ka hauoli. “Pehe no la hoi i loaa mua ole ai ia’u ka noonoo pela? O keia kanaka loea oia ke kanaka nana i hana i kekahi mea hoopa-hu ikaika loa i ike ole ia aku mamua. Heaha kona mea i kapaia ai he “kanaka loea” aole anei no kona loea ma ka ike hoohuihui? Aole anei ua oi loa aku ka maalahi ka hoouna ana aku i kekahi buke o keia ike e huli nui ia nei i ka Za o Rusia, he alahele maikai hoi e komo aku ai ka mea make iloko o ka home o ko Rusia nohomoi? A! ke ike nei wau me ka maopopo loa i keia manawa i ka mea huna hoopohihihi nana i hoopouliuli i ko makou mau ike i kinohi.”

            Nana pono hou iho la oia ika ili buke ame na hua palapala hoopaha’oha’o a hoohalikelike iho la me na buke lehulehu e pili ana no ia ike hookahi e waiho ana iloko o ka Nikoloka Kaaka pahu buke.

            Ma ia huli ana i ike iho ai oia me ka maopopo loa i kana alahele e hoonee aku ai i kana hana imua, a i kona manao ana ua pololei kana mau mea i hoonohonoho ai, ua puka aku la oia iwaho a lawe aku la i ka Paulo Oloveka manao telegarapa. Mahope o kona hoouna ana ua hoi hou mai la oia i kauhale a hooluolu iho la no kana hana e hoea mai ana.

 

MOKUNA XII.

MA KE KIEKIENA O HOBOKENA.

 

            I kona ala ana mai hoomakaukau iho la oia no ka hoomau ana aku i kana hana. I ka hora uni o ia kakahiaka aia ua makaikiu nei a kaua ke pii la iluna o ke alapii o ke Keena Buke o Asako. Hoike aku la oia i ke kanaka malama buke he makemake kona e huli i kekahi mau mea e pili ana i na hana akeakamai hoohuihui ame na buke e hoakaka ana ia mau mea.

            “Kahuhu! he hana nui maoli no keia au,” wahi a ua kauaka malama buke la i pane mai ai. “Mai manao mai paha oe he hana uuku hoi ke kii ana aku i na buke lehulehu iloko nei a waiho mai ilalo nei?”

            “Aole pela,” wahi a Peterika i pana aku ai, “aka i mea e loaa ai ka’u mea e makemake nei a e hooluhi ole aku ai hoi ia oe ma ka hoihoi pakahi ana aku i ua poe buke la ma kolakou mau wahi, aole ane he mea pono ia oe ke ae mai ia’u awau no hoi ke hele aku e huli, a o ka’u mau buke no hoi i makemake ai oia ka’u e nana ai.”

            “Aole he aeia pela: oiai he ku-e ana ia i na rula mau o keia keena.”

            “Ina pela ua pono iho la,” wahi a Peterika, oiai na makemake nui oia e hoala ole ia na mana’o hoohuoi iloko o ke kanaka kiai no kana me e imi nei. “Ke makemake nei wau ina no hoi oe e ae mai ana, e huli ae no hoi wau iloko o ka oukou papa kuhikuhi malia paha o loaa ka’u mea e makemake nei, a ma ia ano no hoi e hoopokoleia ai kou luhi.”

            E like me ia ana i noi aku ai pela oia i noho iho ai a huli iho la i kana mea i makemake ai iloko o ka papa kuhikuhi, a aole i hala ae he mau minute aia hoi ku ana ka paila o na buke ana i kauoha aku e laweia mai iluna o kona pakaukau.

            Hoomaka koke iho la ka makaikiu e nana, aole no nea hoi o ka lolelole ae i ua mau buke la, aka aia kona nana ana ma ua inoa wale no e kau ana mawaho. No ia mea oiai ke kanaka malama buke e kakilo ana i na hana a ka makaikiu ua komo iho la iloko ona na manao paha’oha’o.

            He iwakalua ka nui o na buke i laweia mai iaia, a he minute wale no ka manawa a ka makaikiu i hoolilo ai no ka huli ana i keia mau buke, a noho hou iho la oia e huli hou ina he mau buke kekahi i koe aku i loaa ole hoi iaia maluna o ka papa kuhikuhi.

(Aole i pau.)

 

Kenekuria Uni-kamamaiwa

AME

Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia e Simeon K. Nawaa.)

 

(KAU POO ELUA.)

MOKUNA X.

KA EMI ANA O KO NAPOLEONA MANA.

 

            (HOAKAKA: O keia mau hoike malalo iho nei ka mea nana e hoohui ae ia kaua e ka mea heluhelu me na mea mua i hoikeia ma kekahi o na mokuna mamua aku nei e pili ana i ke ola ana o Napoleona ame kona ikaika ume e paa ana i ua okana aina o ka Hikina ame kona oki ana i kana wahine mare, ia Josefine.)

            I keia manawa aia o Farani i ke panepoo o koua hanohano ame kona ikaika, e hohola ana hoi i kona eheu malumalu ma Europa. Aole wale o Italia wale no ke aupuni i hoohuiia mai malalo o kona mana, aka ua hui pu ae o Holana ame ka hapa aekai akau o Geremania. Ua hui ae oia me Auseturia ma ke ano hoaloha, a o keia hui ana ae ma ia ano ua like no hoi ia me kona wawahi ana i kona noho hoaloha ana me Rusia. O ke kuikahi i hanaia ma Tilsit mawaena o Napoleona ame Emepera Alesanekero ua ku iho no kekahi mau makahiki pokole, a poha mai la kona au awaawa i ka 1811, ka wa hoi a ka Emepera Alekanakero i kukala ae ai i ka pono ole e paa malalo o ke kahuahana hoohui i na mana o ka Hikina malalo o hookahi mana aupuni. Ua hoomakaukau koke iho la o Napoleona no ke kaua. Oiai e ku mamao loa ana o Enelani mai kona mau lima aku, nolaila aole ona enemi i koe iho o Rusia wale no. O na mana e ae na pau i ka haulehia iaia.

            Mamua o ko kaua nee ana aku a makaikai i ka moolelo o ko Napoleona kii ana e kaua ia Rusia, he mea pono ia kaua ke huli iki ae a nana aku ma ka Anemoku o Sepania.

            Mai Aperila, 1809, aia o Welinetona, me kona mau koa he iwakalua kaukani o keia no na koe Pelekane i hoikeia ai aole i oi aku mamua o kanalima kaukani ke hooikaika la e kaili ae ia Sepania mai na lima aku o Napoleona. He ulolohi loa ka Welinetona nee ana, e like hoi me ia i hoike mua ia aku ai ma ka mokuna i hala hope loa aku nei, i ikeia ai hoi ke kuemi hope ana o na koa Farani, a ma ia mokuna no hoi i ike ai kaua aia ua eueu la o Pelekane ke ku la ma na palena o Farani. O keia ike e pono ia kaua ke hoopaanaau, oiai e hiki ana kaua ilaila ma keia nee ana aku o ka moolelo.

            O ka Napoleona kumu ikaika loa e hooneekaua aku ai ia Rusia oia no kona makemake e koi ikaika aku ia Rusia e hooko aku i ke kuikahi o Tilsit i hanaia i ka 1807.

            I keia manawa ua paniku ae ka Emepera Alekanakero i kona mau awa mai ko Beritania Nui mai; eia nae aole i hooko pono ia keia mea. Ua manao maoli iho o Napoleona ma keia hana paniku i na awa o Europa mai ia Beritania Nui mai oia ka mea nana e hoopoino ia Beritania Nui a pilikia kona poe kalepa ame na hana ano nui e hanaia ana iluna o ka aina; eia nae ua lilo mai ka hookapu holookoa ana i hana nui a paakiki ka hooko pono ana nolaila ua koe hookahi iho no o Farani e malama pono i keia hookapu ana.

            No Italia hoi, Geremania ame na okana aina liilii e ae o Europa i paa malalo o ka ae lokahi ku-e i ke komo ana mai o ko Pelekane mau waiwai iloko o ko lakou mau palena, ua hiki ole ia lakou ke paa aku mamuli o ka hemahema o ko lakou mau kapakai i na kiai makaala nana e malama aku. Nolaila i ka manawa a Emepera Napoleona i kauoha aku ai ia Emepera Alekanakero o Rusia e hooko mai oia i ke kuikahi e paa ana iwaena o na aupuni huiia i kela manawa a e pale ikaika aku i ke komo ana mai o ko Pelekane mau waiwai, ua pane mai la oia me kona kuhikuhi pu ana mai i keia mau okana aina e malama ole nei i ke kuikahi i aelikeia ai e lakou.

            Eia nae ke kumu ikaika loa nana i kaua aku i ka Emepera Alekanakero mai ka hooko ana i ka Napoleona koi, oia no kona maka’u o pepehi ia oia e like me ka pepehiia ana o kona kaukane, ka Emepera Paulo, oiai o ke kumu ku-e ikaika loa ia manawa e nee ana iwaena o na makaainana mamuli no ia o ko ka Emepera puni wale malalo o ka Farani mau alakai ana, a oia puni wale oia ka mea nanai hoehaeha aku i ka lahui, a he mea wawahi hoi i ko Rusia launa kapela ana me Pelekane ke komo kaua ku-e aku oia ia Pelekane.

            Ia Napoleona e hoomaka’uka’u nei ia Alekanakero me ke kaua ina e ae ole ana oia e hooko i ka aelike i hanaia e lakou, aole oia i huli ae a nana ae ma kekahi aoao a hoomaopopo iho hoi i na pilikia e hoea mai ana imua ona. Eia nae i kona manawa i lohe ai i ka hopena i loaa mai i kona mau pualikoa ma Sepania ame Pogukala, ua ano kuha’u iho la oia i ka hoonee kaua koke aua aku no Rusia, a he pi@pi@ na manawa i hoikeia ae ai, ua hoopuka ae o Napoleona i keia mau olelo iaia ma St. Helena. “O ko’u manao maoli oia ka hoomaka’uka’u wale ana aku no ia Emepera Alekanakero e hooko mai i ke kuikahi. Ua like no maua me kekahi mau kanaka kakauahi ia laua e ku ana iluna o ke ka@ , aole he mea i waena o laua @ e hoeha aku i kekahi.”

            Eia nae o keia olelo hoohalikelike a ka Emepera aole i po@ oiai aia mahope iho o kekahi @ na aupuni @ hoopaapaa nei he @ mimilo nana e alako aku i ka make, a o ke kaua ana aku me ka manaolana e lanakila ana no oia kana i lawe ae ai.

            O keia iho la ke kulana maopopo loa o ka Emepera Alekanakero. No Napoleona hoi ua kuha’u iho no oia, a me he mea la ua haawi aku oia i kona papaiao e hoolohe aku i na olelo hoonuinui a ke @ kela Cautaincourt, he amebas@ hoi no Rusia mamua aku.

            Ua ninaninau iho la oia i na aliikoa Farani i noho mua ma Rusia a i ike hoi i ka waiho ana o ka aina. Iwaena o keia mau aliikoa i ninaninau ai o Lutanela-Ko@ela de Ponthon kekahi, ke aliikoa @ o Napoleona, i noiia ai e Alekanekero e komo aku iloko o Rusia, mahope o ke kuikahi i hanaia ma Tilsit.

            Penei kekahi mau mea i kakauia e pili ana i keia kau:

            “Iloko o Aperial ua hooneeia aku la na pualikoa Farani e hono ana ma Geremania ame kona keikialii i hui ae ma ka Aha hui Ge@menike, a ua houlolahi wale ia no ka lakou mee ana aku no Po@ mamuli o na mea ai.

            “I keia manawa no ua haalele iho ka Emepera ame ka Emepera wahine ia Parisa no Dreslen. Malaila i loaa aku ai kona makua@ nowai kane, ka Emepera hoi o Ause@ a a@ pu no l@ loa na keikialii o Geremania ma ia wahi, i hele aku hoi kekahi o lakou ilaila me ka manaolana e hoonuiia ae ko lakou mau aina, a o kekahi poe hoi mamuli o ka makau i ka hoike ae i na manao @ wahawaha.

            “O ka moi wale no i hiki ole ae malaila oia no ko Perusia. Oiai aole oia kekahi ma kela halawai ma Ri@, nolaila aole ola i ka@ a aole hoi oia i aa mai e hoea kino ae malaila me ka loaa ole mai @ kekahi mau olelo hoopaa mai ia Napoleona mai. Ua noi aku oia me ka haahaa loa no kona aeia mai ua komo koke ae la oia iwaena o na poe i hiki ae ma Dresden e noi ana e haawi piha aku i ko lakou mau kakoo ana no Napoleona.

            “Ua hookupu aku, pai aku a hilihili aku keia poe ia Napoleona, a mamuli o keia a hiki i kona hauoli loa ana, a makapo iho la kona mau maka i kona manawa i hoonohonoho iho ai i kona pualikoa nui e hoonee aku ai no ke ku-e ana ia Alekanakero.

            “Ma kahi o ka hoonawaliwali ana aku i na Aupuni o Perusia ame Auseturia, kona mau enemi hoi o na la i hala aku, ma ke kou ana aku i mau pualikoa nui mai ia laua mai, a ma ia ano e koe mahuahua ai kona mau koa Farani, ua manao iho la no oia ua lawa iho la no ka huina o kanakolu kaukani koa mai keia mau aupuni mai, a kukulu aku la hoi ia lakou ma na aoao o kona pualikoa. O ko Auseturia pualikoa, malalo o ke Keikialii Schwarsenberg, ma ka aoao akau, ma Volhynia: o ko Perusia hoi, ana i waiho aku ai malalo o kelalakai ana a ka Ilamuku Makadoneda o Farani, ma ka aoao hema: a mawaena hoi ko Farani ame ko na Ahahuina o Rine.

            “O ka hewa ma keia papa hoonohonoho na ikeia mai e na kanaka noonoo akahele, i kaumaha hoi i ko lakou ike ana aia ka aoao o keia pualikoa nui malalo o na pualikoa o na lahui e, oiai ma ia hana ana ua ku iho no keia mau pualikoa maka palena o ko laua mau aupuni, oiai na koa Farani e homo poo loa ana iloko o Rusia kahi hoi i maopopo loa ka enaena o ke kahuakaua.

            “Ua makaukau o Auseturia me hookahi haneri ame iwakalua kaukani koa e kaua ku-a aku ke haule. Aia hoi he kanaona kaukani koa ko Perusia ikaika i makaukau hoi no ia mea hookahi.

            “He mea paha’oha’o loa ke nana ae i ko Napoleona nana ole ae i keia mau mea iaia e nee ana imua, a he hoike maopopo ana mai hoi ia i kona hilinai piha i ka Moi o Perusia, a i ka wa aia moi i noi mai ai e aeia kana keiki e alakai i kona pualikkoa a e lilo hoi i lala no ko Napoleona poe ukali.

            “Eia hoi no hoi keia mea oiaio i nana ole ia e Napoleona. Aia iloko o na generala o Auseturia na manao ana ua pono na mea apau i hanaia, oiai nae iwaena o na aliikoa malalo mai ke kaumaha nui i ko lakou koiia ana e nee akua ku-e aku i ko Rusia.

            “Ma ka aoao hoi o na Perusia ua ano e ae. Ua awaiaulu like ia na manao lokahi iwaena o na generala ame na aliikoa malalo mai, oiai aia iloko o lakou na manao hauoli no ka loaa ana he manawa no lakou e hana aku ai i kekahi mea ano nui no Napoleona, ke kanaka nana i kulai ia lakou, a he hauoli nui no hoi no lakou ka hoike ana aku i na koa Farani, o ko lakou haulehia ana ma ke kaua o Viena aole mamuli o ka nele i na manao koa, aka mamuli no ia o ka maikai ole o ko lakou alakaiia ana.”

            O ka papa hana a Rusia ma keia kaua ana oia ke kuemi hope ana aku i ka wa e nee mai ana ko Napoleona pualikoa aiwaiawa, me ko lakou hooneoneo ana i ka aina ia lakou e kuemi hope ana. No laila, i ka hookumuia ana o ke kaua ua ike maopopo ia aku ua lawe mai o Napoleona i kona pualikoa nui hewahewa iloko o ka aina e kahe ole ana ka waiu ame ka meli a i hiki ole hoi iaia ke malama aku me na mea e pono ai ke kino.

            He mea paakiki no hoi ka lawe ana i ai na keia pualikoa nui, a oiai ua manaolana o Napoleona e loaa ana ka ai e lawa ai kona pualikoa mana kula laula i haiia e na Rukini, nolaila, ua hemahema oia iaia i hiki aku ai ilaila.

(Aole i pau.)