Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 25, 23 June 1905 — NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia. [ARTICLE]

NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia.

MOKC-\"A VII. j KE KULAKAKAUŪALE O DELI. | i * 11. j walii a Mekia Warona i hooho ae aL "E habai! r . , , inau keiki. A ia manawa hookahi 110 i pau aku ai na koa p, I* knku ai«a apuni ka pahuhae i ka holo no ko lakou mau I i; ;i)ii il.'O. a i ka manawa koke uo i j>oha aku ai ko iia Pelelr.> kuiiiu i hamau liou alna Inia, a kue ka u-ina o na pukuaiuhi a . iii»i ia i ineu hoopilikia i na kiai Pelekane. oiai, i ka nana i . ia na kiia mai kekahi ia lakou. ī;o k< ia ano aole no i nele ka loaa o Hokahi raau waiii f .ina I'elekane, e loaa na puali kaulio. ua h>aa 110 ia i.ikn i : wahi ku|Hmo loa 110 ka hoouioana ana me ka loaa. ole mai ] ti < in<> a na pukuniahi, a oia uo hoi kahi palahalaha oluna o u:i p'Hi nei i kaawale loa inai ka ikeia mai e ko Deli, oiai he ano Lia •• l 1 » li ilalo, a o kahi e loaa mai ai oia kela e huli pono ana ia I '<-•!!. , A hala keia la a i ka aiiwina la o kahi la ae. akahi no a hoot!;,ii 1 lu»u ki pu o na Inia a hoomakaukau hou no hoi na Pelekane iīm ka i-aio aua. Alaila holo inai la kekahi ukali o Sir Banada no ka haaui kauolia ana: ".Mekia Waiena, e nee aku kou puali iluna a hui pu aku me ka I'uali Kaulio Kiai." ' A me ka holo mama iki ana o ka puali o ka Mekia, ua hookahua ilio la lakou ina ke kukulu akau, a oia no hoi ka manawa e haluku mau nei na poka nui ame na poka iki mai na eneini mai, a anl»- )]o hoi i hopo iho na: Pelekane a ki aku i ka iakou mau pu, a o ka li«M»fiiaka iho la no ia o ka hoouka kaua. Aole i liuliu ua ikeia aku la ka puali kaulio o na luia i ka pukal ana mai no ka nee ana imua e hui ine ka enemi, alaila ua holo houj inai la kekahi ukali a elele o ke Kenerala Banada a haawi kauoha mai la i ka Mekia \Varena, no ka nee ana imua. (> ke ake ia o na koa kaulio o ka Mekia o ka haawiia mai no kj» aie ana wiua, a hakalia no a puka ke kauoh t ua ikeia aku la laliou e puahio ana a hui aku la me na puali kaulio o na Inia, a oia no hoi ka hui ana he alo a he alo, a iloko o ka nui ino o na Inia ma ka heluna, aole no i hopo iho na Pelekane, a o ka puka aku la no ia. a aole no hoi i liuliu ua kuemi aku la na enemi a mama ana i ka h<»!o li<ti hou iloko o ka pa manoanoa o lakou, i na Pelekane nae e koiuo liuikau ana iwaena o ka nui o na Inia. Alaila ua kapi pinai mai la na pu o na papu, maluna o ka puali kaulio a \Varena a oia no lu>i ke kauoha ana o ka Mekia e hoomamaa mai a e hoi aku i ko lakou kahua hooiuoana, eia nae, i ka manawa o lakou e huli hoi ana aia ka hapanui o na Pelekane kaulio ke pili kokoke loa la i ka pa maiieanoa, mawalio no nae. Ma keia kaua ana nia kahi o ekolu a eha poe i eha a iwaena o keia poe elia. o Lukanela Q. ati kekalii i eha, lie aliikoa opio hoi i makeuuike uui ia e ka lehulehu o na Pelekaue, a aneane oia e haalele mai i keia ola ana maliope o ke kaa ana i ka eha i loaa mai iaia, i ku i ka l-u uia kona kino, ua lilo loa kana mau olelo i hoopuka ai ia wa i inou mea hoala ikaika i na noonoo o ka poe iho i koe. a i na la mahope mai a i na liehedoma ua ikaika mau na Pelekane no ke pale mau ana i na eiieiiii oiai lakou e pii mahuahua mau ana. Aia :io he mau kaua po'ipu i hoala liou ia ae e na Inia a ma ka la I • oia ka inea nana i hooi loa ae i ka puiwa nui o na Pelekaue. Mar <i a o ka wanaao o ia la, ua nihihele malie ae la na Inia, he puali aui. ma ke kua o ke kahua hoomoana o na Pelekane, me ka ike ole ia, a i ka makili iki ana ae o ka malauialama o ka wanaao oia no ka manawa | 0 lakou i kaua mai ai maluna o ka maluhia o ka pahuhae, a o ka puali kaulio a Mekia Warena T>ia kekahi e ku kokoke ana ma ke kukulu hema no nae, a i na pu o na enemi e paapaaiua ana, i na Pelekane e pnoho hikilele ana me ka puiwa uui—o ka poe nae maluna o na waiiimoe, aka o Mekia \Varena aole i naloVale kona" leo i ka liaakauoiui ana i kona mau koa a he kauoha me ka ikaika no hoi. 'K ala. komo i na kamaa a o na pu-panapana ame na pahikaua no na inea i makeniakeia,*' wahi a ka Mekia i leo nui ae ai. "A • paio aku i na enemi me ke kueni ole i hope oiai lie mea pono'loa a«»le e lilo aku kekahi wahi o ko kakou pahuhae. ,t 1 ka nianawa koke no ua holo koke aku na Pelekane me ka nana j °le i ko hikou mau pono aahu kaua, aka i liakalia no a ioaa na pu-j j nia|aaa ame na kaeei poka a o na pahikaua ma kekahi lima, ala hoi iakou apau iwaho. a i ka wa no i kani ai ka pu īuua loa o kaj iuuuhola no ka manawa i nee aku ai na Pelekane me ka ikaika nu: atue ka }ma o ka manao e kuemi ole i hope, oiai no hoi na pdlta a J a eiu-mi e haluku nni mai aua ma kahi o ka puali Kanahik*-kuma-j maiiuia. ; 'Malama pono i ka laina, a mai ae e wawahiia mai ko kakou laina. i u\ya kauoha aku ai ka Mekia. "E uee aku imua a komopoo maoli aku ?waena o lakou. Eia nae aole hookahi poka pu e kiia a h'ki i ke kokoke loa anft ma ka o elima anana, alaila i ekolu pu piha pu e kiia i ka wa luHikahi. Alaila me na pahikaua e hui klno aku ai i«e lakon he aloalo a lie alo, a o na poka i koe iho e malamaia uo k t wa e ikaika loa mai ai lakou." iluro." i uwa nui ae ai na koa Pelekane a hoomaka aku la na koa o kahi puali uuku e.nee imna, a i ka wa io no i kupouo ai ka aua o kahi puali uuku e iike'me na kuhikuhi a ko lakou aiakai * -a no ka wa i luai aku ai na poka pu-panapana, a he puiwa nni hoi l;i n ° na a iloko o ka manawa koke no i puhee ae ai a kuiv--1 Hii ae la mi Inia, alaila me na pahikaua na Pelekane i hni kino nku ai uie na !m\% a oia «o hoi ka manawa i hoea mai ai kekahi puali o na Pelekane a iloko o ka inaaawa aole i ioihi loa he iuea e ka ,*] uni uia ka aoao o na Pelekane ao ka mea ua mama mii na i ka h«>!o a no ko lakou puulionna i mea e }Kikele ai. 1 kahi la «e no |x*la no na hana o na Inia a |>ela aku no ia !a aku a ia la aku jw»hi aua iio, a e like iho la no hoi me ia |H»ia iho la no aa Pelekane i hooikaika ai e ]>aa i ko lakou kahua me ka hoonianawanui «*ai na make aku kekahi mau koa o lakou, a aole he umu koa jH\kui hou inai oiai nae na Inia e komo man ana iloko o ke kulanakauhale o DeU uo ka hoopuipui mau ana i ko lakou ikaika. >ta keia mau la kaua mahope mai no nae aole i konu> pn aku o Mekla \Var> na ame kona mau puali kaulio iloko o !a mau kaua mawuli o k& loaa aiia mai o kekahi leta mai ke kulanakauhale mai o liohi e kam»lia mai ana e lu>oj>jikeleia na Pelekane i noho pio malalo 0 na loia» 61 loa aku, o na wahine ame na kamaliL a lie wahi hoi keia 1 manuio loa mai ©eli aku nia kaki o akahi hanen kanalima mile a ka nmmao. He leta keia i laweia mai e kekahi o aa elele Inia Bobi ma ka a«ao o b« Pelekane, a he hana puikaika loa hoi ia m na lnia i huii

n?a ka aoao o na Pelekane. oiai he eneini inoino loa ia i na hoa luia kipi. aka iramuii o ka nui hooikaika i pe»no ai. E kaua j»u niai ana hoi ka ieui e hooikaika aku o Mekia Warena e nee iinua a hiki i Kanapoa. mahope iho o ka hoo|>iikele ana i na Pelekane o Bohu a no -a mea aia no he nui o na Pelekane e noho la iloko o ka haiki o ka hoomainoino a ke ole e hoea aku na kokua alaila e īiiau aku no ka h<K»po:iioia o lakou. O keia mau hooaiai ua loaa mai ia mai ia Mr. Huila ke alakai d na Pelekaue e noho la i Bobi. huiia me kela a Generaia Oaveloka 0 na Pelekane o Kanapoa. a mahope o ke knka uni ana ua hooholo io ae la ka Mekia Wai ena a hui hoi nie ka manao aa o na koa o kona mau puali ua liuliu ae la lakou no ka huakai nui o na poino ma ke ala. He po mahina konaue maikai ka manawa o lakou i hele ai. Ma :rua o ko lakou haalele ana iho i ke kahua ua hana akamai lakou! 1 mea e hoopuhili ai i na enemi, oia, hoi. e hana ana i kekahi mauj h>t aa Lole e loaa ka ike i na koa Inia o Deii i ka haalele ana ino o ke_;ahi mau koa Pelekane iko )akou kahua hooinoana. Ma na wa- j t»ae o na lio apau o lakou, ua wa-hiia ae me na lole ili i ole ai e loheia kii liaukawewe a e loaa ai ka ike i na Inia no keia puali, a o; na ineakaua hao ua wa-hiia lakou me ka lole i ole e nak.eke, a nie ia; ano ka lakou nee ana a iiaia wale kekahi niau inile me ka loaa ole, 0 na kuia a hnea no hoi lakou i ke alanui aupiuii nui e moe ana no| kaiii i makeniakeia. j Na keia huakai o na puali o ka manawa o ka po oia ko lakou j wa o ka hele a o ke ao no hoi ka wa hoomaha. ina ia ano hana ana! 1 loaa ole ai i na kuia, a oi loa aku i ko lakou hoomoana ana iloko: ona laau e alo ae ana mai ka ike ana oka lehulehu. Ona wahi ej loaa ai ka lakou mau mea ai ame ko na holoholona pu mai na kau-1 hale iuai 110 ia malalo o ka hoohana akahele ana o na kiu. a ua lokomaikaiia mai no hoi lakou ke kumu i maomi mau ai lakou ame na holoiiolona. Ma ka po hope o lakou i liooikaika ai ua hoea aku la lakou i na kulai akauliale nei i makemakeia ai lakou e hoea, oia no hoi ke kaa ana.ma kekahi aoao o ka muliwai o Banata, a lie elima lioi mile ia mai ke kulanakauhale o Bobi, iloko oka Apana o Ouode. Ma kahi a na puali e hoomoana aua no ka hoomalia ana, he ike wale ia aku no na pa e hoopuni ana i na papu, —aia he mau papu i kukuluia a maluna o ia hiohiona no hoi ke kilo wale ana no na Pelekane i loaa ai kekahi niau hoomaopopo ana no ka hoonohonoho ana i na koa no ke kupale ana i na paio ana mai o na enemi ke loaa ka ike ia lakou (Inia) eia keia i>oe enemi Pelekane o lakou mawaho aku nei. Ma ka aoao o ka Mekia ua haawi oiliana aku la oia i kona mau ' mahele koa a elua, —hookahi e noho aku mamua pono o na papu. a | o kekahi pualiJioi e hele aku lakou a kaa ma kekahi aoao o ke kulanakauhale, kahi o na[ papu, a i ka manawa e puka mai ai o na enemi Inia alaila e mokio pololei mai ana lakou iiuua i kahi e nonoho ana ka puali omua ona papu, ai ka manaw T a e mamao loa mai ai ona Inia mai na papu mai oia no ka manawa a kekahi puali Pelekane e uhai mai ai maho{>e a o ka hoopuniia ana no hoi ia o na Inia. O ka puali omua pono o iia papu aia nialalo o ke alakai ana o Mekia Warena, a ma ke kulana koa helewawae no hoi. a mahope pono lakou o na lalani pa-jvohaku i paia e pee ai a i makaukau hoi me na pu ame na paliikaua no ke pale ana ia lakou. A o kekahi puali no hoi i hala aku no kahi i kuhikuhiia aia malalo o ke alakai aua o Kapena Danalope. Aole i liuliu ua loheia aku la ke kani ana mai o na palih o na Inia, a puka ana na koa mailoko mai o na papu me ke kilakila uui ame na hae no hoi e welo haaheo ana. A ia manawa hookahi no hoi aia na koa Pelekane maliope o ko lakou mau pale, a mahope no lioi kekahi poe o na kumulaau. a hoomaka no hoi ka enemi e ki ke kumu e haluku ana o na poka iki, eia nae, i kahi mamao ka hoomaka o ke ki ana. Ua ki aku n6 na koa o Mekia Warena aole no nae i ka nui loa, oiai, aole he kauoha i haawiia no ka hooko piha ana aka no keia kiia ana aku o na koa Inia a hoomaopopo lea ae la lakou, oia no ka wa i ikuwa pu ae ai o na koa ame ke kani makawalu loa ana o na pu a lakou. a iloko no hoi o na koa Pelekane aia ka iini nui loa o ka haawiia aku o ke kauoha e ki, aka aole hookahi o ia ano kauoha i haawiia.' A hala wale kekahi mau minule o ka hoomau o ke ki ana o na luia, a foaa ka hoomaox>opo ia Warena, ke alakai nui o na Pelekane, ! aia na Inia ma kahi o ekolu lianeri i-a inai ia lakou aku, alaila lohe ae la na koa i ka leo o ke alakai: N "E ki aku. aole nae e hooliala hookahi poka. v Me ka ha'oha'o nui ame ka puiwa nui o keia ki ana o ka hoolohe kauoha o na Pelekane, ua loaa ka ike me he la aole aole hookahi poka 1 hoohala wale ia no ka mea lie ike wale ia aku no ka hiolo o na koa Inia a wiM'vo iluna o ka honua. no ka nrake mau loa kekahi poe, a! wailio elia no hoi kekahi poe, a ma keia mea ua puiwa loa na Inia a hookuaha'uia ko lakou noonoo. Ua ike no na alakai Inia no keia pilikia nui o ko lakou poe koa aka.ua hooikaika wale ae no ke kahea leo ana e hoomaoe ai a pau pu j no hoi kekahi mau alakai i mau inoepuu na na poka a na Pelekane, j Ma ka aoao hoi o na Pelekane he akamai loa ka lakou hoohana ana, \ no ka mea i ka wa e ki ai ka laina mua, oia no kb lakou manawa e ! emi ai i hope a noho 'koke aku ka laina elua no ke ki ana a hala ko ! lakou manawa e emi mai ai hikou a noho aku ka laina ekolu, a pau | no hoi ka lakou e eini mai ai lakou a noho aku ka laimi ekahi, a pela iho la lakou i hana ai, ke kuniu i ko-o ole ai he manawa kaawale me ka lele ole aku o kekahi auna poka iki inai na Pelekane aku—he lele ana i hala ole aka lele no a ku pono aku i kekahi koa lnia. '*E ki aku a pau na piha pu," wahi a Mekia W ai ena i kauoha aku ai, "alaila e holo aku i kahi ona lio iloko o ka laau, M a ia manawaj ; i poha hou aku ai na piha pu a na koa a me ka ikaika no hoi i holo j akn ai lakou me ka ike ole ia no ka ululaau. kahi o na lio i hu-naia ai, Ai ke kan 'ana ona koa apau maluna oko lakou poe lio, a iloko | o ekolu paha minule hoea aku la na koa aole inahope ona kninu- • laan ame na pa-pohaku, aka. ma ke kula |>alahalaha kahi o na Inia ; e hooikaika nni ana a oia no hoi ka manawa i liui ae ai ka puali a :: ka Mekia me kel?i a Kapena I>analope i po ipu niai ai mahope pono| i ; o na Inia, a iloko o ka manawa {w»kole 16a ua pulnH* ae la na Inia a| i uuio|>opo olē ka lakou mea e hanā ai, koe wale no ko lakou kiola i na» m mea kaua a niama aua i ka holo —holo i kahi o «a jmpti o lakou, a i iloko hoi o ka huikau na koa Pelekauē e hoohana ana i ko lakou mau pahikaua. a ih>kt> o ka uumawa pokole ua piH pu aku na Inia a Hlo i; ae la ka kUiakiia i na Pelekane. | «l ke kanhale kakou " wahi a Mekia Waremi i !eo nui ae ai ? *E l holo iue ka nmma mnf* Ma ke kun|>an ana i ka ūiama o na lio i holo ikaika aku ai na •\ koa Pelekane nr> ke kaahalo. oia hoi kahi o na koa loia e holo ana M i liākele ai, a mamua o ka hiki ana o kekahi puniu laia nui i ka »jpoka «a hōea e aku la na koa Pelekane. a oia no hoi ka manawa I -1 weheia mai ai.ō ka puka—i weheia mai no ka hookomo ana ina koa >! Inia i puhee mai ke kaua mai. aka, i ka haniama ana, na lilo e ae la -1 ka iaanawa mua o ka poe i komo ilaila i na Pelekaue. a i ka hoomaoM popo ana o na koa kiai kakaikahi he poe koa Pelekane keia ua anehe > inai !a lakou e paio, eia nae i ka hi>t>maopopo ana i ka nui oaa enemi. ij ua hiki ole ia lakoa ke paio mai + a ma ia mea ua kouiopoo aka la ua t -Pelekaue me ka nana ole ae *&a ke*ske"a. ao na koa kiai i hoao ae e pam i na puka m lilo ae la lakou i pio ma ke kiia ana a waiho ana i Mkahonu^, i (Aole I